ORTAÖĞRETİM BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ DERS KİTABI Yazarlar Ethem EROĞLU Dilek YAZAR DEVLET KİTAPLARI İKİNCİ BASKI..., 2014
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 5853 DERS KİTAPLARI DİZİSİ...: 1611 14.?.Y.0002.4341 Her hakkı saklıdır ve Milli Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekillleri kısmen de olsa hiç bir suretle alınıp yayımlanamaz. Editör Ali YAZAR Dil Uzmanı Suna SUĞÜR Görsel Tasarım Uzmanı Meryem ÜNSEL Program Geliştirme Uzmanı Tuğba KUŞKONMAZ ÇİLDİR Ölçme v e Değerlendirme Uzmanı Çetin TORAMAN Rehberlik Uzmanı Mustafa KARA ISBN 978-975-11-3748-7 Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu nun 10.12.2012 gün ve 210 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve 1310094 sayılı yazısı ile ikinci defa 109.440 adet basılmıştır.
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy
GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk
İÇİNDEKİLER İSTİKLÂL MARŞI... 3 KİTABIMIZI TANIYALIM... 11 I. Ünite: BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI... 13 A. BAŞLANGIÇ... 14 1. DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ... 14 2. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI... 14 3. BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ... 15 4. BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR... 17 5. UÇBİRİM (GİRİŞ/ÇIKIŞ, I/O) AYGITLARI... 18 6. BİR KİŞİSEL BİLGİSAYARIN TEMEL DONANIM BİRİMLERİ... 18 B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM... 21 1. DEĞİŞEN BİR DÜNYA... 21 2. İYİ BİR ÇALIŞMA ORTAMI... 23 3. SAĞLIK VE GÜVENLİK... 24 C. DONANIM... 26 1. MERKEZÎ İŞLEM BİRİMİ... 26 2. GİRİŞ (INPUT) ARAÇLARI... 27 3. ÇIKIŞ (OUTPUT) ARAÇLARI... 30 D. DEPOLAMA... 34 1. HAFIZA DEPOLAMA ARAÇLARI... 34 2. HAFIZA ÇEŞİTLERİ... 35 3. HAFIZA ÖLÇÜMÜ... 36 4. BİLGİSAYAR PERFORMANSI... 36 E. YAZILIM... 38 1. YAZILIM ÇEŞİTLERİ... 38 2. SİSTEM GELİŞTİRME KAVRAMI... 39 F. BİLGİSAYAR AĞLARI... 40 1. TÜRLERİ... 40 2. BİLGİSAYARDA AĞ BAĞLANTILARI... 41 3. İNTERNET... 42 G. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK... 44 1. GÜVENLİK... 44 2. BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ... 44 3. TELİF HAKKI... 45 4. VERİLERİN KANUNLA KORUNMASI... 46 I. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI... 47 II. Ünite: BİLGİSAYARI KULLANMA VE YÖNETME... 49 A. BAŞLANGIÇ... 50 1. BİLGİSAYARDA İLK ADIM... 50 B. MASAÜSTÜ EKRAN GÖRÜNTÜSÜNÜN YAPILANDIRILMASI.. 55 1. SİMGELERLE (İKONLARLA) ÇALIŞMA... 55 2. PENCERELERLE ÇALIŞMA... 60 C. BASİT DÜZENLEMELER YAPMA... 62 1. METİN DÜZENLEME... 62 D. DOSYALARI DÜZENLEME... 64 1. DİZİNLER (KLASÖRLER) VE DOSYALAR... 64 2. DOSYA İŞLEMLERİ... 65 3. ARAMA... 66 E. YAZDIRMA... 67 7
1. YAZICI YÜKLEME... 67 2. YAZICIDAN BASKI ALABİLME... 68 3. VARSAYILAN YAZICIYI DEĞİŞTİRME... 69 II. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI... 70 III. Ünite: KELİME İŞLEM PROGRAMI... 71 A. BAŞLANGIÇ... 72 1. KELİME İŞLEMCİYLE İLK ADIMLAR... 72 2. TEMEL AYARLARI YAPMA... 75 3. BELGE ALIŞVERİŞİ... 76 B. TEMEL İŞLEMLER... 78 1. METNİ YERLEŞTİRME... 78 2. METİN SEÇME... 79 3. METİN DÜZENLEME... 80 4. ARAMA VE DEĞİŞTİRME... 80 C. BİÇİMLEME... 82 1. METİN BİÇİMLEME... 82 D. SAYFA BİÇİMLEME... 85 1. BİÇİMLER... 85 2. BAŞLIKLAR VE SAYFA ALTLIKLARI... 85 3. YAZIM VE DİLBİLGİSİ KONTROLÜ... 86 4. BELGE YAPISI... 86 E. YAZDIRMA... 90 1. BELGEYİ ÖNİZLEME... 90 2. TEMEL YAZDIRMA SEÇENEKLERİ... 90 3. BELGEYİ YAZDIRMA... 91 F. İLERİ ÖZELLİKLER... 92 1. TABLOLAR... 92 2. RESİMLER VE ŞEKİLLER... 