MAKİNA İMALAT SANAYİİ

MAKİNA İMALAT SANAYİİ Hazırlayan Hasan KÖSE 2006 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

MAKİNA İMALAT SANAYİİ SITC No :71 Güç üreten makinalar ve araçlar 72 Belirli sanayiler için özelliği olan makina ve cihazlar 73 Metal işleme makinaları 74 Başka yerde belirtilmeyen genel endüstri makinaları cihazları ve başka yerde belirtilmeyen makina aksamı ARMONİZE No :84 Nükleer Reaktörler,kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, bunların aksam ve parçaları Türkiye de Üretim Makina imalat sanayi, imalat sanayi içinde özel bir öneme sahiptir. Ülkelerin gelişme sürecinde imalat sanayi içerisinde makina imalat sanayinin payı giderek artış göstermektedir. Makina imalat sanayinin üretimdeki payının, başta ileri sanayi ülkeleri olmak üzere tüm ülkeler genelinde artış gösterdiği görülmektedir. Makina sektörünün ihracattaki gelişme trendi önem arz etmektedir. Sektör emek yoğun karakterini korumaktadır, bu yapı gelişmiş ülkelerde de benzer karakterdedir. Çok az sayıda makina tipi hariç, seri imalat teknikleri bu sektörde uygulanmamaktadır. Son yıllarda dünyada müşteri istekleri doğrultusunda makina imalatına yönelinmesi eğilimi sözkonusudur. Ek bir mühendislik çalışması gerektiren bu talepler, batı ülkelerinde fiyatların artmasına sebep olmaktadır. Ülkemizde ise işcilik yanında, mühendislik hizmetlerinin de nispeten ucuz olması, makina imalatçı firmalarının rekabet şansını arttırmaktadır ve bu üstünlük yakın gelecekte de devam edecektir. Müşteri istekleri doğrultusunda imalatta, mühendislik ve işçilik ücretlerinin düşük olmasının yanısıra, oldukça emek yoğun olan bu üretim konularında firmaların teknolojik birikimleri rekabete imkan verecek düzeydedir. Bu olumlu yapı, ülkemiz makina imalatçısının, bazı batı firmaları ile gerektiğinde işbirliği yaparak üçüncü ülkelerde tesislerin yenilenmesi veya yeni yatırımların gerçekleştirilmesi şansını artırmaktadır. Ayrıca, 2005 yılı KalDer verilerine göre Türkiye de makina imalat sanayisinde ISO 9000 serisi kalite belgelerine sahip 255 firma vardır. 1950 lerde kurulan Türk makina sanayii, bugün sektöre hizmet veren 11 bin makina ve aksam imalatçısıyla toplam 25 milyar dolarlık bir satış hacmi oluşturmaktadır. Makina sanayimizin yıllık üretim artış hızı yüzde 20 seviyesindedir. Üretimde kullandığımız girdilerin yüzde 80 ini yine Türkiye üretmektedir. Sektördeki yerli katkı oranının %80 civarında olması büyük bir başarıdır. Yurt içi makina satış rakamları da, imalat bilgileri gibi belirli bir kaynaktan temin edilememektedir. Makina İmalatçıları Birliğinin üyelerinden aldığı bilgiler baz alınarak yapılan değerlendirmeye göre ülkemizde 2003 yılında 20,9 milyar dolarlık ve 2004 yılında da, % 28,2 lik artış ile 24,1 ve 2005 yılında 25,4 milyar dolarlık bir makina satışı olduğu hesaplanmaktadır. Bu değerlerle ülkemiz makina pazarının Avrupa ülkeleri arasında, büyüklük bakımında 7. sırada yer aldığı tahmin edilmektedir. MAKİNA SEKTÖRÜ (x 1000 ABD $) 2001 2002 2003 2004 2005 (Ön bilgi) MAKİNA SATIŞI (Tahmini) 13,160,100 16,337,100 19,626,500 24,093,800 25,441,300 Değişim % 24.14 20.13 22.76 5.59

