GÜÇ KAYNAKLARI Güç Kaynağı Nedir? Günlük hayaımızda kullandığımız elekrik ve elekronik cihazlarının amamının çalışabilmesi için birer enerji kaynağına ihiyaç vardır. Bu enerji elekrik enerjisi olduğu gibi mekanik, ısı ve ışık enerjisi şeklinde de olabilir. Elekrik enerjisi de AC veya DC şeklinde olabilir. Bünyesinde elekronik devre bulunduran büün makine ve cihazları amamı şebeke geriliminden sağlanan DC gerilim ile çalışırlar. Şebeke gerilimden DC gerilim sağlayan devrelere güç kaynağı denir. Güç kaynağı aşınabilir ise, yani cihaza dışarıdan akılıyorsa ; adapör olarak, cihazın içinde ise besleme üniesi, besleme kaynağı, güç kaynağı, regülaör gibi değişik şekilde isimlendirilir. Güç kaynağı iser cihaza akılsın iser cihazın içinde olsun dör bölümden oluşur. Bu bölümler şunlardır : 1- Transformaör 2- Doğrulma Devresi (AC / DC dönüşürücü) 3- Filre Devresi 4- Regüle Devresi Güç kaynağı bu açıklanan dör bölümden başka kısa devre koruma, akım sınırlama, oomaik açma, aşırı gerilim koruma gibi ünielere de sahip olabilir. AC Giriş Transformaör Doğrulma Devresi Filre Devresi Regülasyon Devresi TRANSFORMATÖRLER YAPISI Transformaörler AC gerilimi küçülen, büyülen ve bazen aynen ileen elemanlardır. İki giriş ucu ve iki çıkış ucu vardır. Giriş ve çıkış uçları yapıları bobinden ibare olan birer sargıya bağlıdır. Giriş uçlarının bağlandığı sargıya primer, çıkış uçlarının bağlandığı sargıya ise sekonder sargı denir. Transformaörler, başlıca üç parçadan meydana gelir : 1- Primer Sargı 2- Sekonder Sargı 3- Manyeik Nüve
Primer Sargı : Giriş geriliminin uygulandığı sargıdır. Yüksek gerilimler için ince elden çok sarımlı olarak imal edilirler. Primer sargı manyeik nüve üzerine, makaralara sarılarak yerleşirilir. Sekonder Sargı : Çıkış geriliminin alındığı sargıdır. Sekonder sargı alıcının çalışma gerilimine göre çeşili kesi ve sarım sayılarında olabilir. Manyeik Nüve : Primer ve sekonder sargılarının yerleşirildiği kısımdır. 0,30 0,50 mm kalınlığında silisyumlu saçlardan preslenerek imal edilir. Üç çeşi manyeik nüve vardır ; çekidek ipi nüve, manel ipi nüve ve dağıılmış ip nüvedir. Transformaörün Çalışması Primer sargıya uygulanan alernaif gerilim, sargı erafında değişken bir manyeik alan meydana geirir. Bu alan manyeik nüve üzerinde manyeik akısının dolaşmasını sağlar. Bu akıyı yol üzerindeki sekonder sargılar keser. Böylece sekonder sargıda bir gerilim indüklenir. İndüklenen gerilim değeri sekonder sargının sarım sayısı ve kesiine bağlı olarak değişir. TRANSFORMATÖR ÇEŞİTLERİ Kullanım yerlerine göre çok çeşili ransformaörler vardır. Bunlar ; a) Beslenme Transformaörleri b) Ha Transformaörleri c) İzolasyon Transformaörleri d) Empedans Transformaörleri e) Muayyen Frekans Transformaörleri f) Oo Transformaörleri g) Darbe Transformaörleri Beslenme Transformaörleri Bazı cihazlar şebeke gerilimden daha yüksek, bazıları da şebeke geriliminden daha düşük gerilimlerde çalışır. Beslenme ransformaörleri elekrik ve elekronik devreler için gerekli yüksek veya düşük gerilimleri emin ederler. Primer ve sekonder sargıları arasında elekriksel bir bağ yokur. Ep < Es Np < Ns Ip > Is Ep > Es Np > Ns Ip < Is Gerilim Yükselen Transformaör Gerilim Düşüren Transformaör Ha Transformaörleri Seslendirme esisaında kullanılan ve ha sonunda ha boyunca zayıflayan enerjiyi ekrar kuvvelendiren bir ransformaördür. Görünüşleri beslenme ransformaörlerine benzer. İzolasyon Transformaörleri İzolasyon ya da diğer adıyla yalıım ransformaörü, elekronik cihazlarda bakım, onarım ve ölçme yapan eknisyenin şebeke geriliminden zarar görmemesi için kullanılır. Dönüşüm oranı 1\1 dir.