93 3. NESNELERİ AKTARMA... 94 4. ADRES, MEKTUP BİRLEŞTİRME... 95 III. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI... 97 IV. Ünite: ELEKTRONİK TABLOLAMA... 99 A. BAŞLANGIÇ... 100 1. ELEKTRONİK TABLOLAMA UYGULAMASIYLA İLK ADIMLAR... 100 2. TEMEL AYARLARI YAPMA... 103 3. BELGE ALIŞVERİŞİ... 104 B. TEMEL İŞLEMLER... 106 1. VERİ YERLEŞTİRME... 106 2. VERİ SEÇİMİ... 106 3. KOPYALAMA, TAŞIMA, SİLME... 108 4. ARAMA VE DEĞİŞTİRME... 109 5. SATIR VE SÜTUNLAR... 110 6. VERİ SIRALAMA... 111 C. FORMÜLLER VE FONKSİYONLAR... 113 1. ARİTMETİK VE MANTIK FORMÜLLERİ... 113 2. FONKSİYONLARLA ÇALIŞMA... 116 D. BİÇİMLEME... 118 1. HÜCREDEKİ SAYILARI BİÇİMLEME... 118 2. HÜCREDEKİ METİNLERİ BİÇİMLEME... 119 3. HÜCRELERİ BİÇİMLEME... 119 4. YAZIM KONTROLÜ... 120 8
5. BELGE YAPISI... 120 6. YAZDIRMA... 120 E. İLERİ ÖZELLİKLER... 122 1. NESNE AKTARMA... 122 2. GRAFİKLER... 122 IV. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI... 125 V. Ünite: VERİ TABANI UYGULAMALARI... 127 A. BAŞLANGIÇ... 128 1. VERİ TABANIYLA İLK ADIMLAR... 128 2. TEMEL AYARLARI YAPMA... 130 B. BİR VERİ TABANI YARATMA... 132 1. TEMEL İŞLEMLER... 132 2. ANAHTARLARI TANIMLAMA... 133 3. TABLO TASARIMI... 134 4. VERİ TABANINI GÜNCELLEME... 135 C. FORMLARIN KULLANIMI... 136 1. FORM OLUŞTURMA... 136 2. FORM GÖRÜNTÜSÜNÜ DEĞİŞTİRME... 136 D. BİLGİYE ERİŞİM... 138 1. TEMEL İŞLEMLER... 138 2. SORGUYU ARITMA... 142 3. SEÇME VE SINIFLANDIRMA... 142 E. RAPORLAMA... 146 1. SEÇİLMİŞ VERİLERİ BELİRLİ BİR SIRAYLA EKRANDA VE RAPORLARDA GÖSTERME... 146 2. RAPORU DEĞİŞTİRME... 146 3. SAYFA BAŞLIKLARI VE ALTLIKLARI OLUŞTURMA... 147 4. VERİLERİ GRUPLAMA... 147 V. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI... 149 VI. Ünite: SUNU PROGRAMI... 151 A. BAŞLANGIÇ... 152 1. SUNU UYGULAMASIYLA İLK ADIMLAR... 152 2. TEMEL AYARLARI YAPMA... 153 3. BELGE ALIŞVERİŞİ... 153 B. TEMEL İŞLEMLER...156 1. SUNU OLUŞTURMA... 156 2. METNİ TAŞIMA, KOPYALAMA, SİLME... 158 3. GÖRÜNTÜLERİ KOPYALAMA, TAŞIMA VE SİLME... 158 4. SLAYTLARI KOPYALAMA, TAŞIMA VE SİLME... 158 C. BİÇİMLEME... 160 1. METİN BİÇİMLEME... 162 2. METİN KUTULARINI DEĞİŞTİRME... 162 D. GRAFİK VE ŞEMALAR... 164 1. ÇİZİLMİŞ NESNELER... 164 2. ŞEMALAR... 167 3. ŞEKİLLER VE DİĞER NESNELER... 168 E. YAZDIRMA VE DAĞITMA... 172 1. SLAYT YAPISI... 172 2. DAĞITIMA HAZIRLAMA... 172 3. YAZDIRMA... 173 F. SLAYT GÖSTERİ EFEKTLERİ... 175 9
1. ANİMASYON EFEKTLERİ EKLEME... 175 2. SLAYT GEÇIŞ EFEKTLERI EKLEME... 175 G. BİR SLAYT GÖSTERİSİ GÖRÜNTÜLEME... 176 1. HERHANGI BIR SLAYTLA SLAYT GÖSTERISINE BAŞLAMA... 176 2. SLAYTLARI GIZLEME... 176 VI. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI... 177 VII. Ünite: İNTERNET VE İLETİŞİM... 179 A. BAŞLANGIÇ... 180 1. İNTERNETLE İLK ADIM... 181 2. TEMEL AYARLARI YAPMA... 184 B. WEB DE DOLAŞMA... 187 1. BELIRTILEN ADRESI (URL:UNIFORM RESOURCE LOCATOR) AÇMA.187 2. LINK AÇMA VE ÖNCEKI SAYFAYA GERI DÖNME... 187 3. ANA SAYFAYA DÖNME... 187 C. WEB DE ARAMA... 187 1. ARAMA MOTORU KULLANMA... 187 2. YAZDIRMA... 188 D. YER İŞARETLERİ (BOOKMARK)... 189 1. YER İŞARETLERI OLUŞTURMA... 189 2. YER İŞARETLERI OLUŞTURULMUŞ SAYFAYI AÇMA... 189 3. WEB SAYFASINA YER İŞARETLERI KOYMA... 189 E. BAŞLANGIÇ... 190 1. ELEKTRONIK POSTAYLA İLK ADIM... 190 2. TEMEL AYARLARI YAPMA... 193 F. İLETİLER... 195 1. İLETI GÖNDERME... 195 2. KOPYALAMA, TAŞIMA, SILME... 196 3. İletiyi Okuma... 197 4. İLETIYE CEVAP VERME... 199 G. İLETİNİN İLETİLMESİ... 200 1. ADRES DEFTERI... 200 2. BIRDEN ÇOK ADRESE İLETI YOLLAMA... 202 H. İLETİ YÖNETİMİ... 205 1. İLETI ARAMA... 205 2. YENI POSTA KLASÖRÜ OLUŞTURMA... 205 3. İLETI SILME... 206 4. İLETILERI YENI BIR POSTA KLASÖRÜNE TAŞIMA... 206 5. İLETILERI İSIM, KONU VE TARIHINE GÖRE SINIFLANDIRMA.207 VII. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI... 208 TERIMLER SÖZLÜĞÜ... 210 KAYNAKÇA... 213 GÖRSEL KAYNAKÇA... 213 CEVAP ANAHTARLARI... 218 10
