SEYİTALİ RÜZGÂR ENERJİSİ PROJESİ KUŞ GÖÇ YOLLARI ÇALIŞMASI Hazırlayan Prof. Dr. Kurtuluş Olgun Şubat 2010 İzmir
AMAÇ Bu çalışma, Aliağa İlçesi Seyitali ve Yund Dağı Mevkii ne kurulacak olan Seyitali Rüzgâr Enerjisi Santrali nin, kuşların göç yollarını etkileyip etkileyemeyeceği, santralin çevresinde bulunan ve kuşlar için çekim alanı olabilecek bölgelerin belirlenmesi ile çözüm önerilerinin sunulmasını amaçlamaktadır. KAPSAM Çalışma kapsamı İzmir (Konak) merkez olacak şekilde yaklaşık 10.000 km 2 lik bir alanı içermektedir. Çalışmada bu alan içinde gözlemlenen kuşlar için cazibe merkezi olabilecek alanlar, barınma ve üreme alanları tespit edilmiştir. BULGULAR Ülkemiz konumu gereği kuş göçleri yönünden dünyada önemli bir noktadadır. Şekil 1 den de görüleceği gibi İzmir ve çevresiyle, Seyitali Rüzgâr Enerjisi Santrali nin kurulacağı alanın bulunduğu bölgede 4 adet kuş yolu bulunmaktadır (Şekil 1). Bu yollardan bir tanesi kuşlar tarafından ana göç rotası olarak kullanılırken diğer 3 tanesi tali yol olarak kullanılmaktadır. Şekil 1 de kırmızı ile gösterilen ana rota, kurulacak olan tesisin kuzey-doğusunda yaklaşık kuş uçuşu 275 km. mesafede Çorlu, Marmara Denizi üzerinden Yalova, Bilecik ve Eskişehir hattı boyunca güneye doğru uzanmaktadır. Kurulacak olanın tesisin bu ana hat üzerinde bulunmaması nedeniyle kuşların göçüne herhangi bir etkisi yoktur. Kuşlar tarafından tali olarak kullanılan ikinci rota; kurulması düşünülen tesisin kuzeydoğusunda ve kuş uçuşu yaklaşık 225 km. uzaklıkta bulunur. Rota Çorlu, Marmara Denizi üzerinden Bandırma, Kütahya ve Afyon hattını izlemektedir. Bu tali yolu kullanan kuşların kurulacak olan tesisten etkilenmeleri söz konusu değildir. Yine tali olarak kullanılan üçüncü rota; Trakya da Şarköy üzerinden Çanakkale Boğazı nı geçtikten sonra Çan, Edremit, Ayvalık, Aliağa, Seferihisar üzerinden güneye doğru Kuşadası ve Menderes Deltası na doğru devam etmektedir. Bu rota kurulacak olan tesisin yaklaşık 28 km. güneyinden geçmektedir. Bu tali yolu kullanan kuşların kurulacak olan tesisten etkilenmeleri söz konusu değildir.
Dördüncü ve tali olarak kullanılan son rota ise; kurulacak olan tesisin yaklaşık kuş uçuşu 105 km. batısında bulunmaktadır. Rota Trakya da Gelibolu Yarımadası nı izler, özellikle Türkiye Karasuları nın dışından güneye doğru iner. Şekil 1: İzmir çevresinde bulunan kuş göç yolları (kırmızı çizgiler ana göç yolunu, siyah çizgiler tali göç yollarını göstermektedir). Bu durumda Seyitali Rüzgâr Enerjisi Santrali için çok az da olsa risk oluşturabilecek tek ana nokta Şekil 1 deki haritada 3 numara ile gösterilen tali yoldur. Kuşların kullandığı bu tali yol ile tesis arasındaki uzaklığın kuş uçuşu yaklaşık 28 km. mesafede bulunması bu riski oldukça azaltmaktadır. Hatta bu riskin hiç olmadığını da söylemek olasıdır. Diğer yandan; dikkate alınması gereken diğer bir durum kurulacak olan tesisin bazı kuş türlerinin Aliağa Sulakalanı, İzmir Kuş Cenneti, Pamucak Bataklığı, Belevi Sulak Alanı, Tahtalı Baraj Gölü ve Menderes Deltası/Bafa Gölü arasında yaptığı kısa uçuşları nasıl
etkileyeceğidir. Yalnız bu uçuşların göç yolları ile ilişkisi bulunmamaktadır. Bu uçuşlar davranış, beslenme ile ilişkili olarak dönem dönem gerçekleşmektedir. Bu noktalar arasındaki rotalar tam olarak bilinmemekle beraber elde edilen veriler, bu sulak alanlar ve bölgede Seferihisar, Orhanlı, Kısıkköy, Ayrancılar, Buca, Cumaovası, Torbalı, Selçuk, Belevi gibi birçok noktada yapılan kişisel gözlemlere dayanmaktadır. Bölgede hareketliliğin olabileceği sulak alanlar Şekil 2 de gösterilmiştir. Şekil 2: İzmir ve çevresinde yer alan sulak alanlar ile bu alanlar arasındaki olası kuş hareketleri. Kurulacak olan tesisin Şekil 2 de verilen diğer sulak alanlar arasındaki olası uçuşları engellemesi söz konusu değildir. Çünkü bu sulak alanlar arasında kuşların çok hareketli olduğuna ilişkin elde bilimsel veriler yoktur. Sadece gözlemlere dayanan bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca bu sulak alanlar arasında çok yoğun uçuşlar olsa bile, kurulacak olan santralin bu uçuşların çok uzağında olması nedeniyle kuşların davranışlarını etkilemesi olanaksızdır.