Empedans Transformaörleri Bir elekronik devrede bir kaın empedansını diğer bir kaın empedansına uygunlaşırılması amacıyla kullanılır. Eski ip radyodaki çıkış kaı ile hoparlör arasındaki çıkış ransformaörü, pushfull güç amplifikaörlerinde kullanılan ara ransformaörü, güçlü ve çeşili sayıda hoparlör bağlanabilen amplifikaör çıkışlarındaki ransformaörler empedans ransformaörleridir. Muayyen Frekans Transformaörleri Radyo, elevizyon ve elsiz gibi cihazların ara frekans halarında kullanılan ferro manyeik nüveli bir ayarlı ransformaör çeşididir. Oo Transformaörleri Şebeke gerilimini yükselmek veya düşürmek amacıyla kullanılan ek sarımlı bir ransformaördür. Sabi ve ayarlı olmak üzere iki ipir. Değişken olan ransformaöre halk dilinde varyak adı verilir. Darbe Transformaörleri Güç elekriğinde risör veya riak gibi güç elemanlarıyla kumanda devreleri arasında yer alan ve kumanda devresi çıkışındaki eikleme işarelerini manyeik yolla güç elemanına akaran bir ransformaördür. Ferro manyeik nüvelidir ve dönüşürme oanı 1 \ 1 dir. Güç elekroniği elemanları yüksek akımla, kumanda devreleri düşük gerilim ve düşük akımla çalışırlar. Darbe ransformaörünün primer ve sekonder sargıları arasında bir elekrikli bağ olmadığı için aynı zamanda yüksek gerilim haı ile düşük gerilim haının birbirinden yalımakadır. TRANSFORMATÖRÜN HESAPLANMASI Bir nüveye sahip ransformaörün hesabını yapalım. Burada β=10000 gaus nüvenin geçirgenlik kasayısıdır. Nüveyi oluşuran silisyumlu saçların kaliesini belirir. Is=750mA Es1=9V Es2=9V Sekonder Gücü Ps = Es. Is = 9. 0,75 = 6,75 W Primer Gücü Randımanı %90 alalım. n = Pp / Ps Primer %100, sekonder %90 olsun. Pp = %100. Ps / %90 = %100. 6,75 / %90 = 7,9 W Göbek Nüve Kesii A = 1,2 Pp A = 1,2. 7,9 A = 1,2. 2,8 = 3,36 cm² Vol Başına Düşen Sarım Sayısı N = 100000000 / 4,44. A. β. f = 100000000 / 4,44. A. 10000. 50 = 1000 / 4,44. 5. A N = 1000 / 22,2. A = 45 / A = 45 / 3,36 = 13 Sarım / Vol
Primer Toplam Sarım Sayısı Np = Ep. Sarım / Vol = 220. 13 = 2860 Sarım Sekonder Toplam Sarım Sayısı Kayıpları önlemek için sekonder sargılarına %10 ilave edilir. Ns = [(Es. Sarım / Vol) + (Es. Sarım / Vol. %10)] = [(9. 13) + (9. 13. %10)] = (117. 11,7) Ns = 128,7 = 129 Sarım 129 sarım sarıldıkan sonra el koparılmadan ora uç çıkarılarak, sarıma devam edilip ikinci 129 sarım amamlanır. Primer Tel Çapı Dp = 0,8 Ip Ip = Pp / Ep = 7,9 / 220 = 0,036 A Dp = 0,8 0,036 = 0,8. 0,19 = 0,152 = 0,15mm Sekonder Tel Çapı Ds = 0,8 Is Ds = 0,8 0,75 Ds = 0,8. 0,86 Ds = 0,688mm Ds = 0,70mm DOĞRULTMA DEVRELERİ Alernaif akımı doğru akıma çevirmek için kullanılan devrelere doğrulma devreleri denir. Elde edilen DC gerilim dalgalı DC gerilimdir. Kullanılan doğrulma meoduna bağlı olarak DC gerilimdeki dalgalanma oranı farklıdır. Doğrulma devreleri çeşili şekillerde yapılırlar. Bunlar ; 1- Yarım dalga doğrulma devreleri 2- Tam dalga doğrulma devreleri a) İki diyolu am dalga doğrulma devreleri b) Köprü