KİTABIMIZI TANIYALIM Ünite adı ve numarasını gösterir. III. Ünite KELİME İŞLEM PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ B. TEMEL İŞLEMLER C. BİÇİMLEME D. SAYFA BİÇİMLEME E. YAZDIRMA Ünitelerde yer alan konu başlıklarını gösterir. F. İLERİ ÖZELLİKLER Ünite kapaklarını gösterir. 71 Üniteye ilişkin ön bilgilerin harekete geçirilmesini sağlayacak çalışmaları kapsar. Ünitelerde yer alan alt konu başlıklarını gösterir. Ünitede yer alan yan başlıkları gösterir. B TEMEL İŞLEMLER Konuya Hazırlık 1. Kelime işlemci programda metin yerleştirme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Kelime işlemci programda metin seçme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. Word de metin düzenlerken imlecin olduğu yere dikkat etmek gerekir. Yapılan işlemin sonucu ekranda görünen yere göre değil imlecin olduğu yere göre uygulanır. 1. METNİ YERLEŞTİRME Word de metni sayfaya yerleştirmek için bir çaba harcamaya gerek yoktur. Sayfa yapısı varsayılan olarak ayarlanmış şekilde gelmektedir. Bu ayarlar olduğu gibi kullanılabileceği gibi sonradan değiştirilebilir. a. Metni araya ekleme: Word de metne yapılacak ekleme işleminde imlecin konumu önemlidir. İmleç nerde ise ekleme işlemi oraya yapılacaktır. İmleci konumlandırmak için klavyeden yön tuşları ve fare kullanılır (Resim 3.15). Resim 3.15: Yön tuşları etkinlik Daha önce belgeler klasörüne kaydettiğiniz etkinlikler belgesini açarak isim, soy isim, sınıf numara ile birlikte ders isimlerininizi belgeye kaydediniz. b. Yapılan işlemi geri alma: Word 2007 de yapılan işlemi geri almak için hızlı erişim araç çubuğu üzerinde bulunan geri al simgesi kullanılır. Geri alma işlemini iptal etmek için yinele simgesi kullanılır. ek bilgi Yapılan işlemi geri almak için klavyeden Ctrl + Z, yineleme işlemi için ise Ctrl + Y kısayolu kullanılabilir. c. Araya özel harf ya da sembol ekleme: Klavye üzerinde bir takım özel karakter ve semboller yer almaktadır. Metin düzenlerken bazen ihtiyaç duyulan semboller klavye üzerinde bulunmaz. Bu durumda Word de Ekle sekmesi Simgeler grubunda yer alan Simge seçeneği kullanılır. Simge düğmesine tıklandığında sık kullanılan simgelerle beraber tüm simgeler seçeneği görülür. Tüm simgeler seçeneği seçildiğinde simge penceresi açılır. Pencere içinden uygun simge seçilerek ekle düğmesine tıklanarak simge belgeye eklenir (Resim 3.16). Ünitenin adını ve numarasını gösterir. Etkinliklerde yer alan çalışmaların nasıl yapılması gerektiğini ve etkinlik sürecinde uyulması gereken kuralları gösteren yönergedir. Konuyla ilgili farklı bir uygulama yöntemini gösterir. Konuyla ilgili görselleri içerir. Resim 3.16: Simge penceresi 78 11
KİTABIMIZI TANIYALIM Ünitelerin konularıyla ilgili öğrenilen bilgi ve deneyimleri değerlendirmeye yönelik soruları kapsar. Ünitenin kazanımlarına göre değerlendirmeye yönelik soruları kapsar. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. ÜNİTE ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Metin düzenlemek için kullanılan programlar programlardır. Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 2. Bir belgeyi kaydetmek için. düğmesinden. seçeneği seçilir. 