Norveç Kırmızısı (NRF) ile Melezleme

Süt Sığırcılığında Norveç Kırmızısı (NRF) ile Melezleme Daha iyi bir yaşam için ıslah!

2 Melez NRF x Holstein, İrlanda

3 İçindekiler Geno and the Norwegian Red Norveç ve Geno ile ilgili veriler sayfa 4 Yapay tohumlama merkezi Store Ree sayfa 5 Daha iyi bir yaşam için ıslah sayfa 6 Geno damızlık boğa seçimi sayfa 7 Benzersiz sistemler sayfa 8 Dişilerde döl verimi sayfa 9 Sağlık özellikleri sayfa 10 Boynuzsuzluk ve NRF rengi sayfa 11 Damızlık boğa değerleri nasıl okunur? sayfa 12-13 Uluslararası denemeler sayfa 14-15 Yapılan denemelerin sonuçları sayfa 16 Sıcak iklimlerde NRF sayfa 17 Melezleme Süt sığırcılığında melezleme sayfa 18 İstatistiki bilgiler sayfa 20 Süt sığırcılığında melezleme için uygun ırklar sayfa 21 2 li Melezleme Kavramı sayfa 22-23 3-lü Melezleme Kavramı sayfa 24-27

4 Kilit öğeler Norveç Bodø Geno performans test istasyonu, Øyer Kilit öğeler Geno Nüfus 5 milyon Başkent Oslo 0,6 milyon Temel sektörler Petrol ve gaz Balık ve balık yetiştiriciliği Gemicilik ve gemi yapımı Diğer üretim İklim Aşırı varyasyon Sıcaklık -30C /+30C Hayvan hastalıkları Stavanger Trondheim Øyer Hamar Stange Denize kıyısı olması ve uzak kuzeyde bulunması nedeniyle ciddi bir hastalık yok Oslo Ås Merkez Ofis Islah ve Araştırma Birimi Geno yapay tohumlama merkezi, Store Ree Kuruluş 1935 Çiftçi kooperatifi 11.500 üye Norveç te 240.000 süt ineği %97 si Norveç Kırmızısı Ciro 40 milyon ABD doları Barındırılan 750 boğa 20 den fazla ülkeye tohum ihracatı Ar-Ge için 3 milyon ABD doları Çalışan sayısı 230 Doktoralı çalışan sayısı 11

5 Yapay tohumlama merkezi Store Ree Tesiste bulunan: 20 Elit Damızlık Boğa 60 genç test boğası 500 bekleyen boğa

6 Daha iyi bir yaşam için ıslah Norveç Kırmızısı (NRF), 1970 lerden beri seleksiyon için kullanılan Toplam Değer İndeksinde bulunan döl verimi ve sağlık değerleri ile yüksek verimli bir sütçü ırktır. Toplam Değer İndeksinde özelliklerin bağıl ağırlığı %100 %80 %60 %40 %20 %0 1974 1978 1980 1987 1990 1994 1998 2005 2009 Sağlık Döl verimi Yararlılık Et Süt

7 Geno damızlık boğa seçimi %6 2.000 boğa adayı buzağı %15 Boğa adayı buzağı temini Her yıl 8.000 elit tohumlama ve yapay tohumlama için aday gösterilen 2.000 boğa adayı buzağıdan, genomik bilgiler ve pedigrilerine göre, en iyi 300 boğa adayı buzağı performans testi için seçilir. 300 boğa adayı buzağı 125 genç boğa %40 Döl kontrolü 4 yıllık döl kontrolünün sonunda, minimum 200 kızından alınan verilere dayanarak her yıl en iyi 10-12 boğa, elit damızlık boğa olarak seçilir. Performans testi 300 boğa, 5. aydan 11 aylık yaşa kadar büyüme hızı/iştah ölçümü için performans testinden geçirilir. Ardından büyüme, pedigri, sperma üretimi, davranış ve konformasyonlarına göre 125 boğa döl kontrolüne alınmak üzere seçilir.

