Türkiye Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne i Ba dat Cad. Kumbarac lar Ç kmaz Birlik Apt. B Blk. No:16/24 Feneryolu 34724 Kad köy / stanbul Tel: (0216) 414 44 17 (pbx) Faks: (0216) 414 44 19 Web: www.kmtd.org.tr e-mail: kmtd@kmtd.org.tr Türk Kan Vakf Ba dat Cad. Kumbarac lar Ç kmaz Birlik Apt. B Blk. No:16/26 Feneryolu 34724 Kad köy / stanbul Tel: (0216) 330 72 72 (pbx) Faks: (0216) 336 41 43 Web: www.kan.org.tr e-mail: kan@kan.org.tr Haz rl k Mavi Kare Reklamc l k (0212) 266 55 31 Bask Nak fl Ofset (0212) 613 87 37 Bu kitapta yay mlanan yaz l dokümanlar n bir k sm n n ya da tamam n n herhangi bir ortamda yeniden yay mlanmas için Türkiye Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne i Yönetim Kurulu ile Türk Kan Vakf Yönetim Kurulu nun yaz l izinlerinin bulunmas flartt r.
DÜZENLEYENLER T.C. SA LIK BAKANLI I TÜRK YE KAN MERKEZLER VE TRANSFÜZYON DERNE TÜRK KAN VAKFI ONURSAL BAfiKAN Sa l k Bakan Prof. Dr. Recep AKDA ONUR KURULU Prof. Dr. Nihat TOSUN Yrd. Doç. Dr. Hakk YEfi LYURT Doç. Dr. rfan fiencan Prof. Dr. Kaya KILIÇTURGAY Prof. Dr. Tekin KANRA Prof. Dr. fiükrü C N DÜZENLEME KURULU BAfiKAN Prof. Dr. Mahmut BAYIK GENEL SEKRETER Uzm. Dr. Ramazan ULUHAN ÜYELER Uzm. Dr. Hüsnü ALTUNAY Prof. Dr. Yeflim AYDINOK Dr. S. Haldun BAL Uzm. Dr. Rukiye BERKEM Prof. Dr. Gürol EMEKDAfi Doç. Dr. Yasemin HEPER Prof. Dr. hsan KARADO AN Uzm. Dr. Esra KARAKOÇ Dr. Tufan KUMAfi Uzm.Dr. Reha MASATLI Prof. Dr. Birsen MUTLU Prof. Dr. Gülyüz ÖZTÜRK Uzm.Dr.Nil Banu PEL T Dr. Nuri SOLAZ Prof. Dr. Okan TÖRE Prof. Dr. dil YEN CESU
Editörler Uzm. Dr. Ramazan ULUHAN Uzm. Dr. Rukiye BERKEM Prof. Dr. Gürol EMEKDAfi Prof. Dr. Mahmut BAYIK
Sevgili Kan Bankac lar; Türkiye Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne i ve Türk Kan Vakf 3-7 Kas m 2009 tarihinde Sa l k Bakanl m zla birlikte XII. Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon T bb Kursunu gerçeklefltiriyor. Kurslar bilimsel konulardaki geliflmelerin tüm kat l mc larla birlikte paylafl ld, de erlendirildi i ve sorguland platformlard r. Kursumuza Kan Bankac l ile ilgili tüm kurum ve kurulufl çal flanlar kat lmaktad r. Üniversite ve e itim hastaneleri kan bankalar n n, Türk K z lay n n, özel sektöre ait transfüzyon birimlerinin çal flanlar, kan kullanan hekimler, konu ile ilgili endüstri temsilcileri, Sa l k Bakanl m z n temsilcileri kursa kat lmaktad r. Dolay s ile konu ile ilgili bütün kesimleri bir araya toplayan kurslar m z, "Kan Bankac l ve Transfüzyon T bb " alan nda çal flanlar n bir araya geldi i, sorunlar n tart flt, bilgi al flveriflinde bulundu u ve sosyal yönünde birlikte yafland bir bütünlük içermektedir. Kurs s ras ndaki yo un bilgi al flveriflinin yan s ra kan merkezinin çal flanlar birbirleriyle tan flm fl, bir taraftan bilimsel geliflmeleri izlemekte di er taraftan sosyal ve kültürel anlamda da hoflça vakit geçirmektedir. Bu y l yine iki farkl kurs efl zamanl yürütülecektir. "Temel Kurs", kan bankac l ve transfüzyon t bb alan nda çal flan ancak bu kurslara ilk kez kat lanlara yöneliktir. Kat l mc n n mesle i ya da görevi önemli de ildir. Temel kurs denilmesinin nedeni ayn içerikle haz rlanan temel konular n farkl konuflmac lar taraf ndan kat l mc lara aktar lmas d r. Hedef; bu alanda çal flanlara standart bir bafllang ç e itiminin verilmesidir. çerik ayn oldu undan bu kursa mükerrer kat l m önerilmemektedir. " leri Kurs" ta her y l farkl konular ifllenmekte, bazen temel bazen de güncel yaklafl mlardan yararlan labilmektedir. Bu y l n konusu: Transfüzyon Prati i ve Transfüzyonla lgili Yan Etkilerdir. Konuyu seçmemizin nedeni; transfüzyon s ras nda veya transfüzyon sonunda meydana gelebilecek erken veya geç yan etkiler konusunda sizleri daha ayr nt l bilgilendirerek ve klinisyenlerle olan iliflkilerinizde bu bilgileri kullanman z amaçl yoruz. Kurs s ras nda de erli konuflmac lar m z bu konudaki sorunlar m za çözüm getirecekler, haz rlad klar olgular bizlerle paylaflacaklard r. Kan Bankac l ve Transfüzyon T bb tüm kat l mc lar m z n katk lar ile ülkemizde yoluna yeni alanlar ve geliflmelerle devam etmektedir. Geliflmeleri yak ndan takip edebilmek, ça dafl bilimin getirilerini hastalar m z n hizmetine sunabilmek için bilimin rehberli inde çal flmalar m za devam edece iz. Hepinize baflar lar dileriz. Uzm. Dr. Ramazan Uluhan Kurs Düzenleme Kurulu Genel Sekreteri Prof. Dr. Mahmut Bay k Kurs Düzenleme Kurulu Baflkan - 7 -