1. Bilgisayarda kullanılan her türlü programa.. denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 2. Evlerde ve iş yerlerinde tek kişilik kullanım için geliştirilmiş bilgisayarlara....denir. 3. Önceden kaydedilmiş Word belgelerinin açılma yöntemleri nelerdir?...................................................... 3. Bilgisayarda yapılan işlemlerin kaydedilip depolandığı manyetik alanlara.denir. 4. Bir ülkede bilginin iletilmesinde kullanılan bütün iletişim sistemlerine... denir. 5. Bilgisayar kullanırken duruş bozukluklarına maruz kalmamak için kullanımı önemlidir. 6. Merkezî işlem birimlerinde hız birimine.. denir. 7. Bilgisayardaki metin, resim ve grafikleri kâğıda aktaran cihaza denir. 8. Fiziksel yapıları disketlere benzeyen, ülkemizde kullanımı pek yaygın olmayan depolama birimi 9. Yalnız okunabilir belleklere. bellek denir. 10. Çeşitli işlemeleri yapmak için geliştirilmiş yazılımlara... yazılımları denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 11. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayarlar arasındaki farklılıklardan biri değildir? A) Hız B) Maliyet C) Kapasite D) Genel kullanıcılar E) Klavye 4. Bir Word belgesini flash diske kaydetmek için gerekli adımları yazınız?........................................................ 5. Aşağıdakilerden hangisi MS Word de bir görünüm çeşidi değildir? A) Web düzeni B) Sayfa düzeni C) Okuma düzeni D) Anahat E) Grafik düzeni 6. MS Word de belgeyi yakınlaştırmak için hangi sekme kullanılır? A) Dosya B) Düzen C) Görünüm D) Biçim E) Ekle 12. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir? A) Klavye B) Ekran C) Tarayıcı D) Mikrofon E) Fare 13. İyi bir çalışma ortamında aşağıdakilerden hangisinin bir önemi yoktur? A) Koltuk B) Ekran C) Klavye yerleşimi D) Yeterli ışık E) CPU hızı 14. Elektronik ortamlarda gönderilen mektuplara ne denir? A) E-posta B) İnternet C) Web D) Http E) Ftp 15. Aşağıdakilerden hangisi virüs çeşitlerinden biri değildir? A) Dosya virüsleri B) Açılış virüsleri C) Bridge virüsleri D) Truva atları E) Makro virüsleri 77 47 Biçimlendirme penceresi üzerinde Kapasite, Dosya sistemi, Ayırma birimi boyutu varsayılan olarak ayarlanmaktadır. Bu ayarlar değiştirilebilir. Birim etiketi belirlendikten sonra biçimlendirme penceresi üzerinde bulunan Başlat düğmesine tıklanır (Resim 2.9). G GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK Konuya Hazırlık 1. Bilgisayardaki bilgilerinizi korumak için ne gibi güvenlik önlemleri alabilirsiniz? 2. Bilgisayar virüsleri ne tür zararlar verebilir? 1. GÜVENLİK Bilgisayar kullanıcılarının dikkat etmesi gereken önemli konulardan biri de bilgilerin güvenliğidir. Bilgisayardaki kayıtlı bilgilerin kaybolmasının farklı nedenleri olabilir. Bunlar depolama birimlerinin bozulması olabileceği gibi kötü niyetli kişilerin bilgisayara erişerek bilgilere zarar vermesi ya da silmesi olabilir (Resim 1.50). Resim 1.50: Güvenlik a. Dosyaların taşınabilir kayıt ortamlarına yedeklenmesi: Güvenlik nedeniyle bilgilerin bilgisayar haricinde kayıt ortamlarına alınması gerekebilir. Bunlar, flash diskler, CD, DVD ve harici diskler olabilir. b. Elektrik kesintisinde veri kaybı: Bilgisayardaki verilerin kaybolmasının bir nedeni de elektrik kesintisidir. Elektrik kesintisinden zarar görmemek için kesintisiz güç kaynakları (UPS) kullanılmalıdır (Resim 1.51). c. Dosyalara dışarıdan erişilmesinin engellenmesi: İnternet e bağlı bilgisayarın yüzde yüz güvende olması gibi bir durum söz konusu değildir fakat güncellenebilir bir işletim sistemi, iyi bir anti virüs programı ve güvenlik duvarı ile bu risk en aza