Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Kyoto Protokolü, Aralık 2015 Paris Öncesi ve Sonrası Gelişmeler Ve Türkiye nin Durumu/Tutumu

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Kyoto Protokolü, Aralık 2015 Paris Öncesi ve Sonrası Gelişmeler Ve Türkiye nin Durumu/Tutumu Prof. Dr. Murat TÜRKEŞ (Fiziki Coğrafya ve Jeoloji - Klimatoloji ve Meteoroloji) Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu ve TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi Türkiye Barolar Birliği Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu İklim Değişikliğ Özel Gündemli Çalışma Toplantısı 28 Kasım 2015, Saat: 10:00, Litai Otel - ANKARA

Uluslararası ve Hükümetlerarası İklim Değişikliği Rejimi: Süreç ve Başlıca Sonuçları 2

İklim Değişikliği Sürecindeki Önemli Dönüm Noktaları ve Gelişmeler Çalışma/Eylem/Etkinlik/Süreç Bilimsel ve teknik değerlendirme ve bilgilenme çalışmaları Yasal bir hükümetlerarası çerçeve iklim rejimi için hazırlık Yasal iklim rejimine temel oluşturacak bir çerçeve iklim anlaşmasına yönelik eylem stratejileri Yasal yükümlülük hedefleri Yasal yükümlülükleri yürütme etkinlikleri (Kyoto kuralları) Yasal sera gazı yükümlülüklerinin uygulanması Kyoto sonrası yasal iklim rejiminin oluşturulması ve sera gazı yükümlülüklerinin belirlenmesi Başlıca Konferans, Antlaşma ve Gelişmeler WMO Dünya Birinci İklim Konferansı (1979) Villach İklim Değişikliği Konferansları (1985 ve 1987, Villach) Toronto Değişen Atmosfer Konferansı (1988, Toronto) WMO/UNEP IPCC nin kuruluşu (1988) IPCC 1. Değerlendirme Raporu (Aralık 1990, Cenevre) BM Küresel İklimin Korunması Kararı (Aralık 1988, New York) Nordwijk Bakanlar Konferansı (Kasım 1989, Nordwijk) WMO Dünya İkinci İklim Konferansı (Ekim-Kasım 1990, Cenevre), BM Hükümetlerarası İklim Değişikliği Görüşmeleri (1991-1992, çoğu Cenevre de olmak üzere, dünyanın çeşitli kentlerinde) BM Çevre ve Kalkınma Konferansı (Haziran 1992, Rio de Janerio) BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (Haziran 1992, Rio de Janerio) İDÇS Berlin Buyruğu (Nisan 1995, Berlin) İDÇS Kyoto Protokolü (Aralık 1997, Kyoto) İDÇS Buenos Aires Eylem Planı (Kasım 1998, Buenos Aires) İDÇS Bonn Siyasi Uzlaşması (Temmuz 2001, Bonn) İDÇS Marakeş Uzlaşmaları (Kasım 2001, Marakeş) İDÇS Montreal Konferansı Kararları (Kasım- Aralık 2005, Montreal) İDÇS Kyoto Protokolü nün yürürlüğe girişi (Şubat 2005, New York) İDÇS Bali Eylem Planı/Yol Haritası (Aralık 2007, Bali) İDÇS Bangkok İklim Değişikliği Görüşmeleri (Mart-Nisan 2008, Bangkok) İDÇS Kopenhag Uzlaşması (Aralık 2009, Kopenhag) İDÇS Cancun Uzlaşmaları (Aralık 2010, Cancun) İDÇS Durban Uzlaşmaları (Aralık 2011, Durban) Kyoto Sonrası Yasal İklim Değişikliği 3 Rejimi? (Aralık 2015 Paris)

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi İklim değişikliğine neden olan sera gazı salımlarını (SGSler) azaltmaya yönelik eylem stratejilerini ve yükümlülüklerini, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (İDÇS) düzenler. Haziran 1992 de Rio da gerçekleştirilen Yerküre Zirvesi nde (UNCED) imzaya açılan ve Mart 1994 te yürürlüğe giren İDÇS ye, bugüne kadar yaklaşık 190 ülke ve Avrupa Topluluğu taraf olmuştur. 4

İDÇS İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi nin (İDÇS) nihai amacı (Madde 2): Atmosferdeki sera gazı birikimlerinin, insanın iklim sistemi üzerindeki tehlikeli etkilerini önleyecek bir düzeyde durdurulması... 5

İDÇS İDÇS sürecinin önemli ilkeleri (Madde 3): 1) Eşitlik, 2) Ortak ama farklılaştırılmış sorumluluklar, 3) Önleyici yaklaşım, 4) Maliyet-etkin önlemler, 5) Sürdürülebilir kalkınma hakkı ve 6) Saydam bir uluslararası ekonomik sistem. İDÇS nin sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı (Madde 3.4): Taraflar sürdürülebilir kalkınmaya erişme hakkına sahiptir ve bu desteklenmelidir. 6

A v u s tr a ly a A v u s tu r y a B e y a z R u s y a * B e lç ik a B u lg a r is ta n * K a n a d a Ç e k o s lo v a k y a * D a n im a r k a E k I Ü lk e le r i A v r u p a E k o n o m ik T o p lu lu ğ u E s to n y a * F in la n d iy a F r a n s a A lm a n y a Y u n a n is ta n M a c a r is ta n * İ zla n d a İ r la n d a İ ta ly a J a p o n y a L itv a n y a * L e to n y a * L ü k s e m b u r g İ D Ç S E K L E R İ A v u s tr a ly a A v u s tu r y a B e lç ik a K a n a d a D a n im a r k a E k I I Ü lk e le r i A v r u p a E k o n o m ik T o p lu lu ğ u F in la n d iy a F r a n s a A lm a n y a Y u n a n is ta n İ zla n d a İ r la n d a İ ta ly a J a p o n y a L ü k s e m b u r g H o lla n d a Y e n i Z e la n d a N o r v e ç P o r te k iz İ s p a n y a İ s v e ç İ s v iç r e H o lla n d a T ü r k iy e (M a r a k e ş te ç ık a r ıld ı) Y e n i Z e la n d a B ir le ş ik K r a llık (İ n g ilte r e ) N o r v e ç P o lo n y a * P o r te k iz R o m a n y a * R u s y a F e d e r a s y o n u * İ s p a n y a İ s v e ç İ s v iç r e T ü r k iy e U k r a y n a * İ n g ilte r e (B ir le ş ik K r a llık ) A m e r ik a B ir le ş ik D e v le tle r i * P a za r e k o n o m is in e g e ç iş s ü r e c in d e k i ü lk e le r. A m e r ik a B ir le ş ik D e v le tle r i 7

