BANKA MUHASEBESİ TEK DÜZEN HESAP PLANININ İŞLEYİŞİ
Hesap Mali nitelikteki olayların her bir bilanço unsurunda ve faaliyetlerin sonucunu oluşturan her bir gelir tablosu unsurunda yarattığı değişmelerin izlenmesine yarayan çizelgeye hesap denir. Hesaplar aracılığı ile işletmede aynı özelliği gösteren değer hareketlerine ilişkin bilgilerin aynı başlık altında toplanması sağlanır. Hesaplar temel mali tablolara göre; a.bilanço hesapları, b.sonuç (gelir tablosu) hesapları, c.bilanço dışı hesaplar olmak üzere 3 ana gruba ayrılır. Bilanço hesapları; hesap dönemi boyunca işleyen ve bakiyeleri bilançoda yer alan varlıklar ve kaynaklarla ilgili hesaplardır. Aktif (varlık) hesaplar; bankanın sahip olduğu mevcutlar ile alacakların izlendiği hesaplardır. Pasif (kaynak) hesaplar; bankanın sahip olduğu varlıkların sağlandığı özkaynak ve yabancı kaynakları gösteren hesaplardır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 2
Hesap Sonuç hesapları; Gelir tablosunu oluşturan hesapların gelir ve gider hesaplarının izlendiği gruptur. Gelirler pasif hesaplar, giderler aktif hesaplar gibi çalışır. Bilanço dışı hesaplar; bankanın aktif ve pasifini birinci derecede ilgilendirmeyen hesaplar olup müşterilere sağlanan gayrinakdi krediler ile ileride borç/alacak doğuracak hak ve yükümlülükleri fer i zilyetlik altındaki değerleri ve muhasebe disiplini altında izlenmek istenen bilgilerin izlendiği hesaplardır. Hesaplar öğrenme kolaylığı sağlamak için T şeklinde gösterilir.(büyük defter de bu şekildedir.) T nin sol tarafına borç, sağ tarafına alacak adı verilir. Borç 010 Kasa Hesabı Alacak Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 3
Kayıt Yöntemleri Değer hareketlerinin muhasebe defterlerine işlenmesinde iki yöntem kullanılmaktadır. Kayıt yöntemleri şunlardır: a) Tek taraflı (basit usul) kayıt yöntemi, b) Çift taraflı (muzaaf metod) kayıt yöntemi. Tek taraflı kayıt yöntemi; VUK a göre 2.sınıf tüccarların tuttuğu işletme hesabı defterinin sol tarafına giderler, sağ tarafına da gelirler kaydedilmek suretiyle tutulur. Giderler karşılığında verilen ve gelirler karşılığında alınan nakit, senet gibi değerler, bu deftere kaydedilmezler. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 4
Kayıt Yöntemleri Bu yöntemin işleyişine en iyi örnek, bakkalların alıcılara yaptıkları kredili (veresiye) satışlar için tuttukları defterler gösterilebilir. Ay sonlarına kadar yapılan kredili satışların toplam tutarlarının tahsil edilmesinde, tahsil edilen tutar kadar, Alıcının hesabından düşülür, ancak aynı tutarın Kasa Hesabına giriş (borç) kaydı yapılmaz. Basit kayıt yönteminde, işletmenin mevcut değerleri ile kişilerin hesapları izlenmektedir. Bu yöntemde sermaye ve sonuç hesaplarına yer verilmemektedir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 5
Kayıt Yöntemleri Çift taraflı kayıt yöntemi; Çift yanlı kayıt yönteminde her işlem ya da her değer hareketi, en az iki hesaba kaydedilir. Çift yanlı kayıt yöntemi ile hesapların karşılıklı kontrolü ve hataların görülmesi kolaylaşır. Bilanço esasına göre defter tutan işletmeler bu yöntemi kullanılır. Kayıt sisteminin mantığı; İşletmede bir varlık kaleminde artış olabilmesi için ya başka bir varlık kaleminde azalma ya da kaynaklar da artış olmalıdır. O halde bir varlıktaki artış, diğer yandan ya başka bir varlığı azaltmakta ya da kaynaklarda artış meydana getirmektedir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 6
