KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ile TURİZM SEKTÖR ÖRGÜTLERİNİN DEĞERLENDİRME TOPLANTISI ANTALYA, 05.12.2015 Ana gündem; Rusya Federasyonu Açıklama Ülkemiz turizminin 4.5 milyon turist sayısı ile ikinci büyük pazarı olan Rusya Federasyonu nun, sınırlarımızı ihlali nedeniyle bir savaş uçağının 24 Kasım 2015 tarihinde Suriye sınırımızda düşürülmesi neticesinde iki ülke arasındaki siyasi ilişkilerin tırmandığı, Rusya Federasyonun özellikle ülkemizle olan ticari ilişkileri durdurma/azaltma yönünde önemli adımlar attığı gözlemlenmektedir. Nihayet, ülkenin turizm alanında en önemli otoritesi olan Rus Federal Turizm Ajansı resmi internet sayfası ve medya aracılığı ile Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov un da açıklamalarına atıfta bulunularak tur operatörlerinden Türkiye ye yönelik turizm amaçlı satışları durdurmaları karar altına almış, iki ülke arasındaki tarifesiz (charter) uçakların faaliyetine son verilmiştir. RUSYA TURİZMİ a) Sayısal Veriler Yıllar İtibariyle Ülkemize Gelen Rus Ziyaretçi Sayısı Tablosu 2009-2014 Yıllar Turist Sayısı 2009 2 694 733 2010 3 107 043 2011 3 468 214 2012 3 599 925 2013 4 269 306 2014 4 479 049 2015 3 537 428 % -19,02 (Ocak-Ekim 2015) Son 7 yılda ilk kez düşüş yaşanmaktadır. Aylara Göre Ülkemize Gelen Rus Ziyaretçi Sayısı Tablosu 2012-2014 Aylar 2012 yılı 2013 yılı 2014 yılı Ocak 51 918 57 616 65 412 Şubat 50 171 62 910 60 593 Mart 63 218 74 861 81 868 Nisan 152 198 200 740 215 761 Mayıs 499 300 608 707 694 886 Haziran 613 154 690 308 805 291 Temmuz 615 536 674 353 805 631 Ağustos 646 344 735 386 776 642 Eylül 578 276 710 031 637 768 Ekim 200 058 316 187 224 430 Kasım 72 762 77 210 62 961
Aralık 56 990 60 997 47 959 Uçak krizi, Rus Turistlerin ülkemize en az geldikleri dönemde meydana gelmiştir. Yıllar İtibari ile Rus Turistlerin Destinasyonlara Göre Dağılım Tablosu 2012 Yılı 2013 Yılı 2014 Yılı 2015 Yılı Antalya 2 761 145 3 338 166 3 489 007 2 834 967 Ocak-Kasım İstanbul 537 784 573 528 589 950 479 520 Ocak-Ekim Muğla 195 067 229 407 269 585 220 141 Ocak-Ekim İzmir 21 087 33 724 29 864 14 076 Ocak-Ekim ANTALYA Aylar İtibariyle Antalya yı ziyaret eden Rus Turist Sayısı Tablosu Aylar 2012 yılı 2013 yılı 2014 yılı 2015 yılı Ocak 14 192 12 583 21 202 12 870 Şubat 11 028 15 485 15 213 8 632 Mart 17 167 19 332 25 010 10 834 Nisan 92 414 131 259 149 232 94 503 Mayıs 414 291 509 348 592 164 415 607 Haziran 511 224 580 735 676 901 535 347 Temmuz 512 904 567 041 674 810 567 887 Ağustos 536 179 616 914 633 514 525 177 Eylül 480 168 602 295 519 163 41 254 Ekim 145 514 248 776 159 960 176 972 Kasım 13 777 19 316 12 536 45 884 Aralık 12 287 15 082 9 302 Toplam 2 761 145 3 338 166 3 489 007 2 834 967 İSTANBUL Aylar İtibariyle İstanbul u ziyaret eden Rus Turist Sayısı Tablosu Aylar 2012 yılı 2013 yılı 2014 yılı 2015 yılı Ocak 33 688 38 835 41 691 Şubat 36 503 43 901 42 034 Mart 42 709 50 832 51 215 Nisan 51 913 59 448 56 081 Mayıs 54 461 59 360 57 736 Haziran 43 117 44 389 52 787 Temmuz 39 868 39 192 46 637 Ağustos 46 850 45 597 56 024 Eylül 49 381 48 724 55 755 Ekim 45 630 48 860 50 391 Kasım 53 768 52 616 45 223 Aralık 39 896 41 774 34 376 Toplam 537 784 573 528 589 950 479 520 (-%15 2015/2014 Ocak-Ekim) Tespitler a) Sektörün bir panik havası içerisinde olmaması önem kazanmaktadır.
