Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 607 MEKANĠK KAYISI HASADINDA DAL UZUNLUĞUNUN HASAT ETKĠNLĠĞĠ ÜZERĠNE OLAN ETKĠSĠNĠN BELĠRLENMESĠ Determination of The Effect of Branch Length on Harvesting Efficiency In Mechanical Apricot Harvest Ġbrahim GEZER 1 Fikret DEMĠR 2 ÖZET Bu araştırmada kablolu ve eksantrik sarsıcıyla kayısı hasadında, farklı dal uzunluklarının hasat etkinliği üzerine olan etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma neticesinde, bu sarsıcılarla kayısı hasadında, dal uzunluğunun hasat etkinliği üzerine önemli oranda etkili olduğu, kısa ve orta uzunluktaki dalların uzun dallara göre daha etkin bir şekilde hasat edildiği görülmüştür. Kablolu sarsıcıyla kısa, orta ve uzun dalların hasadında elde edilen hasat yüzdeleri sırasıyla %97.9; %97.7 ve %88.5, eksantrik sarsıcıyla hasatta ise aynı değerler sırasıyla %99.7; %96.3 ve %81.5 olarak bulunmuştur. ABSTRACT In this study, the effect of different branch lengths with cabled and accentric shakers on harvesting efficiency in apricot harvest is aimed. As a result of this study, it is found out that the effect of different branch lengths with these shakers on harvesting efficiency is reasonably important and it is seen that short and middle length branches are more efficiently harvested than long ones. With cabled shaker the percentage of harvest for short, middle and long length branch are 97.9%, 97.7% and 88.5% respectively, and with accentric shaker the values are 99.7%, 96.3% and 81.5% respectively. 1.GĠRĠġ Hasat, meyvelerin bitkiden ayrılması, bir araya toplanması, depolanması ve taşınması işlemlerini kapsamaktdır. Derim elle, yarı mekanize ve tam mekanize şeklinde üç farklı yöntemle yürütülmektedir. Yarı mekanize sistemde yalnız meyveler ve çalışan insanların taşınması için araç kullanılırken, tam mekanize sistemde, meyvelerin daldan ayrılması ve toplanması da mekanik araçlarla yapılmaktadır. Meyvelerin ağaçtan topluca silkelenmelerini amaçlayan mekanik hasat yöntemi, meyve hasadında teknik ilerlemenin sağlandığı alanlardan biridir. Mekanik hasatta dalları sarsan, ağaca dalgalı olarak hava yada su püskürten, tırmık biçimindeki yakalama kolları ile ağacın içerisine giren vb. makinalar kullanılmaktadır ( 1). Günümüzde, el sarsıcı, kablolu (halatlı) sarsıcı, eksantrik sarsıcı, atalet kuvvet tipi sarsıcı ve havalı (pnömatik) sarsıcı gibi sarsıcılar dal ve gövdeyi sarsmak suretiyle mekanik meyve hasadında kullanılmaktadır (2). Dalı sarsmak için gerekli kuvvet ve güç, kelepçe bağlantı noktasının yerine, dal boyutlarına ve ağacın özelliklerine bağımlıdır (3). Bu çalışmada kablolu ve eksantrik silkeleyiciyle mekanik hasatta dal uzunluğunun hasat etkinliği üzerine etkisi araştırılmıştır. 1 Yrd.Doç.Dr., İnönü Üniv. Malatya Meslek Yüksekokulu Tarım Alet ve Mak. Programı, Malatya 2 Doç.Dr., Selçuk Üniv. Ziraat Fakültesi Tarım Mak. Bölümü, Konya