indirilebilir (Resim 1.52). Resim 1.51: Kesintisiz güç kaynağı ç. Gizlilik hakkı: Kişilerin bilgisayarında bulunan yazılı ve görsel her türlü elektronik belgenin bütün hakları saklıdır. Bunların izinsiz olarak kısmen ya da tümüyle, doğrudan ya da dolaylı olarak olduğu gibi ya da başka bir biçimde kullanımı, kopyalanması, kiralanması, ödünç verilmesi, değişiklik yapılması, postalanması, dağıtılması veya satılması yasaktır. Bu bilgilerin sahibi olan kişilerin gizlilik hakları vardır. Resim 2.9: Biçimlendirme penceresi Biçimlendirme işlemine başlamadan önce ekrana tüm verilerin silineceğine dair uyarı iletisi gelir Tamam seçeneği tıklandıktan sonra biçimlendirme işlemi başlar (Resim 2.10). İşlem, Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi nde Tamam düğmesine tıklanarak sonlandırılır (Resim 2.11). d. Bilgisayarın korunması ve şifrelenmesi: Bilgisayardaki bilgilere diğer kişilerin erişimi engellemek için oturum şifresi konulabileceği gibi, gizlilik gerektiren dosyalara özel programlar aracılığıyla da şifre konulabilir. Bilgisayarı tamamen şifrelemek için bios şifresi de tercih edilebilir. ek bilgi Resim 1.52: Güvenlik duvarı Alınacak önlemlerin hiçbirinin yüzde yüz güvenlik sağlamayacağı unutulmamalıdır. 2. BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ Günlük hayatta bilgisayarı kullanırken bilgisayar kendiliğinden bir şeyler yapmaya başlıyorsa veya kararsız davranmaya başlıyorsa aklımıza virüs tehlikesi gelmelidir. Bilgisayar virüsleri biyolojik virüsler değilse de yapısı bakımından onları andırmaktadır (Resim 1.53). Resim 2.10: Uyarı penceresi a. Virüslerin tanıtımı ve çeşitleri: Bilgisayar virüsleri, temelde çalıştırılabilir küçük bir programdan ibarettir; ancak tıpkı hastalık yayan biyolojik virüsler gibi varlıklarını hissettirmeden hızla Resim 1.53: Bilgisayar virüsü çoğalabilir ve bir şekilde bağlantıda oldukları diğer bilgisayarlara da bulaşabilir. Virüsler hemen her tür dosyaya kendilerini ekleyebilir, kolay fark edilmemek için çok çeşitli yöntemler kullanır ve nihayetinde öyle ya da böyle bir zarara neden olur. Bu zarar beklemediğiniz zamanlarda ekrana çıkan saçma sapan mesajlardan tutun da virüsün bulaştığı dosyaların tamir edilemeyecek ölçüde hasar görmesine, hatta sabit diskinizdeki tüm bilgilerinizin tümüyle kaybedilmesine kadar gidebilir. Bilgisayar virüslerinin çeşitli türleri vardır. Bunlar; dosya virüsleri, açılış (boot) virüsleri, çok parçalı virüsler, makro virüsleri, gizli virüsler, polimorfik virüsler, kılavuz virüsler, zırhlı virüsler, Truva atları, taşıyıcı ve ağ solucanlarıdır. Resim 2.11 Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi uyarı Depolama birimlerini biçimlendirme işleminde, depolama aygıtındaki tüm bilgiler silineceğinden biçimlendirme işleminden önce gerekli bilgilerin yedeğini almayı unutmayınız. araştırma 53 Bilgisayar virüslerinin ortaya çıkışı ve tarihçesi hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 44 Etkinliğin başarılı olabilmesi için yapılan uyarıları gösterir. Konuyla ilgili araştırma ödevlerini içerir. 12
I. BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI Ünite A. BAŞLANGIÇ B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM C. DONANIM D. DEPOLAMA E. YAZILIM F. BİLGİSAYAR AĞLARI G. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK 13