İDÇS Yükümlülükleri 1) Ortak yükümlülükler: Ülkelerin ortak ama farklı(laştırılmış) sorumlulukları, ulusal ve bölgesel kalkınma öncelikleri, amaçları ve özel koşulları dikkate alınarak, insan kaynaklı SGSlerin azaltılması, iklim değişikliğinin önlenmesi ve etkilerinin azaltılması vb. 2) Ek I Tarafları: İnsan kaynaklı SGSleri 2000 yılına kadar 1990 düzeylerinde tutma; GYÜlere mali kaynak ve teknoloji aktarılması, onların özel gereksinimlerinin karşılanması, vb. 8

İDÇS-Türkiye Cumhuriyeti İlişkilerinin Kısa Tarihçesi Türkiye, İDÇS nin eklerinde gelişmiş ülkeler arasında değerlendirildiği için ve bu koşullar altında özellikle enerji ilişkili CO 2 ve öteki sera gazı salımlarını 2000 yılına kadar 1990 düzeyine indirme, gelişme yolundaki ülkelere mali ve teknolojik yardım vb. konulardaki yükümlülüklerini yerine getiremeyeceği gerçeğiyle, Sözleşme yi Haziran 1992 de Rio da imzalamamış ve 24 Mayıs 2004 tarihine kadar da taraf olmamıştır. 9

İDÇS ve Türkiye - 1 Türkiye, 1992-1995 döneminde katıldığı hemen tüm İDÇS Hükümetlerarası Görüşme Komitesi (INC) toplantılarında, - özellikle enerji ilişkili CO 2 ve öteki sera gazı salımlarını 2000 yılına kadar 1990 düzeyinde tutmasının olanaksız olduğunu ve - İDÇS nin iki Ekinden de çıkarak ya da - özel koşulları dikkate alınarak kendisine bazı kolaylıklar sağlanması koşuluyla Eklerde kalarak, - Sözleşme ye taraf olabileceğini resmi olarak bildirmiştir. 10

İDÇS ve Türkiye - 2 Aralık 1997 de Kyoto da yapılan TK-3 te, Türkiye isminin İDÇS nin eklerinden silinmesi için Pakistan ve Azerbaycan tarafından verilen değişiklik önergeleri, esas olarak ABD ve AB nin etkisiyle kabul edilmemişti. Türkiye nin tüm çabalarına ve beklentilerine karşın, İDÇS nin 1998 yılında Buenos Aires de yapılan TK-4 ve 1999 da Bonn da yapılan TK-5 toplantılarında, Sözleşme nin Eklerinden çıkma istemi, ABD ve AB nin karşı çıkması sonucunda kabul edilmemiş ve Kasım 2000 de yapılan TK- 6 ya (Lahey Konferansı na) ertelenmişti. 11

İDÇS ve Türkiye - 3 Türkiye, Kasım 2000 de yapılan Lahey Konferansı na ise görece farklı bir yaklaşımla katıldı. Türkiye, bu yaklaşıma uygun olarak, Lahey Konferansı nda, - Türkiye nin, sanayileşmenin ilk aşamasında olduğu hatırlatılarak ve - İDÇS de belirtilen ortak ama farklı(laştırılmış) sorumluluk ilkesi doğrultusunda pazar ekonomisine geçiş sürecindeki ülkelere sağlanan ayrıcalıklar gibi uygun koşullardan yararlanması koşuluyla, - (Türkiye) isminin Ek II den silinerek Ek I de kalması yönünde resmi bir değişiklik önergesi verdi. 12

İDÇS ve Türkiye - 4 Türkiye nin Ek II den çıkarak İDÇS ye bir Ek I ülkesi olarak taraf olma isteği, 29 Ekim-6 Kasım 2001 tarihlerinde Fas ın Marakeş kentinde yapılan 7. Taraflar Konferansı nda kabul edildi. 13

İDÇS ve Türkiye - 5 Türkiye ye ilişkin kararda, özetle (Decision 26/CP.7, FCCC/CP/2001/13/Add.4): Tarafların, eşitlik temelinde ve ortak ama farklılaştırılmış sorumlulukları ve bunu karşılayan olanaklarına uygun olarak, insanoğlunun bugünkü ve gelecek kuşaklarının yararı için iklim sistemini korumak zorunda olduklarının altı çizilerek; TK nın, Türkiye nin isminin Ek II den silinmesini kararlaştırdığı ve Tarafları, Türkiye Sözleşme ye taraf olduktan sonra, onu Ek I deki öteki Taraflardan farklı yapan özel koşullarını kabul etmeye davet ettiği açıklandı. 14

İDÇS ve Türkiye - 6 Türkiye ulusal düzeydeki (TBMM) yasal süreci 2003 sonunda tamamladı ve 24 Şubat 2004 te BM ye resmi olarak başvurdu. Sözleşme kuralları gereğince, İDÇS ye 24 Mayıs 2004 tarihinde 188. ülke olarak taraf oldu. 15

Ya sonra? KYOTO PROTOKOLÜ - Hedefi, - Yasal yükümlülükler, - Ekleri, - İşleyişi, - Yürürlüğe girişi, - AB, ABD, OECD ve Ekonomileri Büyük Gelişmekte Olan Ülkelerin durumu, - Türkiye nin durumu, ulusal koşulları ve çıkarları Ve yeniden, Ya sonra? 16

Kyoto Protokolü (KP) Küresel sera gazı salımlarını 2000 sonrasında azaltmaya yönelik yasal yükümlülük girişimleri ve yasal yükümlülük hedefleri, sırasıyla, (1) İDÇS Taraflar Konferansı nın (TK) 28 Mart-7 Nisan 1995 tarihleri arasında Berlin de yapılan 1. Toplantısı nda kabul edilen Berlin Buyruğu nda (2000 yılı sonrası için sayısal olarak belirlenmiş yasal YÜKÜMLÜLÜKLER ), ve (2) Aralık 1997 de kabul edilen Kyoto Protokolü nde yer almıştı. 17

Kyoto Protokolü İlke, Hedef ve Yükümlülükleri (Çok özet) 18

KYOTO PROTOKOLÜ NÜN ÖNEMLİ MADDELERİ KP Kapsamında Taraf Ülkelerden Ne Bekleniyor? Yanıt Madde 2: EK I Tarafları nın, sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek amacıyla, kendileri için niceliksel olarak belirlenmiş salım sınırlandırmasına ve 3. Madde deki azaltma yükümlülüklerini gerçekleştirmek amacıyla; kendi ulusal koşullarına uygun politikaları ve önlemleri yürütmeleri ve/ya da daha fazla geliştirmeleri

KP Kapsamında Taraflar ın ulusal politikaları ve önlemleri, neleri içermelidir? Yanıt Madde 2: (i) Ulusal ekonominin ilgili sektörlerinde enerji verimliliğinin arttırılması; (ii) İlgili uluslararası çevresel anlaşmalardan doğan yükümlülüklerini dikkate alarak, Montreal Protokolü nce denetlenmeyen sera gazlarının yutaklarının ve haznelerinin korunması ve arttırılması; sürdürülebilir orman yönetimi uygulamalarının, ormanlaştırmanın ve yeniden ormanlaştırmanın desteklenmesi; (iii) İklim değişikliği kaygılarının ışığı altında, tarımın sürdürülebilir biçimlerinin desteklenmesi; (iv) Çevreye duyarlı ileri ve değişik teknolojilerin, CO 2 tutucu teknolojilerin, yeni ve yenilenebilir enerjilerin araştırılması, geliştirilmesi, artan kullanımı ve desteklenmesi;