ipi (dör diyolu) am dalga doğrulma devresi YARIM DALGA DOĞRULTMA DEVRESİ Devrede sinüsoidal alernaif gerilimin poziif alernansında A nokasının (+), B (-) poliede olduğunu varsayalım. Diyodun anoduna (+) gerilim uygulandığından diyo ileime geçer ve devrede akım dolaşır. Negaif alernansa A nokası (-), B nokası (+) polariededir. Diyodun anoduna negaif gerilim uygulandığından, diyo yalıımdadır. Devreden akım geçmez. Yarım dalga doğrulma devrelerinde diyo yönü değişirilirse açıklamaların ersi gerçekleşir. Yani devredeki diyo AC Vgiriş geriliminin negaif alernanslarını yüke akarıp, poziif alernansları kırpar.
TAM DALGA DOĞRULTMA DEVRESİ İki Diyolu (Ora Uçlu) Tam Dalga Doğrulma Devresi Tam dalga doğrulma devrelerinde ransformaörün sekonder bobini ora uçlu olmalıdır. Şekilde de görüldüğü gibi am dalga doğrulma devresi, iki ane yarım dalga doğrulma devresinden meydana gelir. Sekonder ucunu, A nokasının poziif, B nokasının negaif olduğunu kabul edersek D1 ileimde ve D2 kesimde olur. Çıkışa poziif bir V gerilimi elde edilir. Negaif alernansa A ucu negaif, B ucu poziif olur. Bu durumda ise D2 ileimde, D1 kesimde olur. Çıkışa yine poziif gerilim elde edilir. Çünkü her iki durumda da dirençen geçen akımlar aynı yönlüdür. Sonuç iibarı ile am dalga doğrulma devresinde poziif alernanslar çıkışa aynen geçerken negaif akernanslar poziife çevrilerek çıkışa akarılır.
U.I Transformaor cikisi dalga sekli A.A. + + - - Cikis dalga sekli D.A. + + + + Dör Diyolu (Köprü Tipi) Tam Dalga Doğrulma Devresi Tam dalga doğrulma devresinde kullanılan ransformaörün sekonderi ek sargılıdır. Giriş geriliminde her iki alernansa da yüken bir akım geçer. Doğrululmuş am dalga gerilimin oralama değeri yarım dalganın iki kaı, iki diyolu am dalganın ise aynısıdır. Transformaör girişine üs uca poziif, al uca negaif olacak şekilde bir AC gerilim uygulanmış olsun. Primerdeki bu gerilim sekonderde üs uç negaif, al uç poziif olacak şekilde gerilim düşürür. Bu durumda D2-D4 diyoları doğru polarize ve ileken, D1-D3 diyoları ers polarize ve yalıkandır. İleken olan D2-D4 diyolarını kapalı anahar, yalıkan olan D1-D3 diyolarını açık anahar gibi düşünebiliriz. Devreden, sekonderin üs ucundan çıkıp D4-RL-D2 üzerinden geçip sekonderin al ucunda son bulan bir IL yük akımı akar. Bu akım yük üzerinde al uç negaif, üs uç poziif olacak şekilde gerilim düşürür. Primerin üs ucu negaif, al ucu poziif olacak şekilde AC gerilim uygulanırsa, sekonderde üs uç poziif, al uç negaif olacak şekilde bir AC gerilim elde edilir. Bu durumda D1-D3 diyoları doğru polarize ve ileken, D2-D4 diyoları ers polarize ve yalıkandır. İleken olan D1-D3 diyolarını kapalı bir anahar, yalıkan olan D2-D4 diyolarını açık bir anahar olarak kabul edebiliriz. Devreden, sekonderin al ucundan çıkıp D3-RL-D1 üzerinden geçip sekonderin üs ucunda son bulan bir IL yük akımı akar. Bu akım yük üzerinde, al uç negaif, üs uç poziif olacak şekilde gerilim düşer.