De erli kat l mc lar, Türkiye Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne i nin 1997 y l ndan bu yana düzenlemekte oldu u Kan Bankac l ve Transfüzyon T bb Kursu nun onikincisinde birlikte olmaktan mutluyuz. Bu kurs kitab Sa l k Bakanl n n hekim d fl sa l k personeli sertifka program ndaki teorik konular kapsamaktad r. Kitab n haz rlanmas nda 2004 y l nda Antalya da düzenlenmifl olan VII. kurs kitab ndaki konular temel al nm fl, baz konular eklenmifl, baz lar ise revize edilmifltir. 12 y l boyunca kurs kitaplar m zda eme i geçen tüm Bilimsel Kurul Üyelerine teflekkür ederiz. Kursun her yönüyle baflar l ve verimli geçmesi, kurs kitab n n sizlere kaynak oluflturabilmesi dile iyle. Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon T bb Kursu XII Editör Grubu - 9 -
KURS K TABI REV ZYON KURULU fiükr YE AKKOYUN GÜÇHAN ALANO LU YÜCE AYHAN HALDUN BAL NUR ART D BENZONANA MET N KALENDER SAM KARTI TUFAN KUMAfi MEHMET YAY - 11 -
B L MSEL KURUL Prof. Dr. Halis AKALIN Uzm. Dr. lkay AKD K Hem. fiükriye AKKOYUN Dr. Arma an AKSOY Dr. Kamil AKSOY Yrd. Doç. Dr. Güçhan ALANO LU Prof. Dr. Davut ALBAYRAK Doç. Dr. Mustafa ALTIND fi Uzm. Dr. Hüsnü ALTUNAY Yrd. Doç. Dr. Fevzi ALTUNTAfi Prof. Dr. Sema ANAK Uzm. Dr. Bülent ARINÇ Prof. Dr. Önder ARSLAN Doç. Dr. Faruk AYDIN Prof. Dr. Yeflim AYDINOK Dr. F. Yüce AYHAN Prof. Dr. Selim BADUR Dr. Haldun BAL Prof. Dr. Mahmut BAYIK Prof. Dr. Mahmut BAYKAN YAZIfiMA ADRES Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve Enfeksiyon Hastal klar ABD, BURSA Okmeydan E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, STANBUL Türkiye K z lay Derne i Çapa K z lay Kan Merkezi, STANBUL Türkiye K z lay Derne i, Kan Hizmetleri Müdürlü ü, ANKARA Antalya Atatürk Devlet Hastanesi Baflhekim Yard., ANTALYA Süleyman Demirel Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar ABD, ISPARTA Ondokuz May s Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, SAMSUN Afyon Kocatepe Üniversitesi T p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, Kan Merkezi, AFYON Türkiye K z lay Derne i Çapa K z lay Kan Merkezi, STANBUL Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi, Hematoloji BD, Aferez Ünitesi, KAYSER stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Pediatrik Hematoloji BD, STANBUL Kofluyolu Kalp E itim ve Araflt rma Hastanesi Kan Merkezi, STANBUL Ankara Üniversitesi T p Fakültesi, bni Sina Hastanesi, Kan Merkezi, ANKARA Karadeniz Teknik Üniversitesi T p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, TRABZON Ege Üniversitesi T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Hematoloji BD, Kan Merkezi, ZM R Dr. Behçet Uz Çocuk Hastal klar Cerrahisi E itim Araflt rma Hastanesi Kan Merkezi, ZM R stanbul Üniversitesi Çapa T p Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, Çapa, STANBUL Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, BURSA Marmara Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, STANBUL Selçuk Üniversitesi T p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, KONYA - 13 -