A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Bilişim teknolojisi günlük hayatta hangi alanlarda kullanılabilir? 2. Günlük hayatta gözlemlediğiniz bilgisayar çeşitlerini söyleyiniz. 1. DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ Günlük hayatta bütün işlerde artık bilişim teknolojisi kullanılmaktadır. Bilişim teknolojisi kullanımında temel öge bilgisayardır. Bilgisayar; kullanıcıdan aldığı komutlara göre işlem yapan, yaptığı işlemlerin sonucunu depolayabilen, istenildiğinde bir yerden başka bir yere gönderebilen elektronik bir cihazdır. Bilgisayar, donanım ve yazılım adı altında iki ana kısımdan oluşur. Donanım, bilgisayarda kullanılan fiziksel parçaların genel adıdır. Yazılım ise bilgisayarın kullanılmasını sağlayan programlardır. Bilişim Teknolojisi bilginin elde edilmesinde, saklanmasında, üzerinde işlem yapılmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden başka bir yere iletilmesinde kullanılan bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin tümüdür (Resim 1.1). Resim 1.1: Bilgisayar 2. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI Bilgisayar teknolojisinin gelişimiyle iletişim teknolojisi de gelişmiş, böylece bilgi iletişimi daha etkili ve verimli hâle gelmiştir. Örneğin mobil telefonla sesli iletişim sağlanabiliyorken 3G teknolojisiyle sesli ve görüntülü bilgi aktarımı dönemi başlamıştır (Resim 1.2). 14 Resim 1.2: Tablet bilgisayar
3. BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ Günümüzde birçok bilgisayar çeşidi olmasına rağmen kapasitelerine ve kullanım amaçlarına göre bir sınıflandırma yapıldığında bilgisayar çeşitleri aşağıdaki gibidir: a. Ana bilgisayar: Çok hızlı işlem gücü ve dev bellek güçleri olan bilgisayarlardır. Özel bir merkezde bulunur ve aynı anda binlerce istemci bilgisayara hizmet verebilir. Çok sayıda bilginin güvenle işlenmesi gerektiği durumlarda güvenle kullanılır (Resim 1.3). Resim 1.3: Ana bilgisayar b. Mini bilgisayar: Yüksek işlemci hızlarına, yüksek RAM e ve geniş sabit disk kapasitelerine sahip bilgisayarlardır. Okullarda, şirketlerde, fabrikalarda bulunabilir ve kendisine bağlı istemci bilgisayarlara hizmet verir (Resim1.4). Resim 1.4: Mini bilgisayar 15
c. Ağ (Network) bilgisayarlar: Bellek güçleri, disk kapasiteleri ve işlem güçleri sınırlı bilgisayarlardır. İntranette iş yürütmek için kullanılır ve güçlü bir sunucuya bağlıdır (Resim 1.5). Resim 1.5: Ağ bilgisayarı ç. Kişisel bilgisayar: Evlerde ve iş yerlerinde tek kişi tarafından kullanılan bilgisayarlardır. Bu nedenle bu bilgisayarlara kişisel bilgisayarlar denir. Kullanımları 1970 li yıllardan sonra yaygınlaşmıştır. Günümüzde çeşitli özellikte ve güçte kişisel bilgisayarlar bulunmaktadır (Resim 1.6). Resim 1.6: Kişisel bilgisayar 16
d. Dizüstü bilgisayar: Donanım olarak kişisel bilgisayarların bütün ögelerine sahiptir. Bünyelerinde bulundurdukları pilleri sayesinde elektriksiz birkaç saat kullanılabileceği gibi doğrudan elektrik kaynağı ile de kullanılabilir. Taşınabilir olması, son yıllarda kullanılırlığını artırmaktadır (Resim 1.7). Resim 1.7: Dizüstü bilgisayar Gelişen teknolojiyle netbook ve tablet bilgisayar da yaygınlaşmaya başlamıştır. Netbook; küçük boyutu, hafifliği ve uzun pil ömrü sayesinde cazibesini artırmaktadır. Dizüstü bilgisayarlara göre işlemci güçleri sınırlı ve optik sürücüleri bulunmamaktadır. İnternette sörf yapılabileceği gibi basit ofis uygulamalarını da rahatlıkla gerçekleştirebilir. Tablet bilgisayar, Netbook a göre daha hafiftir. Klavye ve faresi bulunmayan tablet bilgisayar, dokunmatik ekranı ile direkt olarak ya da bir kalem yardımıyla kullanılmaktadır. Günümüzde farklı işletim sistemlerine ve farklı donanım özelliklerine sahip tablet bilgisayar bulmak mümkündür. araştırma Tablet bilgisayarlar hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR a. Kapasite: Bilgisayarlar, çeşitlerine göre kapasite farklılıkları göstermektedir. Gelişen teknolojiyle bu ayrım günümüzde keskin çizgiyle yapılamamaktadır. Kapasite bakımından en yüksek seviyede olan bilgisayar, ana bilgisayardır. b. Hız: Bilgisayarın hızı, işlemcilerin hızları ile ölçüldüğünden saniyedeki titreşim sayısı ile ifade edilir. Bunun birimi hertz dir ve kısaca Hz olarak gösterilir. Günümüzde işlemcilerin hızı, saniyede milyar titreşimlere (giga hert- GHz) ulaşmıştır; bu hız 4 GHz civarındadır. Bilgisayarda hız denilince akla öncelikle işlemci hızları gelse de bilgisayarların hızları sadece işlemci hızlarına bağlı değildir. Ana belleklerin hızları ve sabit disklerin hızları da bilgisayarın hızını belirlemekte etkilidir. ek bilgi Bilgisayar her zaman en yavaş çalışan donanım birimine göre hareket eder. c. Maliyet: Bilgisayarlar arasında maliyet bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Kullanılmaya başladığı ilk yıllarda oldukça pahalı olan bilgisayarlar, zamanla daha çok kişinin kullanabileceği uygun fiyata inmiştir. Dizüstü bilgisayarlar, donanım açısından daha ileri teknoloji gerektirdiği için ilk yıllarda pahalı olmasına rağmen zamanla ucuzlayarak kişisel bilgisayarlar ile aynı fiyata satılmaya başlamıştır. ç. Genel kullanıcıları: Günümüzde bilgisayarların genel kullanıcıları olarak belli bir grubu adlandırmak doğru değildir; çünkü bilgisayar, yaşamın her alanında kullanılmaktadır. Eğitimden sağlığa, ulaşımdan bankacılığa, üretimden hizmete, her yerde bilgisayara gerek duyulmakta, özellikle İnternetin kullanımıyla bilgisayar dev bir kitaplık görevi görmektedir; bu da bilgisayarın her yaşta ve her yerde kullanımı demektir. 17
5. UÇBİRİM (GİRİŞ/ÇIKIŞ, I/O) AYGITLARI Bilgisayar ağları, uçbirim aygıtları olarak tanımlanır. Ağa bağlı bilgisayarlar bu aygıtlar aracılığıyla birbirine bağlanır ve haberleşir. Bunların çok değişik tipleri vardır. Uçbirim aygıtları, programlanabilme bakımından iki gruba ayrılır: a. Programlanabilir uçbirim aygıtları: Bu aygıtlar bilgisayarların daha hızlı ve etkili yönetilmesini sağlar. Bunlara köprü, anahtar, yönlendiriciler ve geçit yolu aygıtları örnek olarak verilebilir. b. Programlanamaz uçbirim aygıtları: Bu aygıtlara gelen sinyaller yükseltilerek tüm kapılara (port) gönderilir. Bunun sonucu olarak bir terminal etkinleşmesiyle tüm ağ çalıştırılır. Bunlara ağ kartları, tekrarlayıcılar ve hub örnek olarak verilebilir. 6. BİR KİŞİSEL BİLGİSAYARIN TEMEL DONANIM BİRİMLERİ a. Merkezî işlem birimi (CPU): Bilgisayarların önemli donanım parçalarından biri olan Merkezî İşlem Birimi (MIB), genel olarak bilgisayarlarda mikroişlemci adıyla anılır. CPU, Merkezî İşlem Birimi nin İngilizce adı olan Central Processing Unit (Sentrol Prossesing Yunit) in kısaltmasıdır. Mikroişlemci, bilgisayarda aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı ve bunların denetlendiği bir merkezdir yani CPU, bilgisayarın beynidir (Resim 1.8). Resim 1.8: Mikroişlemci - CPU b. Sabit disk (hard disk): Sabit disk, bilgisayarda tüm bilgilerin depolandığı yerdir. Sabit diskte, sistem dosyaları, program dosyaları ve her türlü veri dosyaları saklanabilir. Sabit diskin İngilizce adı olan HDD Hard Disk Driver ( Hard Disk Dırayvır) ın kısaltmasıdır (Resim 1.9). Resim 1.9: Sabit disk c. Giriş çıkış birimleri: Giriş birimi, bilgisayara dış ortamdan komut vermek ve veri aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayarda başlıca giriş birimleri klavye, fare, kamera, mikrofon, tarayıcı, optik okuyucu ve oyun çubuğudur. Çıkış birimi, bilgisayardaki veriyi dış ortama aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayardaki başlıca çıkış birimleri ekran, yazıcı, çizici, hoparlör ve projeksiyon cihazıdır. ek bilgi Dokunmatik ekran, CD, DVD, flash disk ve hafıza kartları vb. hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılabilir. 18