MAKİNA İMALATI (Tahmini) 9,663,000 11,779,000 14,300,000 17,500,000 17,675,000 Değişim % 21.90 21.40 22.38 1.00 (*) Sadece yatırım malı makinalar Kaynak: DPT DPT verilerine göre 15 AB ülkesinde makina imalat sanayinde 21.315 firma faaliyet gösterirken, ülkemizde 11.000 kadar makina imalatçısı vardır. Yani ülkemizde 15 AB ülkesindekinin yarısı kadar firma bulunmaktadır. Söz konusu verilere göre, AB de 21.315 makina imalatçısı dışında 60.000 kadar, firma başına istihdamı 20 kişiden az olan ve makina sektöründe faaliyet gösteren firma olduğu, ancak bunların hemen tümünün makina imalatından çok aksam parça imal eden veya onarım yenileme işi yapan atölyeler olduğu belirtilmektedir. Bu bilgilere göre AB de, bu sektörde faaliyet gösteren firmaların yaklaşık % 25 i gerçek makina imalatçısıdır. Aynı oranın Türkiye için de geçerli olduğu düşünülürse ülkemizde yaklaşık 3000 kadar makina imalatı yapan kuruluş olduğu söylenebilir. Buna rağmen bu sayıda firma dahi, bugünkü pazar büyüklüğü dikkate alındığında Türkiye için fazladır. İç pazarın bu kadar firmayı taşıması zor gözükmektedir. Bu nedenle ihracata yönelmemiş, kalite ve teknolojiye gereken önemi vermemiş firmaların gelecekte zor duruma düşmeleri kaçınılmaz gibi gözükmektedir. TARMAKBİR in verdiği bilgilere göre ülkemizde yaklaşık 1000 kadar tarım makinası imalatçısı bulunmakta ve 130 kadar farklı tarım makinası imalatı yapılmaktadır. Az sayıda orta ölçekli kuruluş dışındakiler son derece küçük boyuttadırlar. Sektördeki firmaların yarısından çoğu teknik eleman olmaksızın, 10 kişiden az sayıda personel çalıştırmaktadır. Firma sayısının çokluğu kapasite fazlalığı yaratmaktadır. Pazarda konumunu koruyamayan bazı firmalar kapanma durumuna düşmüşler veya küçülme zorunda kalmışlardır. Küçük firmaların çoğunun pazarı, bulundukları yerleşim bölgeleri ile bunların yakın çevresidir. Makina imalat sanayinin toplam imalat sanayi içindeki payı % 4,7 dir. Makina İmalatçıları Birliğinin, üyesi 185 firmadan derlediği bilgiler, bu grupta yer alan firmaların ortalama istihdamının 53 kişi olduğunu göstermektedir. Aynı değerin genelleştirilmesi halinde, atölye tipi imalat yapan ve/veya onarım ve yenileme işleri ile yan sanayi olarak çalışan veya yenileme pazarı için aksam parça imal edenler dışında kalan kuruluşlarda 180.000 200.000 kişi istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Söz konusu küçük kuruluşlar da dikkate alındığında istihdam 500.000 kişi olabilecektir. Bu rakam içinde, kalıp imalatçıları ile makinalar için hidrolik pnömatik ve elektrik elektronik komponent imal eden firmaların istihdamı yer almamaktadır. Sektörde yabancı sermayeli 33 adet firma mevcuttur, sektörün yabancı sermaye içindeki payı ise % 1,1 dir. Sektör üretimindeki büyüme mevcut tesislerdeki kapasite kullanım oranlarının artışı ile gerçekleşmiştir. 2003 yılında makina ve teçhizat üretimindeki kapasite kullanım oranı % 80,5, 2004 yılında % 84,9 ve 2005 yılında % 78,9 oranında gerçekleşmiştir. Yüksek oranda üretim artışı, hamur makinası, deri işleme makinası, basım cilt makinaları, beton hazırlama makinası, konkasör, loder trakskavatör, tuğla briket makinası, yem makinası yazar kasa, terazi baskül, pompa, kompresör, klima, forklift, rulman, vana valf gibi cihazlarda olmuştur. Tarım alet ve makinaları imalat sanayi üretiminin büyük çoğunluğunu traktör teşkil etmektedir. Türkiye de 2003 yılında 29,288 adet, 2004 yılında 38,627 adet ve 2005 yılında 34,907 adet traktör üretimi gerçekleştirilmiştir. Traktör dışındaki tarım ve alet makinalarını üreten kuruluşlar çok az sayıda, orta ölçekli kuruluş dışında son derece küçük işletmelerden oluşmaktadır. Bu işletmeler, birkaç orta ölçekli kuruluş dışında araştırma geliştirme yapacak yeterli düzeyde nitelikli eleman ve ekipmanı olmayan kuruluşlardır.