Prof. Dr. Ziya BAYRAKTARO LU Uzm. Dr. Nur Arditi BENZONANA Uzm. Dr. Rukiye BERKEM Dr. smet BEYCAN Yrd. Doç. Dr. Hülya B LGEN Prof. Dr. Suat BÜKET Prof. Dr. Filiz BÜYÜKKEÇEC Prof. Dr. Duran CANATAN Uzm. Dr. Asl han CANDEV R Prof. Dr. fiükrü C N Uzm. Dr. Fuat ÇET NKAYA Gaziantep Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, GAZ ANTEP Dr. Lütfi K rdar Kartal E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, STANBUL S.B. Ankara E itim ve Araflt rma Hastanesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar, Kan Merkezi, ANKARA Fatih SSK Vak f Guraba Hastanesi, Kan Merkezi, STANBUL stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesi, Kan Merkezi, STANBUL zmir Kent Hastanesi, Kalp Damar Cerrahisi, ZM R Ege Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, ZM R Süleyman Demirel Üniversitesi T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Pediatrik Hematoloji BD, Kan Merkezi, ISPARTA Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi, Balcal Hastanesi, Kan Merkezi, ADANA Özel Mesa Hastanesi, ANKARA S.B. Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, STANBUL Prof. Dr. Fatih DEM RKAN Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji - Onkoloji BD, ZM R Hem. Nilay Vurgun D K C Prof. Dr. mdat D LEK Uzm. Dr. Alaattin D LS Z Dr. smail Hakk DÜNDAR Prof. Dr. Gürol EMEKDAfi Prof. Dr. Mehmet ERTEM Doç. Dr. Bülent ESER Uzm. Dr. Nigar ERTU RUL Prof. Dr. Ayflen GARGILI Türkiye K z lay Derne i Çapa K z lay Kan Merkezi, STANBUL S.B. Atatürk E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, ANKARA T.C. Sa l k Bakanl Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü, ANKARA Türkiye K z lay Derne i zmir K z lay Kan Merkezi, ZM R Mersin Üniversitesi T p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, MERS N Ankara Üniversitesi Çocuk Sa l ve Hastal klar Hematoloji BD, ANKARA Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi, Kan Merkezi, KAYSER S.B. D flkap Y ld r m Beyaz t E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, ANKARA stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesi Mikrobiyoloji ABD, STANBUL - 14 -
Uzm. Dr. Ece GÜL Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜL Prof. Dr. Türkiz GÜRSEL Uzm. Dr. Ayla HAVUK Doç. Dr. Yasemin HEPER Uzm. Dr. Mine IfiIK Uzm. Dr. Binali ÇTEN Dr. Metin KALENDER Elk. Müh. Cihan KANIfi Uzm. Dr. Abdurrahman KARA Prof. Dr. hsan KARADO AN Uzm. Dr. Esra Alp KARAKOÇ Prof. Dr. Sami KARTI Prof. Dr. Sabri KEMAHLI Uzm. Dr. Bekir KESK NKILIÇ Prof. Dr. Ahmet KOÇ Doç. Dr. Nafiz KOÇAK Uzm. Dr. Erdo an KOfiAN Dr. Tufan KUMAfi Uzm. Dr. Duru MALYALI Uzm. Dr. Reha MASATLI Zekai Tahir Burak Kad n Sa l E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, ANKARA Sütçü mam Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, KAHRAMANMARAfi Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Pediatrik Hematoloji BD, ANKARA S.B zmir Bozyaka E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, ZM R Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, BURSA S.B. Etlik Araflt rma Hastanesi, ANKARA Fethiye Devlet Hastanesi, Kan Merkezi, MU LA Türkiye K z lay Derne i, Kan Hizmetleri Müdürlü ü, ANKARA Türkiye K z lay Derne i, Kan Hizmetleri Müdürlü ü, ANKARA S.B. Doktor Sami Ulus Çocuk Hastanesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar Klini i, Kan Merkezi, ANKARA Akdeniz Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, Kan Merkezi, ANTALYA S.B. Ankara E itim ve Araflt rma Hastanesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar, Kan Merkezi, ANKARA Yeditepe Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi Hematoloji BD, STANBUL Ankara Üniversitesi T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Hematoloji BD, Serpil Akda Kan Merkezi, ANKARA T.C. Sa l k Bakanl Temel Sa l k Hizmetleri Genel Müdürlü ü, ANKARA Harran Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi, Kan Merkezi, fianliurfa Derince Asker Hastanesi Baflhekimi, KOCAEL Türkiye K z lay Derne i, Çapa Kan Merkezi, STANBUL Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, BURSA S.B. Ümraniye Devlet Hastanesi, Genel Cerrahi Bölümü, STANBUL S.B. Zeynep Kamil E itim ve Araflt rma Hastanesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar, Kan Merkezi, STANBUL - 15 -