8 Benzersiz sistemler Çiftçiler Mandıralar Süt laboratuvarları Mezbaha Sağlık kartları Yapay tohumlama veritabanı Norveç süt sığırı işletmeleri sürü kaydı Crossbred NRF x Holstein, Ireland Damızlık değer tahmini için veriler

9 Dişilerde döl verimi Norveç Sonuçları Photo: Anna, NRF damızlık boğa Lier den safkan dişi (10045) 60 gün sonunda dönmeyenlerin oranı: %73,4 Gebelik başına 1,6 doz Buzağılama aralığı: 12,2 ay Doğum güçlüğü: %2 Ölü doğum: %2,7

10 Sağlık özellikleri İnek sayısı, veteriner tedavi sayısı ve süt verimi/inek Veteriner tedavi sebepleri: Mastitis Ketozis, süt humması ve sonun atılamaması gibi diğer hastalıklar 450 000 Veteriner tedavileri Süt verimi, kg İnek sayısı 8000 400 000 7000 350 000 6000 300 000 5000 250 000 4000 200 000 150 000 3000 100 000 2000 50 000 1000 0 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2007 2008 2009 2010

11 Tohumlama ile boynuzsuzlaştırma Boynuzsuzluk ve NRF rengi Boynuzsuzluk Norveç te doğan buzağıların %50 si boynuzsuzdur (boynuzsuzluk geni baskındır). Homozigot boynuzsuz boğalar mevcuttur genetik olarak tüm buzağılar boynuzsuz olur Renk NRF boğaların %70 i kızıl, %30 u siyahtır Sperma kızıl ve siyah boğaların en iyilerinden elde edilebilir

12 Damızlık boğa değerleri nasıl okunur?

13 Geno nun Toplam Değer İndeksi, mevcut ırk ortalaması indeksinden farklı olarak oluşturulmuştur. Bu indekste şunların her birine yaklaşık %25 vurgu yapılmaktadır: üretim, üreme ve buzağılama performansı, hastalıklara karşı dayanıklılık ve uyum. NRF ıslah programı, geleneksel ıslah programlarına göre döl verimi ve hastalıklara karşı dayanıklılığa daha fazla önem vermektedir. Halen NRF ırkında en yüksek indeksli damızlık boğa, +29 Toplam Değer İndeksine sahiptir. Her biri 250 kadar dişi yavru kaydına sahip olan tüm NFR damızlık boğaları, döl verimi ve hastalıklara karşı dayanıklılık yanında üretim ve konformasyon özellikleri bakımından da dört ayda bir değerlendirilir. Örnek damızlık boğa değerleri aşağıdadır. Bireysel özellikler için geçerli damızlık boğa değerleri daima ortalama 100 dür ve standart sapma 10 dur. Son zamanlarda değerlendirilen tüm NRF damızlık boğaların yaklaşık üçte ikisi 90-110 arasında değerler almaktadır. Son zamanlarda denenmiş olan tüm damızlık boğaların %95 i 80-120 arasında değişen değerlere sahiptir. Belirli özelliklerde öne çıkan damızlık boğalar, 130 veya daha yüksek bir değer alabilir. Damızlık boğalar hastalıklara karşı dayanıklılık ve dişi yavrularının döl verimleri açısından da derecelendirilmektedir. Damızlık boğanın değerleri, hangi özelliklerinin aktarılacağını göstermektedir. Göreceli damızlık değerler 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 Süt 112 Protein, kg 112 Süt, kg 107 Protein, % 104 Yağ, kg 112 Yağ, % 107 Et 118 Kesim, ağırlığı 127 Kesim sınıflandırması 104 Sağım hızı 115 Sızdırma 78 Mizaç 127 Döl verimi 104 Geri dönmeyen oranı, düve 102 Geri dönmeyen oranı, inek 100 İlk tohumlamada buzağılama (CFI) 10 5 Buzağılama kolaylığı, babadan 107 Buzağılama kolaylığı, anadan 99 Ölü doğum, babadan 101 Ölü doğum, anadan 91 Mastitis 97 Diğer hastalıklar 91 Bacaklar 117 Göreceli damızlık değerler 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 Arka bacak yan görünüş 108 Düz Ayak ucu öne doğru basan Bacak açısı arka görünüş 125 Dizleri içe doğru Düz Ayak açısı 104 Dar Dik Toynak kalitesi 104 Kıvrık Düz Meme sistemi 115 Memenin yerden mesafesi 93 Kısa Uzun Meme derinliği 87 Derin Sığ Ön meme başı yerleşimi 108 Geniş Yakın Arka meme başı yerleşimi 102 Yakın Geniş Ekstra meme başı 85 Çok Az Meme dengesi 87 Yüksek arka Düşük arka Ön meme bağlantısı 102 Gevşek Güçlü Arka meme genişliği 122 Dar Geniş Arka meme yüksekliği 119 Düşük Yüksek Meme asıcı bağları 103 Zayıf Güçlü Meme şekli 107 Kese Oluk Meme başı uzunluğu 108 Kısa Uzun Meme başı kalınlığı 110 İnce Kalın Vücut derinliği 96 Sığ Derin Boy 102 Kısa Uzun Sağrı açısı 120 Yüksek Düşük