Toplam firma sayısının yüzde 80 den fazlası, 10 kişiden az istihdamın sağlandığı firmalardan oluşmaktadır. Biçerdöver talebi ithalatla karşılanmakta olup, parktaki biçerdöver sayısının zamanla yaşlanarak azaldığı görülmektedir. Yapısı bu şekilde olmakla beraber Türk tarım alet ve makinaları imalat sanayii, yurt içi talebin büyük bir kısmını karşılamaktadır. CE işareti, Avrupa Birliği nin, teknik mevzuat uyumu çerçevesinde hazırlanan Yeni Yaklaşım Direktifleri kapsamına giren ürünlerin bu direktiflere uygun olduğunu ve gerekli bütün uygunluk değerlendirme faaliyetlerinden geçtiğini gösteren bir Birlik işaretidir. CE işareti, ürünlerin amacına uygun kullanılması halinde insan can ve mal güvenliği, bitki ve hayvan varlığı ile çevreye zarar vermeyeceğini, diğer bir ifadeyle ürünün güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir. CE işareti, Avrupa Birliği nin uyulması mecburi olan mevzuatı kapsamında yer alan bir işaret olduğu için AB üyesi ülkelerde ve Türkiye de piyasaya arz edilecek olan ürünlerin bu işareti taşıması zorunludur (CE İşareti ile ilgili detaylı bilgi için bakınız, www.igeme.gov.tr, Mevzuat ve Prosedürler İhracatta pratik Bilgiler CE Uygunluk İşareti ve www.dtm.gov.tr, AB Teknik Mevzuatı ve CE İşareti ) İhracat Gerek ülkemizde gerek dünyada yaşanan krizlere rağmen makina imalat sanayi ihracatı yıllar itibariyle ihracatında artma eğilimi olan bir sektördür. 2000 yılında 1.40 milyon dolar makina ihracatımız, 2004 yılında 4.125 milyar dolara, 2005 yılında ise 2004 yılına göre % 27 artışla 4.125 milyar dolara yükselmiştir. 2005 yılında makina imalat sanayi sektör ihracatının toplam ihracat içindeki payı %7 olarak gerçekleşmiştir. Makina imalat sanayi sektör ihracatı ağırlıklı olarak Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa, ABD, İspanya, Rusya Federasyonu ve Irak a yapılmaktadır. Sektör ihracatının büyük bir kısmı Avrupa Birliği ülkelerine yöneliktir. Sektördeki firmalar Avrupa Teknik mevzuatına uygun olarak direktiflere uygun makina üretiminde bulunmaktadırlar. Makina İmalat Sanayi İhracatı (Değer : milyon $) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1.40 1.74 2.14 2.96 4.125 5.233 Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) Makina sektörü ihracatında en önemli kalemler buzdolapları dondurucular, motorlar ve aksam parçaları, çamaşır makinaları, inşaat ve maden makinaları, metal ve ağaç işleme makinaları, hava, vakum, sıvı pompa ve kompresörleri, ve makina elemanlarıdır. Makina İmalat Sanayi Sektör İhracatı Ürün Grupları İçinde Dağılımı (Değer: milyon ABD Doları) Ürünler 2003 2004 2005 Buzdolapları Dondurucu 588.8 729.7 913.8 Motorlar ve Aks. Parçaları 526.5 733.8 875.4 Çamaşır Makinaları 261.0 403.4 491.2 İnşaat ve Maden Makinaları 216.0 269.7 432.5 Metal ve Ağaç İşleme Mak. 136.8 186.2 279.8 Hava,Vakum, Sıvı Pompa ve Komp. 136.6 202.8 257.0 Makina Elemanları 109.1 160.9 195.1

