Türkiye'de çocuk bakım hizmetleri ve erken çocukluk eğitimi ve gelişimi programları Yıldız KURUOGLU, Proje sorumlusu İstanbul İrtibat Bürosu Fransız Kalkınma Ajansı (AFD) 16 Mart 2016, Fransa Sarayı
1 Türkiye'de işgücü piyasası ile ilgili kadınların katılımının mevcut durumu Çalışma yaşında olan kadınların 1/3 inden azı piyasada aktifdir. 3-5 yaş arasındaki 3.8 milyon çocuk nüfusu üzerinde 2.7 milyon çocuk merkez bazlı erken çocukluk eğitimi ve bakım hizmetlerinden herhangi bir şekilde faydalanmamaktadır. Kadınların %45 i çocuk sahibi olmadan önce çalışmalarına rağmen halihazırda çalışmamaktadır. Kazanç ve çocuk bakım hizmetlerinin maliyeti arasındaki fark, birçok kadın için işgücüne katilmayı teşvik etmeyecek kadar düşüktür (özellikle düşük eğitim seviyesi olanlar için).
2 Türkiye nin milli hedefleri ve stratejileri Türkiye, ekonomik büyümesiyle ve güçlü bir toplum olmakla birlikte 2023 yılında dünyanın 10. gücü olmayı hedefliyor. Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum (2014-2018 Kalkıma Planı ) Türkiye nin 10. Kalkınma Planın hedeflerinde: 2018 yılında: 4-5 yaş grubunun okullaşma oranının %70 e ulaşması (Milli Egitim 2014 yılın Eylem Planına alınmıstır) çocuk bakım hizmetlerinin ve daha kadın dostu çalışma ortamının özel sektör tarafından olusturulması Hükümet, yüksek doğurganlığı teşvik etmek ile birlikte Türkiye deki ailelerin yapısını ve dinamiğini korumak için ve ayrıca aile ve iş yaşamları arasındaki dengeyi uzlaştırmak için ulusal reformlar aracılığıyla çaba sarf etmektedir.
3 İşgücü piyasasına kadın katılımını artan bir strateji olarak çocuk bakım olanakların artırılması Birçok veri tabanlı anket ve araştırmalar, çocuk bakım hizmetlerinin gelişimi ve kadınların ekonomik hayata katılımının arasındaki pozitif korelasyonu göstermektedir. OECD ortalama oranına ulaşmak için (OECD ülkelerinde 3-5 yaş grubun okullaşma oranı %80.6 dir): 3-5 yaş grubun 1.9 milyon çocuğun okul öncesi eğitime kayıtlı olması gerekir. 42 338 yeni çocuk bakım tesisleri kurulmalıdır. Hükümet anaokullarının, kreşlerin ve gündüz bakım merkezlerinin gelistirilmesi için özel sektörün yatırımlarına yönelik teşvikler tanıttı. Ancak kreş hizmeti verme zorunluluğu olan özel şirketleri kapsamıyor ve genel olaral uygulamada eksiklikler tespit ediliyor. Source: World Bank, The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study, 2015
4 Türkiye'de çocuk bakımı ve okul öncesi hizmetlerinin temini Genel olarak, yasal çerçeveler tutarlı ve entegre değildir: yönetmeliklerin kalite ve güvenlik temelli standartların dışındaki şartların uygulamasi oldukça zordur. 2015 itibariyle Türkiye de toplam 26.698 okul öncesi ve bakım merkezi faaliyet göstermektedir. Hükmün %77 si ilköğretim okullarında yer almaktadır (4+4+4 eğitim reformu ile oluşturulan okul öncesi sınıfları sayesinde). Özel ve kamu hizmet sağlayıcıları arasında, yaş grubu, hizmet süresi, ücret ve kapasite açısından çok büyük farklılıklar tespit edilmekte. Source: World Bank, The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study, 2015