14 Norveç Kırmızısı ile uluslararası denemeler Son zamanlarda birçok ülkede yapılan araştırma denemelerinde NRF x Holstein melezleri, Holstein lerle karşılaştırıldı. Bu denemeler, Holstein ineklerinin döl verimi, buzağılama yeteneği ve genel sağlığı ile ilgili artan kaygılar nedeniyle, temelde ilgili ülkelerdeki üniversiteler ve araştırma kurumları tarafından başlatıldı. Geno nun ıslah programlarına 1970 lerden beri sağlık ve döl verimi eklendiğinden, Norveç Kırmızısı bu denemelerde daima tercih edilen ırk olmuştur. Aynı zamanda, ıslah programındaki değerlendirilen her Norveç Kırmızısı boğa geniş bir dişi yavru grubuna sahiptir (boğa başına 250) ki, bu da değerlerin istikrarlı ve doğru olmasını sağlamaktadır. Uluslararası denemelerin tam sonuç ve raporlarına ulaşmak için www.genoglobal.no International Trials (Uluslararası Denemeler) adresini ziyaret ediniz. Kanada Guelph Üniversitesi ndeki İkili Melezleme projesinde, Holstein dişileriyle Norveç Kırmızısı damızlık boğaların melezlenmiştir. Bu çalışmada melezlerin, verimleri bakımından Holstein larla aynı seviyede; buzağılama kolaylığı, üreme ve yaşama gücü bakımından ise Holstein lardan daha üstün oldukları gösterilmiştir. Projeye altmış ticari süt çiftliği katılmıştır. ABD Norveç Araştırma Konseyi, ABD deki ticari süt sığırı sürüleri açısından ekonomik öneme sahip özelliklere ulaşmak için, 36 süt sığırı sürüsünde Norveç Kırmızısı (NRF) melezlerini safkan Holstein lerle karşılaştıran bir projeye fon desteği sağlamıştır. Bu çalışma sonucunda, Norveç Kırmızısı melezlerinin, üreme konusunda Holstein lerden çok daha iyi olduğu görülmüştür. Holstein lerin daha fazla süt vermelerine rağmen, yağ ve protein verimlerinin NRF melezlerinden çok daha düşük olduğu ortaya konmuştur. Kaliforniya denemesi Kaliforniya melezleme projesinde (2002-2005) Norveç Kırmızısı damızlık boğalar, İskandinav Kırmızısı damızlık boğa grubunun önemli bir bölümünü oluşturmaktaydı. Bu grubun rekabetçi üretim, yüksek döl verimi, boğaların aşım yetenekleri, buzağılama performansı ve ineklerin yaşama gücü üzerine olumlu katkıları olmuştur.