KP Kapsamında Taraflar ın ulusal politikaları ve önlemleri, neleri içermelidir? Yanıt Madde 2: (v) Pazarın eksikliklerinin, Sözleşme nin hedefiyle uyuşmayan vergi ve gümrük ayrıcalıklarının ve sera gazı salan tüm sektörlerdeki teşviklerin sürekli azaltılması ya da aşamayla kaldırılması ve pazar kurallarının uygulanması; (vi) Montreal Protokolü nce denetlenmeyen SGSleri azaltan ya da sınırlandıran politikaları ve önlemleri desteklemek amacıyla, ilgili sektörlerdeki uygun reformların desteklenmesi, (viii) Ulaştırma sektöründe Montreal Protokolü nce denetlenmeyen SGSlerin azaltılması ve/ya da sınırlandırılması önlemleri; (viii) Enerji üretimi, taşınması ve dağıtımında olduğu kadar, atık yönetimi yöntemlerinin kullanılması ve atık iyileştirilmesi aracılığı yoluyla metanın azaltılması ya da sınırlandırılması önlemleri.

KP Ek I Taraflarının Ana Yükümlülüğü Nedir? Yanıt Madde 3: Gelişmiş ülkeler, Ek A da listelenen sera gazlarının insan kaynaklı CO 2 eşdeğer salımlarını, - Ek B de açıklanan niceliksel salım sınırlandırma ve azaltma yükümlülüklerine uygun olarak, - 2008-2012 yükümlülük döneminde -tek başlarına ya da ortaklaşa- 1990 düzeylerine göre - en az % 5 azaltacaklar. 22

Kyoto Protokolü EK A S e r a G a z la r ı K a rb o n d io k s it (C O 2 ) M e ta n (C H 4 ) D ia z o t m o n o k s it (N 2 O) H id ro flu o ro k a rb o n la r (H F C le r) P e r flu o ro k a rb o n la r (P F C le r) S ü lfü r h e k s a flu o rid (S F 6 ) S e k tö r le r /k a y n a k s ın ıfla r ı E n e r ji: Y a k ıt y a n m a s ı E n e rji s a n a y ile ri F a b rik a s a n a y ile ri v e in ş a a t U la ş tırm a Ö te k i s e k tö rle r Y a k ıtla r d a n k a y n a k la n a n te h lik e li s a lım la r K a tı y akıtla r P e tro l v e d o ğ a l g a z Ö te k i 23

Kyoto Protokolü EK A S a n a y i s ü r e ç le r i: M in e ra l ü rü n le ri K im y a s a n a y ii M e ta l ü re tim i Ö te k i ü re tim H a lo k a rb o n la r ın v e s ü lfü r h e k s a flu o rid in ü re tim i H a lo k a rb o n la r ın v e s ü lfü r h e k s a flu o rid in tü k e tim i S o lv e n t v e k u lla n ıla n ö te k i ü r ü n le r T a r ım : M id e fe r m a n ta s y o n u H a y v a n s a l g ü b re y ö n e tim i Ç e ltik ta r ım ı T a r ım s a l to p ra k la r S a v a n la r ın y a n m a s ı T a rla d a ta r ım s a l a tık la rın y a n m a s ı Atık : A ra z i ü z e rin d e k a t ı a tık y o k e d ilm e s i Atık s u y ö n e tim i Atık y a k ılm ası 24

K Y O T O P R O T O K O L Ü E K B T a r a f Y ü k ü m lü lü k A v u stra ly a... 108 A v u stu ry a... 92 B e lç ik a... 92 B u lg a rista n *... 92 K a n a d a... 94 H ırv a tista n *... 95 Ç e k C u m h u riy e ti*... 92 D a n im a rk a... 92 E sto n y a *... 92 A v ru p a T o p lu lu ğ u... 92 F in la n d iy a... 92 F ra n sa... 92 A lm a n y a... 92 Y u n a n ista n... 92 M a c a rista n *... 94 İ z la n d a... 110 İ r la n d a... 92 İta ly a... 92 J a p o n y a... 94 L itv a n y a *... 92 L ie c h te n ste in... 92 L e to n y a *... 92 L ü k s e m b u rg... 92 M o n a k o... 92 H o lla n d a... 92 Y e n i Z e la n d a... 100 N o rv e ç... 101 P o lo n y a *... 94 P o rte k iz... 92 R o m a n y a *... 92 R u sy a F e d e ra sy o n u *... 100 S lo v a k y a *... 92 S lo v e n y a *... 92 İsp a n y a... 92 İsv e ç... 92 İsv iç re... 92 U k ra y n a *... 100 İn g ilte re (B ir le şik K ra llık )... 92 A m e rik a B ir le şik D e v le tle ri... 93 * P a za r e k o n o m is in e g e ç iş s ü r e c in d e k i ü lk e le r. 25

KP nin Yürürlüğü Yanıt Madde 25: KP, gelişmiş ülkelerin 1990 yılı toplam CO 2 salımlarının en az % 55 ini karşılayan sanayileşmiş ülkeleri de içerecek biçimde, İDÇS ye taraf en az 55 ülke tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girebiliyor ve yasal olarak bağlayıcı olabiliyor(du): 26

KP nin Yürürlüğü - 2 1990 salımlarının % 17.4 üne sahip olan Rusya Federasyonu (RF), 16 Şubat 2005 tarihinde KP ye 141. ülke olarak taraf oldu. Sonuç olarak: ABD (% 36.1) olmaksızın EK-1 ülkelerinin 1990 yılı toplam salımlarının % 61.6 oranına ulaşıldı ve ABD ve Avustralya nın küresel iklim sisteminin korunmasına yönelik olumsuz yaklaşımlarına karşın, RF nin de sürece katılımıyla, uzun bir gecikme döneminden sonra Kyoto Protokolü 16 Şubat 2005 tarihinde yürürlüğe girdi. 27

Kyoto Protokolü Düzenekleri Sera gazı salımlarını buna bağlı olarak da iklim değişikliğinin etkilerini azaltma etkinliklerini en düşük maliyetle yüklenmek için, gelişmiş ülkelere sağlanan ulusal sınırlarının dışına çıkma kolaylığı: 1) ORTAK YÜRÜTME 2) TEMİZ KALKINMA DÜZENEĞİ 3) SALIM TİCARETİ 28

