DĠL ve KONUġMA GELĠġĠMĠ DESTEK EĞĠTĠM SETĠ KULLANMA KILAVUZU (15 ünite ve 30 kategori) Set, toplam 15 alt ünite ve 30 kategoriden oluşmaktadır. Her sette ortalama 90 ile 120 arasında kart bulunmaktadır. Her görselin kartı bireysel ya da 4 kişilik gruplarla çalışma için en uygun boyutlar olan 9 cm x 9 cm ebatlarındadır. Kartlarda 20'lik mukavvaya çift yüz renkli sıvama yapılmıştır. Dayanıklılığı arttırmak adına kartların her iki tarafına selefon kaplanmıştır. Yıpranmayı önlemek ve tehlikeyi azaltmak adına köşeler ovaldir. Çocuklarla ortak ilginin kolayca sağlanması adına ise fotoğraf görseller yerine resim görseller tercih edilmiştir. Amaç: 1. Çocukların dil gelişimleri desteklemek 2. Dil gelişimi desteğiyle kelime dağarcığı zenginleşen çocukların başta zekâ gelişimleri olmak üzere sosyal ve ruhsal gelişimlerini destekleyerek genel gelişimlerini desteklemek 3. Çocukların sözcükleri zihinlerinde doğru kategorize etmelerini desteklemek Desteklenebilecek Alanlar: 1. Alıcı dilin geliştirilmesi 2. İfade edici dilin geliştirilmesi 3. Kelime dağarcığının geliştirilmesi 4. Dikkat düzeyinin ve süresinin arttırılması 5. Dilbilgisi kurallarına uygun cümle kurma becerisinin geliştirilmesi 6. Hafızanın güçlendirilmesi 7. Kelimelerin anlamlarına göre ayrıştırılmasının desteklenmesi (Dil ve anlam bilimsel ayırımlar) 8. Sıra alma becerilerinin geliştirilmesi 9. Dinleme becerisinin geliştirilmesi 10. Soru sorma becerisinin geliştirilmesi 11. Soru-Cevaplarla diyalog düzeyinin arttırılması
GiriĢ: 1. Araştırmalara göre insanlar eşit dil yeteneği ile doğarlar, fakat gelişimleri için gerekli uyaranları alamadıklarında dil gelişimlerinde problemler yaşayabilirler. 2. Dilin kazanılmasında insanların doğuştan getirdiği bilişsel kapasite her ne kadar önemli olsa da bu kapasite çocuğun içinde yetiştiği çevre tarafından olumlu ya da olumsuz olarak etkilenmektedir. 3. Çocuklara dil ve konuşma açılarından doğru model olunmadığında veya çocuklar dil girdisinin yeterli olmadığı bir ortama uzun süre maruz bırakıldıklarında dili ve konuşmayı öğrenemezler. 4. Gelişim; bir bütündür ve gelişim alanları birbirini etkiler; birbirinden etkilenir. Herhangi bir gelişim alanındaki aksama diğer gelişim alanlarındaki gelişmeleri de olumsuz etkiler. Örneğin, dil ve konuşma gelişimi genellikle zihinsel gelişim ile paralel ilerler. Yani dil ve konuşma gelişimi normal olan çocukların zihinsel gelişimleri; zihinsel gelişimleri normal olan çocukların da dil ve konuşma gelişimleri normaldir. Tam tersi bir ifadeyle dil ve konuşma gelişimlerinde sorun olan çocukların zihinsel gelişimlerinde, zihinsel gelişimlerinde sorun olan çocukların da dil ve konuşma gelişimlerinde sorunlar vardır. Kısaca İnsan, dili kadar düşünür. 5. Dil ve konuşma gelişimi sadece bilişsel gelişimle ilişkili değildir. Yani dil ve konuşma gelişiminde problem olan çocukların genelde sosyal ve ruhsal gelişimlerinde de problemler vardır. Dil ve konuşma gelişimi ile diğer gelişim alanları arasındaki ilişkinin bu denli sıkı olması kuşkusuz çocuklarda dil ve konuşma gelişiminin önemini bir kat daha arttırmaktadır. Bu yüzden dil ve konuşma gelişimi için kritik dönemler olan 3-6 yaş aralığındaki çocukların dil ve konuşma gelişimlerini yeterince ve doğru biçimde desteklemek gerekmektedir. 6. Çocukların dil ve konuşma gelişimleri ne kadar erken ve doğru desteklenirse çocuklarda dil ve konuşma gelişimleri açılarından o kadar doğru ve normal bir ilerleme ortaya çıkar. Dilara MERMERTAġ Uzman Dil ve KonuĢma Terapisti KürĢat ARIKMERT Özel Eğitim Uzmanı & Uzman Endüstri ve Örgüt Psikologu