5 Çocuk bakım hizmetlerinin mevcut kullanımı düşük ve gerici 3-5 yaş arası çocukların sadece %24,9 i merkez temelli çocuk bakım hizmetlerinden yararlanıyor. Merkez temelli bakım hizmetleri, büyükannelerin yardımından (32,8%) ve şahsi bakımından (27,1%) sonra, çalışan annelerin 3. seçeneğidir çalışan annelerin sadece %14,7 ü merkez temelli bakım hizmetlerini seçiyor. Çocuk bakım hizmetlerinin kullanımı annelerin eğitim durumuna göre değişir. Merkez temelli bakım hizmetlerinden en çok yararlanan zengin hanelerdir: ekonomik olarak dezavantajlı gruplardan gelen çocuklarn bu tür bakım hizmetlerine ulaşmaları zordur (sadece % 17). Kentsel alanlarda tesislerin sayısı 3-5 yaşında olan çocuk sayısına göre anlamlı derecede düşüktür. Source: World Bank, The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study, 2015
6 Merkez bazlı bakım hizmetlerine yönelik, yerine getirilmemiş talep beklentileri Ailelerin merkez temelli bakım hizmetlerine karşı olumlu tutumları : o Sosyo-duygusal faydalar o Bilişsel faydaları o Anneler için Aileler mevcut yasal düzenlemelerinde bulunmayan bir takım kalite standartlarının uygulanmasını arzu ediyor: güvenli bir ortam; temiz ve hijyenik tesis; üniversite mezunu öğretmenleri; çocuk psikoloğu 3-5 yaş grubu için ve tam gün hizmetin sağlanmasına yönelik talebin yanıt bulamaması (özellikle kentsel alanda). Ailelerin «ödeyebilirliği» (300-700 TL arasi) çocuk bakım hizmetlerinin maliyeti arasında büyük bir fark var. Source: World Bank, The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study, 2015
7 Çocuk bakım hizmetlerine erişimdeki dış engeller Çalışan annelerin dörtte birinden azı çocuk bakım hizmeti kullanmakta iken kullanmayanların %50 si çocuk bakım hizmetlerinden faydalanma istekleri tespit edilmiştir. Neden şu an çocuk bakım hizmetlerini kullanmıyorlar? Ev ya da işyerlerine yakın çocuk bakım merkezlerinin eksikliği 5 yaş altı çocuklar için yüksek maliyetler Servis saatleri ve günleri çalışan annelerin ihtiyaçlarına uyumsuzluğu 3 yaşından küçük çocuklar için kalite eksikliği Ailelerin olumsuz tutumları : Güvenlik endişeleri; Çocuklara yönelik bakıcıların olumsuz davranışların olması ; Çocukların ihmali Source: World Bank, The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study, 2015
8 Türkiye deki erken çocuk bakımı ve ilköğretim hizmetlerinin temel sağlayıcıları Türkiye'de çocuk bakımı ve okul öncesi hizmetleri kamu ve özel sektör tarafından sağlanıyor ve Milli Eğitim Bakanlığı ya da Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından akredite edilmektedir. Arz öncelikle kamu sağlayıcıları (% 85) tarafindan, çoğunlukla yarım gün hizmeti ve 5 yas üstü için verilmektedir (çoğu ilköğretim okullarındaki anasınıflar aracılığıyla). Belediyeler, STK'lar ve çalışanları için çocuk bakım hizmetleri sağlayan işverenler, bu alanda da küçük oyuncular.