Ortak Yürütme (OY), 1) Ortak Yürütme bir Ek I ülkesinin başka bir Ek I ülkesinde SGSleri azaltmayı amaçlayan bir projeye yatırım yapmasıyla Salım Azaltma Birimleri (SAB) kazanması ve bunun kendi belirlenmiş salım yükümlülüğüne sayılması; ev sahibi Ek I ülkesinin aktardığı SAB ın ise, o ülkenin kendi fazla indirimlerinden düşülmesidir. 29

2) Temiz Kalkınma Düzeneği Temiz Kalkınma Düzeneği (TKD), yükümlülük sahibi bir yatırımcı ülke (gelişmiş ülke) ile yükümlülüğü olmayan bir ev sahibi gelişme yolundaki ülke (GYÜ) arasında gerçekleşen bir çeşit OY dir. KP ye göre, projelerin, yatırımcı ülkenin kendi salım yükümlülüğünü gerçekleştirmek için kullanabileceği Onaylanmış Salım Azaltımları (OSA) oluşturması gerekir. OSA: CO 2 eşdeğeri bir metrik tona eşit salım azaltma birimi. 30

3) Salım Ticareti (ST) Amacı: KP/Madde 17 ye göre, Ek B'deki Taraf ülkeler, Madde 3'teki yükümlülüklerini yerine getirmek amacıyla sera gazı salımları ticaretine katılabilecekler; Buna benzer herhangi bir ticaret, 3. Maddedeki niceliksel salım sınırlandırma ve azaltma yükümlülüklerinin karşılanması amacıyla, yerli eylemlere ek olacaktır. 31

Devam Buna göre, oluşturulan Salım Ticareti düzeneği, kuramsal olarak gelişmiş ülkeler (BMİDÇS EK II ülkeleri) ile BMİDÇS de tanımlanmış olan pazar ekonomisine geçiş sürecindeki EK I ülkeleri (şimdi çoğu AB üyesi ) arasında salım kredilerini satma ve almaya izin veren bir salım ticareti rejimi nin kurallarını belirler. 32

Türkiye Cumhuriyeti nin Kyoto Protokolü ne Taraf Olması (SONUÇ değil, gelinen nokta...)

Türkiye nin KP ye Taraf Olması Türkiye nin BMİDÇS ye katılımı sonrasında, BMİDÇS ne Yönelik KP ne Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı (Kanun No. 5836) Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından önemli tartışmalarla birlikte 5 Şubat 2009 da kabul edildi. 5836 No.lu Kanun 17 Şubat 2009 da 27144 Sayılı Resmi Gazetede yayımlandı. Türkiye nin Kyoto Protokolü ne katılımı (taraf olması), resmi uygun bulma belgesinin 28 Mayıs 2009 da BM ye sunulmasından sonraki 90. günde, 26 Ağustos 2009 da yürürlüğe girmiş oldu. EK B de yer almıyor: bu yüzden sayısal olarak belirlenmiş bir sera gazı azaltım ya da denetleme yükümlülüğü yok; genel ilke ve hükümlere tabi 34

Öncesi ve Sonrası ile Kopenhag İklim Değişikliği Konferansı Sondan Bir Önceki Durak: Kasım 2009 Barselona Görüşmeleri: 7-18 Aralık 2009 Kopenhag Zirvesi öncesi son önemli toplantı özelliği taşıyan BMİDÇS nin Uzun Süreli İşbirliği Eylemi Çalışma Grubunun yedinci (US-İŞB ÇG 7) ve KP Ek I Tarafları için Daha Kuvvetli Yükümlülükler Çalışma Grubunun dokuzuncu (KP ÇG 9) toplantılarının ikinci bölümleri 2-6 Kasım 2009 tarihlerinde Barselona da yapıldı.

İlerleme Kaydedilmesi Beklenmiş Olan Başlıca Konular İklim değişikliğine uyum ve teknolojik işbirliği; Özellikle enerji ve ulaştırmadan kaynaklanan sera gazı salımlarının azaltılması; Gelişmekte olan ülkelerde ormansızlaştırmadan ve arazi kullanımı değişikliklerinden kaynaklanan sera gazı salımlarının azaltılması; İklim değişikliğine uyumun ve olumsuz etkilerin finansmanı ve kapasitenin kuvvetlendirilmesi; Gelişmiş ülkelerin sayısal olarak belirlenmiş ve yeterli/etkili düzeydeki sera gazı salımlarını azaltma yükümlülükleri; Gelişmekte olan ülkelerin kendi ulusal koşullarına uygun iklim değişikliğiyle savaşım etkinliklerinin (NAMAlar) yeterli finansman ile desteklenmesi. 36

Kopenhag dan Neler Bekliyorduk/Bekleniyordu? 1- Gelişmiş ülke tarafları için sayısal olarak belirlenmiş kuvvetli sera gazı salımlarını azaltma hedeflerinin belirlenmesi; 2- Gelişmekte olan ülkelere gereken desteklerin sağlanması yoluyla, ulusal düzeyde uygulayabilecekleri NAMAların belirlenmesi; 3- Finansman ve teknoloji işbirliği ve kaynaklarının önemli düzeyde arttırılması; 4- İklim değişikliğinin etkilerine en fazla açık olan ülkeler ile en fakir ya da en az gelişmiş ülkelere iklim değişikliğine uyum ve etkilerinin finansmanı konularında daha fazla yardım için mali düzeneklerin sağlanması; 5- Bu destekleri yönetmek için adil ve uygulanabilir bir yönetim yapısının oluşturulması. 37

Kopenhag Zirvesi nin Çıktıları: Kopenhag Uzlaşması Sözleşmenin, atmosferdeki sera gazı birikimlerini iklim sistemi üzerindeki tehlikeli antropojen etkiyi önleyecek düzeyde durdurmayı başarmaya yönelik nihai amacına ulaşmak için, küresel ortalama yüzey sıcaklığındaki artışın 2 C nin altında olması gerektiğinin kabul edilmesi; Uyum için, özellikle en az gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan küçük ada devletleri ve Afrika daki etkilere açık gelişmekte olan ülkelerdeki esnekliği oluşturma ve etkilenebilirliği azaltmayı amaçlayan uyum eylemlerinin desteklenmesinin güvence altına alınması. 38

Kopenhag Uzlaşması - 2 Ek I Taraflarının tek başlarına ya da ortaklaşa 2020 için niceliksel salım hedeflerini yürütme yükümlülüğü alması ve belirlenen bu niceliksel salım hedeflerinin 31 Ocak 2010 tarihine kadar BMİDÇS sekretaryasına sunulması. Ek I dışı Taraflarının kabul edecekleri uluslararası destek arayan kendi ulusal koşullarına uygun iklim değişikliğiyle savaşım etkinliklerinin (NAMAlar), ilgili teknoloji, finansman ve kapasite oluşturma desteğiyle birlikte kaydedilmesi ve desteklenen savaşım eylemlerinin ilgili listeye eklenmesi. 39