ÖRNEK UYGULAMA 1- Malzeme Listesi: a. Kullanma Kılavuzu: Çalışmaların aileler tarafından ev ortamına genellenebilmesi adına kullanma kılavuzunda olabildiğince sade bir dil kullanılmıştır. b. Dil ve KonuĢma GeliĢimi Destek Eğitim Seti Sözcük Kontrol Listesi: Sette bulunan kartların isimlerinin semantik akıcılığa göre sıralanmış sözcük listeleridir. c. 1 adet kalem 2- Uygulama: a. Eğitimci; Çocukla karşılıklı olarak sandalyeye oturur ve aralarında kartları dizebilecekleri masa vardır. Ünitedeki tüm görselleri çıkarır ve resimleri yukarıya bakacak şekilde üst üste masaya dizer. Çocuğa şu yönergeyi verir: Şimdi seninle birlikte bazı resimlere bakacağız. Bakalım bu resimlerden hangilerini tanıyabileceksin? b. Setteki kartlardan bir tanesini çocuğa göstererek Söyle bakalım, bu resimde ne görüyorsun? diye sorar. Çocuğun, doğru isimlendirdiği kartları sağ tarafa; yanlış isimlendirdiği ya da isimlendirmediği kartları ise sol tarafa resimler yukarıya bakacak şekilde üst üste dizer. c. Bütün kartlar bittikten sonra emin olmak adına çocuktan doğru isimlendirdiği görselleri yeniden isimlendirmesini ister. d. Çocuk ikinci turda da bütün kartları doğru olarak isimlendirirse bir sonraki aşamaya geçilir. Lakin ikinci turda yanlış isimlendirdiği kartlar olursa bu kartları da birinci turda yanlış isimlendirdiği ya da isimlendiremediği kartların içine dâhil eder. Buraya kadar yapılan çalışma çocuğun çalışılan ünite ile ilgili sözcük dağarcığıdır. e. Eğitimci Dil ve KonuĢma GeliĢimi Destek Eğitim Seti Sözcük Kontrol Listesi nin üst kısmına çocuğun adını soyadını, doğum tarihini ve testin yapıldığı tarihi yazar. Daha sonra çocuğun, doğru isimlendirdiği kartların karşısına (+) işareti koyarken yanlış isimlendirdiği kartların karşısına ise ( ) işareti koyar. Çocuğun doğru isimlendirdiği kartları kutuya kaldırır. Yanlış isimlendirdiği ya da isimlendiremediği kartları ise semantik akıcılık sırasına göre sıralayıp aşağıdaki öğretim basamaklarını takip eder.
ÖĞRETĠM BASAMAKLARI 1. Tekrar Et ( Dinle ) Basamağı: Dil ve Konuşma Gelişimi Destek Eğitim Seti Sözcük Kontrol Listesi nde başına ( ) koyduğu sözcüklerin kartlarından semantik akıcılık sırasına uygun olarak ilk 3 görseli alır. Eğitimci: a. Kartları, yönü çocuğa dönük olacak biçimde masanın üzerine dizer. b. Çocuğa görseli göstererek söylediği kartın ismini tekrar etmesini ister. c. Çocukla birlikte yeterince tekrar yapıldıktan sonra bir sonraki aşamaya geçilir. 2. Göster ( Anla-Alıcı Dil ) Basamağı: Eğitimci, bir önceki aşama olan Tekrar Et Basamağı nda kullandığı kartları masanın üzerine dizerek çocuktan ismini söylediği kartı bulup göstermesini ister (Alıcı dil gelişimini destekler. Henüz konuşamayan çocuklarla da oynanabilir.) a. Çocuk seçili 3 kartı da ardı ardına yapılan 3 denemenin hepsinde de doğru olarak gösterebilir hale geldikten sonra bir sonraki aşamaya geçilir. 3. Söyle ( Söyle - İfade Edici Dil ) Basamağı: Eğitimci, bir önceki aşama olan Göster Basamağı nda kullandığı kartları masanın üzerine dizerek çocuktan, gösterdiği kartın ismini söylemesini ister. a. Çocuk seçili 3 kartın adını ardı ardına yapılan 3 denemenin hepsinde de doğru olarak söylerse bu kartlar bir kenara kaldırılır. 4. Sonuç: a. Semantik akıcılık sıralamasına göre sıradaki 3 kart seçilir ve yukarıdaki ilk 3 maddede yer alan çalışmalar aynen yapılır. b. Ünitedeki bütün kartlar bittikten sonra tüm ünite için yeniden Sözcük Dağarcığı Tespiti yapılır. c. Çocuğun isimlendiremediği ya da yanlış isimlendirdiği kartlar varsa bu kartlarla ilgili yeniden ilk 3 maddedeki çalışmalar yapılır. d. Bir hafta içinde günaşırı olarak yapılan 3 Sözcük Dağarcığı Tespiti çalışmasında % 100 olarak başarıya ulaşıldığında bir sonraki üniteye geçilir.