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 608 2.MATERYAL VE YÖNTEM 2.1.Materyal Bu araştırma Malatya da 1997 yılı hasat döneminde Tarım İl Fidanlığı kayısı bahçeleri ile bazı özel şahıslara ait 16-18 yıllık kayısı ağaçları üzerinde yürütülmüştür. Denemeler hem kablolu sarsıcı hem de eksantrik sarsıcı için Hacıhaliloğlu kayısı çeşidi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Kablolu sarsıcıyla yapılan çalışmalarda Ford 5000 marka traktör, eksantrik sarsıcıyla yapılan çalışmalarda ise, Türk-Fiat 480 marka traktör kullanılmıştır. Denemelerde kullanılan kablolu sarsıcı Türk Alman teknik işbirliği çerçevesinde Malatya Ziraat Meslek Lisesi ve Tarımsal Mekanizasyon Eğitim Merkezince Almanya dan getirtilmiştir. Bir ucu traktör kuyruk mili tarafından döndürülen bir eksantrik mekanizmaya bağlı olan kablonun diğer ucu sarsılacak olan dala bağlanmaktadır. Dal sükunet halinde saptırılınca elastikiyeti dolayısıyla geri gelmekte ve böylece titreşim sağlanmaktadır. Yani titreşim hareketi dalın geriye doğru esnemesiyle tamamlanmaktadır. Bu sarsıcı ile üzerinde yapılan bazı değişikliklerle 40, 50 ve 60 mm genlik ve 5...8.5 Hz frekans uygulanabilmektedir. Denemelerde kullanılan diğer sarsıcı ise eksantrik sarsıcıdır. Bu sarsıcı, Malatya Organize Sanayiinde imal edilmiştir. Sarsıcı kare prizma biçiminde rijit bir şasi üzerine yerleştirilmiştir. Üç nokta askı düzenine bağlanabilir yapıdadır ve bir flanş bağlantı sayesinde eksantriklik 6 kademede ayarlanabilir özelliktedir (20,25,30,35,40,45mm). Ayrıca 8...15 Hz frekans uygulanabilmektedir. Bu özellik aralarındaki transmisyon oranı 1.66 olan iki konik dişli kullanılmak suretiyle elde edilmiştir. Sarsıcı ile ağaç arasındaki bağlantıyı sağlayıcı elaman olarak 4 m uzunluğunda 45 mm çapında ve 4 mm et kalınlığında bir döküm boru kullanılmıştır. Bağlama elamanının ağaç tarafına gelen ucuna, değişik çaplı dallara uyabilen bir mekanik bağlama düzeni monte dilmiştir. Denemelerde kullanılan her iki sarsıcı da daha önce kayısının mekanik hasadı çalışmalarında kullanılmıştır (4). 2.2. Yöntem Kayısı ağaçlarının olgunlaşma süreçleri takip edilerek hasada gelen ağaçların üzerinde farklı yönlerde istenilen ebatlara uygun birer dal bırakılmış gerisi işçilere geleneksel yöntemle hasat ettirilmiştir. Daha sonra geriye kalan dallar sarsıcı ile hasat edilerek, dökülen ve dalda kalan meyveler ayrı ayrı tartılarak hasat yüzdeleri hesaplanmıştır. Tartı işlemi için 0.1 kg hassasiyetli bir tartı aleti (baskül) kullanılmıştır. Uzunluğu 3-4 m olan dallar kısa dal, 4 5 m olan dallar orta dal, 5 m den daha uzun dallar ise uzun dal olarak kabul edilmiştir. Denemeler sırasında kablolu sarsıcı için 50 mm genlik ve 8 Hz frekans esas alınırken, eksantrik sarsıcı için ise 30 mm genlik ve 15 Hz frekans esas alınmıştır. Denemeler her iki sarsıcıyla ayrı ayrı her grup dal için üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Ayrıca, ölçülen büyüklükler ve hesaplama sonucu elde edilen değerler üzerine, gerçek anlamdaki ilişkilerin belirlenmesi ve daha güvenilir yorumlar yapabilmek için istatistiksel analizler yapılmıştır ( 5 ).