E D2.D4 D1.D3 D2.D4 D1.D3 FİLTRE (SÜZGEÇ) DEVRELERİ Doğrulmaç çıkışında elde edilen gerilim ve akım doğru akıma göre bir mikar dalgalıdır. Dalgalanmayı en aza indirmek için filre (süzgeç) devreleri kullanılır. Filre devrelerinde kondansaör veya bobin kullanılır. Buna göre üç çeşi filre devresi vardır. Bunlar ; a) Kondansaörlü b) Bobinli (Şok Bobinli) c) Π ipi filre devreleridir.
E E E + + + + + + + + + 0 - - 0 0 - Doğru Akım Nabazanlı Doğru Akım veya Gerilim Alernaif Akım veya Gerilim veya Gerilim Doğru Akım veya Gerilim : Zamanla yönü ve şiddei değişmeyen akım veya gerilimdir. Kısaca DC akım veya gerilim olarak ifade edilir. Nabazanlı Akım veya Gerilim : Zamana göre yönü değişmeyen, şiddei değişen akım veya gerilimdir. Dalgalı doğru akım veya gerilim, değişken doğru akım veya gerilim olarak da söylenir. Alernaif Akım veya Gerilim : Zamana göre yönü ve şiddei değişen akım veya gerilimdir.
KONDANSATÖR GİRİŞLİ FİLTRE a) Yarım Dalga Doğrulma Devresi ve Sinyal Şekilleri E Vgiris + + - - Vcikis1 + + Kondansaor var Vcikis2 + + Kondansaor var
b) İki Diyolu Tam Dalga Doğrulma Devresi ve Sinyal Şekilleri E Vgiris1 + + - - Vgiris2 + + - - Vcikis1 + + + + Kondansaor yok Vcikis2 + + + + Kondansaor var c) Dör Diyolu Tam Dalga Doğrulma Devresi ve Sinyal Şekilleri
Kondansaör, doğrulmaç çıkış geriliminin poziif veya negaif alernansında, gerilim yükselirken epe değerinde sarj olur. Kondansaörün sarj gerilimi, çıkış gerilimi sıfıra doğru düşerken iki epe arasında deşarj olarak devreyi besler. Kondansaörün deşarj süresü yükün çekiği akıma bağlıdır. Böylece doğruya daha yakın bir gerilim elde edilmiş olur. Kondansaör filre devresi doğrulmaç çıkışına paralel bir kondansaör bağlanarak yapılır. Kondansaörün kapasiesi arıkça veya yük mikarı azaldıkça dalgalanma azalır. Bu ip filre devrelerinde kullanılan kondansaörün gerilimi, doğrulmaç devresi çıkış geriliminin en az 1,41 kaı olmalıdır. Kondansaörün kapasiesi de yükün çekiği akıma göre 500 4700 mf arasında seçilebilir. Kondansaörlü filre devreleri, düşük akımlı yüksek gerilimli yerlerde kullanılmakadır. b- BOBİNLİ (ŞOK BOBİNLİ) FİLTRE E Vgiris + + + + VL V RL + + + + Vcikis 0 Filre elemanı olarak kullanılan demir nüveli bobinlere şok bobinli veya alçak frekans şoku (AFŞ) denir. Devrede am dalga doğrululmuş Vg giriş geriliminin her poziif alernansında yüken bir IL akımı akar. Bu akım L şok bobini erafında bir manyeik alan oluşurur. Bu manyeik alan, şok bobini üzerinde kendini meydana geiren gerilime ers bir EMK (Elekro Moor Kuvve) meydana geirerek üzerinden geçen akımdaki değişmelere engel olur. Yani akım armak iserse, onu azalmaya, akım azalmak iserse onu arırmaya çalışarak (Lenz Kanunu) yük üzerindeki akımı sabi umaya çalışır. Çıkış gerilimi yük üzerindeki VRL gerilimi dalga şekli ile bobin üzerindeki VL gerilimi dalga şeklinin bileşkesi olan Vçıkış dalga şekline sahipir. Böyle bir filre devresinde çıkış gerilimi Vg max. Giriş geriliminin oralama değeri kadardır.