Dr. Erhun MERDANO ULLARI Prof. Dr. Birsen MUTLU Uzm. Dr. Özcan NAZLICAN Ecz. Canan ORUÇ Doç. Dr. Feza OTA Prof. Dr. Ercüment OVALI Dr. fiaban ÖZBAYBURTLU Dr. Gökhan ÖZBOZ Prof. Dr. Osman ÖZCEBE Doç. Dr. Gülsüm ÖZET Uzm. Dr. Ahmet ÖZSANCAK Prof. Dr. Gülyüz ÖZTÜRK Uzm. Dr. Nil Banu PEL T Prof. Dr. Fatma SIRMATEL Dr. Hakan S REK Dr. Nuri SOLAZ Uzm. Dr. Kadriye SOVUKSU Doç. Dr. Meral SÖNMEZO LU Uzm. Dr. Rana ÇEL SUCU Doç. Dr. rfan fiencan Uzm. Dr. Günefl fienol Ömer TAfiLI S.B. Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, STANBUL Kocaeli Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, KOCAEL S. B. Haseki E itim ve Araflt rma Hastanesi, Enfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji, Kan Merkezi, STANBUL T.C. Sa l k Bakanl Tedavi Hizmetleri Kan Hizmetleri fiube Müdürlü ü, ANKARA Mersin Üniversitesi T p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, MERS N Karadeniz Teknik Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, TRABZON Türkiye K z lay Derne i, Zeynep Kamil Kan Merkezi, STANBUL Türkiye K z lay Derne i, Gaziantep Kan Merkezi, GAZ ANTEP Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, Kan Merkezi, ANKARA S.B. Ankara Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, ç Hastal klar Hematoloji Klini i, ANKARA Antalya Devlet Hastanesi, Kan Merkezi, ANTALYA stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Pediatrik Hematoloji BD, Kan Merkezi, STANBUL Ac badem Sa l k Grubu Hastaneleri, Kan Merkezi, STANBUL Abant zzet Baysal Üniversitesi T p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, BOLU S.B. Etlik htisas E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, ANKARA Galipdede Sok. No:9/5, Çankaya, ANKARA Antakya Devlet Hastanesi, Kan Merkezi, HATAY Yeditepe Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, STANBUL S.B. fiiflli Etfal E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, STANBUL T.C. Sa l k Bakanl Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü, ANKARA Dr. Suat Seren Gö üs Hastal klar ve Cerrahisi E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, ZM R Türkiye K z lay Derne i, Genel Müdürlü ü, ANKARA - 16 -
Doç. Dr. Naci T FT K Prof. Dr. Okan TÖRE Uzm. Dr. Ramazan ULUHAN Uzm. Dr. Rüçhan ULUTÜRK Prof. Dr. Zümrüt UYSAL Prof. Dr. Birsen ÜLKÜ Prof. Dr. Levent ÜNDAR Doç. Dr. Tevfik YAVUZ Dr. Ayla YAVUZ Bio. Mehmet YAY Prof. Dr. fiadi YENEN Prof. Dr. dil YEN CESU Doç. Dr. Emel YILMAZ Bio. Ayfle Onur YILMAZ Uzm. Dr. Sevinç YILMAZ Halil YILMAZSUR Prof. Dr. Bülent ZÜLF KAR Mersin Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, Kan Merkezi, MERS N Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, BURSA S.B. Zeynep Kamil E itim ve Araflt rma Hastanesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar, Kan Merkezi, STANBUL S.B stanbul E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, STANBUL Ankara Üniversitesi T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Pediatri Hematoloji BD, ANKARA stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, STANBUL Akdeniz Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar, Hematoloji BD, ANTALYA Düzce Üniversitesi T p Fakültesi Abdüssamed D K Kan Merkezi, DÜZCE Trabzon Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kan Merkezi, TRABZON Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, KAYSER stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi, Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal klar ABD, STANBUL Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Kan Merkezi, ANKARA Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, BURSA Türkiye K z lay Derne i Çapa K z lay Kan Merkezi, STANBUL S.B. Yüksek htisas Hastanesi, ç Hastal klar Klini i, Kan Merkezi, ANKARA T.C. Sa l k Bakanl Tedavi Hizmetleri Kan Hizmetleri Baflkanl, ANKARA stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar, Pediatrik Hematoloji BD, STANBUL - 17 -