Kuzey İrlanda Tarım-Gıda Biyobilimleri Enstitüsü Tarım Bölümü, safkan Norveç Kırmızısı ile Holstein ineklerinin 19 ticari çiftlikte karşılaştırıldığı bir çalışma gerçekleştirmiştir. Sonuçlar, Norveç Kırmızısının (NRF) Holstein sürüsündeki eşlerine kıyasla daha iyi gebelik oranı, çok daha üstün buzağı yaşama oranı, daha düşük somatik hücre sayısı (SCC), daha düşük inek ayıklama oranı ve daha iyi süt kompozisyonuna sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır. 15 İrlanda Moorepark, Teagasc çoğunluğu Cork ve Tipperary de bulunan 46 ticari İrlanda süt sığırı çiftliğinde Norveç Kırmızısı (NRF) safkanları ile NRF x Holstein melezlerini ve safkan Holstein sürülerini karşılaştırmıştır. Bu çalışmada Norveç Kırmızısı melez inekler sağlık, doğurganlık ve buzağılama kolaylığı bakımından daha üstün olmaları nedeniyle daha yüksek karlılık sağlamışlardır. NRF x Holstein melezlerinin laktasyon başına sağladığı net kar, İrlanda Holstein lerinin sağladığı kardan 130 Euro daha fazla olmuştur. İsrail İsrail deki Habonim Çiftliğinin dünyadaki en yüksek süt verimine sahip çiftlik olduğu söylenebilir. Sürüde %76 sı Holstein, %17 si NRF melezi ve %7 si Montbeliarde melezi olmak üzere toplam 434 inek bulunmaktadır. Çin Denemenin amacı Holstein x Holstein leri, Holstein x Norveç Kırmızısı (NRF) melezleriyle karşılaştırmaktı. Denemeye İç Moğolistan, Hebei, Pekin, Jiangsu ve Şangay dan on üç çiftlik katıldı. 5 farklı NRF boğasından,, toplam 3.000 doz NRF tohumu kullanıldı. Sonuçlar: NRF tohumu kullanıldığında ilk tohumlamadaki tutma oranı, Holstein tohumu kullanımına oranla çok daha yüksekti.

16 Yapılan denemelerin sonuçları NRF x Holstein melezleri, safkan Holstein den daha üstün Holstein ve NRF x Holstein melezleri arasında önemli bir verim farkı yok Holstein e kıyasla Norveç Kırmızısı tohumu kullanıldığında daha fazla döl verimi Daha kolay buzağılama ve daha fazla canlı buzağı NRF x Holstein melezleri, safkan Holstein den daha hızlı ürer ve daha uzun yaşar Daha az mastitis ve diğer sağlık sorunları Safkan NRF nin Holstein den üstün olduğu özellikler Döl verimi Mastitise karşı dayanıklılık Buzağılama kolaylığı Buzağıların ve ineklerin yaşama gücü

17 Sıcak iklimlerde Norveç Kırmızısı Özellikler Sıcağa dayanma kabiliyetinde bağışıklık sistemi çok önemlidir Sıcaktan olumsuz etkilenecek ilk özellik döl verimidir. Bu nedenle, üstün bağışıklık sistemi ve mükemmel döl verim özelliği sayesinde NRF sıcak iklimlerde çok iyi performans göstermektedir. (Kaliforniya ve güney ABD, İsrail ve Madagaskar da ispatlanmıştır) Melez NRF x Holstein, İsrail

18 Süt Sığırı Melezleme Holstein ineği; yüksek süt üretimi, mükemmel meme yapısı ve tipi nedeniyle 30 yılı aşkın bir süredir tüm dünyada baskın sütçü ırk olarak kabul edilmektedir. Ancak, her geçen gün daha fazla yetiştirici safkan Holstein ineğinde sağlık ve döl verimi sorunları yaşamaktadır (üretim odaklı dar ıslah hedefi ve akrabalı yetiştirme depresyonu nedeniyle). Tüm dünyada süt sığırı melezlemesinin avantajlarından faydalanan ticari sığırcılık işletmesi sayısı gittikçe artmaktadır. Etkili bir melezleme, genetik olarak birbirini tamamlayan iki farklı ırk ile başlar. Süt sığırı melezleme sistemlerinde, her bir işletme amaçları doğrultusunda optimum sayıda ırk kullanmalıdır. Her yetiştirici, 2 li veya 3 lü melezlemeyi seçerek bir plan yapmalı ve işletmeye, iklime, süt piyasasına, beslenme alışkanlığına ve yönetim düzeyine uygun melezleme sistemini seçmelidir. Melezleme programında kullanılan ırklar birbirini iyi tamamlamalı ve kendi benzersiz ıslah hedeflerini sürdürebilecek genişlikteki bağımsız seleksiyon temeline sahip olmalıdır. Bir melezleme programı planlı ve organize olmalı ve işletme koşullarınıza uygun ırklardan en iyi boğalar kullanmalıdır. Heterosis, bir ıslah çalışmasında en iyi yapay tohumlama boğalarını kullanmanın pozitif etkilerine ek olarak, süt sığırı melezi üreticilerinin bekleyebileceği artı bir avantajdır. Heterosis in etkileri, akrabalı yetiştirmenin etkilerinin tam tersidir. Ebeveyn avantajının yanında ekstra bir avantaj sağlamaktadır ki bu, özellikle döl verimi, yaşama gücü ve sağlık gibi özellikler için çok değerlidir. Norveç Kırmızısı, Norveç te geliştirilen yüksek verimli sütçü bir ırktır. Yetiştiriciler 1970 ten beri sağlık, döl verimi ve fonksiyonel özellikler üzerinde durmaktadırlar. Sağlık, döl verimi ve verim için pozitif genetik eğilimler, Norveç teki çok kapsamlı veri toplama sistemi ve her boğanın ilk denemelerindeki geniş dişi yavru grupları (minimum 200) sayesinde mümkün hale gelmiştir. Islah, tüm melezleme programlarında sağlık ve döl verim seviyesini artıracak ve yetiştiricilere yararlı inekler ve daha fazla kar sağlayacaktır. Çeşitli pazarlardaki Geno şirketlerimiz ve ortaklarımız, melezlemede başarıyla kullanılabilecek çeşitli ırklara sahiptirler. Sonraki sayfalarda çeşitli ırkların bir sürüye neler katacağı konusunda bilgiler bulunmaktadır. Heterosis önemli bir avantaj olmaktadır.

