TMIVIOB MAKİNA MÜHE^piİŞLERİ ODASİ AtilK YAYIN

y ISSN 1300-3402 TMIVIOB MAKİNA MÜHE^piİŞLERİ ODASİ AtilK YAYIN l k\ U'f * * * * " iim Ki înümi

ir İlnheUaİ ıegazörle ERMİK GAZ AYİRICILA Buhar kazanınızın ve Buhar tesisatınızın kısa zamanda devre dışı kalmasını istemiyorsanız... KAZAN BESİ SUYUNDA BULUNAN KOROZIF O2 VE COî'NIN GİDERİLMESİ İÇİN... UNIVERSAL MAKINA VE ISI SANAYİ TIC.A.Ş. Fabrika: (Plant) I 9 \p. 26/1 Üst Bostancı/İSTANBUL Pik Dökümcüler Sitesi A-i Bk Mo. 6-8 7-380 77 90-445 39 46 İkitelli Organize Sanayi E*i si vw.universalisi.com.tr İkitelli - İSTANBUL 1 P : \

ufak hacimde sürate bol sıcak su üretir. TIP U-SB yerler için imal edilenler bile az yer kaplar. Paslanmaya dayanıklı ve Hijyeniktir. Aynı Boylerde; kalorifer, buhar, kızgın su, kızgın yağ ile ısıtma yapılabilir. Boyler, düşey veya yatay konumda monte edilebilir. Sökülüp temizlenmesi veya ısıtıcının değiştirilmesi olanağı vardır. Isıtıcı düz boru şeklinde olup (Spiral şekilli veya kıvrık boru şeklinde olmadığından) kıvırma esnasında boru et kalınlığında incelme meydana gelmez. UNİVERSAL MAKİNA VE ISI SANAYİ TİC.A.Ş. Merkez: Fabrika: Kozyatağı Yolu Sokak Güneş Ap. 26/1 Üst Bostancı/İSTANBUL Pik Dökümcüler Sitesi A-1 Blok No. 6-8 Tel. (0216) 372 77 53-380 40 17-380 77 90-445 39 46 İkitelli Organize Sanayi Bölgesi Fax (0216) 416 30 00 İkitelli - İSTANBUL

Doğal Gaz yakıtlı buhar santralı 2x8 ton/h, 8 ATÜ ve Su hazırlama grubu: Basınçlandırma, Filtreleme, Yumuşatma, Gaz alma 100 Ton/h... DOĞAL GAZ ve SIVI YAKITLI ISI SANTRALLARI TOZ KÖMÜR TAKILABİLEN TAM OTOMATİK HAREKETLİ IZGARALI ÖN OCAK ve İÇ OCAKLI SİSTEMLER KIZGIN YAĞ KAZANLARI BUHAR JENERATÖRLERİ BASINÇLI KAPLAR PETNIZ İSI SAN ve TIC. LTD. ŞTİ. Fab. : Çatih Mh. Suyoluüstü No:9 Esenyurt/ISTANBUL Tel : 620 17 14 Pbx Faks : 596 74 89 Büro : Perpa İş Merkezi 6. Kat No: 629 Tel : 220 60 47-220 60 25 Faks : 22! 58 57 PETMAK PETNIZ MAKİNA SANAYİ A.Ş. İmalat : ' Haramidere Sanayi Sitesi Anbarlı/İstanbul Tel : 69043 52-220 60 25 Faks : 22158 57

erkes SlCUk bir yuva arar, doğal sıcaklık E. C Türkiye'nin en güvenilir markası E.C.A. yıllardır evlerin sevgi ve güven dolu atmosferini sımsıcak bir havayla tamamlıyor; kalite ve estetikte yakaladığı kusursuzlukla yaşamları bambaşka bir güzelliğe taşıyor. Hermetik Oogolgoz/ Tüpgoz Sobası Şömine Doğalgaz/ Tüpgaz Sobası (10 kw) Elba Panel Radyatör Kat Kaloriferi ili ffl Merkezi Kazan Odöksan Pik Dokum Rodyotör Dogalgaz/Tüpgaz Sobası Kombi Kat Kaloriferi ÜCRETSIZ Merkezi Kazan f ISI INFOMOBIL I EL DAĞITIM: EMAS MAKINA SANAYİ A.Ş. ''.'". Me/aii' O-i^çr.?:.«.<>, '.'; İŞ BÖLGE TEMSİLCİLİKLERİ: Ankara '..T/ 2 : ',; V, '": - :,',!* < i"/-/'<, j-i s S tana T^: f/'-,:"-;' :' :J S6 '-I': f 'ı J '-y ' './':'<?. '-'/: M. J drj Samsun ı* '' r j':'j2- ^V 'i-j H f j I? nj; İVİS EMAR Satış Sonrası Müşteri Hizmetleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Merkez (istanbul): i' I:.'?'.<?i'-- TJ Ankara Bölge: T-.:,'? :-,' /'.'. ':/.., "C^a- fa<s ".31?.'J-IJ " ].' İzmir Bölge:

tmmob makina mühendisleri odası J. ULUSAL İJ 31) Ji U JL 3.İS Büyük Efes Oteli-Convention Center Kongre'de düzenlenecek Pnömatik ile Otomasyonda Bilgi İletişim Sistemleri Dr. Hayrettin KARCI 3 Aralık 1999 p'lorda Şimdiden yerinizi alın! «* > ' Oransal ve Servo Valf Teknolojisi / Sekonder Kontrol Sistemleri ve Teknok'"" Friedel Uedhegener 4 Aralık 1999 Pnömatik Konum Prof. Dr. Ahmet KUZ İlker Murat Koç H. Cengiz CELEP 5Araffkl999 Kurs Katılım Her bir Work Shofı if İn kt*m»m 30 kişi il Work Shof> kayıtları : 25.000.000.-TL/Ki;idir. nrlı olup, katılımda başvuru önceliği esas alınacaktır, im 1999 tarihinde başlayacaktır. Bu«tkNikMalun?,MMİwndisleri Odası adına MMOıİzuur Ş ı * ve MMO İstanbul Şubesi yürütücülüğünde gerçekleştirilmektedir. KURS KATILIM BAŞVURU FORMU Adı, Soyadı : Bağlı Olduğu Kuruluş :' Görev ve Unvan : : Yazışma Adresi : Tel. : Faks: Ödemeler İçin Banka Hesap No.: Makina Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Emlak Bankası Gündoğdu Şubesi 1 738804 NOT: Banka dekontunun fotokopisi başvuru formu ile birlikte gönderilmelidir. Kredi Kartı Ödemelerinde: Aşağıda kart numarası belirtilen kredi kartı hesabımdan Makina Mühendisleri Odası İzmir Şubesi'ne ödenmesini kabul ediyorum. Tarih:.../.../1999 D VISA D MASTER CARD AMERıCAN EXPRESS Kredi Kartı Numarası: [ 11111 I 1 1 I 1 I I I I I Kredi Kartı S. Kullanma Tarihi:.../.../ YAZIŞMA ADRESİ: TMMOB Makina Mühendisleri Oda» İzmir Şubesi Atatürk tod. No : 422 Kat: S 35220 Alsancak-İZMİR,-. >._.... fel; 0^2.463 4198/H0-124Faks:0.232.4211280 E-posta: mmoiz@superonline.com / izmir@iimir.mmo.org.tr Web Sayfası: http://www.rnmoiz.org.tr/mmoiz/hpkon99 IMZA TL'nin