SONUÇ VE ÖNERİLER Rüzgâr santrallerinin yaban hayatını oluşturan canlılar üzerine en önemli etkisi kuşlar ile daha düşük oranda gece faaliyet gösteren yarasalar üzerine olmaktadır. Çünkü elde edilen verilere göre çok sayıda türden kuş Rüzgâr Enerjisi Santralleri (RES) nedeniyle telef olmaktadır. Hatta bazı ülkelerde RES ler populasyonu küçük olan türlerin varlığını tehdit eden boyutlara ulaşmıştır. Örneğin Norveç kıyılarındaki Smola Adası nda RSPB (Kraliyet Kuşları Koruma Derneği) nin verilerine göre bu adada sadece son 10 ay içinde 9 Akkuyruklu kartalın öldüğü saptanmıştır. Ayrıca RES lerin kurulduğu 1998 yılından bugüne 19 olan üreyen çift sayısının sadece 1 e düştüğü de belirlenmiştir (http://www.rspb.org.uk/). Diğer yandan; günümüzde giderek artan enerji gereksinimini karşılayabilmek amacıyla tüm kaynaklar gittikçe artan ölçülerde kullanılmaya başlanmıştır. Bunlar arasında son ürünleri itibariyle çevreye zarar veren veya çevre dostu enerji türleri söz konusudur. Çevre dostu olarak nitelenmesinde sakınca görülmeyen enerji üretim biçimlerinden birisi de rüzgâr türbinleri aracılığıyla rüzgâr enerjisi üretilmesidir. Türkiye bu açıdan birçok ülkeden avantajlı bir konumdadır. Kuruluş maliyetleri dışında hiçbir dezavantajı bulunmadığı öne sürülen rüzgâr türbinlerinin Türkiye deki sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Ayrıca rüzgâr türbinlerinin çevreye dost ve ekonomik enerji sağlanmasındaki katkısı oldukça önemlidir. Fakat elimizdeki verilerin bu santrallerin her açıdan kusursuz olmadığını da göstermektedir. Örneğin türbinlerin çalışması sırasında çevreye yaydığı gürültü oldukça fazladır. Fakat ilk başlarda gürültüsünden çok rahatsız olunan santraller teknolojide ilerlemeler nedeniyle oldukça sessiz bir hale getirilebilmektedir (www.beykus.com). Bu projede kullanılacak olan Enercon türbinlerin teknolojik olarak en gelişmiş ve en sessiz türbinler arasında yer alması kuşlar ve fauna açısından sevindiricidir. Günümüzde giderek artan enerji gereksinimini karşılayabilmek amacıyla tüm kaynaklar gittikçe artan ölçülerde kullanılmaya başlanmıştır İklim değişimi gibi nedenler göz önüne alındığı zaman RES lere peşinen karşı çıkılmaması gerçeği gündeme gelmektedir. Bu nedenle; 1- Gelecek yıllarda Rüzgâr Enerjisi Santralleri kurulurken yerinin belirlenmesi sırasında özellikle kuş göç yolları ve kuşlar ile memeli hayvanlar açısından (yarasalar ve diğer yaban hayvanları) önemli alanların mutlaka göz önünde bulundurulması gerekir.
2- Aliağa İlçesi Seyitali ve Yund Dağı Mevkii ne kurulacak olan Seyitali Rüzgâr Enerjisi Santrali nin özellikle pervanelerinin olası kuş çarpmalarını engellemesi için dikkati çekmesi amacıyla renkli uyaranların mutlaka konulması veya boyanması gerekmektedir. Kırmızı renkli olabilecek bu uyaranların pervanelerin uç kısımlarına konulması kuşların rotalarını kısa mesafeli değiştirmesi açısından yararlı olacaktır.