L 196 SAYı 'ı ISTAN BUL ÜNivERSİTESI RMAN FAKÜLTESİ DERGisi, \.,,
.orman GULU (RHDDEı DRN P, TİCUM) UN KİMYEV! METDLA KNTRLÜ KNUSUNDA İNGİLTERE'DE YAPILAN ÇALıŞMALARıN TEKNİK VE EKNMİK ESASLARI Yazan: Do<.? Dr. İlhan GÜı..EN rman Gülünün umumi karakteri. rman Gülü (Rhododendron poııticıım) İngıltereye ilk olarak 18. 'yüz yılın ortalarında ithal edilmiş Ye bahçelerde süs bitkisi olarak, ve -orrnanlarda av hayvanlatma örtü teşkil etmek üzere geniş ölçüde yetiş-.tirilmiştir. Fakat bir müddet sonra. rman Gülü bu bahçelerden ve av ormanıarından taşarak yayılmış Ye İngiliz ormancılığının bir problemi 'halini almıştır. Bilhassa İngiltere'nin Güney ve Batısında geniş bir ya-' yılma gösteren rman Gülü bugün önemli derecede büyük ormanlık sahaları kaplamaktadır. Ayrıca, bu şuceyrat sebebile, ilerde orman olarak kazanılabilecek bir çok saha da çok güç temizleme problemleri arzeder' -duruma girmiştir. rman Gülü, daha ziyade asidik yetişme muhitlerinde gelişen bir bitkidir. Fakat her türlü toprak şartlarına intibak kabiliyeti de göstermektedir. Açık sahada yetişebilirse de, bir miktar gölge Ye siperin bu- 'Iunduğu seyrek ormanlardaki gevşek tepe çatısı altında bilhassa iyi büyür. Bununla beraber rman Gülü en uyguıı şartlar altında dahi hızlı büyüyen bir ağaçcık değildir. Nadir olarak 4- III boyu geçer. Bol miktarda ilkah edilmiş tohum meydana getirdikten başka, kök Ye gövde sürgünleri ile üremesi dolayisile çok sık bir tabaka meydana getirir. BlI sıklıklar bir çok ahvalde nüfuz edilemez bir mahiyet arzeder.. Kök sistemi geniş ve yayılıcı fakat sığdır. Besleyici köklerin çoğu, hıımııs tabakasının hemen altında bulunur. Yukarda zikredilen karakterleri dolayisiyle. rman Gülü sıklıkların- -da, mııhtelif Ye binlerce kök sistemi Ye bu kök sistemleri üzerinde büyük adette elast iki gôvdelerin teşkil ettiği birbirine girift bir üst yapı vardır. 'Bu durum alt tabaka vejetasyonunu yok ettiği gibi, üst tabakayı teşkil. -erlen ağaç nevilerinin tabii geııçleşmesine de mani olur.
İ. GÜLEN Mekanik Temizeme :lletodlan : rman Gülünün, teşkil ettiği sıklıkların tabii gençleştirıneyi imkansız kılması ekim ve dikim yolu ile gençleştirrne yapılmasıııı şart kılmıştır, Bundan netice alınabilmesi için de ekim ve dikimden önce bir temizleme yapmak icap etmektedir, Bu temizleme için ilk düşünülen çare el aletleri ile temizleme olmuştur. Ancak, bu metot rman Gülünün karakterleri dolayısiyle çok pahalıya gelmektedir. İngiltere'de arazinin durumu, sıklığın derecesine göre, 1 hektar rman Gülünün kesilip toplanıp yakılması için hektarda 0-00 İngiliz lirası yani 1 10-000 TL. masraf yapmak icap etmektedir, Gençleştirme masraflarına ilaveten bu kadaryüksek bir temizleme masrafıııa katlanmaya imkan yoktur, Ancak. ternizlemeyi şeritler,'eya ocaklar halinde yapmakla bu masrafları bir miktar azaltmak düşünülebilirse ele bu takdirde de neticeyi garanti etmek mümkün olmamaktadır, Düz arazide el ile mekanik temizleme yerine traktör kullanarak mekanik temizleme metodu tatbik edilmiş ve masrafın el aletleri kullanmaya na-o ı ı zararı -- - -- nisbetinde azaltılabileceği tesbit edilmiştir. Arıcuk 4 traktör kujfanmanın da bazı mahzurları vardır, Bunlar. traktör paletlerinin üst meşçere ağaçlarınııı sığ köklerini ve gövdelerini zedeleyebilmesi ve kalan rman Gülü kök ve govdelerinden tekrar sürgünleriri çıkması