EKİM 1999 Sayı : 477 İÇİNDEKİLER OCTOBER 1999 No : 477 CONTENTS MAKALELER İLAN SAYFALARI DİZİNİ TAŞIT SEYİR EMNİYET VE TİTREŞİM KONFORUNA ETKİSİ BAKIMINDAN PNÖMATİK TEKERLEĞİN SÖNÜMÜ / Bu makalede, Pnömatik tekerleğin sönümünün taşıt seyir emniyeti ve titreşim konforuna etkisi 3 boyutlu (3-D) bir taşıt titreşim modeli ile incelenmiştir. Pneumatic Tire Damping İn Terms of Its Effect On Vehicle Safety and Vibration Comfort Faruk ÖZLÜ, Ahmet GÜNEY 25 OTOMOBİLLERDE DÖRT TEKERLEKTEN DOĞRULTULU KONTROLÜ / Bu çalışmada, dört tekerlekten doğrultu kontrolünün otomobillere uygulanmasındaki temel kavramlar matematik modeller kullanımı yoluyla açıklanmaktadır. Four Wheel Steehng For Automobiles Y. Samim ÜNLÜSOY RJCARDO MOTORU KULLANILARAK YAKITLARIN OKTAN SAYISININ BE- LİRLENMESİ / Bu çalışmada, Ricardo motoru kullanılarak, yakıtların oktan sayısının ölçülmesi için bir düzenek kurulmuştur. Determination Of Octane Number Of Fuels By Using Ricardo Engine Nuri YÜCEL, Mehmet DOĞAN, Nureddin DİNLER 39 TAŞIT SÜSPANSİYON SİSTEMLERİNİN AKTİF KONTROLÜNDE KULLANILAN METODLARIN TANITILMASI VE KIYASI / Taşıt süspansiyon sistemlerinin aktif tasarımında kullanılmak üzere önerilen PID, LQR ve Kayan Kipli Denetim metodlarını otomotiv süspansiyon sistemlerine uygulamak ve neticeleri taşıt dinamiği ve seyir konforu açısından kıyas etmektir. The Introduction and Comparison of The Methods Used For The Active Control Of The Vehicle Suspension Systems Nurkan YAĞIZ, İsmail YÜKSEK, H. Rıza GÜVEN AYIN DOSYALARI UNIVERSAL PETNİZ E.C.A HIDR. PNOM. KONG. İZOCAM KİTAP İLAN ALARKO ÖLÇSAN ROTA TEKNİK TESKON BELGİN YAĞ D.M.T AYGAZ DİKKAYA S.M.S DOĞUŞ VANA UNİVERSAL Ön İç Kapak KANTHAL Arka İç Kapak İNTERVALF Arka Kapak -56-57 -58-59 -60-61 -62-63 -64 10 YENİ ÜRÜNLER 13 ODA'DAN HABERLER 15 ODA YAYINLARI 16 BAŞKENTTEN HABERLER 31 BİLGİ SAYFASI 44 BİLGİ SAYFASI 53 BULUŞLAR DÜNYASI 54 SEMİNER - SEMPOZYUM 55 YAZI DİZİNİ Yayım Koşulları : Yazılar daktilo ile iki satır aralıkta iki kopya yazılmış olarak, 70-100 sözcükten oluşan Türkçe ve ingilizce özeti, yazı başlığının İngilizcesi, yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefon numaralan ile birlikte Dergi Yönetim Yeri Adresi'ne gönderilmelidir. Yazılar 12 daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir. (12 daktilo sayfasını aşan yazıların 2 bölüm halinde birbirini izleyen sayılarda yayımlanabileceği düşünülerek bölümlere ayrılmış olarak gönderilmesi gerekir. Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydınger veya beyaz kağıda çini mürekkebi ile çizilmelidir. Yazılarda SI birimleri kullanılmalı, yazıların sonuna yararlanılan kaynakça eklenmelidir. Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilerden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir. Yazılar başka bir sürekli yayın organında yayımlanmış olmamalı, herhangibir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunulacak ise bu açık olarak belirtilmelidir. Dergideki yazılardan kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir. Yazıların Değerlendirilmesi: Dergiye gönderilecek yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından ön elemeden geçirilmekte daha sonra kurulun belirlediği uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir. Uzmanların yaptığı değerlendirme sonuçlan yazara da iletilecek, uzmanların önerdiği ve Yayın Kurulu'nun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması yazardan istenecektir. Bu düzeltmelerin yazar tarafından yapılması durumunda yazı yayımlanabilecektir.

