MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Mühendislik Malzemeleri Ders Notları 9 Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ Genel anlamda; İnsanların ihtiyacı olan her şeye MALZEME denir. Özel anlamda; üretim yapmak için kullanılan her türlü araç ve gerece MALZEME denir. Malzemelerin fiziksel, mekanik kimyasal vs. özelliklerini MALZEME BİLİMİ inceler. Malzeme Bilimi kapsamında malzeme seçiminde proses, malzemenin şekli, çevre ve fiyat etkileri incelenmez. (2015 2016 Bahar Yarıyılı) Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 2 MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ Her teknik eleman malzemeler hakkında bilgi sahibi olmak zorundadır Aksi taktirde kullanım alanına en uygun olan malzemeyi seçemez. MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ Malzeme seçimi neden önemlidir? Farz edelim ki Türkiye den Amerika ya konserve ihraç ediliyor. Konserveler kutulara doldurulup gemiye yükleniyor. Bir aylık yolculuktan sonra Amerika ya vardığında kapaklar açıldığında, konserve kapakların küflenmiş olduğu görülüyor. Tabii mallar geri gönderiliyor. Yüzbinlerce lira zarar meydana geliyor. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 3 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 4 1
MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ Küflenmenin sebebi, Düşük Karbonlu Çelik kutuların korozyona dayanması için herhangi bir kaplama yapılmamış olmasıdır. MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ Başka bir örnek; Helikopter için gerekli bir mil malzemesi dövme çelikten yapılmak zorundadır. Helikopterde can kaybı olma riski vardır. Bu nedenle en kaliteli malzemelerin kullanılması gereklidir. Oysa bir temizlik robotunda kullanılan aynı mil, dökme çelikten yapılabilir. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 5 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 6 MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ Anlatılan örneklerden de görüldüğü gibi ; Malzemelerin kullanılacakları yere ve yükleme şartlarına uygun olacak şekilde seçilmesi gereklidir. Endüstride malzeme seçiminin TASARIM la yakın bir ilişkisi vardır. TASARIM NEDİR? Bir ürün (ev, araba, alet vs) ortaya konmak isteniyorsa, önce onu tasarlamak gerekir. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 7 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 8 2
Şapkadan yağlı dişli kutularına kadar her ürün bir tasarım eseridir. Bu kadar geniş anlamı olan tasarım kavramını makine mühendisliği için daha dar alana sokmak zorundayız. Makine mühendisleri olarak tasarımdan anladığımız şey, MEKANİK TASARIM dır. Mekanik tasarım, hareketli veya hareketsiz bir SİSTEM olabilir. Bu sistemi oluşturan parçalar vardır (örnekdişliler, kollar, miller, yataklar, vs. gibi). Bu parçalar malzeme lerden oluşurlar (örnek bu parçaların bazısı çelik, bazısı plastik, bazısı seramik vs. gibi) Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 9 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 10 Sistemi oluşturan parçaların yapıldığı bu malzemeler değişik imalat yöntemleri (döküm, dövme, haddeleme vs.) sonucu ürün haline gelmişlerdir. Bu ürünlerin aşağıdakiler gibi çok değişik şekilleri vardır. I Profil T Profil U Profil Yuvarlak Çokgen kesit Sac Plaka Şerit Kare profil Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 11 Bu parçalar, bulundukları çalışma yerlerindeki şekilleri ile yük taşırlar, zorlamalara maruz kalırlar. Bu zorlamalar çekme, basma, burulma, kesme ve eğilme yüklemeleri şeklindedir. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 12 3