Kopenhag Uzlaşması - 3 Orman bozulumundan ya da yitiriminden kaynaklanan salımların azaltılmasını içeren bir düzeneğin ivedilikle kurulması ve böyle eylemler için gerekli finansman kaynaklarının harekete geçirilmesi konularında uzlaşılması. Gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerin gereksinimlerini karşılamak üzere 2020 yılına kadar ortaklaşa 100 milyar ABD Doları kaynağı harekete geçirme hedefini yüklenmiş olması. Çeşitli kaynaklardan derlenen bu fonun önemli bir bölümü Kopenhag Yeşil İklim Fonu aracılığıyla sağlanacaktır. 40

Kopenhag Uzlaşması - 4 Teknoloji geliştirme ve aktarılmasını hızlandıracak olan bir Teknoloji Düzeneğinin kurulması. 2010 yılında tamamlanacak olan bu uzlaşmanın yürütülmesinin, Sözleşme nin nihai amacı ışığında değerlendirilmiş olması. Bu değerlendirme, 1.5 C lik sıcaklık artışını, uyum gösterilebilirlik açısından Kabul edilebilir gören bilimsel bilgi tarafından desteklenen çeşitli konularla bağlantılı uzun süreli hedefin kuvvetlendirilmesi düşüncesini kapsar. 41

Kopenhag Uzlaşması - 5 Kopenhag Uzlaşmasının en başarılı çıktısı, iklim değişikliği sürecinin kısa ve uzun dönemli finansmanıyla ilgilidir. Kopenhag Uzlaşması na göre, gelişmiş ülkeler gelişmekte olan ülkelerin gereksinimlerini karşılamak üzere: 2010-2012 dönemi için 30 milyar ABD Doları sağlayacak; 2020 ye kadar ayrıca 100 milyar ABD Doları uzun dönemli fon çeşitli kaynaklardan oluşturulacaktır. 42

Durban da Neler Oldu? Durban İklim Değişikliği Konferansı nın Sonuçları BMİDÇS Taraflar Konferansı nın 17 nci ve Kyoto Protokolü Taraflar Konferansı nın 7 nci Toplantıları (UNFCCC COP17/CMP7), 28 Kasım 9 Aralık 2011 tarihleri arasında Güney Afrika nın Durban Kentinde gerçekleştirildi. Durban Konferansı nın öncelikli amacı; Kyoto Protokolü nün 2008-2012 birinci yükümlülük döneminin sonrasında, örneğin 2020 yılına kadar ve sonrası için, gelişmiş ülkelerin sayısal sera gazı salımlarını azaltma ve mali-teknolojik yükümlülüklerini belirlemek ve Yeşil İklim Fonu nun uygulanmasını sağlamak, vb. şeklinde özetlenebilir. 43

Durban da Neler Oldu? Durban İklim Değişikliği Konferansı nın Sonuçları - 2 (1) Durban da BMİDÇS ye Taraf 194 ülke, Kuvvetlendirilmiş Eylem için Durban Platformu konulu Çalışma Grubu adı verilen bir Taraflar Konferansı kararları paketi üzerinde uzlaştı. Durban Platformu, Kyoto sonrası tüm Taraflara uygulanabilecek olan bir yeni protokolün, Kyoto Protokolü için bir ikinci yükümlülük döneminin ve Yeşil İklim Fonu nun başlatılmasını içermektedir. (2) Durban da hükümetler, 2015 yılını geçmemek üzere iklim değişikliğiyle savaşım için evrensel ölçekte yasal bir antlaşmayı kabul etmeyi kararlaştırdı. (3) 35 gelişmiş ülkenin hükümetleri, Kyoto Protokolü nün (KP Doha Düzeltmesi) 1 Ocak 2013 te başlayacak olan ikinci yükümlülük dönemi konusunda uzlaştı. (4) Taraflar, ekonomi temelli hedeflerini niceliksel salım sınırlandırma ya da azaltma yükümlülüklerine ya da amaçlarına çevirecekler ve bu hedeflerini 1 Mayıs 2012 ye kadar sunacaklar. 44

Durban da Neler Oldu? Durban İklim Değişikliği Konferansı nın Sonuçları - 3 (5) 2010 yılında Cancun da oluşturulan Yeşil İklim Fonu nun çalışmaya başlaması, GÜ lerin kendilerini iklim değişikliğinin etkilerinden korumaları, düşük karbonlu ve yenilenebilir enerjileri içeren bir kalkınmaya erişmeleri ve iklim değişikliğine karşı uyum çabalarına yardımcı olacaktır. Ancak, Fonun henüz bu amaçla harekete geçirebileceği bir bütçesi yoktur. (6) Tarafların Yeşil İklim Fonu nun maliyetinin karşılanmasını sağlamak üzere, mali yükümlülüklerini 2012 yılı için bir an önce tamamlamaları gerekiyor. Yeşil İklim Fonu Komitesi, BMİDÇS kapsamındaki iklim finasmanının gözden geçirmesini ve denetimini yapmakla ve TK ya yardımcı olmakla görevlendirildi. (7) Bu kapsamda, Fonun uzun süreli finasmanını sağlamaya yönelik bir özel çalışma programı üzerinde de anlaşmaya varıldı. 45

Durban da Neler Oldu? Durban İklim Değişikliği Konferansı nın Sonuçları - 4 (8) Taraflar Cancun Uzlaşmalarını sürdürebileceklerdir. Yeni önlemler, gelişmekte olan ülkelerin temiz ve düşük karbon teknolojilerine geçişlerini destekleyecek olan bir Teknoloji Düzeneği nin oluşturulmasını, uyum amaçlı eylem ve çalışmalarının küresel ölçekte eşgüdümünü yapacak olan bir Uyum Komitesi ni de içermektedir. (9) Teknoloji Düzeneği, 2012 de tümüyle uygulamaya girecektir. Bu kapsamda, bu Düzeneğin, İklim Teknoloji Merkezi ve Ağı da yürürlüğe girecektir. (10) Ulusal Uyum Planları gelişmekte olan ülkelere iklim değişikliğinden etkilenebilirliklerini değerlendirme ve azaltma olanağı ile iklim değişikliğiyle ilişkili ekstrem hava ve iklim olayları ve afetlerinin neden olduğu zarar ve kayıplara karşı en iyi korumayı sağlayacaktır 46

Durban da Neler Oldu? Durban İklim Değişikliği Konferansı nın Sonuçları - 5 (11) Kyoto Protokolü Temiz Kalkınma Düzeneği kapsamında, hükümetler karbon yakalama/tutma ve biriktirme projelerine ilişkin işlemleri de kabul etti. - Bu kılavuzlar, çevresel bütünleşmeyi ve korumayı sağlamak üzere her beş yılda bir gözden geçirilecektir. (12) Hükümetler, gelişmiş ülkelere BMİDÇS altındaki hedef ve yükümlülüklerinin bir bölümünü yerine getirmelerine yardımcı olmak amacıyla, bir piyasa (pazar) temelli düzeneğin geliştirilmesi konusunda da anlaşmaya vardı. - Bu yeni Pazar Düzeneği nin ayrıntıları 2012 yılının sonuna kadarki görüşmelerde belirlenecektir. 47