gibi' mahzurlardır. Bunun haricinde saha temizlendikten sonra hemen ekim veya dikim yapılsa bile, ilk bir kaç yıl zarfında tekrar büyüyen rman Cüllerinin kesilmesi ve temizlenmesi gerekmektedir, Bunlar da masraf tevlit eden faaliyetlerdir. Bugün tatbik edilen şekil, yetişme muhiti şartlarının müsait olduğu mahallerde, Tsuga. Abies ve Douglas gibi koyu gölge veren ağaç nevilerinin dikilmesi ve sık rneşçere teşkil ederek rman Gülünün nisbeten kısa zamanda baskı altına alınmasıdır. Fakat, bu neviler yavaş büyüdükleri için rman Gülünün meşçere baskısı altına alınmasına kadar geçen zaman zarfında yine ele bir çok defa mekanik temizleme yapmak icap etmektedir. Bu bakımdan, rman Gülü probleminin mekanik yolla halledilmesi teknik olarak mümkün olmakla beraber iktisadi bakımdan fazla külfetli addedilrnekte ve yeni yollar aranmış bulunmaktadır. 1) ı İngiliz lirası TL. olaı-ak kabul edilmiştir,
RMAN GÜLÜ KNUSUNDA ÇALIŞlVıALAR T rman Gi.iIülı'~;nKimyevi M c>t,;ıdla Kont.rolü : İngiltere orman teşkilatı rman Gülü probleminin ekonomik bakımdan kabili tatbik olabilecek bir metod bulunmak sııretile halledilmesi gayesi le 1949 yılında çalışmalara başlamıştır. Kimyevi metodla kontrolün ürnitbahş olduğu gerekçesiyle muhtelif kimyevi bileşikler ve tatbik metodlarının denenmesine geçilmiştir, tık denenıeler 1949 da Bramshill ormanmda yapılmış ve 3 ın boyunda bir orman gülü sıklığı el ile kııllaııılan aletlerle, kesildikten sonra bu kesitlere kesimden sonraki gün içinde muhtelif kimyevi bileşikler tatbik edilmiştir, Ayrıca 1 sene evvel yapılan kesimlerden süren sürgünler 4 cm, boyunda iken bu sütgünlerekimyevi bileşikler pulverize edilmiştir. Bu muamele ağustos ayı içinde yapılmıştır. Bu denemelerde şu kimyevi bileşikler kullanılmıştır: Sodyum MCPA, Sodyum ve Arnine,4-0 3 ve Amine,4,-T' (Asit, 3,3 kg/ha suda eritilmiş olarak; Etil ester,4-0 3,3 kg/ha ve 0 kg/ha suda ve petrolde eritilmiş olarak; butil,4,-t kg/ha petrolde eritilmiş olarak. Bu bileşikler Hektara noo Lt olarak. püskürtülmüştür. Denenen inorganik tuzlar ise; Arnonyum sulplıamate" 7 kg/ha olmak üzere suda eritilmiş. Sodyum aısenite" 6 kg/ha malıluller halinde ve hektara. Sodyum klorat" 4 kg/ha 0 Lt. olarak püskürtühnüşlerdir. Deneme yapılan sahanın 1 yıl sonraki kontrolünde kimyevi bileşiklerden sadece Amonyum sulfarnetın kesitlere ait kütükleri öldürdüğü diğer bileşiklerden Etil ester,4-d 0 kg/ha ve Butil,4,-T 3,3 kg/ha nın tatbik edildiği sahalarda sürgüıılerin zayıf ve Iorrnsuz oleluğu' görülmüştür. Marnafih ertesi sene bu tesirler ele yok olmuştur. Bir yıllık sürgünlere yapılan püskürtmelerde alınan neticeler ele aşağı yukarı böyle idi, Yani amonyum sulfarnato en müessir kimyevi bileşik olarak goziiküyordu. Bundan sonra 190 de Warelıam ormanında aynı denemeler, daha fazla kimyevi bileşik ye bunların muhtelif konsantrasyonları tatbik edil-' mek sııretile tekrar edilmiştir. BL! denemelerde de konu olarak sürgünler ve kesitler ele alınmış bu- İuuuyorrlu. Aşağıdaki Tablo - 1. de 6-8 ay önce kesilmiş olan bir rman, ---_._--- ) MCPA (-methyl-4-cloraphenoxyacctic ncidin sodyumlu bilesiği. ::ı), 4-D 1, 4--]jchlorophenc.xyac:.'tic acidi) sodium ve NH,) li bilesrği; 4),4, -T (, 4,!J-trichlorophenoxyacctic acid). - ) Amonyum sulphamato (ticari adı ornrnate). 6) Sodyum Arsenite Na:;; H As 0 3 ). 7) Sodyum Klorat (Na cl ).