Bu malzemeler, ısı iletirler, yorulurlar, genleşirler, aşınırlar, korozyona uğrarlar. Bütün bu aktivitelerin birbirleri ile nasıl bir ilişki içinde olduğu önemlidir. Unutulmamalıdır ki hem malzemeler hem de şekil verme yöntemleri hızlı bir şekilde gelişip yenilenmektedir. TASARIMDA MALZEMELER Tasarım, düşünülen bir fikri, bir ürüne dönüştürme işlemidir. Tıpkı bir köprü kuracağım deyip bu düşünceyi gerçekleştirmek gibi. Bu köprü tasarımının her aşamasında, karar alma vardır. Bu köprü tasarımı, malzeme seçmeyi zorunlu kılar. Bu köprü tasarımında yeni malzemeler çıktıkça, eski malzemeler terkedilir. Mühendislerin kullandıkları malzeme sayısı günümüzde 120 bin in üzerindedir. Standardizasyon çalışmaları sayesinde bu sayı düşürülmeye çalışılmaktadır. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 13 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 14 BİR MÜHENDİS BU KADAR GENİŞ BİR MALZEME LİSTESİNDEN AMACA UYGUN, EN İYİ MALZEYİ NASIL SEÇMELİ? Son yıllarda mühendislik tasarımında malzeme seçimi ile ilgili çok ilerlemeler oldu. Malzeme seçiminde sistematik bir yol izlemeye ihtiyaç vardır. Başlangıçta tasarım AKICI dır ve fikirler GENİŞTİR. Tüm malzemeler (metal, seramik, polimer, kompozit, vb.) GÖZÖNÜNE ALINIR. Sonra tasarım bir ODAK NOKTA ya doğru gelir. Malzeme seçme kriteri KESKİNLEŞİR. Malzeme listesi DAHA DAR ve KISA olur. Örneğin Seçilecek Malzeme iki gruba düşer. Tasarımın ileri aşamalarında çok daha doğru veriler geldikçe seçilecek malzeme sayısı da düşer. En sonunda hassas verilere varıldıkça, seçilecek malzeme tek sayıya bile iner. Örneğin metallerden pirinç ve bronz gibi Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 15 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 16 4
Malzeme seçimi, onu üretmek ve şekillendirmek için yapılan ; deformasyon, birleştirme, yüzey işlemlerinden bağımsız yapılamaz. Bunların da göz önüne alınması gerekir. Malzeme seçiminde; malzemenin fiyatı, ve malzemenin gerek üretim esnasında ve gerekse kullanım esnasında çevreye olan etkisi de göz önüne alınır. İyi bir mühendislik tasarımı, tek başına ürünü satmaya yetmez. Şu cümle çok önemlidir. İyi bir tasarım çalışır, ama mükemmel bir tasarım zevk verir. Bir tasarımcının en çok ihtiyaç duyduğu şey, AÇIK FİKİRLİ olmasıdır. Tüm ihtimalleri göz önüne almalıdır. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 17 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 18 MALZEMELERİN SINIFLANDIRILMASI Malzemeler birçok şekilde sınıflandırılabilir. Bunlardan birinde malzemeler iki gruba ayrılır: Metaller, Metal olmayan malzemeler. Gerek elektrik iletkenliği gibi genel kullanım özellikleri ve gerekse kaynak edilebilirliği gibi üretim yöntemlerine uygunluğu bakımından, malzeme seçiminde bu temel ayırım isabetli sayılır. Fakat atomlar arası bağ kuvvetleri ve diğer özellikler dikkate alındığı zaman, malzemeler dört gruba ayrılabilir: Metaller, Seramikler, Plastikler, Kompozitler. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 19 MALZEMELERİN SINIFLANDIRILMASI Metaller (demir, çelik, Al, Zn, Ti, v.b.) Plastikler (lastik, bakalit, PVC, yapıştırıcı, plastik, v.b.) Seramikler (briket, cam, porselen, v.b.) Kompozitler (beton, kerpiç, kontrplak, kemik, v.b.) Bağ Metalik Kovalent İyonik Makro birleşme Mukavemet Genelde yüksek Düşük Basma M. Yüksek MMK iyi PMK düşük Isıl İletkenlik Yüksek Düşük Düşük Değişken Elektrik İletkenliği Yüksek Düşük Düşük Değişken Özgül Ağırlık Yüksek Düşük Metal Plastik arası PMK Düşük MMK Yüksek Plastik Şekil Verme İyi Termoplastik (Var) Yok Zayıf Termoset (Yok) Süneklik Gevreklik Al (Sünek), W(Gevrek) Termoplastik (Sünek) Termoset (Gevrek) Sert, gevrek PMK Sünek SMK Gevrek Darbe Direnci Korozyon Direnci Çelik (Yüksek) Pb (Düşük) Paslanmaz Ç. (iyi) Çelik (Zayıf) Yüksek Düşük PMK Yüksek SMK Düşük İyi İyi PMK (İyi) MMK (Zayıf) Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 20 5