Ç NDEK LER Sayfa Kan Merkezi Personelinin Görev ve Sorumluluklar................................. 21 Kan Merkezlerinde Bina ve Teknik Donan m...................................... 26 Kan Merkezi Yönetimi........................................................ 28 Ba flç Kazan m Programlar.................................................. 31 Ba flç Seçimi.............................................................. 35 Kan Alma................................................................. 41 Ba flç Reaksiyonlar........................................................ 46 Kan Grup Antijenleri........................................................ 52 Kan Gruplar n n Saptanmas...................................................60 Transfüzyon Öncesi Uygunluk Testleri........................................... 76 Antiglobulin Testler......................................................... 85 Transfüzyonla Bulaflan Enfeksiyonlar............................................ 95 Mikrobiyolojik Tarama Testleri................................................ 102 Kan n Haz rlanmas, Saklanmas ve Nakli....................................... 110 Aferez: Temel Özellikler, Ba flç Seçimi ve Yan Etkiler............................. 121 Transfüzyon Prati i ve Transfüzyon Uygulamalar n n Takibi......................... 125 Kan Bileflenleri Kullanma Endikasyonlar......................................... 131 Pediatrik Hastan n Transfüzyonunda Yenilikler / Yenido an Rehberi.................... 135 Transfüzyon Reaksiyonlar................................................... 140 Toplam Kalite Yönetimi...................................................... 164 Kan Merkezlerinde Kalite Güvencesi........................................... 169 Kan Merkezlerinde Kay t.................................................... 173 Kan Bankalar nda Biyoemniyet................................................ 184-19 -
KAN MERKEZ PERSONEL N N GÖREV VE SORUMLULUKLARI kinci Dünya Savafl sonras gereklilik duyulan modern kan bankac l yaklafl m, AIDS in tan mlanmas ndan sonra önem kazanm fl ve ülkelerin gündemini oluflturmufltur. Modern kan bankac l n n gereklilik ve önemi, organizasyonlar n yenilenmesi ve sistemlerin gelifltirilmesini zorunlu k l nca, dünya ülkeleri kendi sosyo ekonomik ve co rafi koflullar na uygun yeni modeller oluflturmaya bafllam fllar, yeniden yap lanma sürecinde, görev ve sorumluluklar, kazan lan ifllevlere göre tekrar düzenleyerek, yerel ya da hastane bünyesindeki kan merkezleri yerine, bölgesel kan merkezleri veya karma sistem uygulamalar n önermifllerdir. Hastane transfüzyon komiteleri ile ulusal kan organizasyon ve otoriteleri modern kan bankac l n n kurulufl flemas n oluflturmufltur. Ülkemizde ise modern kan bankac l organizasyonu aç s ndan ilk ad m 1983 y l nda yay mlanan 2857 say l "Kan ve Kan Ürünleri Kanunu" ve "Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeli i" ile olmufltur. Bu kanun ve yönetmelikte, kan bankalar n n tan mlar, sorumluluklar, çal flma prensipleri, bina, donan m ve personel yap lar belirtilmifl, ancak, personel görev tan mlar na ayr nt l yer verilmemifltir. 2007 tarihinde yay mlanan 5624 say l yeni "Kan ve Kan Ürünleri Kanunu", 2008 y l nda yay mlanan yeni "Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeli i" ve 2009 y l nda yay mlanan Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi ile kan bankalar n n yeni yap lanmas, donan m ve personel görev tan mlar ayr nt l biçimde belirlenmifltir. Buna göre kan bankalar ; Bölge kan merkezi: Bakanl n belirleyece i bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan ba fl ve transfüzyon merkezleri ile iflbirli i içinde çal flan, sorumlu oldu u bölgenin kan ihtiyac n karfl layacak kapasitede olan, kan bankac l - ile ilgili bütün ifl ve ifllemlerin yap labildi i en kapsaml birimi, Kan ba fl merkezi: Ba flç dan kan alan, iflleyifl yönünden bölge kan merkezine ba l olarak çal flan birimi, Transfüzyon merkezi: Acil durumlar d fl nda kan ba flç s ndan kan alma yetkisi olmayan, temin edilen kan veya bileflenini transfüzyon için çapraz karfl laflt rma ve gerek duyulan di er testleri yaparak hastalara kullan lmas amac yla haz rlayan birimi, Hizmet birimi: Transfüzyon merkezi, kan ba fl merkezi ve bölge kan merkezini ifade eder, fleklinde tan mlan rken, personel ve