8 İ. GÜLEN Gülü sıklığından meydana gelen surgünlere muhtelif kimyevi birleşiklerin pulverize edilmesi sonucunda alınan ııeticeler görülmektedir. TABL - 1 Rhcdodendron Ponticum. Muameleden 6-8 ay önce kesilmiş kütükler üzerindeki sürgünlere yapılan püskürtme müdahalesi tesirleri. Bütün muameleler Ağustosta sürgünler 4-60 cm. iken yapılmıştır). rtalama Netice M u a m e i e i e r (1-10) surgünlerin durumu % Püskürtme yeşil kısımları tamamen ıslatacak şekilde ------ Ölü tatbik edilmiştir. Yaprak sıklığına göre hektarda Püskürt- Püskürt- Kütük 60-110: Lt. tatbik edilmiştir. meden 6 ay meden 1 sonra ay sonra - ---- -- - Amonyum sulfamate 3 Kg. -- 40 Lt. suda 6 6 " " 136.. " " " 8 8 10., " " 0 " " 10 10 9 " " 363 " " " 10 10 100 _Sodyum Arsenit 3 " " " " ---- -- 7 1.. " 4 " " 8 ı' " " 68 " " " 9 3 i1 Sodyum TCA' 1 " " " 3 " " " " 8 1 " " 4 " " " 7 1 cı Sodyum Klorat 3 " " " " " 136 " " " " 6 6 (i " " 0' " " " 7 6 6.. " " 363 " " 7 6 -------- CMU" (Kütük üzerine ----- 1 " " " (i " hektara 110 Lt " " " " 4 4 " olarak tatbik edil- " " " () miştir) 14 --- - Etil-Buti!,4-ID (asit) " " Dizelyağı ') 4 J cı " " -- -- -- --- 1 ----------- 3 4 " ".. " " " 6 4 Ü " " 18 " " " 7 i 4 cı " " " Suda i,- " " " " 3, 18 " " " 4 4 " ",4,-T " " Dizelyağı ---- " 6 7 " " " " " " 6 6 " " 18.. " " 8 8 " " " " " Suda 4 " " " " 4 " " 18 " " " " 6 7 -- Kontrol-muamele görmemiş ı 1 81 Sodyum TCA (Sodium trlchloracetate). 9) CMlJ (3- (P- Chlorophenil) - 1, ı - dime thylurea), i
RMAı'l' GÜL Ü KNUSUNDA ÇALIŞMALAR 9 Görgü neticeleri her muamelenin tekerrürlerinde müstakilen alın- 'rruştj r. Umumi sıhhat ve kuvvetliliği ölçmek üzere 1 den 10 kadar bir dereeelerne kullanılmıştır. l=normal sıhhatli 10=ölü. Burada hektarda 60-110 Lt suda eritilmiş 0-363 Kg. amonyum sulfat eriği, rman Gülü sürgünlerini kütüklerile beraber öldüren yegane kimyevi bileşim olarak gözükmektedir. Sodyum arsenit ve sodyum T. C. A. ilk önce yüksek bir sürgün kuruması tevlit etrnişlersede ertesi sene sürgünler tekrar teşekkül etmiştir. Sodyum Kloratta aynı neticeyi vermiştir. Taze kesilmiş kesitlere muhtelif kimyevi bileşiklerin tesirini incelemek üzere, toprak seviyesinden 1 cm yükseklikte rman Cülleri kesilmiş ve kesitlere pulvarizatorle kirnyevi bileşikler püskürtülmüştür.. Muameleden 1 yıl sonra tesbit edilen neticeler tablo ele gösterilmiştir. TABL - Rhododendron Ponticurn. Taze kesilmiş kütüklerde yaz püskürtmesinin tesirleri Muameleler Akineaya kadar kesit yüzeyine tatbik edilen püskürtme eriyik. Hektarda 80-60 Lt. Amonyum sulrama'te 3 kgr. Sodyum Etil-Euti! Klorat 7.4-DI.4,-TII 136 0 363 3 136 0 363 9 18 9 18 Dizel yağı Muameleyi takip eden 1 ci yıldaki tesbitler rt. Netice Ölü kütüklee 1-10 <L si Her 40 Lt suya 8 " 10 ıı 10 4 6 8 4 8 8 1 Kontrol - muamele görmemiş 1 o :3 9 100 10 30 10 o 10) Eı il-but il. 4-D =, 4 dichlorophenr». ryacetic acidin eti! ve butil esteri. 11) Etil-Butil,4,-T =.4. Tr-ichlorophenoxyace tlc acidin etil-butil esteri.