MÜHENDIS^FMAKINA TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI AYUK YAYIN ORGANI Ekim / October 1999 Cilt/Vol:40 Sayı/No: 477 Yönetim Yeri - Head Office Sümer Sokak 36/1-A Demirtepe - ANKARA Tel: (0-312) 231 31 59 Fax: (0-312) 231 31 65 E-mail: yayin@mmo.org.tr http://www.mmo.org.tr MMO Adına Sahibi Publisher Mehmet SOĞANCI Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Managing Editör Ali Ekber ÇAKAR Yayın Kurulu - Publishing Board Anıl KAREL Deyrim Erinç ASLAN Utku TÜZÜNER Engin AYKOL Ezgi GÜNAY Ersoy BEY Burak YELKEN Okay DOĞUTEPE Erdinç TEZCAN Katkıda Bulunanlar Cihangir YILDIRIM Yayın Sekreteri Publishing Coordinator Nilgün KARAKÜÇÜK Teknik Sorumlu Technical Manager Mehmet AYDIN İlan Sorumlusu Advertising Representative Ayten YILDIZ Nuray ERHAN (İstanbul) Komisyon İlişkileri Redactor Şehnaz KAPLAN KARACA Dizgi Type Setting Münevver POLAT (MMO) Baskı Printed by Cem Web Ofset / Tel (0-312) 385 37 27 Değerli Okuyucularımız; 21. Yüzyıl eşiğinde "Bilgi-Teknoloji Çağı"ndan söz edilen bir zaman diliminde ulusça yaşadığımız deprem yıkımının üzerinden yaklaşık birbuçuk ay geçti. Ama hala yaralar sarılamıyor, yüzbinlerce insan yaşamını çadırlarda sürdürmeye çalışıyor, çocuklar okula gidemiyor. Deprem yıkımından kendine düşen payı fazlasıyla alan sanayi kesimi de toparlanmaya çalışıyor. Fay hattında olduğu bilinmesine rağmen kurulmasına izin verilen ülkemizdeki en büyük sanayi tesislerinin yer aldığı bölgede 430 sanayi kuruluşu zarar görürken, 30 firma da yerle bir oldu. Otomotiv, depremden en çok etkilenen sektörlerin başında geliyor, çünkü Türkiye'de kurulu otomotiv sanayiinin (ana sanayi-yan sanayi) %90'ına yakın bir bölümü deprem bölgesinde bulunuyor. Ana sanayiinde 15, yan sanayiinde ise 800 firmanın faaliyet gösterdiği sektörde özellikle işgücünde büyük kayıplar oldu. Gözüken hasarların yanısıra mekanik ve elektronik aksamdaki arıza boyutlarının da oldukça yüksek olduğu tahmin edilmekte. 1999 yılı için öngörülen üretim ve satış rakamlarına ulaşılması ise imkansız gibi görünüyor. peprem sadece otomotiv sanayii tesislerine zarar vermekle kalmadı yüzlerce taşıtı da çöken binaların altında bıraktı. Kayıtlı 190.000 aracın bulunduğu bölgede birçok taşıt kullanılmaz hale gelirken hasarın ne kadar olduğu henüz belirlenmiş değil. Dergimizin sonraki sayılarında deprem ve sanayiye verdiği zararları,- deprem bölgesindeki işletmelerde inceleme yapan komisyonlarımızın raporlarıyla birlikte ayrıntılı olarak vermeyi planlıyoruz. Hepinizin bildiği gibi Ekim sayılarımız birkaç yıldır otomotiv özel sayısı olarak çıkıyor. Otomotivle ilgili teknolo-' jik gelişmelerin, yeniliklerin yer aldığı bu sayımızı da tüm meslektaşlarımızın ilgiyle okuyacağını umuyoruz. Saygılarımızla Mühendis ve Makina Yayın Kurulu TMMOB Makina Mühendisleri Yayın Organı olan Mühendis ve Makina Dergisi TMMOB'ye bağlı Odaların üyelerine, mühendislik eğitimi yapan öğrenci, araştırma ve öğretim görevlilerine yıllık abone bedeli -özel sayılar dahil- karşılığında gönderilmektedir. Dergimize abone olabilmek ve daha detaylı bilgi alabilmek için yukarıda verilmiş olan adresimize başvurabilir ya da telefon ve faksla bilgi alabilirsiniz.

İzocamflex Kauçuk Boru ve Levhaları İZOCAM'DAN SOĞUTMA VE ISITMA TESİSATLARINDA, İZOCAMfLfX KAUÇUK BORU ve LEVHAlAR/'nın kullanım alanları: 'Soğutma tesisatlarında 'Isıtma tesisatlarında 'Havalandırma kanallarında 'Sıhhi tesisatlarda 'Boruların donmaya karsı korunmasında 'Boruların terlemeye karsı korunmasında HAVALANDIRMA KANALLARINDA VE SIHHİ TESİSATLARDA KULLANILMAK ÜZERE, ÇOK PRATİK VE HESAPLI BİR ÜRÜN: İZOCAMFLEX KAUÇUK BORU Vt LtVHALARI... ISI YALITIM DİRENCİ VE BUHAR GEÇİRGENLİK DİRENCİ YÜKSEKTİR. HIZLI VE KOLAY MONTAJI SAYESİNDE, ZAMAN VE MALİYETTEN KAZANDIRIR. İZOCAM ÜCRETSİZ DANIŞMA HATTI O SOO 211 43 86 Koç

tmmob makina mühendisleri odası ARAÇLARDA LPG DÖNÜŞÜMÜ MÜHENDİS EL KİTABI Yayın No : 217

Dünyayı serinleten Carrier, klimada 1 numara...

YENİ ÜRÜNLER Hazırlayan : Nilgün KARAKÜÇÜK MMO Merkez HIZLI ÇIKIŞ İÇİN SPEEDSTER Araba yapımcısı Opel ve Lotus iki koltuklu Speedster için güçlerini birleştirdi. Lotus'un Elise modelinin alüminyum şasesine -ek kompozit paneller eklenerek yapılmış arabanın ağırlığı sadece 794 kg. Maksimum hızı 137 m/h olan Speedster, 0 dan 60 m/h hıza 6 sn'de ulaşıyor. 2001 yılında satışa sunulacak aracın fiyatının 32.000$ civarında olması bekleniyor. www.opel.com. Araba bilgisayarı, mesafe ve yakıt tüketimini yolculuk raporlarında yanlışlığa izin vermeyecek şekilde izliyor. ARAÇLARIN ÖZEL YA DA İŞ İÇİN KULLANILDIĞI TARTIŞMASINA SON! ARABAYLA KONUŞAN LASTİKLER Eğer lastikler konuşabilseydi arabaların hızlanma ya da fren gibi konularda birşeyler öğrenmesi mümkün olabilirdi. Continental tarafından geliştirilen "zeki lastikler" tam da bu işi yapıyor. Lastikler manyetik toz içeren bir lastik katman bileşeninden yapılmış. Manyetik tozlar üretim sırasında kuzey ve güney kutuplarını oluşturacak şekilde yayılıyor. Lastik süspansiyonlarında^ algılayıcılar lastik üzerindeki değişen kuvvetleri saptayarak aracın kontrol bilgisayarları tarafından anlaşılabilecek sinyaller oluşturuyor. Bilgisayarlar, uygun sürüş bilgilerini süspansiyon ve fren sistemlerine gönderiyor. Continental lastikleri kendinin ABS ve çekiş sistemi TEVES ile test etti. Lastikler gelecekte kullanıma sunulacak. İngiliz mucit Richard Menage tarafından geliştirilen bir mikrobilgisayar, yanlış mesafe bildirimlerini ortadan kaldırarak fazla yol masraflarına son vermeyi amaçlıyor. Miledger adı verilen bilgisayar, bir yol ölçere bağlı ve arabanın gölgeliğine monte edilmiş. Bir zeki kart sayesinde sürücünün kimliği tanımlanabiliyor. Motor çalışmaya başladıktan sonra sürücüye yolculuğun özel amaçlı mı yoksa iş için mi olduğunu soruyor. Yanıt verilmezse otomatik olarak özel kullanımı seçiyor. Bilgisayar, yaklaşık 1000 yolculuğu, kayıt süresini, mesafeyi, süreyi ve yolculuk türünü kaydedebiliyor. Zeki kart çıkarılarak firmanın bilgisayar sistemine yüklenebiliyor. Miledger yazılımının bir diğer özelliği de firmaya iş yolculukları ve yakıt tüketimiyle ilgili planlama yapmalarını sağlayacak şekilde yakıt harcamalarını kaydedebilmesi. Pil tükense bile veriler saklı kalıyor. - Machine Design, Popular Science, Popular Mechanics, Mechanical Engineering Dergilerinden çevrilmiştir. 10 Mühendis ve Makina - Cilt: 40 Sayı : 477