MALZEME SEÇİMİNDE GENEL OLARAK DİKKATE ALINACAK FAKTÖRLER Aşağıda Malzeme Seçimi için genel yaklaşımda göz önüne alınacak etkili faktörler gösterilmiştir. Mukavemet Süneklilik Kararlılık İmal edilebilirlik Elde edilebilirlik Korozyon direnci Isı transfer özelliği Maliyet MALZEME SEÇİMİ ADIMLARI Birçok mühendislik çalışmaları gibi malzeme seçimi de bir problem çözme işidir. Problem çözme üzerine pek çok şey yazılmıştır, konu ile ilgili ana basamaklar ifade edilmiş ve pek çok farklı şekilde tanımlanmıştır. Bununla birlikte, esas adımların şöyle olduğu genel kabuldür: 1. Problem analizi 2. Alternatif çözümlerin formülasyonu 3. Alternatiflerin geliştirilmesi 4. Karar Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 21 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 22 MALZEME SEÇİMİ ADIMLARI Malzeme seçilme işlemine uygulanan bu adımlar şu hale dönüşürler: 1. Malzemelerin gerekli özelliklerin analizi 2. Aday malzemelerin seçimi 3. Adayların geliştirilmesi 4. Gerekli özelliklere en iyi uyan malzemenin seçimi Birçok mühendis malzemeyi iki sebepten dolayı yanlış seçer: 1. Bu tip uygulamalarda her zaman bu malzeme kullanılır 2. Yalnızca bazı özelliklerden dolayı. MALZEME SEÇİMİ ADIMLARI Bu hatalı sebeplerden ilkinde, her bir uygulama tercih edilen malzeme elde edildiği ve her bir malzeme emniyetli pazarlara sahip olduğu zaman seçim yapılır. Diğer bir deyişle gelenek ve iyi teknoloji gerektiği şekilde karışmaz. İkinci sebep yanlıştır, çünkü malzemenin özelliklerinin, malzemenin özel kullanımlarına başvurmadan esrarengiz bir biçimde hemen hemen metafiziksel olarak malzemeyle bağlantılı olduğunu gösterir. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 23 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 24 6
MALZEME SEÇİMİ ADIMLARI Bir deney yalnızca malzemenin çevresinin koşullarını değiştirmek ve bu değişime karşı tepkilerini tanımlamak mümkündür. Testlerin sonuçları malzemenin önemli bir tanımlamasıdır. Bir özelliğin gerçek tarifi, tamamen elde edildiği deneyinde tanımlanmasını kapsar. Burada belirten dört prosedür şu şekilde gözden geçirilebilir: 1. Malzeme mühendisi çalışma ve ürünün üretildiği çevre şartlarını dikkatle listeler: 2. Koşullara ve koşulların servis süresinde değişimlerine dayanabilmesi için gerekli cevapları listeler: 3. Aranılan özellikleri bugünün malzeme spektrumu içinde 100 binden fazla mühendislik özellikleriyle karşılaştırılır: 4. En iyi sonucu veya olası en iyi uzlaşmayı sezginin, deneyimin ve yargının ışığı altında, veren malzemeyi seçer. MALZEME SEÇİMİNDE GENEL OLARAK DİKKATE ALINACAK FAKTÖRLER Birçok uygulama, bütün bu faktörlerin olmasını gerekli kılmaz. Ama bazı uygulamalarda da ek faktörlerin devreye girmesi de gerekebilir. Sıcaklık, çevre koşulları, uygulanan gerilmenin derecesi, ve diğer faktörleri içeren imalat ve çalışma koşulları bilinmeden uygun malzemeyi seçmek zordur. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 25 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 26 MUKAVEMET malzeme çalışma esnasında uygulanan yüke ve doğacak gerilmeye dayanır mı? dayanmaz mı? Yüzde yüz mukavemet gerekince bu parametre birinci sırada olmasına karşılık bazen birinci sıraya bir anda sertlik, korozyon, iletkenlik, manyetiklik, özgül ağırlık, mukavemet / özgül ağırlık oranı gelebilir. MUKAVEMET Evdeki su tesisatı bakır borudan da döşenir, çelik boru dan da döşenir. Bakır Boru Çelik Boru Su basıncı Düşük Düşük Mukavemet Dayanıksız Dayanıklı Tesisat masrafı Düşük Yüksek Malzeme fiyatı Yüksek Düşük Kışın düşük sıcaklıkta Esner Çatlar Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 27 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 28 7