Π TİPİ FİLTRE π Tipi Filre Devresi İki Şok Bobinli ve İki Kondansaörlü Filre Devresi Doğrulucu çıkışına bağlanan paralel kondansaör, yük direnci uçları arasındaki DC gerilimdeki dalgalanmaları (Ripple) azalmaka, çıkışına seri olarak bağlanan şok bobini ise yük direncinden akan akım dalgalanmaları azalmakadır. Bu şekildeki kondansaör ve şok bobinlerinin sayısı arırıldıkça, çıkışan alınan DC gerilim de o oranda am doğrusala yaklaşır. Bir şok ve iki kondansaörden oluşan bir filre devresinde bağlanı şekli π harfine benzediği için pi ipi fire denmişir. Şekildeki C kondansaörü, kondansaörlü filre bölümünde açıklanan işlevi yapmakadır. Bir sonraki şok ve kondansaör ise şok girişli filrenin işlevini yapar. Çıkışa daha düzgün bir gerilim alabilmek için iki şok, iki kondansaör kullanılır. REGÜLE DEVRELERİ Doğru akım ile çalışan cihazlarda sabi bir gerilime ihiyaç vardır. Alıcı uçlarındaki gerilimi değişiren iki fakör vardır. Bunların birincisi şebeke geriliminin değişimidir. Şebeke geriliminin arması veya azalması, doğrulmaç çıkışında alıcıya uygulanan gerilimi arırır veya azalır. İkinci fakör, yük akımının değişimidir. Doğrulmaç çıkışına bağlanan yükler değişirildikçe çekikleri yük akımları da farklılıklar göserir. Buna bağlı olarak alıcı uçlarındaki gerilim değişir. Yukarıda sayılan olumsuz durumları engellemek için gerilim regülasyonu yapılır. Böylece yük uçlarındaki gerilimin her durumda sabi kalması sağlanır. Gerilim regülasyonu amacıyla kullanılan devrelere regüle devreleri adı verilir. Dör çeşi regüle devresi vardır : 1- Zener diyolu regüle devresi 2- Seri regüle devresi 3- Şön regüle devresi 4- Enegre (IC) regüle devresi ZENER DİYOTUN REGÜLATÖR OLARAK KULLANILMASI
Devrede, zener diyo yüke paralel bağlanmışır. Zener diyoa seri bağlanan Rz direncinin görevi zener akımını sınırlayarak güvenli çalışmayı sağlamakır. Yük direnci azaldığında yük akımı arar. Yük akımının geçiği Rz direnci uçlarındaki gerilim VRz arar. Zener diyo ers bağlı olduğundan iç direnci arar, zener akımı azalır. Yük direnci arığında yük akımı azalır. Bu durumda Rz uçlarındaki gerilim VRz azalır, zener uçlarındaki gerilim arar, zener akımı yükselir. Böylece her iki durumda da zener uçlarındaki ve ona bağlı olarak yük uçlarındaki gerili sabi kalmış olur. SERİ REGÜLE DEVRELERİ Devrede çıkış gerilimi zener geriliminden küçük ise zener diyo, doğru gerilime ers bağlandığı için yalıımdadır. Bu durumda NPN ipi ransisörün beyzi poziifir. Beyzi çok poziif olduğundan ransisörün kollekör emier arası direnci azalır. Kollekör emier akımı aracağından ransisör am ileimdedir. Dolayısıyla giriş gerilimi yük uçlarında bulunur. Giriş gerilimi yükseldiğinde Vz zener geriliminden daha fazla olacağı için zener diyo ileime geçer. Zener uçlarındaki Vz gerilimi bulunurken geriye