görev tan mlar flu flekilde yap lm flt r: Hizmet Birimi Sorumlusu Bölge Kan Merkezi (BKM) Hizmet Birimi Sorumlusu: Pozisyon profili: Türkiye de mesle ini icra etme yetkisine sahip uzman t p doktoru veya Bakanl kça verilen kan bankac l ve transfüzyon t bb kursu sertifikas na sahip veya kan bankac l ve transfüzyon t bb konusunda yüksek lisans yapm fl t p doktoru olmal d r. Daha önce ruhsatland r lm fl kan merkezlerinde en az 3 y l çal flm fl oldu unu belgeleyebilmelidir Görev tan m : BKM nin bütün organizasyonel ve idari sorumlulu unu tafl r. Kendine ba l birimlerin görevlerini planlamak ve organize etmek; hizmet birimindeki tüm çal flmalar n yasal mevzuata, kalite standartlar na uygun olarak yürütülmesini sa lamak; kan ba flç s kazan m programlar n, bölgede etkin ve verimli bir flekilde uygulatmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Kan Ba fl Merkezi (KBM) Hizmet Birimi Sorumlusu: Pozisyon profili: Türkiye de mesle ini icra etme yetkisine sahip uzman t p doktoru veya Bakanl kça verilen kan bankac l ve transfüzyon t bb kursu sertifikas na sahip veya kan bankac l ve transfüzyon t bb konusunda - 21 -
yüksek lisans yapm fl t p doktoru olmal d r. Sertifikalar n n bulunmamas halinde, atamalar n takip eden alt ay içinde Bakanl kça verilen kan bankac l ve transfüzyon t bb sertifikas kursuna kat lmas ve sertifika almas zorunludur. Görev tan m : BKM hizmet birimi sorumlusuna ba l olarak görev yapar. KBM nin organizasyonel ve idari sorumlulu unu tafl r. Sorumlusu olaca hizmet biriminin verimli, kaliteli, uyum ve iflbirli i içinde çal flmas n sa lamak, yürütülen tüm faaliyetlerle ilgili gerekli koordinasyonu sa lamak, mobil kan ba fl çal flmalar için gerekli organizasyonu sa lamak, BKM ile koordinasyonu sa lamak ve BKM sorumlusunun verece i mevzuata uygun di er görevleri yapmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Transfüzyon Merkezi (TM) Hizmet Birimi Sorumlusu: Pozisyon profili: Türkiye de mesle ini icra etme yetkisine sahip uzman t p doktoru veya Bakanl kça verilen kan bankac l ve transfüzyon t bb kursu sertifikas na sahip veya kan bankac l ve transfüzyon t bb konusunda yüksek lisans yapm fl t p doktoru olmal d r. Sertifikalar n n bulunmamas halinde, atamalar n takip eden alt ay içinde Bakanl kça verilen kan bankac l ve transfüzyon t bb sertifikas kursuna kat lmas ve sertifika almas zorunludur. Görev tan m : idari aç dan ba l bulundu u sa l k kuruluflu idari amirine ba l olarak görev yapar. TM nin organizasyonel ve idari sorumlulu unu tafl r. Sorumlusu olaca hizmet biriminin verimli, kaliteli, uyum ve iflbirli i içinde çal flmas n sa lamak, yürütülen tüm faaliyetlerle ilgili gerekli koordinasyonu sa lamak, hizmet birimindeki tüm çal flmalar n yasal mevzuata, ba l oldu u kalite standartlar na ve standart iflletim prosedürlerine uygun olarak yürütülmesini sa lamak, BKM ile koordinasyonu sa lamak ve ba l bulundu u sa l k kuruluflu transfüzyon komitesinin do al üyesi olmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Hizmet Birimi Personeli Personelin say ve çeflitleri hizmet biriminin kapasitesi do rultusunda hizmet biriminin sorumlusu taraf ndan belirlenir. Laboratuvar Yöneticisi Pozisyon profili: Kendi uzmanl k dal müfredat program nda laboratuvar e itimi alm fl Türkiye de mesle ini icra etme yetkisine sahip uzman t p doktoru olmal d r. Kan bankac l n n laboratuvar uygulamalar na yönelik alanlar nda yeterli bilgi, birikime sahip olmal ve bu konuda en az üç y ll k deneyimi olmal d r. Görev tan m : Laboratuvar n, kalite süreçlerine uygun iflletilmesi, çal flmalar n izlenmesi ve denetlenmesi, test sonuçlar n n imzalanmas, testlerde kullan lan t bbi alet ve cihazlar n, çal fl r ve haz r durumda bulundurulmas n n sa lanmas gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Doktor Pozisyon profili: Türkiye de mesle ini icra etme yetkisine sahip t p doktoru olmal d r. Görev tan m : Faaliyetlerinin ilgili mevzuat, karar ve direktiflere uygun olarak etkin, verimli ve uyumlu