Hollanda da F1 Norveç Kırmızısı x Holstein 19

20 İstatistiki bilgiler Norveç Kırmızısı (NRF) Norveç teki süt ineği sayısı 240.000 Norveç teki ineklerin %97 si Norveç Kırmızısıdır Gebelik başına 1,6 doz Norveç teki ortalama süt üretimi 7.200 litre (%4,2 yağ - %3,4 protein) Ortalama sürü büyüklüğü 22 Norveç teki süt ineklerinin %20 si robot sistemiyle sağılır (dünyadaki en yüksek oran) Buzağılama aralığı: 12,2 ay Somatik Hücre Sayısı 127.500 Norveç teki ineklerin mer ada oldukları (otladıkları) dönem, Mayıs ortasından Eylül ortasına kadardır Norveç teki ölü doğum oranı %2,7 Buzağıların %50 si boynuzsuz doğar Norveç teki zor doğum oranı %2

21 Süt sığırı melezleme için uygun ırklar Çeşitli pazarlardaki Geno şirketlerimiz ve ortaklarımız, melezlemede başarıyla kullanılabilecek çeşitli ırklara sahiptirler. Sonraki sayfalarda çeşitli ırkların bir sürüye neler katacağı konusunda bilgiler bulunmaktadır. Heterosis önemli bir avantaj olmaktadır. Norveç Kırmızısı (NRF) Norveç ten gelen yüksek verimli sütçü bir ırktır. 1970 lerden beri sağlık ve döl verimi, Toplam Değer İndeksine dahil olduğundan dolayı yararlılık ve verim için yetiştirilir. Holstein (H) yüksek süt üretimi, mükemmel meme yapısı ve tipi ile tüm dünyadaki en yaygın sütçü ırktır. Fleckvieh (FL) Avusturya dan gelen bir ırktır. Güçlü ve dayanıklı bir inek elde etmek için yetiştirilen kombine verim yönlü bir ırktır (süt ve et). Jersey (J) çeşitli ülkelerde yetiştirilen bir ırktır. Yüksek süt verimi ve mükemmel buzağılama kolaylığına sahip, küçük yapılı ineklerdir. Brown Swiss (BS) İsviçre kökenlidir. Güçlü ayak ve bacakları, sessiz mizacı ve uzun ömrü ile bilinir. Normande (N) Fransa nın Normandiya bölgesinden gelen, süt ve et kalitesiyle bilinen bir ırktır. Yüksek süt verimi ve cazip Kappa Casein profili elde etmek için yetiştirilir.