b) Rusya pazarındaki kaybın başka pazarlarla ikame edilerek giderilmesi mümkün görülmemektedir, sayı olarak Avrupa'dan gelecek turistlerde artış yakalansa bile gelirde önemli oranda kayıp yaşanacaktır. Örneğin, Almanya pazarı için 2015 yılında %30 a varan oranlarda fiyat indirimi gelen turist sayısını bir miktar artırmakla beraber gelirde önemli kayba yol açmıştır. c) Resmi rakamlara göre Rusya da 83 bin Türk, Türkiye de ise 18 bin Rus vatandaşı yaşamakta / ikamet etmektedir. d) Krizin faturası her kişi/kurum/kuruluş a çıkacaktır. e) Krizin en çok etkileyeceği sektörlerin başında turizm sektörü gelmektedir. Durgunluk önce otel doluluk oranlarında düşme yaratacak, bu durumun fiyatlarda indirimle çözülebileceği düşünülecektir. Birliğimiz fiyat indirimlerinin kesinlikle çözüm olmayacağı görüşündedir. f) Krizin olumsuz etkileri, özellikle kongre ve toplantı alanlarında sektörümüzü olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır. Nisan 2016 ayında, İstanbul da yaklaşık 12 bin kişinin katılımı ile yapılması kesinleşen bir Tıp (ECCMID) Kongresi, güvenlik kaygısı gerekçe gösterilerek Amsterdam a alınmıştır. Bu iptalin diğer uluslararası etkinlik ve talepleri de etkileyeceğinin yanında sektörümüze zararı yaklaşık olarak 40 milyon Euro civarında olmuştur. TURİZM SEKTÖRÜNÜN VE TÜRKİYE NİN MARUZ KALDIĞI BAZI KRİZLER VE KRİZ YÖNETİMİNİN ÖNEMİ a) Türkiye yi ve sektörümüzü etkileyen bazı önemli kriz dönemleri ve sonuçları Birinci petrol krizi (1978) İkinci Petrol Krizi (1982) Körfez Savaşı (1990-1991) 90 lı yıllarda yaşanmış olan ayrılıkçı terör eylemleri kapsamında ülkenin çeşitli yerlerinde sivil halka, turistlere ve turistik mekanlara yapılmış olan silahlı ve bombalı saldırılar. 1991-1995 yılları arası Yugoslavya ve Bosna Hersek olayları 1999 başlarında PKK liderinin yakalanmasına bağlı olarak batı medyasında ortaya çıkan olumsuz yazı ve yorumlar 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi 12 Kasım 1999 Bolu ve Düzce Depremleri 11 Eylül 2001 de New York taki Dünya Ticaret Merkezine uçaklarla yapılan saldırı, SARS salgını (2003) 15-20 Kasım 2003 te İstanbul da HSBC bankası, iki sinagog ve İngiltere Başkonsolosluğu na düzenlenen bombalı terör saldırıları Kuş Gribi (2006) Domuz Gribi (2009) ABD'nin finans devi Lehman Brothers'ın iflasını açıklamasıyla başlayan küresel kriz (2008-2011) Mavi Marmara katliamı (31 Mayıs 2010) İstanbul Gezi eylemleri (Haziran 2013) Rusya-Ukrayna siyasi kriz (2013) Suriye Krizi (2013) Rusya ve BDT ülkeleri ekonomik & finansal kriz (2014)
Rusya-Türkiye siyasi kriz (Kasım 2015) Yukarıda yer verilen krizlerden; Körfez Savaşı, 1999 depremleri, Kuş Gribi ve Domuz Gribi ülkemize olan turizm talebini olumsuz etkilemiştir. Mavi Marmara katliamı İsrail-Türkiye turizmini durma noktasına taşımıştır. Gezi Parkı eylemleri ise İstanbul turizminin istikrarlı artışını duraklatmıştır. Diğer kriz dönemlerinde ise ülkemiz turizmi olumsuz etkilenmemesinin yanında bazılarında rakip ülkelerin aksine turist sayısını önemli