MUKAVEMET Yorum : Bu olayda düşük su basıncı olduğu sürece, çelik boru yerine bakır boru kullanımı, bakırın yüksek fiyatını, tesisat masrafının düşük oluşu ile telafi ettiğinden ve eğer soğuk bir ortamda isek çatlama yapmayacağı için çeliğin yüksek olan mukavemetine tercih edebiliriz. DEMEK Kİ MALZEME SEÇİMİNDE KULLANILAN KRİTER HER ZAMAN TEK BİR ÖZELLİK DEĞİLDİR. SÜNEKLİK malzemenin çalışma esnasında ne kadar sünek olması gerekir? Yeterli süneklik genelde mukavemetten fedakarlıkla elde edilir. Bu parçalar soğuk işlemle şekillendirilmiş, mukavemetleri yüksek ama süneklikleri düşüktür. Maksat, büyük mukavemet kaybı olmadan ne kadar süneklik olabilir? Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 29 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 30 SÜNEKLİK Tren rayında süneklik az istenir. Zira çalışma koşulları serttir. Yani buradaki süneklik ne olmalıdır? Buhar türbin kanadında %1,5 luk süneklik kanadın aerodinamiğini yok etmeye yeter. Böyle bir uygulamada gevreklik avantaj olabilir. Ama buna rağmen süneklik, haddelemede, ekstrüzyonda tel çekmede ve diğer bazı işleme proseslerinde aranan özelliktir. TASARIM YORULMA malzeme çalışma esnasında neden bu kadar çabuk yoruldu? Tasarımda bir yanlışlık mı var? Çalışan malzemelerin bozulmalarının büyük ekseriyeti yorulma yüzünden, yorulmanın da % 90 tasarım ve üretim hatasından meydana geldiği kanıtlanmıştır Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 31 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 32 8
KARARLILIK malzemenin çalışma esnasında ne kadar süre devamlı çalışması gerekecek? Çalışma halindeki bir malzemenin kararlılığı, doğrudan sıcaklığa, sıcaklık dalgalanmasına ve bu sıcaklıkta uzun süre kalıp kalmamasına bağlıdır. Malzemenin kararlı çalışmasını en çabuk sıcaklık ve dalgalanmaları bozabilir. Mukavemeti etkiler, sürünmeye ve iç yapı değişikliklerine sebep olur Bir roket motorunun kısa süreli çalışması istenirken, bir buhar türbini yıllarca çalışsın istenir. KARARLILIK Kararlılığın diğer bir yönü de hatanın ciddiyeti sorunudur. Örnek olarak görmüş olduğunuz gibi çaydanlıktaki bir çatlak ile yanıcı ve radyoaktif madde ile dolu kaptaki bir çatlak aynı değildir. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 33 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 34 ELDE EDİLEBİLİRLİK Bu kriter şu soruların karşılığı olarak önemlidir: Bu malzeme kolay mı yoksa zor mu bulunur? Sadece tek bir yöntemle mi imalatı söz konusudur? Fiyatı ulaşılamayacak kadar yüksek midir? Malzemeyi kolay bulamayacaksak tasarımını yapmak mantıksızlıktır. ELDE EDİLEBİLİRLİK Burada sözü edilen elde edilebilirlik teriminden malzemenin fiyatı ve istenilen şekli alabilmesi anlaşılmalıdır. Örnek, sadece dökümle üretilebilen bir malzeme haddeleme, tel çekme, ekstrüzyonla yapılamıyorsa, işimiz zor demektir. Seçilen malzeme yalnızca yurt dışından gelecek ise bu her zaman risklidir. Özellikle savaş zamanlarında Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 35 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 36 9
