SAĞLIK-MEDYA İLİŞKİSİ Anne ve Çocuk Sağlığında Medyanın Rolü Sibel Güneş Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Genel Sekreteri 1
Türkiye de medya gerçeği Türkiye de 28 bin gazeteci var 12 bin gazetecinin sarı basın kartı bulunuyor Fakültelerdeki öğrenci kontenjanı 5 bini, her yıl verdiği mezun sayısı da 3 bini geçiyor Mezunların yüzde 90 ı istihdam edilemiyor 2
Türkiye de basın özgürlüğü Türkiye ekonomide 17. sırada basın özgürlüğü açısından ise 138. sırada yer alıyor. Gazetecilere ifade özgürlüğü kapsamında açılmış 2 bin dava, 5 bin soruşturma bulunuyor. Cezaevlerinde 70 gazeteci bulunuyor. AB İlerleme Raporu nda medya üzerindeki siyasi baskının bir oto sansür oluşturduğu vurgulanıyor 3
Televizyonda en çok izlenen programlar RTÜK 2010 yılında 21 ilde, 18 ve daha yukarı yaştaki toplam 2 bin 523 kadının katılımıyla bir araştırma yaptı. Buna göre % 78 i yerli dizileri % 76 sı haberleri % 49 u sağlık programlarını % 42 si dini programları % 36 sı ise müzik ve eğlence programlarını izliyor Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından gerçekleştirilen Kadınların Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması 2-2010 4
TV de tıp ile ilgili hatırlanan haberler Hatırlanan Haber % Diyet ve zayıflama 14 Selülit, estetik cerrahi 13 Mucize tedaviler 10 Mucize ilaçlar 10 Duygu sömürüsü haberleri 9 Meşhurların hastalıkları 8 (Denktaş, M.A. Erbil, Ecevit) Enfeksiyon hastalıklar 4 Güncel haber: İlaç fiyatlarına zam 2 Doç. Dr. İrfan Erdoğan -Toplum ve Hekim-Sağlık haberlerinin medyada yer alış biçimi 5
TV nin halk üzerindeki etkisi Her 100 kişiden 32 si medyada en çok sağlık programlarını güvenilir buluyor. Kaynak: Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği (CETAD) Araştırması 2010 6
Sağlık Bakanlığı Araştırması 2010 Temizlik konularında genel olarak nereden bilgi alırsınız? Sorusuna katılımcıların; - %50.8 i sağlık personeli, - %41.5 televizyondaki sağlık programlarından, - %40 ı televizyondaki reklamlardan, - %21.9 u televizyon haber programlarından şeklinde cevap vermiştir 7
Medyada anne ve çocuk sağlığı haberleri Hamilelikle ilgili haberler Doğumla ilgili haberler Düşüklerle ilgili haberler Anne sütüyle ilgili haberler Çoğul gebeliklerle ilgili haberler Tüp bebek teknolojiyle ilgili haberler Sezaryanle ilgili haberler Anne ve çocuk sağlığını etkileyen ilaçlar Sağlık Bakanlığı nın açıklamaları Anne ve bebek ölümleriyle ilgili haberler 8
Kötü haber örnekleri Bilimsel gerçeklere dayanmayan haberler (Tüp bebekle ilgili haberler) Mucize haberleri Anne ve çocuk sağlığı-bitki şarlatanlığı İlaçları her derde deva diye sunan haberler İlaçların yan etkilerini yok sayan haberler Doktoru ya da kurumu öne çıkaran haberler Hak ihlaline neden olan haberler 9
Haber nedir? Haber, henüz gerçekleşmiş bir olayın olabildiğince nesnel ve gerçeğe uygun bir biçimde aktarılmasıdır. Gazetecilik, kamuoyunu doğru, çok yanlı, çok boyutlu, hızlı, inanılır ve güvenilir bir şekilde bilgilendirme mesleğidir. Haberde esas kamuoyu yararıdır Mevcut siyasi-iktisadi iktidarın işleyişini ve uygulamalarını -onun gizleme, örtme çabalarına direnerek- ortaya sermek, böylece kamuoyunun bu şeffaflık temelinde ortaya çıkmasını sağlamaktır. 10
Haber nedir? Sizin önemli haber diye baktığınız konu medyanın hiç ilgi alanına girmeyebilir Haberin çıkması gündemle örtüşüp örtüşmediğine Ne kadar insanı ilgilendirdiğine Yaşamımıza etkisinin olup olmayacağına, Yeni olup olmadığına Haberin oluştuğu yerin bize yakın olup olmadığına Konunun ilginçliğine İçerisinde umut, sevinç, mutluluk, korku gibi duyguları içerip içermediğine bağlıdır. 11
Gazetecinin sorumluluğu Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi Gazetecinin halka karşı sorumluluğu, başta işverenine ve kamu otoritelerine karşı olmak üzere, öteki tüm sorumluluklardan önce gelir. Bilgi ve haber ile özgür düşünce, herhangi bir ticari mal ve hizmetten farklı olarak toplumsal bir nitelik taşır. Gazeteci, ilettiği haber ve bilginin sorumluluğunu üstlenir ve paylaşır. Gazetecinin özgürlüğünün içeriğini ve sınırlarını, öncelikle sorumlulukları ile meslek ilkeleri belirler. 12
Sağlık habercisinin niteliği Eğitimi Uzmanlığı Sağlık alanında hasta ve sağlık çalışanı haklarına bakışı Haberin niteliği Risk ve mucize yönetimi Haberin kaynağı, sağlık personeli mi, otçu mu? Haber mi, reklam mı, tanıtım mı? 13
Sağlık haberinin niteliği Tıpta gelişmeler adım adım gerçekleşir. Mucizevi diye tanımlanacak sıçramalar olmaz Bu nedenle sonucu kesinleşmemiş araştırmaları uygulanabilir bir tedavi seçeneği olarak sunulmamalı Sonuçlanmamış araştırmanın hangi süreçte olduğunu örneğin fareler üzerinde denendiği belirtilmeli.kök hücre tedavisi gibi. 14
Medikal konular popüler medyada yer bulur mu? Bir bilimsel araştırmacı ya da ilaç sektörü için çok önemli olan bir araştırma medyada hiç yer bulmayabilir. Araştırma ancak toplumun geniş bir kesimini ilgilendiriyorsa İnsanların hayatında önemli bir değişikliğe neden oluyorsa haber olabilir Araştırmanın güvenilir olması ve kar ya da satış odaklı olmaması da kullanılabilirliğini etkiler 15
Kimler sağlık haberi yapıyor? Uzman sağlık habercileri Ajanslar Magazin muhabirleri Köşe yazarları Polis muhabirleri Dış haberler 16
Sağlık habercisi kimdir? Sağlık habercisi kamu yararı adına taraftır Sağlık hizmetine ulaşımda, tanı ve tedavi sürecindeki sorunların çözülmesinde tetikleyici rol oynar. Sağlık habercisi bir habere tanık olduğunda önce il sağlık müdürünü, sonra sağlık bakanını, sonra da başbakanı arayan, onlar sorunu çözmezse haber yapan kişi kesinlikle değildir Gazeteci kişi, kurum ya da bir yöntemin tanıtımını yapan kişi değildir. Haber kaynağının ya da halkla ilişkiler şirketinin uydusu değildir 17
Güvenilir haber kaynağı olmanın yöntemi Gazeteciyle güvene dayalı bir ilişki kurun Sürekli medyadan ve gazetecilerden şikayet etmekten kaçının Haberleri küçümsemeyin (Elma kansere iyi gelir) Verdiğiniz her bilgiyi kanıta dayandırın Gazeteciyle aranızdaki haber kaynağı, gazeteci sınırını aşmayın Yönlendirmeye, akıl vermeye çalışmayın, bilginizi paylaşın Sağlık alanı için önemli olan ama farkedilmeyen konularda gazetecinin dikkatini çekmekten kaçınmayın 18
Güvenilir haber kaynağı olmanın yöntemi Her konunun gazeteci için haber olamayacağını kabul edin Önereceğiniz konu ve haber kaynağı konusunda ön hazırlık yapın Sizin için çok önemli olsa da konuşma, beden dili konularında sıkıntıları olan haber kaynaklarını tv programları için önermeyin 19
Sağlık habercisi kaynaktan ne bekler? Haber kaynağının röportaja iyi hazırlanmış olması gerekir Gazeteciyi bilgilendirirken mutlaka güncel istatistikler tercih edilmelidir Gazetecinin sorduğu sorunun yanıtını verilmelidir Sorunun yanıtını vermek yerine lafı gereksiz yere uzatmak, hem zamanı boşa harcamak anlamına gelir, hem de gazeteci de bir şeyden rahatsız olduğunuz duygusunu uyandırır. Röportajda kullanacağınız tüm tıbbi deyimlerin Türkçe karşılıklarının da vurgulanmasında yarar vardır. 20
Röportaja nasıl hazırlanılmalı? Röportajın ya da programın süresini önceden öğrenin Süreyi dikkatli kullanın Konuşmanızı örneklerle canlandırın Konuşurken biraz önce söyledim gibi zaman içeren cümleler kullanmayın Pazarlama yapıyor görüntüsü yaratmamak için fiyattan söz etmeyinbilimsel bir dil kullanmaktan kaçının Meslektaşlarım ne der? baskısından uzaklaşın Hedef kitlenizin sokaktaki vatandaş olduğunu unutmayın 21
Vatandaşın durumu Halkta bilgi karmaşası yaratılıyor Haberlerle ilgili hastadan onayı alınmayabiliyor Medyaya ve sağlık personeline güven sorunu yaşıyor Hastanelerin enfeksiyon ve ameliyat başarılarıyla ilgili istatistikleri kimse bilmiyor Vatandaş tercih hakkını kullanamıyor Sınırlı kaynaklarını harcarken çoğunlukla da istenilen sonuca ulaşamıyor. 22
Sağlık habercisi kimdir? Sağlık habercisi kamu yararı adına taraftır Sağlık hizmetine ulaşımda, tanı ve tedavi sürecindeki sorunların çözülmesinde tetikleyici rol oynar. Sağlık habercisi bir habere tanık olduğunda önce il sağlık müdürünü, sonra sağlık bakanını, sonra da başbakanı arayan, onlar sorunu çözmezse haber yapan kişi kesinlikle değildir Gazeteci kişi, kurum ya da bir yöntemin tanıtımını yapan kişi değildir. Haber kaynağının ya da halkla ilişkiler şirketinin uydusu değildir 23
Gazeteci- bilim insanı arasındaki fark Gazeteci bilgiye hemen ulaşmak ister Bilim insanı üzerinde en az 1 hafta çalışmak ister Gazeteciler konunun sonucunu ister Bilim insanları konunun tüm detayını anlatır Habere ulaşmak için önceden beklentilerin netletirilmesi gerekir. Karşılıklı güven ilişkisi sağlanmalı ve her soru yanıtlanmalıdır. 24
Gazetecilikte rollerin karışması. Medyanın hakim rolü oynaması Haberlerin tek taraflı verilmesi Tıbbi hatalarda vatandaşın çaresizliği Vatandaşın medyayı son başvuru yeri olarak görmesi Doktorun gazetecinin rolüne soyunması Bilgilendirme değil, kişisel tanıtıma yönelmesi 25
Haberle ilgili sorunlar. Habere ayrılan yer ve zamanla ilgili sorunlar Medyanın aşırı popüler bir dili tercih etmesi Sağlık personelinin bilimsel dilde ısrar etmesi Haber dilinin basitleştirilememesi Haberin mesajının vatandaş tarafından anlaşılamaması 26
Sağlık haberciliğinin ilkeleri Dünya Sağlık Örgütü nün 1998-Moskova Sağlık İçin İletişim konulu toplantının sonuç bildirisi 1. Önce zarar verme, 2. Araştır, doğruyu bul, 3. Umut verme (özellikle mucizevi tedaviden bahsetme), 4. Bu haberden kim yararlanır sorusunu sor, 5. Haber kaynağının gizliliği ilkesini unutma, 6. Vereceğiniz haberler hasta, sakat ve çocuklara aitse, bir kez daha düşün, 7. Özel hayatı ve acıları haber yapma, 8. Acıyı duygu sömürüsü için asla kullanma, 9. Kararsız kalırsan haberden vazgeç. 27
Türkiye Gazeteciler Hak ve Sorumluluk Bildirgesi Sağlık: Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmalı, insanları umutsuzluk veya sahte umut verecek yayın yapılmamalıdır. Tıbbi alandaki araştırmalar kesinleşmiş sonuçlar gibi yayınlanmamalıdır. İlaç tavsiyesinde mutlaka uzmana danışılmalıdır. Hastanelerde araştırmalar yapan, bilgi ve görüntü almaya çalışan gazeteci, kimliğini belirtmeli ve girilmesi yasak bölümlere ancak yetkililerin izniyle girmelidir. Yetkilinin, hastanın veya yakınının izni olmaksızın hastane ve benzeri kurumlarda hiç bir yolla ses ve görüntü alınmamalıdır. 28
TV deki iletişim sorunları Televizyonlarda haber merkezlerinde sağlık muhabiri, sağlık editörü bulunmaması Sağlık programlarını hazırlayıp sunanların eğitim, deneyim ve bilgi sorunu Uzman hekimler yerine medyatik hekimlerin tercih edilmesi Programda ele alınacak hastalıkların ilgilendirdiği kişi sayısı Mucize çözümler sunan şifacılar ya da şovmen doktorlar TV lerin gelir kaynağı olan sponsorluk sistemi 29
İnternette sağlık Binlerce sağlık sitesi var Ticaret ön planda Zayıflama, cinsellik gündemde Güvenilirlik düzeyi düşük Künyeleri yok Gazetecilerin sayısı az Sponsorlar şeffaf değil Yasal boşluklar var 30
Medyayla iletişimin kuralları Medyayı kamu yararı adına düzenli olarak kullanın Sağlıkta haber olabilecek konuları medyayla paylaşırken öncelikli olarak uzman sağlık habercilerini tercih edin. Haberciyi bilgilendirirken hızlı hareket edin. Kafalarda soru işareti yaratan gelişmeleri hemen o gün hızlı bir biçimde açıklığa kavuşturun Haberle ilgili vatandaştan mutlaka onay alın, gazetecinin de almasını sağlayın. 31
Sağlık habercisiyle krizde iletişim Kurumunuzu temsil edecek değerde bir kişinin medya mensubunu mutlaka bilgilendirmesini sağlayın Olayı araştırıyor diye gazeteciye yönelik öfkenin sorunu tırmandıracağını unutmayın Konunun araştırıldığını ve ne zaman açıklama yapılacağını belirtin Bir şeylerin üstü örtülüyor duygusu yaratmayın 32
TGC NİN çalışmaları En yaygın meslek örgütü olan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, 1997 de Konrad Adenauer Vakfı yla birlikte Yerel Gazetecilikte Meslek İçi Eğitim seminerlerini başlattı. 33
TGC nin etkinlikleri 56 yerel gazetecilikte meslek içi eğitim semineri, 10 workshop, 9 Türk-Alman yerel gazetecilik semineri, 3 panel ve 8 yıl sonu değerlendirme toplantısı düzenledi. Bu çalışmalarda 7 bin 155 kişiye ulaşıldı. Bunların 6.121 i eğitim seminerlerine katıldı. 34
Medya Çeşitlilik Kılavuzu 2005 yılında British Council ve BBC World Service Trust, medyanın toplumsal katılımdaki rolünü desteklemek amacıyla bir proje başlattı. 35
Medyada Çeşitlilik Kılavuzu Gazeteciler, televizyoncular, STK temsilcileri, ombudsmanlar, akademisyenler ve BBC den uzmanların katıldığı bir dizi toplantı sonucunda Çocuk, Kadın ve Cinsel Yönelim, Kültürel Çeşitlilik konularında Medya ve Çeşitlilik Kılavuzu hazırlandı. 36
TGC-BC-BBC Online Eğitim Programı Çocuklarla Röportaj Gazetecilik Meslek İlkeleri Siyaset Haberciliği Çatışmaları anlamak Savaş ve Çatışma Muhabirliği 37
TGC-BC-BBC Online Eğitim Programı Toplumsal Çeşitliliği Yansıtmak Sağlık Haberciliği Çevre Haberciliği Riskleri Haberleştirmek Uzman Gazetecilik Gelişmiş Röportaj Teknikleri 38
Sağlık-Medya İlişkisi Sibel Güneş Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Genel Sekreteri 39