oranda artırmıştır. Buradan anlaşılacağı üzere, insanların sağlığını, güvenliğini tehdit edecek gelişmeler ile ülkeler arası siyasi gelişmeler ülke turizmini çok daha fazla etkilemekteyken, ekonomik gelişmeler turizmi sınırlı bir şekilde etkilemektedir. Rusya ile yaşanan krizi de hafife almayıp yukarıda belirtilen açıklama doğrultusunda değerlendirmek gerekir. b) Kriz ve Kriz Yönetimi Kriz yönetiminde sağlanacak başarı büyük ölçüde krizin nedenleri, sonuçları ve alınan önlemler hakkında doğru bilgilerin toplanmasına, bunların objektif bir biçimde yorumlanmasına, hangilerinin, nerelere kimler tarafından ve nasıl aktarılacağının belirlenmesine ve ardından krizden etkilenen kesimlerle ve medya ile etkin bir iletişim kurulmasına bağlıdır. Bilindiği gibi turizm talebi, tüketicinin mal ve can güvenliğine tehdit oluşturan savaş, terör, salgın hastalık, doğal afet vb. beklenmedik bir zamanda ortaya çıkan olaylara, seyahate ayrılacak geliri azaltan ekonomik krizlere ve turist çeken destinasyonların imajını yıpratan siyasi gelişmelere son derecede duyarlıdır. Güvenlik, ekonomik ve siyasi kökenli kriz üçlüsü dikkate alındığında krizin sona ermesini takiben etkileri göreceli olarak daha kısa süren ve daha kolay bertaraf edilebileni ilk bakışta şaşırtıcı gelse de güvenlikle ilgili olanlardır. Diğer bir deyimle güvenliğe yönelik tehdidin tümüyle ortadan kalkmasını takibeden 3-4 haftalık süre içerisinde tüketicinin tedirginliği giderilebilmekte, unutma mekanizması devreye girmekte ve talep çoğunlukla geçmişteki kaybı da telafi edecek şekilde olağan artış trendine dönebilmektedir. Ekonomik krizlerin etkileri göreceli olarak daha uzun süreli olabilmekte, tüketiciler gelirleri yeniden yeterli düzeye ulaşıncaya kadar seyahat harcamalarını kısıtlamak eğilimlerini sürdürmektedirler. Diğer ikisiyle kıyaslandığında etkileri uzak geleceğe kadar yayılabilen ve ülke imajının uzun sürede onarılmasını gerektiren siyasi krizlerdir. Krizler, turizm gibi talep esnekliği büyük sektörlerde daha etkin olmaktadır. Talebin esnek oluşu, turizmi krizlerin olumsuz yansımalarının en fazla görüldüğü sektörlerden birisi haline dönüştürmüştür. Ulusal ve uluslararası boyutlarda yaşanan herhangi bir kriz ortamı (ekonomik, politik, doğal vb.) en çok turizm sektörünü etkilemektedir. Turizmin ülke ekonomisinde katma değer yaratan sektör olma özelliği, turizme doğrudan ve dolaylı bağımlı tüm sektörlere de yansımakta, böylece krizler ülkelerin mikro ve makro ekonomik dengelerinde olumsuzluk yaratmaktadır. Türk turizminde karşılaşılmış olan krizler çoğunlukla aşağıdaki türde sorunlara yol açmışlardır : Bir önceki yıla kıyasla talep gerilemesi ; Normal talep artış trendinin sürdürülememesi; Talep kompozisyonunda alt gelir gruplarının payının artması;