Gıda İşleme ve Paketleme Makinaları 92.0 96.7 176.0 Tekstil Makinaları 70.5 113.0 162.0 Buhar Kazanları 100.6 125.1 152.6 Muslukçu Borucu Eşyası 94.7 124.6 147.9 Klima Cihazları 75.8 98.4 110.2 Filtre Arıtma Cihazları 50.8 84.3 96.2 Kauçuk Plastik işleme Mak. 21.5 57.8 90.5 Tarım Alet ve Makinaları (traktör hariç) 30.0 61.0 83.5 Büro Makinaları 28.9 35.5 47.4 Sanayi Tipi Fırınlar 9.4 17.3 23.3 Matbaa Makinaları 8.7 10.9 19.8 Deri İşleme Makinaları 4.9 5.5 5.1 Diğer 402 606 673 Toplam 2.969 4.125 5.233 Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) 2005 yılı itibariyle en fazla ihracı gerçekleşen kalem buzdolapları donduruculardır. Bu kalemde ihracatımız 2003 yılında 588.8 milyon dolar, 2004 yılında 729.7 milyon dolar, 2005 yılında 913.8 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Buzdolapları dondurucular ihracatı yapılan en önemli pazarlar Avrupa Birliği (AB) ülkeleridir. Bu ürünlerin AB ülkelerindeki pazar payı sürekli büyümektedir. Motorlar ve aksam parçaları ihracatı ise 2003 526.5 milyon dolar, 2004 yılında 733.8 milyon dolar, 2005 yılında 875.4 milyon dolar olmuştur. İhracı yıllar itibariyle artış gösteren bir diğer kalem çamaşır makinalarıdır. 2003 yılında 261 milyon dolar olan çamaşır makinaları ihracatı, 2004 yılında 403.4 milyon dolar, 2005 yılında da 491.2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Ülkelere Göre Makina İmalat Sanayi İhracatı (Değer: ABD Doları) Ülkeler 2003 2004 2005 Almanya 611.702.925 769.471.227 878.228.134 İngiltere 212.961.505 274.966.942 417.540.004 İtalya 206.526.465 279.345.942 335.298.239 Fransa 170.169.875 237.558.865 288.019.326 A.B.D. 143.952.931 178.571.463 220.350.473 İst. Deri Ser. Bölge 97.558.403 145.583.429 183.864.041 İspanya 116.381.009 176.867.743 181.751.830 Rusya Federasyonu 75.922.998 114.943.700 162.950.124 Irak 49.163.233 136.323.237 161.637.593 Romanya 90.756.232 109.006.174 146.388.437 Polonya 46.983.892 89.046.848 112.527.826 Bulgaristan 43.555.195 61.279.501 110.925.105 İran 62.337.975 85.000.619 102.870.606 Ege Serbest Bölge 29.985.622 52.991.118 81.104.190 Yunanistan 55.123.310 73.734.357 79.819.811 Belçika 49.568.170 63.378.897 78.890.188 Cezayir 52.814.019 63.572.189 77.471.355

Ukrayna 36.291.702 52.391.930 72.107.950 Azerbaycan Nahç. 34.580.677 44.181.798 68.479.750 Diğerleri 806.646.600 1.117.718.245 1.473.542.341 TOPLAM 2.992.982.738 4.125.934.224 5.233.767.323 Kaynak: DTM İthalat Makina imalat sanayi sektör ithalatı 2003 yılında 10.2 milyar dolar, 2004 yılında 13.4 milyar dolar, 2005 yılında ise 16.3 milyar dolara yükselmiştir. En fazla ithali gerçekleşen ürünler motorlar ve aksamları, büro makinaları, tekstil makinaları, inşaat ve maden makinaları ile metal ve ağaç işleme makinalarıdır. Hızla gelişmekte olan ülkemiz doğal olarak büyük miktarlarda yatırım malı, makina ve ekipman ithal etmektedir. Bu ithalatın yapıldığı başlıca