9 Bakım maliyeti Çocuk bakım hizmetlerinin aylık fiyatları, kamu ve özel sağlayıcıları arasında önemli bir farklılık göstermektedir AVERAGE AND MEDIAN PRICES FOR PUBLIC AND PRIVATE SERVICE PROVIDERS (INCLUDING VAT) Private Public Average Monthly half day price 528 249 Monthly full day price 790 504 Median Monthly half day price 500 100 Monthly full day price 700 300 Source: World Bank, Supply and Demand for Child Care Services in Turkey, 2015
10 Bakım tesislerine yönelik olan yatırımlara ana engeller Çocuk bakımının maliyetini, eğitim ve bakım kalitesi değil, yer ve bina kalitesi maliyeti yönlendiriyor: o Yatırım maliyeti yaklaşık 278.800 TL'dir (bina alımı ve kira fiyatı dahil değil) o Aylık işletme maliyetleri 21.200 TL olduğu tahmin edilmektedir. Yönetmeliklerin şartlarına uyumluluk göstermenin zorlukları: o Bahçeli bir binada bulunması; o Çocuk başına en az 1,5m2 bahçe alanı sağlanması; o 4 yıllık üniversite diplomasına sahip bir öğretmen kadrosunun olması Source: World Bank, The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study, 2015
11 Özel sektördeki sağlayıcıların durumu: Organize Sanayi Bölgeler ve Özel Şirketler 150'den fazla kadın istihdam eden Türk şirketler çocuk bakım hizmetleri için uygun bir yer sağlama zorunluluğuna tabidir. Mevcut mevzuata rağmen, doğrudan hüküm bünyesindeki çocuk bakım hizmetlerinin temini özel sektörde oldukça zayıftır. Doğrudan çocuk bakım hizmetin verilmesi nadirdir. Özel sektörün yatırımlarina karşı ana engeller: o Maliyet: Kuruluş ve işletme maliyeti yüksektir. o Uzmanlık eksikliği: Bir çocuk bakım merkezi birincil meslekleri değildir. o Yönetmenliklerin şartları: Ya çocuk bakım hizmetini sunmak zorunda değildir ya da yasal düzenmelerinin yerine getirilmesi mümkün değildir. Source: AFD, Supporting Access and Continued Employment of Women by Enhancing Child Care Services in Turkey, 2015
12 Belediye sağlayıcıların durumu Belediyelerin bakım merkezlerini kurma yetkileri hakkında net yasal çerçeve bulunmamaktadır. Belediyelerin yatırımlarına karşı ana engeller: o o Maliyet: Ciddi bütçe kısıtlamaları var. Yönetmenliklerin şartları: Mevzuat olmadan çocuk bakım olanaklarını sağlamak huzursuz bir pozisyona düşürebilir. Son zamanlarda, bakım hizmetleri sunumunda yeni bir kanun önerisi, Türk Belediyeler için yeni sorumluluklar vermek amacıyla sunulmuştur (64. Hükümetin 2016 Ulusal Reformlarında bu yasanın gerçekleştirilmesi söz konusu). Source: AFD, Supporting Access and Continued Employment of Women by Enhancing Child Care Services in Turkey, 2015
13 Erişilebilir ve uygun fiyatlı çocuk bakım hizmetlerinin geliştirilmesi için güçlü bir politikanın ihtiyaci Çocuk bakım hizmetlerinın arzı ve talebi arasında, mevcudiyet, fiyat ve kalite beklentileri açısından, bir uyumsuzluk olduğuna dair kanıtlar bulunmaktadır. Nedenleri? o o Kamu hizmet sunumunun ve finansal desteğinin yetersizliği ile birlikte, Özel kurumlara uygulanan sıkı düzenlemeler ve yüksek standartların bulunması. Kapsamlı ve yararlı politikalar beklenmektedir : Hem arzını hem de ulaşılabilirliğini hedefleyen ve aynı zamanda, özellikle işgücü piyasasına katılma potansiyeli olan kadınlar için, talep tarafında bu hizmetlerin daha ekonomik olmasını sağlayan kapsamlı politikalar, Yüksek bir istihdam etkisi yaratması ve aynı zamanda Türkiye deki çocukların erken çocukluk gelişimi için yararlı olması.
Teşekkürler Sürdürülebilir bir gelecek için Bilgi için: AFD Istanbul Office 0212 283 31 11 afdistanbul@afd.fr http://turquie.afd.fr