Hesapların İşleyişi Varlıklardaki (aktifteki) artışlar ilgili hesaba borç, azalışlar alacak kaydedilir. Kaynaklardaki (pasifteki) artışlar ilgili hesaba alacak, azalışlar borç kaydedilir. B Varlık(Aktif)Hes. A B Kaynak (Pasif)Hes. A Artışlar(+) Azalışlar(-) Azalışlar(-) Artışlar(+) Aktif hesaplar ile ilgili ilk kayıt hesabın borç tarafına yapılır. Aktif hesaplar ya sürekli borç kalanı verirler ya da kalan vermezler. Aktif hesaplardaki artışlar hesabın borç tarafına kaydedilirler. Aktif hesaplardaki azalışlar, alacak tarafa yazılırlar. Aktif hesaplar alacaklandırılarak kapatılırlar. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 7
Hesapların İşleyişi Pasif hesaplarla ilgili olarak yapılan ilk kayıt, hesabın alacak tarafına işlenir. Pasif hesaplar ya sürekli alacak kalanı verirler ya da kalan vermezler. Pasif hesaplardaki artışlar hesabın alacak tarafına kaydedilirler. Pasif hesaplardaki azalışlar hesabın borç tarafına kaydedilirler. Pasif hesaplar borçlandırılarak kapatılırlar. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 8
Tek Düzen Hesap Planı Aktif Karakterli Hesap Grupları Pasif Karakterli Hesap Grupları 0 Dönen Değerler 3 Mevduat ve Diğer Yabancı Kaynaklar 1 Krediler 2 Yatırım Amaçlı Değerler 4 Öz kaynaklar ve Diğer Aktifler 6 Faiz Giderleri 5 Faiz Gelirleri 7 Faiz Dışı Giderler 8 Faiz Dışı Gelirler 9 Bilanço Dışı Hesaplar 9 Bilanço Dışı Hesaplar Kırmızı ile belirtilen hesap grupları Bilanço Hesapları Siyah ile belirtilen hesap grupları Sonuç Hesapları Yeşil ile belirtilen hesap grupları Bilanço Dışı hesapları temsil etmektedir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 9
Temel Mali Tabloların Unsurları MSUGT-1 e göre Bilanço ve Gelir Tablosu temel mali tablolardır. Muhasebe Standartlarına uygun olarak mali tablolarını hazırlayan bankalarda; Finansal tablolar, işlemlerin ve diğer olayların finansal etkilerini, bunları ekonomik karakterlerine göre geniş gruplar içinde sınıflandırarak gösterirler. Bu geniş gruplar finansal tabloların unsurları olarak tanımlanır. Finansal durumun ölçümlemesi ile doğrudan ilgili unsurlar bilançoda varlıklar, yabancı kaynaklar (borçlar) ve özkaynaklar olarak yer alır. Gelir tablosundaki faaliyet sonuçlarının ölçümlemesi ile doğrudan doğruya ilgili unsurlar ise gelirler ve giderlerdir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 10
Temel Mali Tabloların Unsurları (a) Varlık, geçmişte olan işlemlerin sonucunda ortaya çıkan ve halihazırda işletmenin kontrolünde olan ve gelecekte işletmeye ekonomik fayda sağlaması beklenen değerlerdir. (b) Borç, geçmiş olaylardan kaynaklanan ve ödenmesi işletmenin ekonomik fayda sağlayabilecek değerlerinde bir çıkışa neden olacak mevcut yükümlülüklerdir. (c) Öz kaynaklar, işletmenin varlıklar toplamından yabancı kaynakların indirilmesi suretiyle kalan kısımdır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 11
Temel Mali Tabloların Unsurları (a) Gelir, muhasebe döneminde, ekonomik yararlarda işletme bünyesine varlık girişi veya diğer şekillerdeki varlık çoğalmaları sonucundaki artışı veya özkaynaklarda hissedarların yatırdıkları fonlar dışındaki kalemlerde artış meydana getiren borçlardaki azalmayı ifade eder. (b) Giderler, muhasebe döneminde, ekonomik yararlarda varlık çıkışı veya diğer şekillerdeki varlık eksilmeleri sonucundaki azalışları veya özkaynaklarda hissedarlara yapılan ödemelerin sonucunda ortaya çıkan azalmaların dışında özkaynaklarda azalma sonucunu doğuran borçlarda meydana gelen artışları ifade eder. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 12
Finansal Durum Tablosunun Yapısı Aktif X Bank A.Ş. 31.12.20XX Bilançosu Pasif 0 Dönen Değerler 3 Mevduat ve Diğer Yabancı Kaynaklar 1 Krediler 2 Yatırım Amaçlı Değerler 4 Öz kaynaklar ve Diğer Aktifler Aktif Toplamı Pasif Toplamı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 13