kalan gerilim Rz direnci uçlarında düşer. Rz direnci uçlarındaki gerilimin kuupları, ransisörün beyzini önceki duruma göre az poziif yapar beyzin poziifliği azaldığı için ransisörün ileimi azalır, kollekör emier direnci arar. Transisörün kollekör emier arası direnç nedeni ile düşen gerilimden dolayı yük uçlarındaki gerilim sabi kalır. Ters gerilim sei değerinden dolayı çıkış gerilimi, zener geriliminden çok az bir mikar düşük olur. ŞÖNT (PARALEL) REGÜLE DEVRESİ Vçıkış = Vz + VBE Regülesiz Vgiriş gerilimindeki dalgalanmalar sonucu T1 ilekenliği, dolayısıyla Ic akımı değişir. Vgiriş gerilimi ararsa buna bağlı olarak IL yük akımı ve Vçıkış gerilimi armak iseyecekir. Aynı anda Rs direncinden geçen akımda aracağı için üzerindeki gerilim de aracakır. Bu gerilim zener diyou ileime göürerek ransisörün beyz polarmasını, dolayısıyla beyz akımını da arırır. Buna bağlı olarak ransisörün Ic akımı arar.
Böylece Vgiriş in arması nedeniyle aran akımın; isenen IL değerinden fazlası Ic olarak ransisör üzerinden akarak yük akımındaki dalgalanmaya engel olunur. Kısacası ransisör I devre akımının IL yük akımından fazlalığı kadar akımı kendi üzerine alacak şekilde Rs üzerine düşen gerilimle uyarılır. Şön ip regüle devrelerinde çıkış akımının arması neicesinde regüle ransisörüne bir zarar gelmez. Ancak güç sarfiyaı seri ipe göre fazladır. ENTEGRE GERİLİM REGÜLATÖRLERİ Enegre ip gerilim regülaörleri; yapılarında bulunan referans kaynağı, fark yükselici, konrol elemanı, aşırı yük koruma ve sıcaklık dengeleme gibi devrelerle çıkış akım ve geriliminde çok iyi bir regüle sağlarlar. POZİTİF GERİLİM REGÜLATÖRLERİ 78 serisi ve TDD16 serisi üç uçlu enegre gerilim regülaörleri poziif çıkış verirler. 78 serisi regüle enegreleri değişik akım ve gerilimler için üreilmişlerdir. 78xx serisi çıkış akımı 1A, 78Mxx serisi çıkış akımı 500mA ve 78Lxx serisi çıkış akımı 100mA dir. xx yerine yazılı rakamlar kaç volluk regüle enegresi olduğunu göserir. TDD16xx serisi poziif regüle enegrelerinde çıkış akımı 500mA dir. xx yerine yazılı rakamlar kaç volluk olduğunu göserir. 78xx Giriş Gerilimi (V) Çıkış Gerilimi (V) 7805 10 5 7806 12 6 7808 13 8 7812 15 12 7815 18 15 7818 20 18 7824 30 24 78xx serisi poziif regüle enegrelerinin giriş ve çıkış gerilimleri. 78Mxx Çıkış Gerilimi (V) Çıkış Akımı (V) 78M05 5 500 78M06 6 500 78M08 8 500 78M12 12 500 78M15 15 500 78M18 18 500 78M24 24 500 78Mxx serisi poziif regüle enegrelerinin çıkış gerilim ve akımları. 78Lxx Giriş Gerilimi Çıkış Gerilimi (V) C1 (mf/v) Min. Max. 78L05 6.4 9.6 5 1000/16 78L06 7.3 10.3 6 1000/16 78L08 9.6 12 8 470/25 78L10 11 13.4 10 470/25 78L12 13.1 15.2 12 330/25 78L15 15.2 17.3 15 330/25 78L18 17.5 19.5 18 330/25 78L24 21.9 23.7 24 330/25 78Lxx serisi poziif regüle enegrelerinin giriş ve çıkış gerilimleri.