ÜRETİLEBİLİRLİK ÜRETİLEBİLİRLİK malzeme kolay mı yoksa zor mu üretiliyor? İstenilen parça sayısı az mı çok mu? Bu parametre bir önceki elde edilebilirlik ile sıkı sıkıya bağlıdır. Örnek olarak; bir döküm veya kalıba basma işleminde, parça sayısı fazla olunca metal kalıp gerekecek fakat masraf fazla olacak, ancak kritik sayı aşılınca karlı olunacaktır. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 37 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 38 KOROZYON DİRENCİ seçilecek malzeme çalışma koşullarında korozyona karşı dirençli mi? yoksa dirençsiz mi? Her tasarımda korozyon ihtimali mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. MALİYET seçilecek malzemenin fiyatı nedir? Malzeme seçiminde bu kriter, son karar olarak ödün vermeyi gerektirebilir. Bu malzemeden vazgeçilebilir. Bir sonraki sayfada yer alan tabloyu inceleyiniz. Şayet bu tablodaki sorulardan herhangi birinin cevabı EVET olursa MALZEME SEÇME işi bitmemiş demektir. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 39 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 40 10
MALİYET Değer Biçme Testi Her malzeme, her parça, her işlem bu testten geçirilmelidir. 1. Bu malzeme olmadan yapabilir miyiz? 2. İstenilenden daha fazla özelliği var mı? 3. Değerinden daha pahalı mı? 4. İşi yapmak için daha iyi olasılık var mı? 5. Daha ucuz bir metotla yapılır mı? 6. Standart bir malzeme kullanılabilir mi? 7. Kullanılan miktar göz önüne alınarak, daha düşük maliyetli bir işleme metodu kullanılabilir mi? 8. Maliyet, «İşçilik+sabit masraf+malzeme+kar» dan daha fazla mı? 9. Bir başkası aynı malzemeyi güvenilebilirliğe zarar vermeden daha ucuza temin edebilir mi? 10. Eğer sizin paranız olsaydı, çok pahalı olduğu için söz konusu maddeyi almayı reddeder miydiniz? MALİYET Büyük tasarruflar genellikle imalat prosedüründen veya malzemenin kullanıldığı şekilde değişiklikler yaparak gerçekleştirirler. Örneğin bazı özel kompleks şekiller, doğrudan pahalı işlemlerle elde edilebilecekken; levha, plaka, döküm veya dövme yöntemlerinden biriyle hazır imal edilmiş basit parçaların birleştirilmesinden de yapılabilirler. Diğer taraftan birleştirme masrafı döküm veya ekstrüzyon yöntemleri kullanılarak minimize edilebilir. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 41 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 42 MALİYET Buna belirgin bir örnek otomobil motorlarındaki krank milleridir. Mukavemet ve sertlik özelliklerine az çok sahip olması gereken dövme çelik uzun yıllar krank mili yapımında kullanıldı. Neticede kıvrık bir krank milinin kırık bir krank mili kadar faydasız olduğu ve darbe çok sert olmadığı için yüksek sertlik derecesine ihtiyaç olmadığı anlaşılmıştır. Bugün yeterli eğmede gayet iyi çalışır, milyonlarca döküm ve işlenmiş krank mili vardır. Dökümle elde edilmiş ve işlenmiş bir krank milinin maliyeti, dövme yöntemiyle imal edilmiş ve işlenmiş olandan gözle görülür miktarda düşüktür. MALZEME SEÇİMİNDEKİ SORUMLULUK Düşünüldüğünde, tasarımcı malzeme seçiminden sorumludur. Bu seçimi yaparken, yalnızca el kitabı bilgilerine güvenmemeli, bununla beraber malzeme uzmanlarına danışmalıdır. Bu uzman da, karşılığında elde etme kaynakları, üretim şartları ve fiyatlarla ilgili her şeyi bilmelidir. Böylece yerinde malzeme seçiminin yalnızca malzeme tasarım mühendislerini değil aynı zamanda üretim mühendislerini ve alım satım bölümünü de ilgilendirdiği görülür. Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 43 Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 44 11
Kaynaklar Malzeme Seçimi ve Uygulamaları, Prof. Dr. Fehim FINDIK Endüstride Malzeme Seçimi, Prof. Dr. İrfan Ay, Balıkesir Üniversitesi Mühendislik Malzemeleri (Bölüm 9) / Yrd. Doç. Dr. Özgü BAYRAK / Erzincan Üniversitesi 45 12