ÜÜ ÜRÜNLER SOĞUTMADA MIKNATIS KULLANIMI SUPERPULLER ÇUBUK ÇEKİCİ Nitaş tarafından üretilen Superpuller çubuk çekiciler, CNC tornalarda çubuktan işlenebilecek parçaların operatör olmaksızın, tezgahın taretiqe takılarak çubuk malzeme programı dahilinde çekilmesiyle en az %20 verim sağlıyor. 4'den 70'e kadar ayarlanarak yuvarlak ve altıköşe malzemeler için tasarlanan ürünün en önemli özelliği ise çubuk sürücüye nazaran daha kısa malzeme sürülebilmesine rağmen malzeme fener miline iyi yataklandığı ve daha yüksek devirlere çıkabildiği için iş verimi ve takım ömrünü artırmasıdır. YÜKSEK SICAKLIKLAR İÇİN KAPLAMA Uçak ve elektrik güç tesislerindeki türbin kompresörlerinde kullanılan titanyum ve nikel alaşımları korozyo- Türbin kaplamaları motorun 760 C'a varan sıcaklığına dayanmak zorunda. na karşı oldukça dayanıklı olmalarına rağmen gaz akışlarındaki reaktif malzemeler nedeniyle bozulabilmektedir. Motorların nasıl kullanıldığında bağlı olarak bileşenler yapışkan organik artıklar veya buharlaşmış ve çözünmüş inorganik tuzlar nedeniyle kirlenir. Pratikte kullanılabilecek ilk manyetik soğutucu prototipi Ames Enerji Laboratuvarında yapıldı. Manyetik soğutma, bazı malzemelerin mıknatıslandığında ısınma, manyetik alan kaldırıldığında ise soğuma özelliğinden yararlanarak geliştirildi. Ames test ünitesi metal gadolinyum dolu iki yatak kullanıyor. Deney tankı içine yerleştirilen süperiletken mıknatıs manyetik alan oluşturuyor. Yatağın biri mıknastıslanıp ısıtıldığından diğeri mıknatıslanmıyor ve soğuyor. Yataklardaki su pompa tarafından sıcak ve soğuk havanın çıktığı sıcak-soğuk ısı eşanjörlerine pompalanıyor. Manyetik soğutucu şimdiki modellerden daha az enerji kullanıyor ve ozon tabakasına zarar veren CFC gazları kullanmıyor. Ticari amaçlı üniteler 10-15 yıl sonra kullanılmaya başlanacak. Bu artıklar türbin yüzeyine yapıştığında motor verimi düşmektedir. Limerick tarafından geliştirilen ultraince çoklu kaplama Sermatech, bu bozulmayı önlüyor. Dış kaplama metalik olmadığından elektrostatik direnci yüksek. Bu kaplamalar türbin motoru üretecilerini ilgilendiriyor çünkü bunların kullanımının ana malzemeye herhangibir etkisi olmuyor. Mühendis ve Makina - Cilt : 40 Sayı : 477 11

YENİ ÜRÜNLER HAVA POMPASI Bir kağıt atasının yarısı çapındaki borularda hareket eden akışkanlar için kullanılan yeni bir pompa türü piston olarak hava kabarcığı kullanıyor. John Hopkins Üniversitesi'nden Andrea Prospetti, "Kabarcık ısı nedeniyle oluştuğu için kontrol edilmesinin kolay olduğunu" söylüyor ve hareketli mekanik parçaları Akım, suyun kaynamasına ne- olmadığından çabuk bozulden olur ve oluşan kabarcık mayacağını etkiliyor. bağlı tüpteki akışkanı iter. Pompanın, kana ilaç enjekte eden iğnelerden hava ve su kirliliğini görüntüleyen aletlere kadar geniş bir kullanım alanı var. ROKET MOTORLARINDA GELİŞMELER UÇAKTAN ÇİFT SIRA ATIŞ İkinci bir palet sırası eklemek için sadece kargo raylarında çok küçük donanım değişiklikleri yapmak gerekiyor. C-17 Globemaster III tip uçağına yapılacak basit bir değişiklikle havadan malzeme atış kapasitesi % 266 arttırılabiliyor. Değişiklik, uçağın iki sıra kargo taşımasına olanak veriyor ve sonra onları birer birer arka kapıdan atıyor. Havadan atış testleri, klasik ordu gereçlerini kullanarak geçen yaz tamamlanan uçak 2000 sonbaharında kullanılmaya başlanacak. Fransız roket bilimcileri, katı yakıtlı roket motorlarının tasarımını hızlandıran bir bilgisayar programı yazdı. Merkezi Paris'te olan SNPE tarafından yazılan program, mühendislere değişik yakıt ve yanma odası biçimlerini test etmelerine Mandrel yakıtın nasıl yanacağını saptıyor. olanak tanıyor. Daha sonra yakıt ve oksijenin karıştığı yanma odasına şekline verecek en uygun mandrel (yeşil bölüm) tipine karar veriyor. Bilgisayar da ateşlenen motorlar, roketin performansının saptanması için gerekli olan tam ölçekli test sayısını azaltarak fırlatma maliyetlerini düşürüyor. bağlı olan bu özel yan araba tıbbi personeli ve soğutulmuş ilaçları en kötü zemin koşullarında bile taşıyabiliyor. Bu yan araba aynı zamanda ameliyat masası haline de getirilebiliyor. Ek olarak direksiyon su pompasını veya Jeneratörü çalıştırarak iki işi birden yapıyor. Prototip araç, Riders for Health örgütü tarafından Zimbabvve'de test ediliyor. YAŞAM KURTARAN MOTOSİKLETLER Az gelişmiş ülkelerde yolların dar ve bozuk olması ambulans kullanımını olanaksızlaştırıyor. Ulaşım alt yapısındaki bu eksikliği bir ölçüde gidermek için İngiliz Mühendis Mike Norman Ranger'i geliştirdi. Bir motosiklete 12 Mühendis ve Makina - Cilt : 4u Sayı : 477