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 609 3.BULGULAR VE TARTIġMA Deneme sonuçları, veri olarak Çizelge 1 de, aradaki ilişkiyi gösteren grafik ise Şekil 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Denemelerde elde edilen hasat yüzdeleri Kablolu sarsıcı Genlik :50mm, Frekans:8Hz Eksantrik sarsıcı Genlik:30, Frekans:15Hz 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 KISA DAL ( 3 4 m) 97.4 99.3 97.0 99.1 100.0 100.0 Ortalama 97.9 99.7 ORTA DAL ( 4 5 m) 98.2 93.5 98.0 Ortalama 97.7 96.3 UZUN DAL (5 m den büyük dallar) 89.2 91.0 85.4 76.5 85.4 82.6 Ortalama 88.5 81.5 Şekil 1.Dal uzunluğunun hasat yüzdesine etkisi 97,9 97,7 99,7 96,3 88,5 81,5 Çizelge 1 ve Şekil 1 beraberce değerlendirildiğinde hem kablolu sarsıcıyla hasatta ve hem de eksantrik sarsıcıyla hasatta dal uzunluğunun Kısa al hasat yüzdesini önemli oranda etkilediği görülmektedir. Kısa ve orta uzun dallar, Uzun uzun daldallara göre daha etkin bir şekilde hasat edilebilmektedir. Bu sonucu Erdoğan Orta dal ve ark. yaptığı çalışmada desteklemektedir ( 6). Dal uzunluğu ile hasat oranı arasındaki ilişkiler Lineer, Logaritmik, Ekponansiyel (üssel) ve Power Regrasyon modeli ilişki modeline göre incelenmiştir. Bu sonuca göre kablolu sarsıcıda bu ilişkiyi gösteren korelasyon katsayısı r = 0.8276 en büyük olmakta, bu nedenle % hasat oranı ile dal uzunluğu arasındaki ilişki modeli lineer regrasyon denklem modeline ( y = 115.7972 4.6833X Kablolu 1 ) sarsıcı uymaktadır. Eksantrik sarsıcıda ise bu ilişkiyi gösteren korelasyon katsayısı r = 0.8975 en büyük olmakta, bu nedenle % hasat oranı ile dal uzunluğu arasındaki ilişki modeli lineer regrasyon denklem modeline ( y = 133.4611 9.1000X 1 ) uymaktadır. Ayrıca, elde edilen araştırma sonuçları, tesadüf parsellerinde iki faktörlü deneme modeli kullanılarak irdelenmiş ve bu istatistiki inceleme sonucu elde edilen varyans analiz tablosuna göre dal uzunluğu ve dal uzunluğu x sarsıcı interaksiyonunun hasat oranını (P 0.05) önem seviyesinde etkilediği görülmüştür.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 610 Etkin bir mekanik hasat gerçekleştirmek için mekanizasyona uygun yeni kayısı bahçelerinin tesisinde ağaç dal sayısı az ve dal uzunluklarının da olabildiğince kısa tutulduğu terbiye sistemlerinin uygulanması öneri olarak getirilebilir. KAYNAKLAR 1.Çetinkaya, S., Vişne Hasadında Mekanizasyon Olanakları Üzerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi, Basılmamış), Ankara Üniv., Fen Bilimleri Enst., Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Ankara, 1989. 2.Keçecioğlu,G., Atalet Kuvvet Tipli Sarsıcı ile Zeytin Hasat İmkanları Üzerinde Bir Araştırma.Ege Üni.Zir.Fak.Yayaıları No:288, İzmir, 1975. 3. O Brien, M., Cargill, B.F., Fridley, R.B., Principles and Practices for Harvesting and Handling Fruits and Nuts. Avi Publishing Company, Inc., USA, s. 575, 1983. 4.Gezer, Ġ., Malatya Yöresinde Kayısı Hasadında Mekanizasyon İmkanlarının Araştırılması ( Doktora Tezi, Basılmamış), Selçuk Üniv., Fen Bilimleri Enst., Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Konya, 1997. 5.Boztepe, S., Öztürk, A., Bilgisayar Destekli Varyans Analizi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 19, Konya, 1993. 6. Erdoğan. D., Güner, M., Dursun, E., Bazı Kayısı Çeşitlerinin Ağaç Özelliklerinin Makinalı Hasada Uygunluğunun Belirlenmesi. Ank. Üniv. Zir. Fak. Yıllığı, Cilt 42, Fasikül 1-2-3-4, s 71-75, 1992.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 611