Sonuçların Değerlendirilmesi - 1 Durban da ulaşılan uzlaşmaya ve alınan tüm bu kararlara göre, zayıf ya/da kuvvetli bir biçimde olsun; iklim değişikliğiyle savaşım, küresel ortalama yüzey sıcaklığının 2 o C nin altında tutulması, Kyoto Protokolü nün ikinci yükümlülük dönemi kullanılarak iklim değişikliği savaşımında gerekli yeni teknolojiler ve alt yapılar için yeni yatırımların, işbirliklerinin ve karbon pazarlarının (salım ticaretinin ya da alışverişlerinin) oluşturulması olanağının sürdürülebileceği, başka bir deyişle «Kyoto Protokolü nün bir süre daha yoluna devam edeceği ve işlevini yerine getirebileceği» ortaya çıkıyordu. 48

Sonuçların Değerlendirilmesi - 2 UNEP in 2010 yılında yayımlanan Salım Açıkları Raporu, Kopenhag Uzlaşması Vaatleri Küresel Isınmanın 2 C ya da 1.5 C de Sınırlandırılması İçin Yeterli midir? başlıklı çalışmasına göre; küresel ısınmanın 2 C nin altında tutulabilmesi için, 2020 yılındaki küresel sera gazı salımları 44 milyar ton (Mt) karbondioksit (CO 2 ) eşdeğeri (MtCO 2 e) aşmamalıdır. Bunun içinse, gelişmiş ülkelerin CO 2 e salımlarını 2020 yılına kadar yaklaşık % 40, 2050 yılına kadar yaklaşık % 80 düzeyinde azaltmaları gerekecektir. 49

Sonuçların Değerlendirilmesi - 3 Sonuç olarak, Durban Konferansı, çok zor da olsa, kısmen bilimsel temellere, ağırlıklı olarak da ülkelerin ya da ülke gruplarının ortak duygu ve gelecek çıkarlarına dayanarak; iklim değişikliğiyle yakın ve orta gelecekte savaşım için dünyaya kapıları aralık tutmayı başarmış oldu. Ancak, O, gelişmiş ülkeler için niceliksel olarak belirlenmiş yasal sera gazı salımlarını azaltma yükümlülükleri açısındansa, Aralık 2010 da Cancun Uzlaşmaları nda ve öncesinde öngörülen küresel hedefler ve kazanımların korunması ve geliştirilmesi konusunda tümüyle başarısız olmuştur. 50

Varşova İklim Değişikliği Konferansı nın Sonuçları BMİDÇS Taraflar Konferansı nın 19 nci ve Kyoto Protokolü Taraflar Konferansı nın 9 ncu Toplantıları (UNFCCC COP19/CMP9), 11 22 Kasım 2013 tarihleri arasında Polonya nın başkenti Varşova da gerçekleştirildi. İlk kez gerçekleşen ilerleme ve kabul edilen başlıca kararlar: İklim Değişikliğinin Etkileri ile Bağlantılı Hasar ve Kayıplar için Uluslararası Varşova Düzeneği (FCCC/CP/2013/L.15) başlıklı BMİDÇS TK kararı. Bu Düzenekle, GÜler 2014 ten başlayarak, GYÜlerin şiddetli tropikal fırtınalar gibi hızlı gelişen afetler ve deniz seviyesinin yükselmesi ya da çölleşme gibi yavaş gelişen iklim ilişkili olumsuz süreçlere karşı, teknik uzmanlık ve potansiyel mali yardım konularında yükümlülük almış oldu. 51

Varşova İklim Değişikliği Konferansı nın Sonuçları-2 İlk kez gerçekleşen ilerleme ve kabul edilen kararlar: Evrensel Bir İklim Değişikliği Antlaşmasının Hazırlanması ve İklim Değişikliği Savaşımı Yükümlülükleri için İş Planı : Varşova toplantılarında Taraflar, 2015 sonunda yapılacak olan ve gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerin sera gazı salımlarını azaltma ve sınırlandırma ya da denetlemelerini öngören yeni bir evrensel iklim değişikliği antlaşmasının kabul edilmesinin beklendiği BMİDÇS Paris Zirvesine kadar çalıştırılacak yeni bir çalışma planı ve takvimi üzerinde zor da olsa bir uzlaşmaya varıldı. İş Planına göre, Tarafların küresel düzeydeki iklim değişikliği savaşımına özetle kim ne kadar hazırsa ve ne kadarını yapmayı istiyorsa şeklinde ifade edilebilecek olan niyet temelli gönüllü katkı sağlamaları öngörülüyor. 52

Buraya Kadarki En Önemli Sonuç: Sonuçları açısından çok olumsuz etkiler yaratmış olan Kopenhak 2011 ve Paris 2015 arasında iklim sisteminin korunması ve iklim değişikliği ile savaşım açısından önemli sayılabilecek herhangi bir ilerleme sağlandığını söylemek ya da bir başarı hikayesi anlatmak olanaksızdır 53

Türkiye nin BMİDÇS kapsmanında, belki de Kyoto Sonrası Dönem için kabul edilmesi (Aralık 2015 Paris Konferansı) ve 2020 yılından sonra uygulanması öngörülen Yeni İklim Rejimine yönelik olarak almaya Niyet Ettiği Sera Gazı Denetleme Önlemlerinin Eleştirel Bir Gözden Geçirmesi Enerji ve her türlü kaynak tasarrufu, enerjinin ve tüm diğer doğal kaynakların etkin ve yeterli kullanımı, doğal varlıkların (orman ekosistemlerinin, tüm yaşam birlikleri ve biyotopların, biyolojik çeşitliliğin, vb.) korunması, toplu taşım araçlarının benimsenmesi gibi bireysel önlemler ve sürdürülebilir tüketim/davranış tarzları önemlidir. 54

Türkiye nin BMİDÇS kapsmanında, belki de Kyoto Sonrası Dönem için kabul edilmesi (Aralık 2015 Paris Konferansı) ve 2020 yılından sonra uygulanması öngörülen Yeni İklim Rejimine yönelik olarak almaya Niyet Ettiği Sera Gazı Denetleme Önlemlerinin Eleştirel Bir Gözden Geçirmesi - 2 Ancak: Bu kadar geniş ve çok boyutlu büyük bir küresel sorunun çözümünde, bölgesel ve küresel ekonomik ve çevre/iklim antlaşmalarının varlığı, açık, hesaplanabilir, denetlenebilir, hesap verilebilir/ sorulabilir, adil, eşit ve farklılaştırılmış yükümlülükler ile birlikte uygulanabilirliğinin sağlanması çok daha önemli ve yaşamsaldır. 55