22 2-PLUS Melezleme Kavramı 2-PLUS, Holstein ırkının ve Geno nun Norveç Kırmızısı (NRF) ırkının melezlemede iki öncü ırk olarak kullanılmasını simgeler. 2-PLUS Mükemmel döl verimi, buzağılama kolaylığı ve ömür uzunluğu Mastitis ve diğer hastalıklara karşı daha fazla dayanıklılık Mükemmel ayak ve bacak yapısı Holstein e eş süt kuru maddesi üretimi Holstein %37,5 x % 62,5 NRF %68,8 x %31,2 NRF ve Holstein döngüsü devam eder %75 x %25 Holstein START NRF %50 x %50 Holstein Bu ırklar birbirini tamamlar; Holstein ineği, yüksek süt üretimi sayesinde 30 yıldan fazla bir süredir baskın sütçü ırk olarak bilinirken, Norveç Kırmızısı, buzağıların yaşama gücü, döl verimi ve hastalıklara karşı dayanıklılıkta üstündür. Bu alternatif gen kaynağı, yüksek süt verimi ile olağanüstü buzağı yaşama gücü, döl verimi ve hastalıklara karşı dayanıklılığı birleştirerek kar oranınızı artırır. TWOPLUS, bir sonraki nesli üretmek için Holstein ve NRF ırklarının dönüşümlü olarak kullanıldığı döngülü bir melezleme sistemidir. Bu nedenle, NRF damızlık boğalardan olan F1 düveler safkan Holstein boğalarla; yavruları NRF lerle; bunların yavruları Holstein le çiftleştirilmeli ve döngü bu şekilde devam etmelidir. Böyle bir sistemle melez azmanlığı seviyesi F1 in üçte ikisi kadar olacak ve zamanla melez ırk daha tek tip bir hal alacaktır. Süt sığırlarında döl verim oranları oldukça düşük olduğundan, döngülü melezleme kullanmak ve bir sonraki nesli oluşturmak için melez dişileri kullanmak oldukça mantıklı bir yoldur. 2 ırklı döngülü melezleme programı birçok süt sığırı sürüsünde oldukça işe yarayabilir.

23 F1 Norveç Kırmızısı x Holstein 2-PLUS EKSTRA FORM Yüksek döl verimi, buzağılama kolaylığı ve ömür uzunluğu Mastitise ve diğer hastalıklara karşı daha fazla dayanıklılık Mükemmel ayak ve bacak yapısı ile uygun ölçüler Holstein e eş süt kuru maddesi üretimi Şekilde F1 in (%50 NRF x %50 H) NRF yle çiftleştirilmesi ve daha sonra NRF damızlık boğasıyla Holstein damızlık boğasının dönüşümlü kullanımı gösterilmektedir.

24 ABD de Norveç Kırmızısı x Jersey x Holstein 3 lü melezleri 3-PLUS NRF x H x J Daha yüksek döl verimi Oldukça gelişmiş buzağılama performansı Daha yüksek yağ ve protein yüzdesi Daha yüksek yem değerlendirme için daha küçük boy inek

25 Hollanda da Norveç Kırmızısı x Brown Swiss x Holstein 3 lü melezi 3-PLUS NRF x H x BS Çok iyi süt, yağ ve protein verimi Daha yüksek döl verimi, buzağılama kolaylığı ve ömür uzunluğu Kısmen uzun boylu inekler

26 Hollanda da Norveç Kırmızısı x Fleckvieh x Holstein 3 lü melezleri 3-PLUS NRF x H x FL Daha güçlü ve dayanıklı olmaları nedeniyle, erkek dana ve ıskarta ineklerden daha fazla gelir Çok iyi süt, yağ ve protein verimi Daha yüksek döl verimi ve ömür uzunluğu Uzun boylu ve güçlü inekler

27 İngiltere de Holstein x Normande 2 li melezi 3-PLUS NRF x H x N Erkek danaları iyi gelişen, güçlü ve daha sıkı yapılı inekler Daha yüksek yağ ve protein yüzdesi Cazip bir Kappa Kazein profili ( peynir geni ) Mükemmel döl verimi

Ferskvann.no www.genoglobal.no Geno, N-2326 Hamar Telefon: +47 950 20 600 Faks: +47 62 52 06 01 E-posta: post@geno.no Uluslararası temsilcileri Geno web sitesinden öğrenebilirsiniz. Fotoğraflar: Elly Geverink, Jan Arve Kristiansen, Solveig Goplen, Beth Herges ve Atelier Klingwall.