ODA'DAtf HABERLER Hazırl ayan : RAMRÜÇM MMO Merkezi Odamız tarafından düzenlenen GAP ve Sanayi Kongresi 25-26 Eylül 1999 tarihlerinde Diyarbakır'da yapıldı. Bu etkinlikle birlikte Odamız iki "ilk"e daha imzasını atmış oldu. Bunlardan bir tanesi GAP İllerinin (Adıya- man-batman-diyarbakır-gaziantep-kilis- Mardin-Siirt-Şanlıurfa-Şırnak) yanısıra Van ve Elazığ illerinde yapılan Sanayi Envanteri çalışmasıydı. GAP İllerinde 2203, Van-Elazığ İllerinde 350 adet olmak üzere 2553 firmayı kapsayan anket çalışması, ölçek büyüklüğü dikkate alınmadan imalat yapan bütün firmalara uygulanmaya çalışıldı. 58 soruyu içeren anketin verileri GAP İlleri ve Van-Elazığ İlleri ayrı ayrı olmak üzere SPSS programıyla değerlendirilerek sonuçlar tablolar şeklinde sunuldu. Tablolar, firmaların günlük çalışma saatlerinden sendikalılaşma durumuna, makinalarmın niteliklerinden yurtiçiyurtdışı pazarlara, gelecekteki hedeflerinden devletten ve yerel yönetimlerden beklentilere kadar pek çok konuda çarpıcı bilgiler içeriyor. Envanter bilgileri ise firmalar hakkında; Genel Bilgiler Mali Bilgiler İşveren-İşgören Bilgileri Üretim Bilgileri hakkında ayrıntılı bilgiler içeren 4 bölümden oluşmakta. Anket sonuçları ve envanter bilgileri derlenerek GAP İlleri ve Van-Elazığ İlleri için iki ayrı kitap olarak kongre öncesi ilgililerin dikkatine sunuldu. İkinci "ilk" ise bu boyutta ve kapsamda bir etkinliğin yörede ilk kez yapılmasıydı. Kongrede "GAP ve Sanayi Envanteri Araştırma Raporunun Sunumu", "GAP'ta Sanayi ve Ticaret", "Kentleşme", "GAP ve Enerji, Tabii Kaynaklar ve Altyapı" başlıklı dört oturum, "Sosyal- Ekonomik-Kültürel Sorunlar, GAP ve Demokrasi" konulu bir panel ve Hasankeyf'i anlatan bir sinevizyon gösterimi gerçekleştirildi. Kongrede sunulan bildirileri, tartışmaları ve paneli içeren kitap önümüzdeki günlerde basılarak ilgililere dağıtılacak. Oda Danışma Kurulu, 18.9.1999'da Kocaelı'de Deprem ve depremle ilgili yapılan çalışmalar Oda çalışmalarının değerlendirilmesi Diğer görüş ve öneriler gündemiyle toplandı. Yaklaşık 120 kişinin katıldığı Danışma Kurulu toplantısı sonunda aşağıdaki basın açıklaması yapıldı. Basın Açıklaması Ülkemizde ortalama her 1.1 yılda yıkıcı bir depremin meydana geldiği, binlerce kişinin öldüğü, binlerce kişinin yaralandığı ve onbinlerce yapının hasar gördüğü bilinmektedir. Ne yazık ki, bir çok "can alıcı" konuda olduğu gibi bu veriler, çağdaş, planlı, sağlıklı, güvenlikli kentleşme süreçlerini yaratacak ve depremlerde yıkımı en aza indirecek yasal düzenlemelere ışık tutamamıştır. Yıllardır uygulanagelen siyası ve ekonomik rant amaçlı politikalar nedeniyle halkımız, yapı üretim sürecinde yer alan kişi ve firmaların vicdanlarına mahkum edilmiştir. Bu durum 17 Ağustos 1999 tarihinde İzmit merkezli ve Marmara Bölgesini yıkan depremin sonuçlarını yüzyılın en büyük felaketine dönüştürmüş, olayı insani ve ekonomik yıkım boyutuna tırmandırmıştır. Makina Mühendisleri Odası 18 Şubesi ve 100'u aşkın il, ilçe temsılciliğiyle depremin ilk gününden itibaren bu yıkımın acılarını en aza indirgemek için çok yönlü insani ve ekonomik katkılarda bulunmuş, bu katkıların artırılması amacıyla da 18 Eylül 1999 tarihinde ülkenin her bölgesinden 120 yöneticisinin katıldığı Oda Danışma Kurulu'nu İzmit'te toplamıştır. Danışma Kurulumuzun deprem bölgesinde gerçekleştirdiği inceleme gezisinin ardından yapılan toplantıda şu ön tespit, değerlendirme, görüş ve öneriler oluşturulmuştur: Adapazarı'ndaki yapıların %70'inden fazlasının kullanılmayacak durumda olduğu, 25.000'i aşkın konutun tamamıyla yıkıldığı, 100 bini aşkın yurttaşımızın evsiz, 6000 küçük orta boy sanayici ve esnafın işsiz kaldığı, "Yalova, Karamürsel, Gölcük, Değirmendere, Kocaeli" yerleşim alanlarında onbinlerce konutun oturulamaz hale geldiği ve yüzbinlerce yurttaşımızın evsiz kaldığı, çok sayıda sanayi kuruluşunun ve işyerinin hasar gördüğü gözlenmektedir. Bu yıkımın "Doğal afet boyutlarının ötesine tırmanmasının" başlıca nedeni; yapılaşmaya uygun olmayan zengin tarım topraklarının yer aldığı birinci Mühendis ve Makina - Cilt :40 Sayı : 477 13