Türkiye nin BMİDÇS kapsmanında, belki de Kyoto Sonrası Dönem için kabul edilmesi (Aralık 2015 Paris Konferansı) ve 2020 yılından sonra uygulanması öngörülen Yeni İklim Rejimine yönelik olarak almaya Niyet Ettiği Sera Gazı Denetleme Önlemlerinin Eleştirel Bir Gözden Geçirmesi - 3 Örneğin, önümüzdeki günlerde, 30 Kasım-11 Aralık 2015 tarihleri arasında Paris te yapılacak olan 21. İklim Değişikliği Zirvesinde kabul edilmesi ve 2020 sonrasında yürürlüğe girebilecek olması beklenen yeni bir evrensel (tüm ülkeleri bağlayan) iklim değişikliği antlaşması, şu anda yalnız devletlerin ve hükümetlerarası kuruluşların değil, konuyla ilgili tüm STK ların, gönüllü kuruluşların, sendikaların ve iş dünyasının en önemli gündem maddelerinden birini oluşturmaktadır. 56

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 1 Belgede, Türkiye Cumhuriyeti, 1/CP.19 ve 1.CP/20 sayılı kararlar uyarınca, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinin (BMİDÇS) 2. Maddesinde yer alan temel hedefini sağlamaya yönelik olarak niyet edilen ulusal katkısını (INDC) ve ilgili bilgilerini sunmaktadır. denilmektedir. 57

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 2 Açıkça görülebileceği bu belge, Kyoto sonrası yeni iklim değişikliği rejimine katkı vermeye ilişkin bir yükümlülük belirleme ve almaya yönelik değildir. İkincisi ve asıl olarak, BMİDÇS nin genel ilkelerini karşılamaya yönelik ve hedefi net olmayan bir niyeti ortaya koymaktadır. Bu ise, ayrıca başta enerji politikaları gelmek üzere, Türkiye nin sera gazı salımlarında ciddi artışlara yol açan sektörlerde ciddi politika değişikliklerine ve gerçek/etkin önlem ve eylemleri uygulamaya niyetli olmadığını göstermektedir. 58

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 3 Ulusal Şartlar: 2012 Yılı Ulusal Sera Gazı Emisyon Envanter Raporunda, 2012 yılı toplam sera gazı emisyonları yaklaşık olarak 440 milyon ton karbondioksit eşdeğeri olarak belirlenmiştir. 2012 yılı emisyonlarında karbondioksit eşdeğeri olarak en büyük payı %70.2 ile enerji kaynaklı emisyonlar alırken, bunu sırasıyla %14.3 ile endüstriyel proses emisyonları, %8.2 ile atık ve %7.3 ile tarımsal faaliyetler takip etmiştir. Ayrıca 2012 yılı kişi başı emisyon miktarı, 5.9 ton/kişi olarak hesaplanmış olup, bu rakam OECD ve AB ortalamalarına göre çok daha düşüktür. 59

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 4 Niyet Edilen Ulusal Katkı Hakkında Destekleyici Bilgiler: INDC (Katkı): Referans Senaryoya (BAU) göre sera gazı emisyonlarında 2030 yılında %21 oranına kadar azaltım. Uygulama Dönemi (Katkı Dönemi): 2021-2030 Kapsam: Ekonomi genelinde. Enerji, endüstriyel prosesler, tarım, arazi kullanımı arazi kullanım değişikliği ve ormancılık, ve atık sektörleri. 60

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 5 61

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 5 Niyet Edilen Ulusal Katkı Hakkında Destekleyici Bilgiler: Sera Gazları: (Sera gazı emisyon envanterinde yer alan tüm emisyonlar: Karbon dioksit (СО2), Metan (СН4), vb.) Yöntemsel Yaklaşım: IPCC metodolojisi Uluslararası piyasa mekanizmalarının kullanımı Ulusal Şartların ışığında adiliyet ve çabaların ölçeği Ulusal katkının, Sözleşme nin temel hedefine (Madde 2) faydası 62

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 6 Niyet Edilen Ulusal Katkı Hakkında Destekleyici Bilgiler: Planlama Süreci: Türkiye gelişen koşullara göre bu INDC yi revize edebilir. Türkiye niyet ettiği ulusal katkıyı yerine getirmek için gerekli plan ve politikalara sahiptir: - Onuncu Kalkınma Planı - İklim Değişikliği Ulusal Stratejisi - İklim Değişikliği Eylem Planı - Sanayi Strateji Belgesi - Enerji Verimliliği Strateji Belgesi - Ulusal Geri Dönüşüm Stratejisi ve Eylem Planı - Sera Gazlarının İzlenmesi, Raporlanması ve Doğrulanması Hakkında Mevzuat - Ulusal Akıllı Ulaşım Sistemleri Strateji Belgesi (2014-2023) ve Eylem Planı (2014-63 2016)

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 7 Niyet Edilen Ulusal Katkı Hakkında Destekleyici Bilgiler: Finansal İhtiyaçlar: Bu noktada, bahse konu INDC nin başarı ile sağlanması için Türkiye, 26/CP.7, 1/CP.16, 2/CP.17, 1/CP.18 ve 21/CP.20 sayılı kararlar çerçevesinde, yerli kaynaklarını kullanacak ve yeşil iklim fonu da dâhil olacak şekilde, finans, teknik, teknoloji ve kapasite geliştirmeye yönelik uluslararası destekleri kullanacaktır. 64

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 8 Niyet Edilen Ulusal Katkı Hakkında Destekleyici Bilgiler: Enerji - Güneş enerjisinden elektrik üretiminin 2030 yılına kadar 10 GW kapasiteye ulaşması - Rüzgar enerjisinden elektrik üretiminin 2030 yılına kadar 16 GW kapasiteye ulaşması - Mümkün olan tüm hidrolik kapasitenin kullanılması - 2030 yılına kadar 1 adet nükleer santralin devreye alınması - Elektrik üretiminde ve şebekesindeki kayıp oranının 2030 yılında %15 seviyesine düşürülmesi - Kamu Elektrik Üretim Santrallerinde Rehabilitasyon çalışmaları - Elektrik Üretiminde Yerinden Üretimin, Kojenerasyon ve Mikrokojenerasyon Sistemlerinin Yaygınlaştırılması 65

Türkiye Cumhuriyeti nin BMİDÇS Kapsamında 2021-2030 Dönemi İçin Öngördüğü NİYET EDİLEN ULUSAL OLARAK BELİRLENMİŞ KATKI Belgesi - 9 Niyet Edilen Ulusal Katkı Hakkında Destekleyici Bilgiler: Sanayi: Ulaştırma: Binalar ve Kentsel Dönüşüm: Tarım: Atık: Yutak Alanlar: Yutak alanların artırılması ve arazi bozulumunun önlenmesi - Orman Rehabilitasyon Eylem Planı ve Ağaçlandırma Seferberliğinin uygulanması 66

Türkiye nin BMİDÇS 1. Ulusal Bildirimine Göre: Önlemlerin Alındığı Senaryoya göre Türkiye nin Toplam Enerji Tüketiminde 2005-2020 Dönemindeki Değişim (Mtoe: milyon ton eşdeğer petrol) Referans senaryoya göre enerji tüketimi 2020 de 176.6 Mtoe 16.3 Mtoe } (%12) azaltım İstem Yönetimi senaryosuna göre enerji tüketimi 2020 de 160.3 Mtoe Geçmişteki niyet beyanları ile karşılaştırma