ç. Hafıza tipleri: Hafıza veya bellek, bilgisayarda çalışmakta olan bir programa ait komutlar ve veriler ile daha sonra kullanılacak olan sonuç işlemlerinin geçici olarak saklandığı yerdir. Bu birimlerde program ve veriler iki tabanlı sayısal karşılıkları ile saklanır. Genel olarak iki tip bellek vardır, dinamik bellek ve statik bellek. Bunların çalışma mantıkları açısından bilgisayarda kullanım yerleri farklıdır. Statik bellek, daha hızlıdır fakat maliyeti yüksek olduğundan özel bölümlerde kullanılmaktadır; depolama araçlarının ve mikroişlemcilerinin ön bellekleri gibi. Dinamik bellekte bilgilerin kaybolmaması için elektrik akımına ihtiyaç varken statik bellekte böyle bir şeye ihtiyaç yoktur (Resim 1.10). Resim 1.10: RAM bellek d. Taşınabilir depolama araçları: Taşınabilir depolama araçları kullanım amaçlarına ve özelliklerine göre çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; harici disk, zip disk, flash bellek, hafıza kartı, CD, DVD, Blue Ray, vb.dir. Taşınabilir diskler özelliklerine göre doğrudan kullanılabileceği gibi çeşitli elektronik araçlarla beraber de kullanılabilir. e. Çevresel cihazlar: Çevresel cihazlar bilgisayar kasasına bir kablo aracılığıyla bağlanan cihazlardır. Bu cihazlar şunlardır: Ekran Klavye Fare Yazıcı Çizici Optik okuyucular Tarayıcılar f. Günlük hayatta bilgisayarlar Evdeki bilgisayarlar: Evde kullanılan bilgisayarlar genellikle kişisel bilgisayar ve dizüstü bilgisayarlardır. Bilgisayarlar evde, ev ödevi yapma, eğitim CD lerini kullanma, e-öğrenme, oyun oynama, müzik dinleme, kelime işlemci programlarını kullanma, programlama dillerini kullanma, e-posta kullanma, sohbet, tartışma listesi kullanma gibi birçok kullanıma ortam yaratmaktadır (Resim 1.11). İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: İş yerinin niteliğine göre bilgisayarın kullanım yeri değişir. İş yeri bir büro ise bilgisayar daha çok yazışmalarda ve müşteri bilgilerinin tutulmasında kullanılır. Sigorta şirketi ise müşteri kayıtlarının tutulmasında ve poliçelerin yazılmasında kullanılır. Günümüzde bilgisayarlar eğitimin de ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Bu nedenle hem eğitimde hem de okul yönetimlerinde bilgisayar kullanımı çok yaygınlaşmıştır. Bunun yanında ülke çapında uygulanan bütün öğrenci sınavları ve öğretmen atamaları bilgisayarla yapılmaktadır (Resim 1.12). Resim 1.11: Evde bilgisayar kullanımı Resim 1.12: İş yerinde bilgisayar kullanımı 19
Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bellek güçleri ve disk kapasiteleri sınırlı ve bir sunucuya bağlı olan bilgisayarlara. bilgisayarı denir. 2. Bilişim teknolojisinin ana unsuru. 3. Bilgisayardaki bütün giriş çıkışların kontrol edildiği, aritmetik ve mantıksal işlemlerin yapıldığı birim... Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 4. Bilişim teknolojisi nedir? Tanımlayınız............... 5. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimi değildir? A) Ekran B) Tarayıcı C) Çizici D) Hoparlör E) Yazıcı 6. Bilgisayarların USB portlarından doğrudan kullanılabilen hızlı ve pratik depolama aracı hangisidir? A) Zip disk B) Flash disk C) DVD D) CD E) Disket 20