DĠL ve KONUġMA GELĠġĠMĠ DESTEK EĞĠTĠM SETĠ EYLEMLER 1-2-3 ÜNĠTESĠ SÖZCÜK KONTROL LĠSTESĠ Öğrenci Adı Soyadı: Doğum Tarihi: / /201.. Tarih: / /201.. Acıkmak Çömelmek Gruplamak Kurulamak Şarkı söylemek Açmak Çöp atmak Güneşlenmek Kurutmak Şıklatmak Ağda yapmak Dağıtmak Güreşmek Kusmak Takas etmek Ağlamak Dans etmek Hamur açmak Kutlamak Takılmak Alışveriş yapmak Davet etmek Hapşırmak Masaj yapmak Takla atmak Alkışlamak Delmek Hasta bakmak Misafir olmak Takmak Almak Dikmek Hastalanmak Muayene etmek Tamir etmek Anlamak Dilenmek Hatırlamak Müzik dinlemek Tanımak Anlatmak Dilimlemek Havalandırmak Namaz kılmak Taramak Aramak Dinlemek Havalanmak Nefes almak Tarif etmek Asmak Dinlenmek Havayı kirletmek Ok atmak Tartmak Ateş etmek Diz çökmek Hazırlanmak Okumak Taşımak Atlamak Dizmek (Boncuk dizmek) Hediye vermek Otobüsü kaçırmak Tedavi etmek Atmak Dizmek (Tabakları dizmek) Hesap yapmak Oturmak Temizlemek Avlanmak Doğmak Horlamak Oy kullanmak Tıkanmak Aydınlatmak Doğramak Isınmak Oyun oynamak Tırmalamak Azarlamak Dokumak Isırmak Ödüllendirmek Tırmanmak Bağdaş kurmak Dokunmak Isıtmak Öğrenmek Tokalaşmak Bağırmak Doldurmak Islanmak Öksürmek Tokat atmak Bağlamak Dosyalamak Işığı açmak Ölçmek Toplamak Bakmak Dökmek İçmek Örmek Toz almak Banyo yapmak Dökülmek İliklemek Park etmek Törpülemek Basmak Döndürmek İndirmek Parmak kaldırmak Traş olmak Batırmak Dönmek İniş yapmak Paslaşmak Tutmak Batmak Dövme yapmak İnmek Paspaslamak Tuvaletini yapmak Bayılmak Durdurmak İp atlamak Patlatmak Tuz dökmek Beklemek Durmak İşaret etmek Paylaşmak Tükürmek Benzetmek Durulamak İşaretlemek Pedal çevirmek Uçmak Beslemek Duvar örmek İşemek Pişirmek Ufalamak Bırakmak Düğme açmak İşten atmak Postalamak Uyanmak Biçimlendirmek Düğümlemek İtmek Rendelemek Uyumak
Biçmek Düşmek Kabus görmek Resim yapmak Uzaklaşmak Bilemek Düşünmek Kaldırmak Rica etmek Uzamak Binmek Düşürmek Kalem açmak Rol yapmak Uzanmak Biriktirmek Düzeltmek Kalkmak Rüya görmek Üflemek Birleştirmek Düzleştirmek Kalp masajı yapmak Sabunlanmak Ütülemek Bitirmek Ebelemek Kamp yapmak Saklanmak Veda etmek Bitki dikmek Eğlenmek Kanat çırpmak Sallanmak Vurmak Boğmak Eğmek Kapatmak Sarılmak Yakalamak Boğulmak Eklemek Kapı çalmak Sektirmek Yaklaşmak Boyamak Ekmek Karıştırmak Serinlemek Yakmak Boynuz atmak El uzatmak Karşı gelmek Serpmek Yalvarmak Budamak El yıkamak Katlamak Servis açmak Yamamak Buruşturmak Emeklemek Kavga etmek Sevmek Yanmak Büyümek Emmek Kavramak Seyahat etmek Yansımak Ceza yazmak Esmek Kaybetmek Seyretmek Yapıştırmak Ciltlemek Esnemek Kaymak Sıkmak Yatmak Çağırmak Evlenmek Kaynamak Sınıflandırmak Yazmak Çakmak Ezmek Kazmak Sıraya koymak Yelpazelenmek Çalışmak Fermuar çekmek Kelepçelemek Silmek Yemek Çalkalamak Fırçalamak Kesmek Sokmak Yenilemek Çalmak Fısıldamak Kırmak Sollamak Yığmak Çalmak Filizlenmek Kızartmak Solmak Yıkamak Çamaşır yıkamak Fotoğraf Çekmek Kilo almak Sormak Yıkmak Çapalamak Fotokopi çekmek Kilo vermek Soymak Yırtmak Çarpışmak Geri vermek Kirlenmek Soyunmak Yoğurmak Çarpmak Germek Koklamak Sökmek Yolmak Çekiliş yapmak Gevşetmek Konmak Söndürmek Yontmak Çekmek Gezdirmek Koparmak Sulamak Yumurtlamak Çevirmek Gıdıklamak Korkmak Susamak Yüklemek Çıkarmak Girmek Korna çalmak Susturmak Yüzmek Çıkmak Gitar çalmak Koşmak Sümkürmek Zımbalamak Çırpmak Giymek Kovmak Süpürmek Zıplamak Çifte atmak Gol atmak Koymak Sürmek Çimdiklemek Görmek Krem sürmek Süslemek Çizmek Göstermek Kurtarmak Süzmek