bir flekilde yürütülmesinden, Kan Ba fl Merkezi Yöneticisine ve Bölge Kan Merkezi Sorumlusuna karfl sorumludur. Kan ba flç s seçiminin bilimin ve t bb n gereklerine uygun olarak gerçeklefltirilmesini sa lamak, "Kan Ba flç s Bilgilendirme ve Sorgu Formu"nun ba flç lar taraf ndan doldurulmas n sa lamak, kan ba flç s adaylar na kan ba- fllanabilecek ve ba fllanamayacak durumlar hakk nda ve kan yolu ile bulaflan hastal klar ile ilgili bilgiler vermek, nöbet hizmetlerine girmek ve nöbet süresi boyunca hizmet birimine amirlik yapmak, ba l oldu u birim yöneticisi taraf ndan verilecek mevzuata uygun di er görevleri yapmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. - 22 -
Kalite Yönetimi Sorumlusu Pozisyon profili: Üniversitelerin Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksekokullar n n T bbi Laboratuvar Teknikerli i bölümü mezunu olmal veya Üniversitelerin Yüksek Hemflirelik Okulu mezunu olmal d r. Rehber yürürlü e girdi- i tarihte kan merkezlerinde hali haz rda çal flmakta olan personel bu görevini sürdürecektir Görev tan m : Görevlerini ilgili kalite prosedürleri, mevzuat, karar ve direktiflere uygun olarak yapmakla yükümlüdür ve görevlerinin yerine getirilmesi konusunda yöneticisine karfl sorumludur. Kan hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi felsefesinin yerleflmesi için; bölge kan merkezi ve ba l lar nda gerekli e itimleri, planlama faaliyetlerini ve uygulamalar gerçeklefltirmek, kalite sistem dokümantasyonunun haz rlanmas n ve koordinasyonu sa lamak, BKM ve ba l lar nda prosedür ve talimatlar n etkin bir flekilde uygulanmas n sa lamak ve hizmet birimi sorumlusunun verdi i mevzuata uygun di er görevleri yerine getirmek gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Kalite Kontrol Teknikeri Pozisyon profili: Üniversitelerin Hemflirelik Okulu, Üniversitelerin Sa l k Meslek Yüksekokullar n n Sa l k Memurlu u Bölümü (lisans e itimi veren), Üniversitelerin Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksek Okullar n n T bbi Laboratuvar Teknikerli i Bölümünden mezun olmal d r. Görev tan m : Kalite kontrol faaliyetlerinin ilgili mevzuatlara, bilimsel standartlara ve geliflmelere uygun bir flekilde yürütülmesinden BKM Sorumlusuna karfl sorumludur. Sorumlu oldu u kan hizmet biriminde iyi üretim uygulamalar kapsam nda ürün elde edilmesi amac ile kalite politikas do rultusunda, kan n toplanmas ndan serbest b rak lmas na kadar geçen süreci rehbere göre kontrol etmek ve iyilefltirme çal flmalar yapmak, istatistiksel ifllem kontrolü yapmak, ekipman n ve testlerin validasyonlar n yapmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Laboratuvar Teknikeri Pozisyon profili: Üniversitelerin Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksek Okullar n n T bbi Laboratuvar Teknikerli i Bölümünden mezun olmal d r. Görev tan m : Bulundu u birim faaliyetlerinin ilgili mevzuatlara, bilimsel standartlara ve geliflmelere uygun yöneticisine karfl sorumludur. Çal flt birimin görevlerini kalite süreçlerine uygun olarak eksiksiz bir flekilde yerine getirmek, Laboratuvar n temizlik ve düzenini sa lamak, kulland cihazlar n bak m ve temizli ini sa lamak, testleri azami dikkat ve titizlikle çal flmak, biyoemniyet kurallar na uymak ve nöbet tutmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Biyomedikal Teknikeri Pozisyon profili: Üniversitelerin Biyomedikal ile ilgili e itim veren yüksek okullar ndan mezun olmal d r. Görev tan m : Görevlerini ilgili kalite prosedürleri, mevzuat, karar ve direktiflere uygun olarak yapmakla ba l oldu u yöneticisine karfl sorumludur. Sorumlu oldu u bölge veya haricinde; haz rlanan kalibrasyon ölçümleri ve bak m plan na uymak, e itim, bak m ve kalibrasyon ölçümleri gibi Biyomedikal hizmetler kapsam nda verilecek görevleri yapmak, BKM ve ba l hizmet birimlerinde kullan lmakta olan tüm t bbi cihazlar n envanterini haz rlamak, gerekli kay tlar yapmak, t bbi cihaz ve donan mlar n teknik ve/veya periyodik bak mlar n yap p, ilgili Bak m Formu doldurarak cihaz dosyalar nda muhafaza etmek gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r Bilgisayar Teknikeri Pozisyon profili: En az iki y ll k meslek yüksek okullar (bilgisayar, elektrik, elektronik) bölümlerinden mezun olmal d r. Görev tan m : Görevlerinin yerine getirilmesinden dolay BKM sorumlusuna karfl sorumludur. Bilgisayarlar ve - 23 -