60 İ. GÜLEN Bu neliceler de yapraklı sürgünler üzerine yapılan pulvarizasyonda. alınan neticelerin benzeridir. Tamamen ölüm tevlit eden yegane bileşik amonyum sulfamate olmuştur. Sodyum klorat, kütük kesitlerinde sürgünlerden daha tesirli gözükmektedir. Fakat, yine de kütüklerin ancak % S' unu oldürebilmiştir. 19 te rman Güllerinde kiınyevi bileşikleri ağaçcıkların kabuğu napüskürtme metodu denenmiş fakat iyi bir netice alınamamıştır. Denemeyılında görülen zayıf tesirler denemeden bir yıl sonra tamamen kaybolmuş' ve tomurcukların ölmediği ertesi sene sürmeleriyle anlaşılmıştır. Bütün bu denemelerde kimyevi bileşiklerin tatbik edildiği mevsimin surgünlerin yeniden teşekkülü üzerinde ne gibi tesirler meydana getireceği araştmlmarnıştır. Bu husus diğer bir denemede tetkik edilmek istenmiş ye',4-d ve,4,-t ile yapılan denemeler sonunda kimyevi bileşiklerin yazın ve kışın tatbik edilmesinin kayda değer bir fark tevlit etmediği anlaşıl-- mıştır. Bu denemeler ve 196 yılına kadar yapılan çalışmalara göre rman Gülünün kimyevi kontrolü konusunda ki kanaat aşağıdaki noktalarda hülasa edilebilir. 1. - TI'~it'kkiil Ermlş Srkfrkfarın Ronfrolii : Teşekkül etmiş, pekleşmiş Rhododeııdron Ponticıını sıksıklarının yapraklanna kirnyevi madde püskürtülerek kontrol edilebileceğini ispat eden bir misal elde mevcut değildir. Kimyevi maddenin yapraklara tatbikatındaki güçlük dolayısiyle bu muamele metodu bu güne kadar kullamlamamıştır. Mamafih, havadan püskürtme yapma imkanının temini veya yerden uzak mesafelere eriyik püskürtme aletlerinin gelişmesi bu metodun kullaııılmasını imkandahiline sokabilir. Bu gelişmeler göz önünde tutularak son zamanlarda İngiltere'de Amonyum sulfamate, Ye,4.-T nin muhtelif şekillerile yapraklara püskürtme denemelerine girişilmektedir. Şimdiden alınan neticeler. Bu şekilde yaprak ve dalların öldürülebileceğini göstermiştir. Fakat, kimyevi maddenin kök sistemine Ye gelecek nesill<?re lesi ri rneçhüldur. Diğer taraftan ölmüş gövde ve dallar bir müddet için ağaçlama ve fidan dikme faaliyetlerine güçlük vereceklerdir. Bu sebeple, kimyevi muameleyi müteakip bir yakma veya, mekanik surette ezme ve parçalama muamelesi icap edecektir. Bu da masrafları artırıcı yönde müessir olacaktır..