Turizm gelirimizin ve dolayısıyla uluslararası turizmde Türkiye nin pazar payının azalması veya hedeflenen düzeye ulaşamaması; Turizm işletmelerinin karlılık düzeylerinin gerilemesi; buna bağlı olarak işletmecilerin kamu bankalarına olan kredi borçlarının ödenememesi; bazı işletmelerin kapanması veya el değiştirmesi; Fiyat kırma yarışı, haksız rekabet ve müşteri istismarı eğilimlerinin artması; Kriz mağdurlarını desteklemek için devletin ek teşviklere veya sübvansiyon önlemlerine kaynak ayırmak zorunda kalması; Yerli ve yabancı sermaye yatırımlarının duraklaması; Mevcut tesislerin tevsii ve modernizasyon yatırımları yapamamaları nedeniyle ürün kalitesinin düşmesi; Zorunlu işten çıkarmalar nedeniyle hem hizmet niteliğinin düşmesi hem de sektörün istihdam kapasitesinin daralmasına bağlı sosyal pahaların ortaya çıkması. En mükemmel şekilde yönetilmiş olsa dahi, ağır bir krizi hiç zarara uğramadan atlatmak olanaksızdır. Dolayısıyla kriz nedeniyle kayba uğramış olanların kimi zaman çok sertleşebilen eleştirilerine, yakınmalarına ve destek taleplerine hazır olunmalıdır. Bunlara karşı her şeyden önce soğukkanlı, akılcı, anlayışlı, ancak istismara kapalı bir tavır benimsenmelidir. İkinci önemli husus aceleyle yerine getirilemiyecek vaadlerde bulunulmaması; vaadedilenlerin de eksiksiz olarak ve gecikmeden yapılmasıdır. Kriz dönemleri sonrasında kamu kaynakları ürün geliştirmeye veya talep yaratıcı özelliği olmayan sübvansiyon araçlarına değil, kaybedilen pazar payının en hızlı şekilde tekrar kazanılmasına yönelik promosyon etkinliklerine tahsis edilmelidir. Bu nedenle kriz sonrasındaki harcama önceliklerinin belirlenmesinde karar vericileri yönlendirecek en temel kriter harcadığım her Dolar talebi hangi sürede ne kadar arttıracak? olmalıdır. Örneğin, tur operatörlerinin Türkiye kataloglarına katkı bazı kriz dönemleri sonrasında uygulanmış olmasına karşın talep arttırıcı etkisi asgari düzeydedir. Zira katalog talep edecek müşteri seyahat kararını çoğunlukla zaten vermiş olandır. Oysa önemli olan o kararı vereceklerin sayısını arttırmaktır. Bunun da yolu ülkeye olan talebi arttırmakta etkinliği en yüksek tanıtım türleri ile araçlarına yatırım yapmak, böylelikle sektörün belirli bir kesimini değil, turistik yörelerdeki işletmeciler ve esnaf da dahil olmak üzere zarara uğramış tüm ticaret erbabını rahatlatmaktır. Etkinliği yüksek önlemlerden biri tur operatörleri başta olmak üzere yurtdışında tanıtım yapan havayolu ve konaklama firmalarının reklamlarının desteklenmesi, diğer sübvansiyon araçlarının ise peşinen değil gerçekleşen turist sayısı performansına dayalı olarak uygulanmasıdır. ALINACAK ÖNLEMLER VE SONUÇ İçinden geçmekte olduğumuz dönem ülkemiz turizminde bir dönüm noktasıdır, sektörümüz son dönem yaşanan siyasi gelişmelerden birebir etkilenmektedir. Bir krizle baş edebilmenin ön koşulu onu kabullenmektir. Önce krizle yüzleşip, bizim de başımıza geldiğini kabul etmeliyiz, sonra da bu krizden nasıl çıkılabileceğinin yollarını aramalıyız. Başımıza geleni kabullenmeyip, reddettiğimiz takdirde alacağımız darbe büyük olur. Sektörel olarak etkilere baktığımızda ise turizm sektörünün ve onun bileşenleri havacılık ve konaklama gibi sektörlerin bu krizden etkileneceği şüphesizdir.