100 ma 79L05, 79L06, 79L08, 79L10, 79L12, 79L15, 79L18, 79L24 500ma 79M05, 79M06, 79M08, 79M12, 79M15, 79M18, 79M24 1A 7905, 7906, 7908, 7912, 7915, 7918, 7924 1.5A 7912 KC, 7915 KC 78Lxx / 100 ma poziif gerilim regülaörleri. 78xx / 1A poziif gerilim regülaörleri. 78Mxx V / 500 ma poziif regülaör. NEGATİF GERİLİM REGÜLATÖRLERİ 79 ile başlayan kod numaralı enegrelerdir. Enegrenin çıkış ucundan negaif gerilim alınır. Enegre kod numarasının üçüncü ve dördüncü rakamları enegre çıkışından alınacak gerilimin değerini belirir. Örneğin 7912 enegresinin çıkışından 12 vol alınabilir. 100 ma 79L05, 79L06, 79L08, 79L10, 79L12, 79L15, 79L18, 79L24 500ma 79M05, 79M06, 79M08, 79M12, 79M15, 79M18, 79M24 1A 7905, 7906, 7908, 7912, 7915, 7918, 7924 1.5A 7912 KC, 7915 KC 79 serisi enegreler ve akım değerleri.
AYARLANABİLİR GERİLİM REGÜLATÖRLERİ Çıkış gerilimi ve akımı ayarlanabilen gerilim regülaörlerine örnek olarak LM317, LM723, LM117, TDA0200 gerilim regülaör enegreleri de isenirse basi değişikliklerle ayarlı gerilim regülaörü olarak kullanılabilirler. GERİLİM ÇOKLAYICILAR Düşük değerli alernaif gerilimi doğru gerilime çevirerek belirli oranlarda yükselen devrelere gerilim çoklayıcılar denir. Bu devreler çok az akım çeken ve yüksek gerilime ihiyaç göseren alıcıların beslenmesinde kullanılır. Gerilim çoklayıcıların çıkışında giriş geriliminin maksimum değerinin iki, üç, dör veya daha çok kaı gerilim alınabilir. Televizyon ve osiloskop üplerinin beslenmesinde kullanılır. GERİLİM İKİLEYİCİLER YARIM DALGA GERİLİM İKİLEYİCİ Alernaif gerilimin poziif alernansında A nokasının (+), B nokasının (-) polariede olduğunu kabul edersek D1 diyouna doğru yönde gerilim uygulandığından ileimdedir. D2 diyouna ise ers yönlü gerilim uygulandığından yalıımdadır. C1 kondansaörü giriş geriliminin maksimum değeri ile şarj olur. Alernaif gerilimin negaif alernansında A nokasının (-), B nokasının (+) polariede olduğunu kabul edersek D1 diyouna ers yönde gerilim uygulandığından yalıımdadır. D2 diyouna ise doğru yönlü gerilim uygulandığından ileimdedir. C2 kondansaörü VC1 + VG = 2Vmax. İle şarj olur. Sonuç olarak çıkışa giriş geriliminin iki kaı gerilim alınır.