ülkeler ise Almanya, İtalya, Çin, İngiltere, Japonya, Fransa, ABD ve Güney Kore dir. Makina İmalat Sanayi Sektör İthalatı Ürün Grupları İçinde Dağılımı (Değer : milyon ABD Doları) Ürünler 2003 2004 2005 Motorlar ve Aks. Parç. 1.270.7 2.063.8 2.560.0 Büro Makinaları 946.7 1.371.9 1.929.0 Tekstil Makinaları 2.296.7 1.871.9 1.656.0 İnşaat ve Maden Mak. 80.9 940.8 1.619.6 Metal ve Ağaç İşleme Mak. 451.8 799.2 1.048.3 Hava,Vakum ve Sıvı Pompaları 567.0 874.5 959.0 Makina Elemanları 355.2 486.6 571.6 Kauçuk ve Plastik İşleme Mak. 328.1 508.7 523.2 Gıda İşleme ve Paketleme Makinaları 121.2 196.5 491.7 Muslukçu ve Borucu Eşyası 275.2 387.9 419.7 Filtre Arıtma Cihazları 265.5 339.4 382.1 Matbaa Makinaları 207.7 303.8 355.0 Klima Cihazları 181.4 247.8 317.0 Buhar Kazanları, Kızgın Su Kazanları 219.5 215.9 275.5 Buzdolapları Dondurucular 106.5 151.7 172.8 Tarım Alet ve Makinaları 59.1 112.0 200.0 Diğerleri 2.457.5 2.585.0 2.898.9 Toplam 10.204.6 13.456.9 16.379.4 Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)

Ülkelere Göre Makina İmalat Sanayi Sektör İthalatı (Değer : ABD Doları) 2003 2004 2005 Almanya 2.449.950.090 2.848.722.701 3.456.144.921 İtalya 1.774.132.769 2.106.579.037 2.315.158.965 Çin 577.549.274 994.054.920 1.586.926.682 İngiltere 690.199.961 1.007.165.218 1.237.994.229 Japonya 783.462.596 931.809.014 1.059.177.212 Fransa 660.574.117 837.223.361 830.712.316 A.B.D. 475.624.832 595.087.874 768.388.490 Güney Kore Cum. 270.899.122 505.853.217 715.665.584 Tayvan 287.476.209 405.401.564 471.154.552 İspanya 157.050.623 340.373.174 467.643.654 İsviçre 440.866.734 428.840.347 374.516.280 Belçika 278.389.086 309.291.118 345.366.713 Polonya 26.331.952 127.269.717 246.945.136 İsveç 122.759.174 177.053.276 219.982.264 Hollanda 136.564.923 185.059.453 214.506.785 Avusturya 170.525.541 263.201.553 196.368.759 Macaristan 46.375.532 70.011.636 177.024.200 Çek Cumhuriyeti 106.821.253 123.995.204 155.621.588 Diğerleri 838.369.510 1.199.969.579 1.540.192.743 TOPLAM 10.293.923.298 13.456.961.963 16.379.491.073 Kaynak: DTM DÜNYA TİCARETİ İhracat Dünya makina sanayi ihracatı 2004 yılında 1 trilyon 270 milyar dolar (Kaynak: www.trademap.net) olarak gerçekleşmiş ve bu ihracatın büyük bölümünü gelişmiş ülkeler gerçekleştirmiştir. Dünya makina ihracatı 2000 2004 yılları arasında % 8 büyürken, 2003 2004 yılları arasında %20 lik bir büyüme gerçekleştirmiştir. 2003 yılı verileri incelendiğinde dünya makina sanayi ihracatında önde gelen altı ülke Almanya, ABD, Japonya, Çin, İtalya, İngiltere ve Fransa dır. 132 milyar dolar ihracatla Almanya birinci sırada yer alırken, 112 milyar dolarla ABD ikinci, 94 milyar dolarla Japonya üçüncü, 81 milyar dolarla Çin dördüncü, 59 milyar dolarla İtalya beşinci ve İngiltere 54 milyar dolarla altıncı sırada yer almaktadır. Türkiye, 2003 yılındaki 2.99 milyar dolar makina ihracatıyla dünya sıralamasında 30 uncudur.