1. Sektörümüzde 2016 yılında yaşanması muhtemel krizin en aza indirgenmesi çalışmalarında kullanılacak bütçe miktarının öncelikle belirlenerek kullanılabilir hale getirilmesi gerekmektedir. (Kültür ve Turizm Bakanlığı) 2. Kültür ve Turizm Bakanlığının Ekonomi Koordinasyon Kurulu'na alınması, icraatçı bir Bakanlık haline gelmesi gerekmektedir. 3. Kültür ve Turizm Bakanlığının tanıtım bütçesinin en az 250 milyon dolar olarak tahsis edilmesi, söz konusu bütçenin kullanım alanları kamu-özel sektör istişaresinde olmalıdır. 4. Tanıtım çalışmalarının imaj geliştirme ve halkla ilişkiler faaliyeti ile desteklenmesi önem taşımaktadır. 5. 2016 yılında (başta Ortadoğu, İran, Azerbaycan, Kazakistan, Ukrayna ve Balkanlar olmak üzere hemen) aksiyon alınacak pazarlarda etkin tanıtım ve workshop çalışmaları başlatılmalı, bu bölgelerde uçak teşvikleri yaygınlaştırılarak derhal hayata geçirilmelidir. 6. Özellikle turizm talebini olumsuz etkilediği görülen ülkelerdeki resmi seyahat tavsiye bültenleri nin yakından izlenmesi ve ülkemize yönelik talebi olumsuz etkileyebilecek ifadeler yer almış ise bunların düzeltilmesi için gerekli girişimlerin diplomatik kanallarımızla başlatılması sağlanmalıdır. (Dışişleri Bakanlığı) 7. Uluslararası medya kuruluşlarında, ülkemize yönelik algının pozitife yönlendirilmesi için halkla ilişkiler faaliyetleri başlatılmalı, bu yönde başta ilgili Bakanlıklarımız olmak üzere medya ile yakın ve doğrudan ilişki kurulmalıdır. (Başbakanlık, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı) 8. Türkiye nin AB üyelik süreci daha fazla gündemde tutulmalıdır. 9. Havacılık alanında; a) Charter Havayolu şirketlerine bazı destinasyon ve pazarlarda sağlanan 6 bin dolar tutarındaki desteğin, ülkemizde destinasyon ayrımı yapmaksızın tüm bölgelerimize yıl boyunca uygulanması sağlanmalıdır. b) İstanbul Havalimanlarından geçen yolcunun yaklaşık %55 i nin transit olarak 3. Ülkelere gittiği göz önüne alınarak, bu yolculardan bir kısmının şehrimizde en az bir gece kalmaları için Transit Geçme Bir Gün Kal kapsamlı bir kampanyanın hayata geçirilmesi önem taşımaktadır. c) Tarifeli Havayolu Kuruluşlarının, taşıdığı yolcu sayıcının %51 den fazlası ülkemizde kalan uçakları için havaalanı vergilerinin, konma konaklama vergilerinin önümüzdeki 2 sene için yüzde 50 azaltılması gerekmektedir. d) Ülkemizde faaliyet göstermek isteyen LCC (Düşük Maliyetli Havayolu Taşıyıcısı) firmalarına AB de uygulanan sübvansiyon ve kolaylıklar sağlanmalıdır. e) Rusya da getirilen Charter yasağına karşın, özellikle THY ve Pegasus tarafından bu ülkede gerçekleştirilen tarifeli uçuşlar desteklenmelidir. Söz konusu desteğin turist sayısında önemli bir artışa yol açmamasına karşın psikolojik olarak ülkemizin erişilebilirliği açısından önem taşımaktadır. 10. Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Türkiye Havalimanları İstatistikleri verileri, Türkiye den son 5 yılda, özellikle Akdeniz ve Ege Bölgesine Haziran-Eylül döneminde iç hat uçak sayısındaki artışı ortaya koymaktadır. Bu durum iç turizmde önemli derecede potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır. İçerisinde bulunduğumuz yılda özellikle THY, Anadolujet, Pegasus, AtlasGlobal gibi havayolu kuruluşlarının sefer sayılarını bu bölgelerimizde artırmaları için maliyet düşürücü önlemler alınmalı, bu yönde Kültür ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde tüm ülkeyi kapsayacak şekilde İç Turizm Seferberliği ve kampanyası etkin sonuç verecektir. 11. Konaklama İşletmelerinin;
a) SGK ve KDV ödemeleri Maliye Bakanlığı ile mutabakata varılarak 18 aya yayılıp faizsiz olarak ertelenmelidir. b) 2634 sayılı Kanun un 16. Maddesinde yer alan Elektrik ve Su indirimleri ile teşvikleri en kısa süre içerisinde tekrar hayata geçirilmelidir. c) Konaklama işletmelerinin sürdürülebilirliğini sağlamak üzere, bir önceki yıl gerçekleştirdikleri toplam SGK ve Vergi Ödemesi kadar hazine garantili kredi kullanmaları, kredi faizlerinin %50 sinin ise hazine tarafından karşılanması sağlanmalıdır. d) Çalışma hayatına ilişkin işverenlerin mevcut yükümlülüklerine ilave bir maliyet getirilmemesi istihdamın sürdürülmesi açısından önem taşımaktadır. e) Konaklama sektörü hizmetlerinde geçerli KDV oranları departman ayrımı yapılmaksızın (Tesis bünyesindeki aktivitenin ismi ne olursa olsun, hizmetin verildiği mekan neresi olursa olsun) tüm yiyecek/içecek ve hizmetlerde %8, Alkollü içecekte %18 olarak uygulanmalıdır