Türkiye nin BMİDÇS 1. Ulusal Bildirimine Göre: Önlemlerin Alınmadığı ve Alındığı Senaryolara göre Türkiye nin Toplam CO 2 Salımlarında 2005-2020 Dönemindeki Değişim ve Sonuçları Alınan önlemlerin beklenen etkisi Referans senaryo Referans senaryoya göre 2020 de ~ 605 Mt C0 2 salımı } 75 Mt (%12) azaltım Gerçekleşen salımlar İstem yönetimi Senaryosuna göre 2020 de ~ 530 Mt CO 2 salımı 2020 ile karşılaştırıldığında SGSler deki azalmalar: Enerji sektöründe 37.2 Mt (% 16.8), sanayi sektöründe 28.7 Mt (% 14.6), konut sektöründe 9.4 Mt (% 14.4).

İlginiz İçin Teşekkürler 69

Kaynaklar - 1 FCCC/CP/2001/13/Add.4. 2001. Decision 26/CP.7, Amendment to the list in Annex II to the Convention, UN/FCCC Conference of the Parties, Seventh Session, Marrakesh, 29 October 6 November 2001. Türkeş, M. 2001a. Hava, İklim, Şiddetli Hava Olayları ve Küresel Isınma. T.C. Başbakanlık Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2000 Yılı Seminerleri, Teknik Sunumlar, Seminerler Dizisi 1: 187-205. Türkeş M. 2001b. Bonn Anlaşması ve küresel ısınmanın önlenmesindeki rolü. TMMOB Türkiye III. Enerji Sempozyumu: Küreselleşmenin Enerji Sektöründe Yapısal Değişim Programı ve Ulusal Enerji Politikaları, 5-7 Aralık 2001, Bildiriler Kitabı, 339-353. Türkeş, M. 2001c. Küresel iklimin korunması, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Türkiye. Tesisat Mühendisliği 61: 14-29. 70

Kaynaklar - 2 Türkeş, M. 2002. İklim Değişikliği: Türkiye İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi İlişkileri ve İklim Değişikliği Politikaları. TÜBİTAK Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri Teknoloji Öngörü Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli, Ankara. Türkeş, M. 2003a. Küresel iklim değişikliği ve gelecekteki iklimimiz. 23 Mart Dünya Meteoroloji Günü Kutlaması Gelecekteki İklimimiz Paneli, Bildiriler Kitabı (Ed., M. Türkeş), 12-37. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara. Türkeş, M. 2003b. Sera gazı salımlarının azaltılması için sürdürülebilir teknolojik ve davranışsal seçenekler. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası, V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi: Çevre Bilim ve Teknoloji Küreselleşmenin Yansımaları. Bildiriler Kitabı, 267-285, Ankara. Türkeş, M. 2006. Küresel iklimin geleceği ve Kyoto Protokolü. Jeopolitik 29: 99-107. 71

Kaynaklar - 3 Türkeş, M. 2007. İklim Değişikliği: 12 Temel Soru. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) EMO Enerji Dergisi Eki. EMO Yayını 2007, 32 sayfa, Ankara. Türkeş, M. 2008a. Gözlenen iklim değişiklikleri ve kuraklık: Nedenleri ve geleceği. Toplum ve Hekim 23: 97-107. Türkeş, M. 2008b. İklim değişikliğiyle savaşım, Kyoto Protokolü ve Türkiye. Mülkiye 259: 101-131. Türkeş, M. 2008c. İklim değişikliği ve küresel ısınma olgusu: Bilimsel değerlendirme. Küresel Isınma ve Kyoto Protokolü: İklim Değişikliğinin Bilimsel, Ekonomik ve Politik Analizi (Yayına Hazırlayan, E. Karakaya), 21-57. Bağlam Yayınları No. 308, Bağlam Yayıncılık, İstanbul. Türkeş, M. 2008d. Küresel iklim değişikliği nedir? Temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler. İklim Değişikliği ve Çevre 1: 45-64. 72

Kaynaklar - 4 Türkeş, M. 2009. Kopenhag iklim değişikliği zirvesi ve Türkiye. Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji 1185: 14-15. Türkeş, M. 2010a. Kopenhag uzlaşması: Büyük bir hayal kırıklığı. Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji 1193: 14. Türkeş, M. 2010b. Klimatoloji ve Meteoroloji. Birinci Baskı, Kriter Yayınevi - Yayın No. 63, Fiziki Coğrafya Serisi No. 1, ISBN: 978-605-5863-39-6, 650 + XXII sayfa, İstanbul. Türkeş, M. 2011. Dünyada ve Türkiye de iklim değişikliği, kuraklık ve çölleşme. In: II. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi Bildiri Kitabı (EK): 5-19. Ankara Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 22-25 Kasım 2011, Kızılcahamam - Ankara. Türkeş, M. 2012a. Küresel İklim Değişikliği ve Çölleşme. İçinde: Günümüz Dünya Sorunları Disiplinlerarası Bir Yaklaşım (ed. N. Özgen), s.1-42. Eğiten Kitap: Ankara. 73

Kaynaklar - 5 Türkeş, M. 2012b. Durban İklim Değişikliği Konferansı nın sonuçları. Çevre İklim Değişikliği, Nature Life Magazine 12 (Ocak-Şubat): 18-19. Türkeş, M. 2012c. Küresel ısınma mı, yoksa soğuma mı? Çevre İklim Değişikliği, Nature Life Magazine 13 (Mayıs-Haziran): 62-65. Türkeş, M. 2012d. RIO+20 (Sürdürülebilir Kalkınma) Konferansı nın bireşimi ve başlıca sonuçları. Çevre İklim Değişikliği, Nature Life Magazine 14: 88-90. Türkeş, M. ve Bilir P. 2013. Hükümetlerarası antlaşmalar kapsamında iklim değişikliğiyle savaşım yükümlülükleri ve iklim etiği. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası 10. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi - Çevre Yönetimi, Bildiriler Kitabı, s.443-459, 12-14 Eylül 2013: Ankara. Türkeş, M. ve Kılıç, G. 2004. Avrupa Birliği nin iklim değişikliği politikaları ve önlemleri. Çevre, Bilim ve Teknoloji, Teknik Dergi 2: 35-52. 74

Kaynaklar - 5 Türkeş, M., Sümer, U.M. ve Çetiner, G. 2000. Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmaları. Tesisat Dergisi 52: 84-100. UNEP/WMO. 1995. United Nations Framework Convention on Climate Change. UNEP/WMO Information Unit on Climate Change and Climate Change Secretariat, Geneva. UNEP/CCS. 1998. The Kyoto Protocol to the Convention on Climate Change. UNEP/IUC and Climate Change Secretariat. 75