Makina İmalat Sanayinde Dünyadaki Önemli İhracatçılar (Değer: 1000 ABD Doları) ÜLKELER 2001 2002 2003 Almanya 105865520 108634608 132399520 ABD 129292928 115447264 112700304 Japonya 83447856 83849008 94293792 Çin 33579008 49213136 81470240 İtalya 49467056 50860544 59721696 İngiltere 53057104 49697168 54635648 Fransa 38429728 37854384 43018080 Hollanda 33102464 32858000 39727552 Singapur 33090096 32019936 32489248 Kore Cum. 23556416 27712144 31731712 Tayvan 33018752 33147888 31342336 Meksika 23678496 23604992 24978224 Kanada 22415776 21329616 21902704 Belçika 17072176 17374976 20507744 Malezya 19270592 20471168 19733344 İrlanda 21567328 18030720 18490928 İsviçre 14907135 14381778 16083679 İsveç 11559349 12865325 15615416 Avusturya 11169197 12191346 15257274 İspanya 10348964 10385655 13195429 Tayland 11211827 12885425 Macaristan 7047007 7657127 9908037 Çek Cum. 4976918 8080583 9333080 Danimarka 6775692 7404115 8758239 Filipinler 7349699 7721326 7390184 Polonya 3650700 4297304 6023960 Finlandiya 5149392 4927071 5778025 Brezilya 4230505 4210286 5601323 Rusya Fed 3299376 2918418 3309628 Türkiye 1744972 2129199 2990001 Diğerleri 871875 13280627 4472316 TOPLAM 824.203.904 834.555.712 955.745.088 Kaynak: PC TAS, ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi www.intracen.org)

İthalat Dünya makina sanayi ithalatı 2004 yılında 1 trilyon 255 milyar dolar (Kaynak: www.trademap.net) olarak gerçekleşmiş ve dünya makina sanayi ihracatında olduğu gibi dünya makina sanayi ithalatının büyük bir bölümü gelişmiş ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünya makina ithalatı 2000 2004 yılları arasında % 8 büyürken, 2003 2004 yılları arasında %20 lik bir büyüme gerçekleştirmiştir. Dünyada, 2003 yılında 967 milyar dolarlık makina sanayi ithalatı gerçekleşmiştir. En büyük ithalatçı ülke ABD dir. Japonya son yıllarda üçüncü ülkelerden gelen yoğun baskılar sonucunda makina ve ekipman ithalatını artırmaya yönelik ve ithalatı kolaylaştırıcı çeşitli önlemler geliştirmektedir. Makina İmalat Sanayinde Dünyadaki Önemli İthalatçılar (Değer : 1000 ABD Doları) ÜLKELER 2001 2002 2003 ABD 164880752 164189200 172948672 Almanya 71240176 68680464 81515424 Çin 40534480 52114464 71459936 İngiltere 51613616 51369392 56486896 Fransa 44807392 43295504 49533536 Japonya 38361056 37086560 41148944 Kanada 39972912 38264576 40459632 Hollanda 30884304 29330416 37235424 Hong Kong 26731616 28007120 33196480 Italya 26624016 27300208 30113024 Meksika 27352784 27934144 29425136 İspanya 19750208 19956992 25562816 Singapur 24307408 23634096 23820832 Belçika 19551008 19403264 23186240 Korea Cum. 16354228 17780192 20069456 Tayvan 17857232 18020592 18251232 Avustralya 10359055 11719042 14112054 Avusturya 10181087 10218528 12821355 Tayland 10049899 12414223 İrlanda 13564757 10574262 12368127 İsveç 9843525 10323747 12248548 Malezya 11311658 11658577 12213930 İsviçre 10693076 10397208 11722158 Türkiye 6304306 8167029 10254424 Polonya 7711363 8064657 9906455 Macaristan 6584294 7205036 8963118 Diğerleri 78390816 94264218 96554312 TOPLAM 835.817.024 848.959.488 967.992.384 Kaynak: PC TAS, ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi www.intracen.org)