ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Yaşar GÖK KOZAN BARAJ GÖLÜ VE ÇEVRESİNİN REKREASYONEL ALAN KULLANIM KARARLARININ BELİRLENMESİ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI ADANA, 2011

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KOZAN BARAJ GÖLÜ VE ÇEVRESİNİN REKREASYONEL ALAN KULLANIM KARARLARININ BELİRLENMESİ YAŞAR GÖK YÜKSEK LİSANS TEZİ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI Bu Tez./../. Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir.......... Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yrd. Doç. Dr. Berrin SİREL Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı nda hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ KOZAN BARAJ GÖLÜ VE ÇEVRESİNİN REKREASYONEL ALAN KULLANIM KARARLARININ BELİRLENMESİ Yaşar GÖK ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yıl : 2011, Sayfa: 134 Jüri : Yrd. Doç. Dr. Berrin SİREL : Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Bu araştırma, Kozan İlçesi ne 5 km. uzaklıkta bulunan Kozan Baraj Gölü çevresinin rekreasyon alan kullanım kararlarının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın hedefine ulaşılabilmesi için yöntemin akış şemasında da (Şekil 3.3) izleneceği gibi araştırma üç aşamada yürütülmüştür. Araştırmanın birinci aşamasında, doğal veriler ve kültürel alan kullanımları, envanter çalışmaları ve yerinde yapılan gözlemlerle incelenmiştir. Gözlemler plankare bazında yapılmış ve elde edilen bilgiler haritalara işlenmiştir. Plankare bazında yürütülen çalışmalarda harita gridi kullanılmış ve birim alan 1 ha. olarak alınmıştır. Araştırmanın ikinci aşamasında, birinci aşamada yorumlanan ve haritalanan tüm faktörler su ve su kıyısı rekreasyonuna uygunluğu açısından bir sistem içerisinde değerlendirilmeye alınmıştır. Araştırmanın üçüncü aşamasında ise her plankare için saptanan değerler ışığında harita üzerinde su ve su kıyısına uygun kullanım alanları grafiksel olarak gösterilmiştir. Anahtar Sözcükler: Kozan, Kozan Barajı, Rekreasyon I

ABSTRACT MSc. Thesis THE RECREATIONAL USAGE AREA OF KOZAN DAM LAKE AND ITS SURROUNDINGS Yaşar GÖK ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF LANDSCAPE ARCHITECTURE Supervisor : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Year : 2011, Page: 134 Jurors : Asst. Prof. Dr. Berrin SİREL : Asst. Prof. Dr. Mustafa YEĞİN This research have been realized for determining the decisions of usage recreational areas of Kozan Dam Lake which is situated 5 km.away from the city of Kozan. In order to access the target of the survey, it has been carried out in three stages as it is seen in the course diagram of the method.(diagram 33) At first stage, natural and cultural usage of areas have been examined by observations which have been performed just at the place and with the studies of inventory. The results of the observations have been operated to the maps and done as plansquare. In this studies, performed as plansquare, it has been used the map strip and the unit area is 1hectometer. At the second stage of the survey,all factors that havee been paraphrased at the first stage have been assessed in terms of the accordance of water and waterside. At the last stage, whole values which have been determined for each plansquare shown as graphical on the map. Key Words: Kozan, Kozan Dam, Recreation II

TEŞEKKÜR Çalışmamın gerçekleştirilmesi süresince değerli düşünce ve önerileriyle beni yönlendiren, her türlü destek ve yardımı esirgemeyen hocam ve danışmanım sayın Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN e, çalışma sürecinde bilgilerine ve yardımlarına başvurduğum değerli hocalarım, Yrd. Doç. Dr. Berrin SİREL e ve Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN e çok teşekkür ederim. Ayrıca hayatım boyunca her türlü desteği veren aileme, çalışmam esnasında gerekli bilgi ve verileri toplamamda yardımlarını ve desteğini esirgemeyen Kozan Belediye Başkanı Mimar Kazım ÖZGAN a, Belediye Başkan Yardımcısı Mimar Zehra ÖZGAN a, İmar ve Şehircilik Müdürü Mustafa SIRKINTI ya, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü personeline ve burada isimlerini sayamadığım tüm arkadaşlarıma, fikirlerinden yararlandığım Mimar M. Numan CEBECİ ye, Peyzaj Mimarı Necmettin ÇIRAĞILOĞLU na ve çalışmalarımı teşvik eden sevgili eşim Fatma GÖK e teşekkür ederim. III