ODADAN HABERLER derecede deprem kuşağındaki alanların tüm bilimsel-teknik uyarılar gözardı edilerek yerel ve merkezi iktidarların teşvik edici uygulamalarıyla yaygın bir sanayi merkezi haline getirilmesi ve rant amaçlı plan tadilatlarıyla 7-8 kata kadar varan yapılaşmalara izin verilmesidir. İnsanın insanla, insanın toplumla, insanın doğayla uyumlu birlikteliğini hiçe sayan, ranta dayalı yıllardır sürdürülegelen bu sistem, yıkımın birinci derecede sorumlusudur. Bu temel gerçeğin ardından gelen hatalı ve denetimsiz yapı süreci, bu yaygın sorumsuzluk zincirinin önemli göstergesidir. Yaptığımız ön tespit ve değerlendirmemiz doğrultusunda aşağıda yer alan görüş ve önerilerimizin ivedilikle yaşama geçirilmesi gerekmektedir. Türkiye yedinci kalkınma planında da yer verilen ülke bütününün yerleşimine ilişkin çerçeve yasa derhal çıkarılmalıdır. Bu yasa çerçevesinde oluşturulan yerleşim (konut, tarım, sanayi, turizm vb. sektör) planlarına kesin olarak uyulmalıdır. Çağdaş, planlı, sağlıklı, güvenlikli bir kentleşme için halkımızı yapı üretim sürecinde yer alan firmaların etik değerlerine mahkum etmeksizin,- kamu yararını esas alan bağımsız, yansız, kar amacı gütmeyen, işler ve işlevsel yapı denetim mekanizmalarının ilgili tüm meslek Odalarının ve Üniversitelerin görüşleri doğrultusunda oluşturulması sağlanmalıdır. Ülkemizde Afet Yönetim Sistemi oluşturulmalıdır. Buna paralel olarak Sivil Savunma Sistemininin yeniden yapılandırılması yönünde çok yönlü girişimler başlatılmalıdır. Sürekli kendini yenileyici, toplumun bütününe yaygın, afetlerde anında ve etkin olacak Sivil Savunma Sistemi oluşturulmalıdır. Depremzedelere tahsis edilecek ve yeniden inşa edilecek konutların bölge çapında bütüncül bir planlama anlayışıyla deprem sonuçlarının öğretileri gözetilerek üretilmesi gerekmektedir. Deprem bölgesinde enkaz kaldırma ve insani yardım her aşaması tüm şeffaflığıyla kamuoyuna açıklanmalıdır. Kamuoyunun "yaptığım, yapacağım yardımlar ne oluyor!?" sorusuna güncel gerçekçi yanıtlar verilmelidir. Örgütümüzün tüm bu ön tespit, değerlendirme ve önerilerinin takipçisi, uygulama süreçlerinin katılımcısı olacağını, yaşananların unutturulmaması, unutulmaması için çok yönlü çalışmalarda bulunacağını kamuoyunun bilgilerine sunarız. İzmit, 18 Eylül 1999 TMMOB Makina Mühendisleri Odası Mehmet SOĞANCI Oda Başkanı ÜYELERİMİZE! / Doğalgaz İç Tesisat Mühendisi Yetki Belgesi / Araç-İmal-Tadil-Montaj Mühendisi Yetki Belgesi / Asansör Avan Proje Hazırlama Mühendis Yetki Belgesi / Asansör Mühendisi Yetki Belgesi almak için Şubelerimize başvurunuz. Kazanılmış haklarınız var ise Yetki Belgelerinizi hemen alınız. - Belirtilen alanlarda daha önce Oda denetiminden geçmiş projeleriniz var ise derhal Şubenize başvurunuz. Mühendis Yetki Belgeleri için, kazanılmış haklara sahip üyelerimizden istenenler. 2 adet fotoğraf, Yetki belgesi, Ücret makbuzu. Daha önce Oda tarafından projesi denetlendiğine dair ilgili Şube'den alınacak belge. 14 Mühendis ve Makina - Cilt: 40 Sayı: 477

ODA YAYINLARI Hamlayan: Nügün JCAMKÜCÜİC MMO Merkez GAP İLLERİ SANAYİ ENVANTERİ Kitapta, GAP kapsamındaki illerde (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) 2203 firmaya uygulanan anketin sonuçları ve bu firmalara ait bilgiler yer alıyor. 58 soruluk anket çalışması, ölçek büyüklüğü gözetilmeksizin üretim yapan bütün firmalara uygulanmaya çalışıldı. Sonuçlar SPSS programıyla değerlendirilerek tablolar halinde sunuldu. Kitap, firamalarm günlük çalışma saatlerinden sendikalılaşma durumuna, makinalann niteliklerinden yurtiçi-yurtdışı pazarlara, gelecekteki hedeflerinden devlet ve yerel yönetimlerden beklentilerine kadar pek çok konuda çarpıcı bilgiler içeriyor. Envanter bölümü ise firmalar hakkında; - Genel Bilgiler (Adres-Telefon-Faks-Kuruluş yılı) Mali Bilgiler (Kuruluş Sermayesi-Kullanılan Finans Kaynakları-Arazi Büyüklüğü) - İşveren-lşgören Bilgileri (İşverenin Cinsiyet-Eğitim Durumu, Sendika Durumu, Ücretlendirme Sistemi) Üretim Bilgileri (Üretilen Mallar-Kalite-Teknoloji Kaynağı-Pazarlar) gibi ayrıntılı bilgiler veriyor. Yayın No : 223, 350 sayfa Fiyatı : Üye-Öğrenci : 5.000.000 TL Diğer : 7.500.000 TL ARAÇLARDA LPG ı DONUŞUMU MÜHENDİS EL KİTABI Kitap, karbüratörlü araçlarda LPG dönüşümü ile ilgili teknik ve pratik bilgilerin toparlandığı, gerek dönüşüm yapan firmalar gerekse projelendirme kontrol ve denetimi yapan mühendisler için bir başvuru kaynağıdır. Kitabın bölüm başlıkları: LPG Tanımı, Özellikleri, Avantajları ve Dezavantajları - Araçlarda Kullanılan LPG Yakıt Sistemini Oluşturan Ekipmanların Tanımı, İşlevleri ve Montajı - Araç ve Sistem Kontrolü, Periyodik Bakımlar, Arızacılık ve Güvenlik Önlemleri Örnek Projeler. Yayın No : 217, 220 sayfa Fiyatı : Üye-Öğrenci : 5.000.000 TL Diğer : 7.500.000 TL wl«ı LPG EL KİTABI.i» *.213.-- Ytymftfri 217 Mühendis ve Makina - Cilt : 40 Sayı : 477 15