bilgisayar destekli di er cihazlar ile ilgili her türlü bak m-onar m ifllerini kay t alt nda tutmak, garanti sürelerini ve bak m sözleflmelerini takip etmek, bilgisayar a na dâhil tüm ürünlerin düzgün çal flmalar için gerekli koflullar sa lamak, ar za an nda sorumlulu u çerçevesinde ilk müdahaleyi yapmak gibi görevleri vard r. Görev tan - m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Teknisyen Pozisyon profili: Elektrik, elektronik, inflaat, tesisat iflleri ile ilgili yüksek okul veya meslek liselerinden birinden mezun olmal d r. Görev tan m : Görevlerini ilgili, mevzuat, karar ve direktiflere uygun olarak etkin, verimli ve uyumlu bir flekilde yapmaktan BKM sorumlusuna karfl sorumludur. Periyodik olarak sigortalar n, ampullerin, anahtar, duy ve prizlerin kontrollerini yap p, bozuk olanlar de ifltirmek, S hhi ve elektrik tesisatlar ilgili sorunlar gidermek, görevi ile ilgili malzemeler, kullan lacak alet, cihaz ve avadanl klar ifle haz r halde bulundurmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r Flebotomist Pozisyon profili: Hemflirelik okullar veya Üniversitelerin 4 y ll k Sa l k Meslek Yüksekokullar n n Sa l k Memurlu u Bölümü veya üniversitelerin Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksek Okullar n n T bbi Laboratuvar Teknikerli i Bölümü mezunu olmal d r. Görev tan m : Görevlerini ilgili prosedürler, mevzuat, karar ve direktiflere uygun olarak yerine getirmekten genel olarak Kan Hizmet Birimi Sorumlusuna, mobil ve sabit kan alma çal flmalar nda ve nöbetlerde ise doktora karfl sorumludur. Kan ba flç s ndan kan alma ifllemlerini, belirlenmifl standart prosedürlere uygun flekilde gerçeklefltirmek, gerekli durumlarda "Kan Ba flç s Bilgilendirme ve Sorgu Formu nun doldurulmas nda ba flç ya yard mc olmak, mobil kan ba fl çal flmalar na kat lmak, gerekli olan ekip malzemelerini haz rlamak, görevli oldu u alan n, t bbi prosedürlere uygunlu unu, düzenini ve temizli ini sa lamak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Kan Ba flç s Kazan m Personeli Pozisyon profili: Üniversitelerin sa l kla ilgili e itim veren fakültelerinden mezun olmal d r. Görev tan m : Görevlerini ilgili kalite prosedürleri, mevzuat, karar ve direktiflere uygun olarak yapmakla KBM sorumlusuna karfl sorumludur. Kan ba flç s bilinçlendirme e itimini yapar, gönüllü kazan m için sivil toplum örgütleriyle iletiflime geçerek gönüllü e itiminin sa lanmas nda aktif rol almak, mobil kan ba fl çal flmalar öncesine ait tüm planlamay yapmak ve aktif olarak araç kullanmak gibi görevleri vard r. Görev tan m ayr nt l biçimde Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi nde bulunmaktad r. Kan ve kan ürünlerinin güvenli transfüzyonu için iyi bir organizasyon ile görev ve sorumluluklar n iyi tan mlanm fl olmas gerekir. Sorumluluk sadece kan n toplanmas, haz rlanmas, muhafazas ve da t m n de il kullan m n da kapsar. Bu nedenle kan kullanacak olan hekim ve hemflirenin görev ve sorumluluklar ndan afla da söz edilmifltir. Kan stemini Yapan Doktorun Görev ve Sorumluluklar 1. Transfüzyon gereklili inin gösterilmesine yönelik testleri yapmak, 2. Gereken kan/kan ürünü cinsi, miktar ve verilifl h z n belirlemek, 3. stem formunu uygun flekilde düzenlemek, gerekli hallerde do ru ve aç k direktifler vermek, 4. Acil transfüzyon endikasyonlar nda aciliyetin derecesini belirlemek ve kan merkezine uygun mesajlar (istem formu/telefon görüflmesi/bizzat giderek) göndermek, 5. Hasta ad na saklanan kanlarda ihtiyaç ortadan kalkm flsa kan merkezini bilgilendirmek, 6. Transfüzyon reaksiyonlar n kaydetmek, izlemek ve nedenlerini araflt rmak. - 24 -