TAM DALGA GERİLİM İKİLEYİCİ Vg giriş geriliminin ilk anda poziif alernansı üs arafa, negaif alernansı al arafa uygulanmış olsun bu durumda D1 diyou doğru polarize ve ileken, D2 diyou ers polarize ve yalıkandır. C1, D1 ve Rs üzerinden bir akım akar. C1 kondansaörü giriş gerilimi olan Vg değerine şarj olur. Girişin üs arafına negaif alernans, al arafına poziif alernans gelirse D1 diyou ers polarize ve yalıkan, D2 diyou doğru polarize ve ilekendir. Rs, D2 ve C2 üzerinden bir akım akar. C2 kondansaörü Vg giriş gerilimine şarj olur. C1 ve C2 birbirinr seri bağlı iki DC kaynak gibi davranırlar ve çıkışa Vo = 2 Vg, yani giriş geriliminin iki kaı elde edilir. GERİLİM ÜÇLEYİCİ İlk anda Vg giriş geriliminin negaif alernansı üs uca, poziif alernansı al uca gelmiş olsun. Bu durumda D1 ve D3 diyoları doğru polarize ve ilekendir. D2 diyou ers polarize ve yalıkandır. Rs, C1 ve D1 üzerinden akan akım C1 kondansaörünü; Rs, D3 ve C3 üzerinden akan akım C3 kondansaörünü giriş gerilimi Vg ye şarj eder.
Alernanslar değişiğinde yani üs uca poziif, al uca negaif alernans geldiğinde D1 ve D3 diyoları ers polarize ve yalıkan, D2 diyou doğru polarize ve ilekendir. Bu anda C1 kondansaörü giriş gerilimine şarjlı ve giriş gerilimini akviye eder şekildedir. C2, D2, C1 ve Rs üzerinden akan akım C2 kondansaörünün C1 deki Vg ve giriş gerilimi Vg nin oplamına eşi olan 2 Vg ye şarj eder. C2 ve C3 kondansaörleri birbirlerine seri iki kaynak gibi davranarak çıkışa bu iki kondansaördeki gerilimlerin oplamı, yani Vo = Vg + 2 Vg = 3 Vg elde edilir. GERİLİM DÖRTLEYİCİ Girişin üs arafına ( - ), al arafına ( + )alernans gelirse; D4 doğru polarize olup ileime geçer ve devreden akan akım Rs, C1 ve D4 üzerinden geçerek C1 i Vg giriş gerilimine şarj eder. İkinci alernansa, yani üs araf poziif, al araf negaif olunca D3 ileken olur. Bu anda C1 deki gerilim Vg yi akviye eder şekildedir. C4, D3, C1 ve Rs üzerinden akan akım C4 ü C1 deki VG ve Vg giriş geriliminin oplamına ; VG + Vg = 2 VG ye şarj eder. 3. alernansa, yani üs araf negaif, al araf poziif olunca Vg den dolayı D4, Vg ve C4 deki 2 VG den dolayı D2 ileime geçer. Rs, C1, C2, D2 ve C4 üzerinden geçerek C2 yi 2 VG ye I4 akımı C1 i VG ye şarj eder. 4. alernansa, yani üs araf (+), al araf (-) olunca Vg giriş gerilimi C1 ve C3 eki şarj gerilimleri ile aynı yönlü olur. Bu anda D1 ileime geçer. Devreden C4, C3, D1, D2, C1 ve Rs üzerinden akan akım ile C4 ve C3 oplam olarak giriş geriliminin dör kaına yani 4 VG şarj olur. Bu bağlanıda C1 daima Vg giriş gerilimine, C2 ise giriş geriliminin iki kaına yani 2 VG ye şarj olur, C3 ve C4 e 2VG ye şarj olur.
GERİLİM (N) LEYİCİ Çok sayıda yarım dalga gerilim ikileyicisinin arka arkaya bağlanmasıyla çıkış gerilimi arırılabilir. Devrede gerilim kaç ka arırılmak iseniyorsa o sayıda kondansaör ve diyo kullanılmalıdır. Bu devre ile giriş geriliminin maksimum değerinin çif kaı çıkış gerilimleri devrenin al arafından, ek kaı çıkış gerilimleri ise devrenin üs arafından alınabilir.