BAŞKENTTEN HABERLER otomotivde yatırım 1993-1998 döneminde yaşanan iki büyük ekonomik kriz ve GB ile artan ithalat baskısına rağmen,türk otomotiv sektöründe yatırımlar ve gelişmelerin devam ettiği belirtildi Bu dönem içerisinde üretici firmalarca, 453 bin otomotiv sektöründe kapasite kullanımı Bu yılın ilk altı aylık döneminde 151 bin 358 adetlik üretim gerçekleşen Otomotiv sektörümüzde kapasite kullanımı yüzde 33.2 düzeyinde gerçekleşti. Otomobilde de 97 adetlik üretimle toplam 2 milyar 294 milyon 276 bin dolarlık yatırım gerçekleştirildiği kaydedildi. Yine aynı dönemde, otomotiv yan sanayiinin ve bayi yatırımlarının da yaklaşık 1-1.5 milyar doları bulduğu tahmin ediliyor. bin 335 adet üretimle kapasite kullanımı yüzde 33.2 oldu. Üretim kapasitesi yapılan milyarlarca dolarlık yatırımla yıllık 1 milyon dolara ulaşan Türk otomotiv sektöründe yılın ilk yarısında kapasitenin sadece üçte biri kullanılabildi. Bunun da ekonomik krize bağlı olarak iç pazarın daralması ve ithal araçların pazar payının artmasından kaynaklandığı ileri sürüldü. OTO VRN SflNflYİCİl R KÜR S L PRZRRR NT GR OUVMVfl ÇRUŞIVOR Otomobil üreticilerinin ihracata yönelmesinden sonra, sektörün yedek parça ihtiyacını karşılayan yan sanayicileri de "küresel pazara" entegre olmaya hazırlanıyor. Marmara Otomotiv Dış Ticaret Şirketi (MODAŞ) Yönetim Kurulu Başkanı Yalçın Buruk, Türk yan sanayicilerinin 1994kriziyle başlattıkları dış pazara uyum sürecinde ciddi bir yol katedildiğini ve küresel pazara entegrasyonunun 1-2 yıl içinde tamamlanacağını belirtti. Buruk, Bursa'da otomotiv yan sanayi firmaları tarafından kurulan MODAŞ'ın ortağı 34 firmadan 22'sinin ISO 9000 belgesi aldığını, QS 9000 belgesi için çalışmaların başladığını ifade ederek, teknoloji ve kapasite artırımı için ciddi bir istek olduğunu, bazı firmaların yatırımlarını tamamladığını, MODAŞ üyesi firmaların tanımı için kataloglar hazırlayarak yurt dışına gönderdiklerini söyledi. Hazırlayan : Şehnaz KAPLAN KARACA MMO Genel Merkezi Deprem, otomotiv sanayinin rekabet gücünü olumsuz etkiledi. Depremin bölge ekonomisi ve nüfusu üzerindeki olumsuz etkileri de talep kaybına yol açtı. Deprem etki alanı içinde otomotiv ana sanayinde 13, yan sanayinde ise 800 firma bulunuyor. Öte yandan Otomotiv Etkilendi Sanayicileri Derneği (OSD) hazırladığı raporda, depremde, Otomobili hasar görenlere yeni otomobil alabilmesi için vergi indirimi yapılarak, KDV'siz otomobil satılmasını önerirken, bunun gerçekleşmesi halinde yüzde 23 olan KDV oranının sıfırlanacağını belirtti. Aynı raporda depremin, otomotiv sanayinin ithalat karşısında rekabet edebilmesini imkansız hale getirdiği, Türkiye'nin uluslar - arası dış ticaret yükümlülüklerini yeniden gözden geçirmek durumunda olduğu, ithalatın belirli birsüre düzenleme altına alınmasının zorunlu olduğu vurgulanarak, ithal oto vergisine düzenleme getirilmesi, bu arada deprem bölgesinde tahrip olması nedeniyle trafik kayıt ve tescilinden çıkartılacak olan Motorlu Taşıt Vergisi ile ilgili borçların afedilmesi istendi. Yan Sanayi Krizde Mecburi standart İç piyasada yaşanan kriz nedeniyle Türk Otomotiv sektöründeki yansanayi firmalarının düşük kapasiteyle çalıştıkları, işçi sayısının azaltıldığı ve yeni yatırımların firmaları zorladığı ileri sürüldü. Bursa'da kriz nedeniyle 50'den fazla firmanın kapandığı, halen 400'e yakın firmanında ayakta kalma mücadelesi verdiği belirtilirken, küresel pazara entegre olmayan firmaların şansının olmadığı ifade edildi. MODAŞ Yönetim Kurulu Başkanı Yalçın Buruk, plansız politikalar nedeniyle bu hale gelindiğini söyleyerek, "Eğer hükümet bazı tedbirler almaz, üretim artmazsa, önümüzdeki 2-3 yılda yan sanayi firmalarının yüzde 50'si kaybolur" dedi. Karayolu Taşıtları-Çekici ile Römork arasındaki havalı fren bağlantılarında kullanılan helezon hortum takımları için, mecburi standart hazırlandı. Sanayi veticaret Bakanlığı'nın konuya ilişkin tebliğleri, Resmi Gazete'nin 13.08.99 tarihli sayısında yayımlandı. Tebliğler ile hortumun boyutları ve performans özellikleri belirlendi. Söz konusu standart, 6 ay sonra malı üretim ve satış aşamasında mecburi olarak uygulanacak. 14.08.99 Dünya 16 Mühendis ve Makina - Cilt : 40 Sayı : 477