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT...II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER...IV ÇİZELGELER DİZİNİ...VI ŞEKİLLER DİZİNİ...VII 1. GİRİŞ... 1 1.1. Rekreasyonun Tanımı ve Özellikleri... 3 1.2. Açıkhava Rekreasyon Eylem Tipleri ve Tanımları... 4 1.3. Kıyı Mevzuatı... 18 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 21 3. MATERYAL ve METOD... 25 4. ARAŞTIRMA BULGULARI... 35 4.1. Araştırma Alanının Doğal Yapısı... 35 4.1.1. Morfolojik Yapı... 35 4.1.2. Jeolojik Yapı... 40 4.1.3. Araştırma Alanının Tektonik Özellikleri... 43 4.1.4. Depremsellik... 44 4.1.5. Toprak Yapısı... 45 4.1.6. Hidrolojik Yapı... 48 4.1.7. Bitki Örtüsü... 50 4.1.8. İklim... 54 4.2. Kültürel Çevre Özellikleri... 56 4.2.1. Tarihçesi... 56 4.2.2. Nüfus... 58 4.2.3. Ulaşım... 59 4.2.4. Bölgenin Turizm Potansiyeli... 62 4.2.5. Bugünkü Alan Kullanımı... 67 IV

4.3. Araştırma Alanının Doğal Yapı Elemanları ve Alan Kullanım Tiplerinin Katsayı ve Değerlerinin Belirlenmesi... 68 4.3.1. Araştırma Alanının Rekreasyonel Amaçlı Kullanım Potansiyeli... 87 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 93 KAYNAKLAR... 97 ÖZGEÇMİŞ... 99 EKLER... 101 V

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 1.1. Yüzme İçin Ortalama Kapasite Standartları... 6 Çizelge 3.1. Planlama Alanında Alternatif Rekreasyonel Aktiviteler ve Bunların Alana Uygunluğunu Denetleyen Kriterleri.... 31 Çizelge 3.2. Durgun Su Yüzeylerinde Rekreasyonel Aktiviteler; Yelken, Kürek, Su Kayağı, Yüzme, Kayıkla Gezinti, Su Bisikleti... 33 Çizelge 3.3. Su Kıyısına Bağlı Rekreasyonel Aktiviteler; Yürüyüş (Trekking, Hikking), Atlı Doğa Gezintisi, Sportif Balıkçılık, Kamping, Servis Üniteleri, Otopark, Motel, Piknik... 33 Çizelge 4.1. Kozan Baraj Gölünün Karakteristik Formu... 48 Çizelge 4.2. Araştırma Alanının Rüzgar Esme Yönleri ve Sayıları Değerleri... 56 Çizelge 4.3. Kozan İlçesi nin Yıllara Göre Nüfus Verileri... 58 VI

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. Botla gezintiye bir örnek... 8 Şekil 1.2. Barajlarda ve denizlerde kullanılabilecek yelkenlere örnek... 9 Şekil 1.3. Kozan Baraj Gölünde balık avı... 11 Şekil 1.4. Ormanlık alanda yürüyen insanlar... 12 Şekil 1.5. Kamp alanları bölge haritasına örnek... 14 Şekil 1.6. Aile piknik ünitesi... 16 Şekil 1.7. Grup piknik ünitesi... 17 Şekil 3.1. Araştırma alanını uydu görüntüsü... 26 Şekil 3.2. Araştırma alanı yer bulduru haritası... 27 Şekil 3.3. Araştırmada kullanılan yöntemin akış şeması... 30 Şekil 4.1. