T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI İçindekiler Giriş... 5 Avrupa Birliği Müktesebatında Engelli Personel... 6 Portekiz de Kamu Sektöründe Engelli Personel İstihdamı... 10 Hollanda da Kamu Sektöründe Engelli Personel İstihdamı... 14 Almanya da Kamu Sektöründe Engelli Personel İstihdamı... 15 Bulgaristan da Kamu Sektöründe Engelli Personel İstihdamı... 17 İspanya da Kamu Sektöründe Engelli Personel İstihdamı... 18 Seminer Sonunda Değerlendirilen Konular... 21 - Yaşanan Sorunlar... 22 - Çözüm Önerileri... 22 - Başarılı Uygulamalar... 23 İş ve Meslekte Eşit Muamele İçin Genel Çerçeve Getiren 27 Kasım 2000 tarihli ve 2000/78/EC sayılı Konsey Direktifi... 25 www.dpb.gov.tr 3
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI 4 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI GİRİŞ Devlet Personel Başkanlığı tarafından 4-5 Nisan 2013 tarihleri arasında Ankara da Kamu Sektöründe Engelli Personel İstihdamı (Workshop on Employment of People with Disabilities in the Public Sector) konulu bir TAIEX Semineri düzenlenmiştir. Seminer ile Avrupa Birliği üyesi ülkelerin kamu kesiminde engelli personel istihdamına ilişkin mevzuat ve uygulamalarının analiz edilmesi amaçlanmıştır. Avrupa Komisyonu ile Başkanlığımızın birlikte organize ettiği söz konusu Seminere, Başbakanlık, Bakanlıklar, çeşitli kamu kurum ve kuruluşları, memur sendika ve konfederasyonları ile engelli dernek, federasyon ve konfederasyonlarından temsilciler iştirak etmiştir. Beş farklı Avrupa Birliği üyesi Ülkeden uzmanın konuşmacı olarak katıldığı Seminer esnasında; Almanya, İspanya, Hollanda, Portekiz ve Bulgaristan gibi Avrupa Birliği üyesi Ülkelerin bu alandaki mevzuat ve uygulamaları hakkında bilgi edinilmiştir. Engelli personelin toplumsal hayata daha aktif bir şekilde katılması ve çalışma hayatında yerini almasına yönelik Avrupa Birliği Müktesebatı ve uygulamaları incelenmiştir. Ayrıca, Seminer sonunda tüm katılımcıların aktif biçimde yer aldığı yuvarlak masa toplantıları düzenlenerek engellilere ilişkin sorunlar ve çözüm yolları üzerinde tartışma imkanı sağlanmıştır. Bu çalışma, söz konusu Seminerde konuşmacıların yapmış olduğu sunumlar esas alınarak hazırlanmıştır. www.dpb.gov.tr 5
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATINDA ENGELLİ PERSONEL Avrupa Birliği nin İşleyişi Hakkında Antlaşmanın (TFEU) 10 ve 19 uncu maddeleri, AB nin engellilerle ilgili düzenlemelerinin hukuki dayanağını teşkil etmiştir. - Madde 10: Avrupa Birliği, politikalarının ve tedbirlerinin belirlenmesinde ve uygulanmasında, cinsiyet, ırk veya etnik köken, dini inanç veya kanaat, engellilik, yaş veya cinsel tercih temelinde yapılan ayrımcılıkla mücadele için çaba gösterecektir. - Madde 19: Konsey ( ) cinsiyet, ırk, etnik köken, din veya inanç, engellilik, yaş veya cinsel eğilime dayalı ayrımcılıkla mücadele etmek için gerekli adımları atacaktır. Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, Avrupa Birliğinin Birlik olarak imzalamış olduğu ilk insan hakları sözleşmesidir. Bu sözleşme ile Avrupa Birliği ve üye Devletler engelli hakları konusunda güçlerini birleştirmişlerdir. AB ve üye devletler Sözleşmede engellilere tanınan hakların tanınması ve kullanılması ile ilgili yükümlülüklerini yerine getireceklerdir. Bu sözleşme ile kabul edilen haklar engellilere ilişkin tüm politika alanlarını kapsamaktadır (ulaşılabilirlik, istihdam, eğitim, sağlık, bağımsız yaşama, kültür ve spor, insan hakları). BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, bütün üye Devletler tarafından imzalanmıştır. Sözleşmeyi, 24 üye ülke onaylamıştır. (Finlandiya, İrlanda ve Hollanda hala sürecin içerisindedir.) Türkiye, BM Engelli Hakları Sözleşmesini 30 Mart 2007 tarihinde imzalamış ve 2009 tarihinde onaylamıştır. BM Engelli Hakları Sözleşmesinin 1 inci maddesine göre bu Sözleşmenin amacı engellilerin insan hak ve özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik ve temin etmek ve insanlık onuruna saygıyı güçlendirmektir. Sözleşmeye göre engelli kavramı diğer bireylerle eşit koşullar altında topluma tam ve etkin bir şekilde katılımlarının önünde engel teşkil eden uzun süreli fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal bozukluğu bulunan kişileri içermektedir. 6 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI Sözleşme ile engelli kişilere, yardıma, tıbbi tedaviye, sosyal korunmaya muhtaç kişiler olarak bakmak yerine, toplumun aktif üyesi olarak özgür ve bilinçli, haklarını kullanabilen ve kendi hayatı ile ilgili kararları alabilen bireyler olarak yaklaşılmış olmaktadır. AB de 80 milyon kişi orta dereceden ağır dereceye kadar olan düzeyde engellidir. Engelli bireylerin % 63 ü 45 yaş üzerindedir. AB nüfusu yaşlandıkça engellilik oranı da artmaktadır. 75 yaşın üzerindeki insanların % 30 undan fazlası belli oranda engelli, % 20 si ise ağır engellidir. Engelli olmayan bireylerin % 68 i çalışırken, engelli olanların % 50 si çalışmaktadır. Elli beş yaş ve üstü grupta, istihdam oranları ise % 45 ve % 15 oranlarındadır. Bu veriler, 27 AB üyesi ülkenin ortalamasıdır. Ancak, bu ülkeler arasında oranlar değişiklikler göstermektedir. AB Engellilik Stratejisi 15 Kasım 2010 tarihinde kabul edilmiştir. Bu alanda üç temel belge bulunmaktadır: -AB Engellilik Stratejisi Bildirisi (2010-2020), -Eylem Planı, -Veriler ve Olgularla Arka Plan Bilgisi. AB Engellilik Stratejisi nin temel hedefleri şunlardır: -Engelli bireylerin haklarını tam olarak kullanmalarını sağlamak (doğrudan katılım), -Herkes için engelleri olmayan bir Avrupa yaratmak, -BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme kapsamındaki uluslararası yükümlülüklere uymak. Bu Strateji, BM Sözleşmesinin AB düzeyinde uygulanması için gerek duyulan mekanizmaları tespit eder. Strateji ile belirlenen hedeflerin gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan araçlar şunlardır: AB politikalarının engelli bireyler için eşit fırsatlar sağlanmasına yönelik olması ve bunun için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, üye devletlerle sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği, farkındalığı artırma, veri toplama ve izleme, finansman desteği. www.dpb.gov.tr 7
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI 2020 AB Büyüme Stratejisi nde, AB için temel hedef üzerinde uzlaşılmış, her üye ülke de kendi hedefini belirlemiştir. Bu Stratejiye göre Avrupa Birliği nde 20-64 yaş arasındaki nüfusun % 75 i istihdam edilecektir. 2010 verilerine göre, Avrupa Birliği ndeki engellilerin işsizlik oranı (% 18,3), engelli olmayan bireylerin işsizlik oranının (% 9,9) yaklaşık iki katıdır. Yine aynı verilere göre işsizlik oranı, ağır engellilerde % 29, orta düzey engellilerde % 16, engelli olmayan bireylerde ise yaklaşık % 10 dur. 2008 yılından itibaren yaşanan ekonomik kriz AB üyesi ülkeleri etkilemiştir. Avusturya, Belçika, Almanya, Fransa, İsveç, Slovenya gibi sosyal sistemlerinde değişikliğe gitmeyen ülkelerde engelli bireylerin işsizlik oranları çok fazla artmamıştır. Portekiz, Yunanistan, İspanya, Litvanya, Estonya ve Danimarka gibi sosyal sistemlerinde yeniden yapılanmaya giden ülkelerde ise engelli bireylerin işsizlik oranlarında ciddi bir artış gözlenmiştir. AB üyesi ülkelerde engelli bireylere destek ve yardım sağlanmaktadır. AB genelinde engellilerin yaklaşık % 21 ine destek sağlanmaktadır. Bu oran ülkelere göre değişkenlik göstermektedir: Bu oran İrlanda da % 70, Macaristan da % 60, Belçika da % 50, Hollanda ise % 45 tir. İş bulma oranı ile alınan eğitim arasında yakın bir ilişki olduğu belirlenmiştir. 2000/78/EC sayılı Konsey Direktifi, Avrupa Birliği nde istihdamda eşit muameleye yönelik genel bir çerçeve oluşturmaktadır. İşe alınma ve mesleki açıdan din, inanç, engellilik, yaş ve cinsel eğilime dayalı dolaylı veya doğrudan ayrımcılıkta bulunmamayı ve engelli bireylere uygun ortamın oluşturulmasına yönelik yasal tedbirlerin alınmasını içermektedir. Direktifin 5 inci maddesine göre, eşit muamele ilkesi gereğince engelli bireylere uygun çalışma ortamlarının sağlanması gerekmektedir. İşverenlerin üzerinde orantısız bir yük oluşturmaması kaydıyla, engelli bireylerin istihdama katılması, görevinde ilerlemesi ya da hizmet içi eğitim almasını sağlamak amacıyla uygun önlemlerin alınması gerekmektedir. Direktif e göre, iş ortamını engel durumuna uygun hale getirmek için teknolojik destek, kurumsal düzenlemeler, mali yardım, yeterliliği artırmaya yönelik önlemler, farkındalığı artırmaya yönelik önlemler alınmalıdır. 8 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI Üye devletlerin önemli bir bölümünde engelli istihdamı için kotalar mevcuttur. Ancak, üye ülkelerin çoğunda belirlenen kota hedeflerine ulaşılamadığı görülmektedir. Örneğin, 2002 yılında Avusturya da şirketlerin sadece % 30 u, % 4 olan kota uygulamasına uygun hareket etmiştir. İspanya da ise 2008 yılında kotaya uygun hareket eden şirketlerin sayısı % 14 tür. Şirketler kotaya uymak yerine genel olarak ceza ödemesini tercih etmektedirler. Kamu sektöründe de kotalar çoğunlukla doldurulamamaktadır. Aktif İşgücü Piyasası Politikaları, Avrupa İstihdam Stratejisinin temel taşıdır ve amacı bireylerin iş piyasasına entegre edilmesi için aktif bir şekilde yardım desteği sunmaktır. Engellilere yönelik aktif işgücü politikalarına yönelik harcamalar AB üyesi ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Aktif işgücü piyasası politikalarının temel amacı, işsizlere sadece gelir desteği sağlamak yerine onların çalışma hayatına dönüşlerini kolaylaştırmaktır. Aktif işgücü piyasası politikaları genellikle işsizlikten en fazla etkilenen gruplara ve bölgelere yöneliktir. Öncelikli hedef kitlesi ise genç, kadın, göçmen ve engelli işsizler gibi emek piyasasında iş bulma şansları düşük olan guruplardır. Bu politikalar arasında kısmi süreli çalışma, evde çalışma, proje bazlı çalışma gibi esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaştırılması, eğitim programları, bilgilendirme, işe yerleştirme hizmetleri, genç işsizlere iş deneyimi kazandıracak programlar, işsizliğin yoğun olarak yaşandığı bölgelerde işyerlerinin mali bakımdan ücret ve istihdam sübvansiyonları ile desteklenmesi gibi önlemler yer almaktadır. Korumalı istihdam konusunda üye ülkeler arasında farklılıklar mevcuttur. Korumalı istihdamdan serbest işgücü piyasasına geçiş çok düşük düzeydedir. Korumalı istihdama devlet desteği sunulması, Avrupa Komisyonunun 6 Ağustos 2008 tarihli 800/2008 sayılı Tüzüğü ile düzenlenmiştir. Devlet yardımları, işgücü piyasasına erişimde ve piyasada kalmada sorun yaşayan kişilerin istihdamını artırdığında ve çalışanlar için uygun eğitimleri sağladığında uygun görülmektedir. www.dpb.gov.tr 9
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI Engelli ve dezavantajlı grupların eğitiminin ve istihdamının teşvik edilmesi ve engellilerin istihdamından kaynaklanan ek maliyetlerin finanse edilmesi Avrupa Birliği ve üye devletlerin önemli öncelikleri arasındadır. Tüzüğe göre, engelli çalışanlara ücret desteği şeklinde istihdam yardımı yapılmaktadır. Masrafların % 75 ine kadar ücret desteği sağlanabilmektedir. Bazı durumlarda, kamu fonları, gelirin belirli bir kısmının ödenmesini kapsamaktadır. Ayrıca teçhizat, iş oluşturma, eğitim, iş ortamlarına uyum sağlama için verilen maddi yardımlar da vardır. Avrupa Sosyal Fonunun öncelikleri şunlardır: - Yirmi-Altmış dört yaş grubu için % 75 istihdam oranı, - Gençlerin en az % 40 ına yüksek öğrenim diploması, - En az 20 milyon insanın fakirlik ve sosyal dışlanmışlık riskinden uzaklaştırılması, Avrupa Sosyal Fonu nun 2007-2013 dönemi verilerine göre; - Kayıtlı katılımcıların yaklaşık % 4 ü engelli bireylerden oluşmaktadır. 22 üye devlet sosyal içerme eylemleri ile engelli bireylerin istihdamını teşvik etmektedir. Engelli bireylere ayrılan bütçe önceliği yaklaşık 50 milyar Euro dur. PORTEKİZ DE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI Avrupa nın güneybatısında Atlantik kıyısında yer alır. Nüfusu 10.562.187 kişidir. Nüfusun % 52,2 si kadın, % 47,8 i erkeklerden oluşmaktadır. Nüfusun % 16 sında engel ve/veya sürekli bir sağlık sorunu var. Nüfusunun % 10 unda engel oranı % 60 ve üzerindedir. Fiziksel engellilerin % 70 i çalışmıyor ya da çalışacak durumda değildir. Fiziksel engellilerin % 55 i sosyal yardımlar ile geçimini sağlamaktadır. 10 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI Fiziksel engellilerin % 20 si okuma yazma bilmemektedir. Fiziksel engellilerin % 57 si sadece ilkokul mezunudur. Kamu istihdamının toplam istihdam içerisindeki payı % 12,9 dur. Merkezi kamu kurumlarında çalışan personel sayısı 408.756 dır. Çalışanların % 56,4 ü kadındır. Engellilerin kamu sektöründe istihdamı kamu kurumları için bir yükümlülüktür. Özel sektör için iyi bir örnektir. Merkezi ve yerel kamu kurumları için % 5 lik bir kota sistemi uygulanmaktadır. Özel sektörde kota oranı % 2 dir. Kamu sektöründe işe almada, 3-10 arasında bir pozisyonda boşluk olursa işe alma ya da terfilerde 1 pozisyon engelliler için ayrılır. 10 dan fazla boş pozisyon söz konusu olduğunda, işe alma ya da terfi işlemlerinde pozisyonların %5 i engelli kişilere ayrılır. Kamu sektöründe işe alımlarda engelli personele ayrılan pozisyon sayısı belirtilmelidir. Polis, koruma görevlileri ve askerler için engellilere yönelik pozitif ayrımcılık yoktur. Merkezi kamu kurumlarında istihdam edilen toplam engelli sayısı 3.065 kişidir. (% 0,74) Engelli çalışanların % 60,3 ü kadın, % 39,7 si erkektir. Fiziksel engelliler, genel olarak düşük beceri gerektiren işlerde istihdam edilmektedir. Engellilerde işsizlik oranı % 15 civarındadır. 2013 Yılı tahmini verileri ise % 25-30 arasındadır. Engelli personelin istihdam alanları şöyledir: - Sağlık: % 18,5 - Teknisyen: % 5,6 - İdare Hizmetleri: %18,8 - Yardımcı Hizmetler: % 15,3 www.dpb.gov.tr 11
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI - Üst düzey/kıdemli memur: % 14,3 - Müdür: % 9 - Profesör: % 0,7 - Araştırmacı: % 0,7 2007-2012 yılları arasında kamu sektöründe istihdam edilen engelli personel sayısı: - 2007 Yılı: Engelli kişiler için 101 boş pozisyon, 10 işe alım - 2008 Yılı: Engelli kişiler için 74 boş pozisyon, 15 işe alım - 2009 Yılı: Engelli kişiler için 95 boş pozisyon, işe alım yok - 2010 Yılı: 5 işe alım - 2011 Yılı: 2 işe alım Ulusal Rehabilitasyon Kurumu (Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı) ve Kamu Yönetimi ve İstihdam Birimi (Maliye Bakanlığına bağlı) kamu sektöründe işe alımlarda engelli kişilerin haklarının korunup korunmadığını denetlemekle yetkilidir. Engelli kişiler, işe alım sürecinde kendilerine yönelik bir ayrımcılık yapıldığını iddia ediyorlarsa, idari mercilere itiraz edebilir veya dava açabilirler. Engellilerin % 92 si kendilerini ayrımcılığa maruz kalmış hissetmemektedir. (2004 Yılı araştırma verileri) Çalışan nüfusun % 4,2 si esnek çalışma modellerine uygun şekilde çalışmaktadır. Portekiz de engelli haklarını korumaya yönelik ulusal siyasi çerçeve beş bölümden oluşmaktadır. Bunlar; - İnsan Hakları Modeli ( insan hakları, seçim ve bağımsız yaşama özgürlüğü), - Engellilere karşı ayrımcılığı önlemeye yönelik mevzuat (Engellilere İlişkin Ayrımcılık Kanunu), - Ulusal Engellilik Stratejisi, - Herkes için ulaşılabilirlik (e-ulaşılabilirlik ile ilgili ulusal plan), 12 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI - Sivil toplumla işbirliği. Engellilere ilişkin hukuki düzenlemeler şunlardır; - Anayasa, - Uluslararası Anlaşmalar ve AB Anlaşmaları, - Engellilere yönelik ayrımcılığa ilişkin Kanun, Her vatandaş ya da kurum, bir engelden dolayı kişinin temel haklarının ihlal edilmesi, ya da ekonomik, sosyal, kültürel ya da farklı açılardan engellenmesine yönelik eylemleri önleyecek ya da düzeltecektir. Bu hükme uymayan kişilere çeşitli yaptırımlar uygulanacaktır. - Özel ve kamu iş kanunları, - Ulusal Engellilik Stratejisi 2011-2013 (Avrupa Engellik Stratejisi 2010-2020), - Ulusal Ulaşılabilirlik Planı (fiziksel ortam, kamu mekanları ve özel sektöre ait yerler, e-ulaşılabilirlik ve herkes için bilgi toplumu) Engellilerin istihdamda eşit fırsatlara sahip olması aşağıdaki hususları da kapsamaktadır: - İşveren ve iş arkadaşlarının kapsayıcı ve ayrımcı olmayan yaklaşımları, - Esnek çalışma imkanları (yarı zamanlı çalışma, günlük ya da haftalık çalışma sürelerinin azaltılması, uzaktan çalışma, gece mesaisi veya vardiyalı çalışmadan muaf tutulma) - İş ortamının engellinin çalışmasına uygun hale getirilmesi, - Engellilerin kamu binaları ve işyerlerine sorunsuz bir şekilde ulaşımının sağlanması, - Engelliler bakımından erişilebilir bilişim teknolojileri. Engelli istihdamında, diğer personel engellilerin kapasite ve ihtiyaçları hakkında bilgilendirilir. İş ortamı engelli personelin çalışmasına uygun bir şekilde düzenlenir. Gerekli teknolojik destek sağlanır. Kamu sektöründe işe alım ve terfilerde pozisyonlara ilişkin bilgilerin duyurulmasında engelli dernek, federasyon ve kurumlarıyla işbirliği yapılmaktadır. www.dpb.gov.tr 13
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI HOLLANDA DA KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI Hollanda nın nüfusu 16,7 milyondur. İşsizlik oranı % 6,8 dir (2012 Yılı). 512.000 kişi ağır fiziksel engellidir. Yaklaşık bir milyon insan orta dereceli, iki milyon insan ise hafif fiziksel engellidir. 1,5 milyon kişi kronik bir hastalığa sahiptir. 110.000 kişi zihinsel engellidir. 1,2 milyon kişi geçim yardımı almaktadır. Hollanda da engelli kişilerin engel durumlarına göre dağılımı şöyledir: - Zihinsel Engelli: 110.000 kişi, - Ağır Fiziksel Engelli: 512.000 kişi, - Görme Engelli: 160.000 kişi, - İşitme Engelli: 290.000 kişi, - Konuşma Engelli: 71.000 kişi. Hollanda da engellilere ilişkin temel hukuki çerçeve, Anayasa, İnsan Hakları Bildirgesi, Engellilerin Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, Avrupa Birliği Engellilik Stratejisi 2010-2020 kapsamında belirlenmiştir. Engelli haklarına ilişkin temel konular Eşit Fırsatlar Kanunu, Sosyal Yardım Kanunu, Genç Engellilere İş ve İstihdam Desteği Kanunu ile düzenlenmiştir. Engelliler için belirlenen ortak değerler: - İnsan haklarına saygı ve bu hakların korunması, - Özgüven, - Engelli bireyler için engelsiz bir toplum, - Tam ekonomik ve sosyal katılım, - Eşitlik, - İstihdam Hakkı, - Sosyal Koruma. 14 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI Engelli personelin istihdam oranı % 40 tır. Engelli olmayan kişilerde istihdam oranı % 80 dir. Görme engellilerin istihdam oranı ise % 25 tir. Engelli kişiler 2009 Yılına kadar yaşam boyu para yardımı almaktaydılar. Engelli personel çalıştıran korunaklı işyerlerinde, engelli birey başına işyeri 24.000 Euro almaktadır. Korunaklı işyeri çalışanları, normal işyerlerinde çalışmaya teşvik edilmektedir. Bütçe harcamalarındaki kısıtlamalar nedeniyle engelli personel istihdam eden korunaklı işyerlerine ödenen para miktarı azaltılmaktadır. İstihdam büroları, işe giren her engelli birey için 3.000 Euro almaktadır. Ocak 2015 ten 2020 Yılına kadar 25 ten fazla çalışanı olan işyerlerinde istihdam edilenlerin % 5 inin engelli olması planlanmaktadır. ALMANYA DA KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI Engelli tanımı Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü tanımları esas alınarak yapılmıştır. Engelli, normal bir kişinin kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri, bedensel veya ruhsal yeteneklerindeki kalıtımsal ya da sonradan olma herhangi bir noksanlık sonucu yapamayan kişi olarak tanımlanmaktadır. Ağır dereceli engelli, % 50 ve daha fazla bir oranda engeli olan kişilerdir. 2011 Yılı verilerine göre nüfusun yaklaşık % 8,9 una karşılık gelen 7,3 milyon kişi ağır engelli kategorisine girmektedir. % 30 veya % 40 oranında engeli olan ancak normal şartlarda sürekli bir iş bulamayan kişiler, yerel istihdam bürolarına başvurarak engelliklerinin ağır dereceliye denk gelecek şekilde değerlendirilmesini talep edebilirler. 20 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde, işveren en az % 5 oranında ağır dereceli engelli istihdam etmek zorundadır. % 5 oranında kota federal düzeyde kurumlar hariç olmak üzere, kamu ve özel sektörün tamamında uygulanır. Federal düzeyde kamu kurum ve kuruluşlarında engelli kotası % 6 olarak belirlenmiştir. www.dpb.gov.tr 15
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI Engelli kotasını doldurmayan işverenler para cezası ödemektedirler. Para cezaları ve bunlardan elde edilen gelirler ağır engelli personelin çalışma hayatına katılımına yönelik faaliyetlerde kullanılmaktadır. Tüm işyerlerinde beş veya daha fazla ağır dereceli engelli personelden oluşan temsilciler seçilir. Temsilciler bağımsız olarak görev yaparlar. İşyerlerinde, engelli personele ilişkin çalışma şartlarını kontrol ederler. Engelli personelin sorunlarının çözümüne yönelik öneriler geliştirirler. İşverenlere engelli personel konusunda danışmanlık hizmeti sunarlar. Personel kurullarının toplantılarına katılırlar. İşe başvurusunda bulunan kalifiye olmayan engelli personel mülakata çağrılır. Mülakat esnasında, kişiye sahip olduğu nitelikleri gösterme fırsatı sunulur. Mahkeme kararları engelli personel istihdamına ilişkin duyarlılığı artırıcı bir etkiye sahiptir. Çalışma ortamının engellilerin istihdamına imkan verecek şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Engellilerin çalışma şartlarını kolaylaştırmak için işyerlerinde, engel durumuna göre teknik yardım (özel masalar, özel klavye vb.), personel yardımı (örneğin görme engelli avukatlar için), bilgi ve iletişim teknolojilerine kolayca ulaşım imkanı sağlanır. Engelli personel kendisini geliştirme imkanına sahip olacak şekilde istihdam edilmelidir. Engellilerin kapasitelerini geliştirmek ve istihdam imkanlarını korumak amacıyla meslek içi eğitimler düzenlenmektedir. Engelli personel, işine son verilmesini zorlaştırıcı korumalara sahiptir. Göreve başladıktan sonraki 6 ay içinde işe son verilmeye karşı özel olarak korunmaktadırlar. Engelli personele, işin gerekleri, seçme aşamaları ve istihdam şartları bakımından ayrımcı muamele yapılamaz. Engelli birey ile engelli olmayan bireyin denk niteliklere sahip olması durumunda, istihdam için engelli personel tercih edilecektir. Seçme aşamasında, engelli personele engel durumuna göre teknik yardım sağlanmaktadır. Örneğin, yazılı sınavda daha fazla süre imkanı tanınabilir. Sınav kağıtları daha okunaklı ve daha büyük yazı karakterlerine sahip olarak basılabilir. Engel durumuna göre refakatçi görevlendirilebilir. 16 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI BULGARİSTAN DA KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI 2008-2015 Yılları için Bulgaristan Cumhuriyeti nin istihdam stratejisi güncellenmiştir. Engelli personel için istihdamda eşit fırsatlar getirilmiştir. 2011-2020 Yılları arasını kapsayan Engelli Personel İstihdam Stratejisi uygulamaya konulmuştur. Bu Strateji ile engelli personel için istihdam fırsatlarının artırılması amaçlanmıştır. Stratejinin temel hedefleri şunlardır: - Engelli personel istihdamının teşvik edilmesi, - Çalışma ortamlarının engellilerin ihtiyaçları doğrultusunda yeniden düzenlenmesi, - Çalışma hayatında engellilerin istihdamı bakımından eşit fırsatların sağlanmasına yönelik önlemler alınması ve yeni programlar geliştirilmesi, - Engelliler bakımından kendi işini kurma ve serbest mesleğin teşvik edilmesi. Bulgaristan da istihdamla ilgili mevzuatların tamamında ayrımcılıkla mücadeleye ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Bulgaristan Devlet Memurları Kanununda, Devlet memuru olarak istihdam edilebilmek için engel durumunun bulunması ile ilgili herhangi bir ayrım ve kısıtlamaya gidilemeyeceği hüküm altına alınmıştır. İstihdamın Teşvik Edilmesine İlişkin Kanunda dezavantajlı grupların iş piyasasına sosyal ve ekonomik entegrasyonu aracılığıyla eşit fırsatların sağlanmasına yönelik programlar oluşturulması öngörülmüştür. Bulgaristan da kamu çalışanı sayısı toplam 83.943 kişidir. Kamu çalışanlarının % 47 si Devlet memuru, % 53 ü ise sözleşmeli personeldir. Çalışan sayısı 50 yi aşan bir kamu kurumunda, toplam kadroların % 2 si engelli personel istihdamı için kullanılacaktır. Toplam çalışan sayısı 26-50 arasında olan bir kamu kurumunda ise bir kişilik pozisyonda engelli personel istihdam edilecektir. 2011 Yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Ülke nüfusu 7.364.570 kişidir. Engellileri İdaresinin istatistiki verilerine göre, sürekli engelli personel sayısı 715.500 kişidir. Bu oran Ülke nüfusunun yaklaşık % 9,5 ine denk gelmektedir. www.dpb.gov.tr 17
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI Bulgaristan Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre, sağlık ve engellilik sebebiyle aylık ödeme yapılan kişi sayısı 945.926 dır. Çalışma gücünün % 71 inden fazlasını kaybetmiş olan 477.429 kişiye nakdi yardım yapılmaktadır. İşsiz engelli personelin % 8,7 si üniversite mezunu, % 45,6 sı ise ancak temel eğitimi tamamlamıştır. İşsiz engelli personelin % 49,4 ü mesleki eğitim almamıştır. Engelli personelin istihdam imkanlarını artırmak amacıyla isteğe bağlı eğitim programları düzenlenmektedir. Bu eğitimlerde bilgi teknolojileri, yabancı dil veya muhasebe, maliye gibi özel alanlara yönelik eğitimler verilmektedir. Bu eğitimler ikişer veya üçer aylık dönemler için düzenlenmektedir. Bulgaristan da Ulusal İstihdam Kurumu 29 yaş ve altı engelli personelin istihdam edilmesine ilişkin tedbirleri almakla yükümlüdür. Engelliler İdaresi ise engellilerin kamu kurumlarında istihdamı ve engelliler için serbest meslek imkanı oluşturulması konularında yetkilidir. İSPANYA DA KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI 1978 tarihli İspanya Anayasası na göre; - Tüm İspanyol vatandaşları kanun önünde eşittir. Irk, cinsiyet, fikir veya herhangi bir kişisel veya sosyal durumdan ötürü ayrımcılığa maruz kalamaz. - Bireylerin ve ait oldukları grupların özgürlük ve eşitliğini etkili bir şekilde garanti altına almak, haklarını kullanmalarına engel olan etkenleri ortadan kaldırmak ve bütün vatandaşların siyasi, ekonomik, kültürel ve sosyal yaşama katılımını kolaylaştırmak yetkililerin görevidir. - Kamu otoriteleri, vatandaşlara sunulan haklardan engelli bireylerin de faydalanabilmesi için gerekli olan özel korumayı sağlamakla yükümlüdürler. - Bütün vatandaşlar, kamu hizmetine girişte eşit erişim hakkına sahiptirler. Kamu Görevlilerinin Temel Statüsüne İlişkin Kanuna göre; - Kamu çalışanları, kamu yararına hizmet eden kamu kurumlarında ücret karşılığında görev yapan kişiler olarak tanımlanmıştır. 18 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013
T.C. DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI - Kamu çalışanları, Devlet memurları ve Devlet memurları dışındakiler olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır. Devlet memurları statü hukukuna tabidirler. Genel kamu yönetimine ilişkin hizmetler Devlet memurları tarafından görülür. İspanya da Devlet memurları görevlerinin gerektirdiği eğitim düzeylerine göre dört gruba (A-üniversite eğitimi, B-yüksek teknik eğitim, C-ortaokul eğitimi ve diğerleri-belli bir eğitim seviyesi gerektirmeyen olmak üzere) ayrılmıştır. Devlet memurlarının işe alınmasında öngörülen sınav süreci üç türlü uygulanabilmektedir: -Sınav, -Yarışma (liyakatin değerlendirildiği ayrıksı sistem), -Sınav-Yarışma (hem sınavda başarılı olma hem de liyakat değerlendirmesi vardır). Engellilerin istihdamı konusunda temel mevzuat şunlardır: - Kamu Çalışanlarının Temel Statüsüne İlişkin 7/2007 sayılı ve 12 Nisan 2007 tarihli Kanun: Engelli personelin kamu kurumlarına istihdamı konusunu düzenlemiştir. -2271/2004 sayılı Kararname: Engelli bireylere iş sağlanması ve kamu hizmetine girişine ilişkin düzenlemeleri kapsamaktadır. İspanya da 2008 tarihinde Engellilik durumuna ilişkin bir anket yayınlanmıştır. Bu ankete göre, İspanya da engelli bireylerin sayısı 3.847.900 kişidir. (Nüfusun % 8.5 i) Engelli birey, % 33 veya daha yüksek oranda engele sahip kişidir. Bu oran iki özel durum göz önüne alınarak belirlenir: Birincisi kişinin kalıcı sakatlığının yol açtığı hareket kısıtlılığının değerlendirilmesidir. İkincisi ise kişinin topluma bireysel olarak katılımını kısıtlayan sosyal etkenlerin (aile, ekonomik, çalışma, kültürel ve çevresel faktörler) belirlenmesidir. % 33 veya daha yüksek oranda engele sahip bireylere verilen engelli belgesi engellilere tanınan haklara sahip olmayı sağlar. Engelli bireylerin kamuda istihdamına ilişkin temel ilkeler şunlardır: www.dpb.gov.tr 19
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE KAMU SEKTÖRÜNDE ENGELLİ PERSONEL İSTİHDAMI -Eşit Fırsatlar, -Eşit Muamele, -Bilgiye Erişim Kolaylığı, -Çalışma ortamının engellilere uygun düzenlenmesi. 23/1998 sayılı Kanun ile boş kadroların en az % 3 ü kadar kota uygulaması getirilmiştir. 53/2003 sayılı Kanun ile boş kadroların en az % 5 i kadar kota uygulaması getirilmiştir. 26/2011 sayılı Kanun ile değiştirilen 7/2007 sayılı Kanun ile de boş kadroların en az % 7 si kadar kota uygulaması düzenlenmiştir. Zihinsel engelli bireylere yönelik olarak % 2 lik özel bir kota uygulaması da mevcuttur. Engellilerin diğer adaylarla eşit şatlarda sınavlara katılımının sağlanması hedeflenmektedir. Sınav kurulu, seçim sürecinde sınav süresini veya kişilerin sınav sırasında karşılaşabileceği zorlukları göz önüne alarak gerekli kolaylıkların sağlanmasına ilişkin düzenlemeler yapar. Zaman konusunda, sınav süresine ek süre verilebilmektedir. Her engelliye, engel durumuna göre 60 dakika süren yazılı ya da sözlü sınavlarda ek süre sağlanmalıdır. Örneğin, katılımcı görme engelli belgesine sahipse, 15 dakika ek süre verilebilir ya da katılımcı hiç görmüyorsa 30, 45 hatta 60 dakika daha ek süre verilebilir. Engelli olarak başvuranlar, isteklerini başvuru formunda belirtmeli ve eşit şartlarda seçim prosedürüne dahil olabilmek için gerekli özel ihtiyaçlarını açıklamalıdırlar. Engelli başvuranlar, engel derecelerini gösterir belgenin yanı sıra engel derecelerini değerlendiren teknik kuruldan alınan raporu da başvurularına eklemelidirler. Engelli bireylere sınav esnasında; -Kişisel yardım ve destek, -Teknik yardım ve teknolojik destek, -Sınav sürecine ilişkin ilan ve bilgilere ulaşma kolaylığı sağlanır. 20 Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi Temmuz 2013