(2) denkleminden lastik sönüm katsayısı C ı; (3) MAKALE TAŞTT SEYİR EMNİYETİ VE TİTREŞİM KONFORUNA ETKİSİ BAKIMINDAN PNÖMATİK TEKERLEĞİN SÖNÜMÜ Faruk ÖZLÜ*, Ahmet GÜNEY** Ö Z E T Pnömatik tekerleğin sönümünün taşıt seyir emniyeti ve titreşim konforuna etkisi 3 boyutlu (3-D) bir taşıt titreşim modeli ile incelenmiştir. Pnömatik tekerleğin sönüm katsayısının taşıt titreşimlerine etkisi ile ilgili üç farklı tanımlamanın analizi yapılmış ve bilahare bu üç tanımlama birbirleriyle mukayese edilmiştir. Taşıt titreşimlerinin incelendiği çalışmalarda görülen bu üç tanımlamadan birincisi, pnömatik tekerleğin sönüm katsayısının ihmal edilmesidir. İkincisi, sabit bir değer olarak hesaplara dahil edilmesi, üçüncüsü ise lastik sönüm katsayısının frekansa bağlı olarak değişimidir. Pnömatik tekerleğin sönümünün frekansa bağlı olarak değişimi, sönüm katsayısının titreşim frekansının bir fonksiyonu olarak ele alınmasıdır. Her üç yaklaşımda pnömatik tekerleğin sönüm katsayısmm taşıt titreşimlerine etkisi, taşıt seyir emniyeti ve titreşim konforu kriterleri ile değerlendirilmiş ve sonuçlar grafikler halinde verihniştir. A in this article, pneumatic tire damping has been investigated on a 3-D vehicle vibration model in terms of vehicle safety and vibration comfort. Three approaches for pneumatic tire damping are analyzed and compared each other. in the vehicle vibration studies, the fiıst approach is to neglect pneumatic tire damping. The second one is to include it in vibration calculations as small constant value. The third one is to accept frequency dependency of pneumatic tire damping. These three approaches are compared to each other and results are given in graphics. GİRİŞ Otomotiv teknolojisinde bugüne kadar kaydedilen bütün gelişmelere rağmen pnömatik tekerleğin yerine geçebilecek bir başka eleman henüz bulunamamıştır. Bu sebeple, taşıt seyir emniyeti ve titreşim konforuna etkisi bakımından pnömatik tekerleğin dinamik davranışı ve titreşim özellikleri üzerinde yapılan çalışmalar önceden olduğu gibi günümüzde de önemini korumaktadır. Taşıt titreşimleri üzerinde yapılan çalışmalarla pnömatik tekerlek, paralel çalışan bir yay ve sönüm elemanı şeklinde simule edilmektedir (Şekil 1. a.b.c). Taşıt titreşim sistemi içinde kütle, yay, sönüm elemanları ve denge çubuğu ile birlikte, elastiklik ve sönüm özelliği ile yer alan pnömatik tekerleğin sönümü (Cj); otomobillerin sürüş kalitesinde önemli bir rol oynamamaktadır. Esasen, cadde taşıtları çok düşük sönüm değerlerine sahiptirler (1). Taşıt titreşimleri üzerine yapılan çalışmaların büyük bir kısmında, özellikle aktif ve yarı aktif süspansiyon sisteminin incelendiği araştırmalarda, pnömatik tekerleğin sönümü ihmal (Cj=O) edilmektedir. Bunun başlıca sebebi, pnömatik tekerleğin sönümünün diğer taşıt süspansiyon elemanları içinde küçük mertebelerde olması ve ihmal edilmesi halinde de, matematik modelin daha kolay kurulabilmesi ve hesaplamaların basitleştiririlebilmesidir (Şekil La). Pnömatik tekerleğin sönümü, genellikle lastik malzeme yapısına ve kuşağın davranışlarına bağlıdır. Diğer taraftan, lastik yapısı ve kuşak ile birlikte yakıt ekonomisine önemli bir etkisi olan pnömatik tekerleğin sönümü, tekerlek yuvarlama direncine menfi yönde etki edebilmektedir (1). Taşıt titreşimleri ile ilgili araştırmalarda, pnömatik tekerleğin sönüm katsayısını ihmal eden çalışmaların yanında,- sönüm katsayısını küçük ve sabit değer olarak (C^sbt.) titreşim hesaplarına dahil eden çalışmalara da yaygın olarak rastlanmaktadır (Şekil l.b.). Örnek olarak, aşağıda Tablo l'de lastik tipi ve şişme basıncına bağlı olarak pnömatik tekerlek sönüm katsayıları verilmektedir (2). Tablo l'de lastik şişme basıncı arttıkça ya da lastik elastikliği azaldıkça, lastik sönümünün de azaldığı dikkat çekmektedir. Diğer taraftan, lastik sönüm katsayısı ile ilgili olarak literatürde rastlanılan bir tanımlama da (3) aşağıdakiler gibidir (Şekil l.c.) C ı.co = Sbt. (1) Burada, Cj lastik sönüm katsayısı, co titreşim frekansıdır. Bu tanımlamaya göre, [1] nolu denklemdeki sabit kısım lastik yay katsayısı Kj ile d sabitinin çarpımına eşittir. C ı.co=d*k ı (2) Savunma Sanayii Müsteşarlığı İstanbul Teknik Üniversitesi, Makina Fakültesi Mühendis ve Makina - Cilt :40 Sayı: 477 17

MAKALE (a) Şekil 1. Pnömatik Tekerlek Titreşim Modelleri Tablo 1. Pnömatik Tekerlek Sönüm Katsayıları Lastik tipi Çapraz katlı (5.60x13) Radyal katlı (165x13) (b) Şişme basıncı(kpa) 103.4 İ37.9 172.4 206.9 241.3 103.4 137.9 172.4 206.9 241.3 şeklinde elde edilmektedir. Burada d, taşıt hızına bağlı bulunmakta ve 0.1'e kadar değişen değerler almaktadır. çalışmaların cadde taşıtlarından çok arazi taşıtları, özellikle de traktörler üzerinde, yoğunlaştığı görülmektedir. Zira traktörlerde süspansiyon sistemi sadece pnömatik tekerleklerden oluşmaktadır. Bu sebeple, tekerleğin toprak (c) üzerindeki hareket (tractive effort) performansı kadar, iyi bir süspansiyon sistemi özelliğine sahip olması da büyük önem arz Sönüm katsayısı (kn.s/m) etmektedir. Arazi taşıtları içerisinde yer alan traktörlerin pnö- 4.59 4.89 matik tekerleğin sönüm özellikleri üzerinde yapılan araştırmalar 4.52 4.09 arasında Lines ve Murphy (5,6), Lines ve Young (7), Brassart ve 4.09 Wright (8) tarafından yapılan çalışmaları saymak mümkündür. 4.45 3.68 Bu çalışmanın amacı, pnömatik tekerlek sönüm katsayısı ile 3.44 3.43 ilgili olarak bugüne kadar yapılan 2.86 araştırmalarda yer alan ve yukarıda özetlenen üç farklı tanımlamayı, taşıt seyir emniyeti ve titreşim konforu bakımlarından analiz etmek, değerlendirmek ve birbiri ile aynı taşıt verileri kullanarak mukayese etmektir. 3 -f. Şekil 2. Pnömatik Tekerleğin Sönümünün Frekansa Bağlı Olarak Değişimi (3) Cadde taşıt pnömatik tekerlek sönüm katsayısı ile ilgili olarak literatüre girmiş çok sayıda yayın bulunmamaktadır. Bachrach ve Rivin'in (1) nolu çalışması ile, Wong (2) ve Mitscke (3)'nin kitaplarında mevcut kısıtlı bilgiler doğrudan, lastik komponentlerin dinamik davranışı ile ilgili Harrıs ve Stevensonun (4) çalışması ise dolaylı olarak konu ile ilgili sayılabilecek yayınlardan bir kısmını teşkil etmektedir. Literatürde pnömatik tekerleğin sönümü ile ilgili olarak yapılan CO TAŞTı TITREŞIM KAYNAĞı (UYARı) OLARAK YOL PÜRÜZLÜLÜĞÜ Tek İzli Yol Pürüzlüğü ve Güç Spektrumu Yoğunluğu Bu çalışmada, taşıt titreşim uyarısı olarak sadece yoldan gelen uyarılar dikkate alınmıştır. Yol pürüzlülüğü, rastlantısal ve stokastik bir proses olarak Güç Spektrum Yoğunluğu (PSD) ili aşağıdaki denklemle ifade edilmektedir (9,10). Burada O^ (Q o ) yol temel güç spektrum yoğunluğu, Ü.Q yol temel frekansı ve w dalgalanma faktörüdür. Dalgalanma faktörü(w), 1.75 ile 2.25 arasında değişmektedir. Güç Spektrum Yoğunluğu tarifi Şekil 3'te logaritmik eksenlerde gösterilmektedir. İki İzli Kombine Yol Uyarısı Tanımı ve Güç Spektrumu Yoğunluğu Üç boyutlu bir taşıt titreşim modeli üzerinde yapılan bu çalışma için yol pürüzlülüğü, simetrik ve asi- 18 Mühendis ve Makina - Cilt :40 Sayı : 477