Finansal Durum Tablosu Özellikli Konular Bankalar için düzenlenen finansal durum tablosu şekil olarak reel sektör şirketleri için düzenlenen tablolardan farklıdır. MSUGT-1 e göre işletmelerin varlıkları Dönen Varlıklar(1) ve Duran Varlıklar(2) olmak üzere iki gruptan, kaynakları ise Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar(3), Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar(4) ve Özkaynaklar(5) olmak üzere üç gruptan oluşur. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 14
Finansal Durum Tablosu Özellikli Konular Bankaların tekdüzen hesap planına uygun olarak kullandıkları hesaplar büyük defter bazında takip edilmekte, bu hesaplar da on hesap grubu içerisinde sınıflandırılmaktadır. Her grup içerisinde yer alan hesaplar büyük defter hesapları bazında TL ve Yabancı Para (YP) olarak ayrılmıştır. YP olarak belirtilen hesaplar, bankanın yabancı para işlemlerinden doğan miktarların sabit fiyat üzerinden kaydedildiği hesaplardır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 15
Finansal Durum Tablosu Özellikli Konular Bankalarda mizanlar hem tüm hesapların TL olarak ifade edildiği şekilde hem de TL ve YP hesapların birlikte yer aldığı şekilde alınabilmektedir. Mizanda yer alan tüm hesapların TL olarak gösterilmesi için YP hesap bakiyeleri, donem sonlarında veya ilgili tarihte döviz kuru ile çarpılarak evalüasyon işlemine tabi tutulmaktadır. Defteri Kebir hesaplarının son hanesi çift numaralı ise TP, tek numaralı ise YP çalışan hesapları gösterir. Örneğin; 010 Kasa Hesabı (TP) 011 Efektif Deposu(YP) Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 16
Finansal Durum Tablosu Özellikli Konular Evalüasyon (Yabancı Para Değerleme), faaliyet donemi içinde sabit kur uzerinden işlem gören yabancı para hesapların dönem sonu bakiyelerinin, belirlenen kurallara göre Türk Lirası karşılığının tespit edilmesi işlemidir. Sonuçta, evalüasyon işlemi ile YP üzerinden işlem gören hesapların bakiyeleri TL sına çevrilmiş ve tablolarda TL olarak yer almış olur. Yapılan evaluasyon işlemi, izleyen ilk iş günü ters kayıt ile iptal edilir, TL sına çevrilerek tablolarda yer verilmiş olan hesaplar, tekrar eski YP haline getirilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 17
Finansal Durum Tablosu Özellikli Konular Evaluasyon 2 amaçla yapılır. Birinci amaç, bilançodaki bütün yabancı para üzerinden hareket gören hesapların TL sına çevrilmesidir. Buna Sabit Kurla Tutulan Hesapların Evaluasyonu denir. İkinci amaç, bankanın yapmış olduğu yabancı para alım satım işlemleri sonucu kar veya zararı hesaplamak için yapılır. Buna Alım Satım Hesaplarının Evaluasyonu denir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 18
X Bank A.Ş. 31.12.20XX tarihli Gelir Tablosu 5 FAİZ GELİRLERİ 6 FAİZ GİDERLERİ 7 FAİZ DIŞI GELİRLER 8 FAİZ DIŞI GİDERLER Dönem Kar/Zararı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 19
Gelir Tablosu Özellikli Konular Gelir tablosu sektörün ana faaliyet gelir ve giderlerinin mal veya hizmet satışlarından değil de fon akımlarından doğması nedeniyle MSUGT-1 de belirtilen gelir tablosundan farklı şekilde oluşturulur. Hangi işlemlerden elde edildiği baz alınıp detaylandırılarak faiz gelirleri, faiz giderleri ile faiz dışı gelirler, faiz dışı giderler ile karşılaştırılarak gelir tablosu hazırlanır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 20
Gelir Tablosu Özellikli Konular YP hesaplardan ve işlemlerden sağlanan yabancı para faiz, komisyon ve gelirler, işlem tarihindeki kurdan TL sına çevrilir ve ilgili YP gelir-gider hesaplarına kaydedilir. Yukarıda belirtilen gelirler Yabancı Para yerine Türk Parası üzerinden tahsil edilse bile, yine ilgili YP gelir hesapları çalışır. Sonuçta YP gelirgider hesapları her zaman TL olarak kayıtlarda yer alır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 21