RMAN GÜLÜ KNUSUNDA - Büyük Rlrododendron Srk hklarrnm 61 ÇALIŞMALAR liontrolii : 3 m den daha yüksek boyda Rhododendronlardan meydana gelen sıklıkların kontrolü İngilterede kesici taraklar takılmış T.D. 18 veya D. 7 sınıfı traktör kullanılarak yapılabilmektedir. Bir hektar için takriben 160-180 TL. masraf edilmektedir. Daha ufak veya seyrek Rhododendron toplulukları, küçük traktörlerle daha ucuza temizlenebilir. Temizlemeler en iyi şekilde ilk balıarda yapılır Ye elde edilen çalılar yazın yakılmak üzere yıtınlar halinde toplarur'", Yığmayı da içine alan masraf hektarda takriben 3.1 TL. kadardır. 8-10 hektardan daha küçük sahaların temizlenmesinde masraf süratle yükselmektedir. 3 - Temizlemeyi Müteakip Gelen Tekrar Sürmeye l\iaııi lma : Gerek el ile kesme, gerekse yakma suretile meydana çıkarılmış gövele kesitlerinin 4, Lt. suya 1.8 kg. Amoniyum sulfamate ile muamele edilmesile tekrar sürmeye mani olunabilecektir. Bu muamele, temizleme kesiminden sonra uygun bir zamanda yapılabilirse de, en iyi netieelerin yaz aylarında yapılan muarnelelerle alınabildiği görülmektedir. Bu muarnelede göz önünde bulundurulacak nokta bütün kütüklerin, tam olarak ve akma başlayineaya kadar ıslatılmalarrdır. Kullanılacak kimyevi maddenin miktarı ve buna bağlı olarak muamele masrafının değeri şartlara göre değişmektedir. Ancak, bir çok hallerde 1 hektara 80-60 Lt. -mahlı:ı.ıkulanmak kifayet etmektedir. Bu muamele, kütüklerden sürgünlerin sürmesine man i olmakta bir hayli müessirdir. Mamafih, sathı köklerden ve gövdelerden az bir miktarda siirme olabilir. Bunlar da pulvarize yolule Amonyum sulfamate tatbik edilerek yok edilmelidir. Makine ile yapılan temizlernede ihlç tatbik edilecek, kütük yüzeyi kalmamakta, zira makina govdeleri ezerek toprağa karıştırmaktadır. Burada kimyevi madde tatbik edebilmek için gelecek mevsimi beklemek ve 'zuhur edecek surgünlere ilkbahar veya rilk yazda 4, Lt. suya 1.8 Kg. Amonyum sulfamate olmak üzere kimyevi madde pulyarize etmek icap.edecektir. Böyle bir muamelenin dikimden önce tatbik edilmesi şarttır. 'Zira bu muamele dikimden sonraya kalırsa, bunun dikilecek Iidanlara da 'zarar vereceği şüphesizdir. Diğer taraftan, sürgünleri 40 Kg. Diesel oile katılmış, Kg. (asit) ~,4,-T mahlülü de kontrol altına alabilir. Bu mahlül Rhododendron'.larm tamamını öldürmezse de, sürgünlerini kurutabilir. 1) Yazın yakma metodu yangın Jarı icın tnvsryeye sayarı sayılamaz. tehlll.esi arzeden memleketimiz orman-
6 İ. GÜLEN Bu mevzuda yeni ilerlemeler, püskürtücü makinaların gelişmesile olacaktır. Bu aletlerin geliştirilmesile daha az hacımda kimyevi madde kııllanılmakla beraber uniforrn bir yayılma temin edebilecek ve kimyevi madde ve onun tatbiki için yapılan masraflar azalmış olacaktır. Bu isti:- kametteki denemeler devam etmektedir. Lİ T E KAT Ü.K Carvel K. L. and llerthy H. P. : A guide to killing Woody Plants in West Virginia: West Virginia University Agricultural Exp. Station Circular 107, 199. Holmes, G. D'. : Ebcperiments on the Chernical control of Rhododendron Porıticum, Forstry Commission: Forest Record No. 34 Gı-cat-Britain 197. Rudolf P.. and Watt K. F. : Chemical Control of Brush and trees in the Lakestates. Lake states forest Exp, Station paper No. 41, 196.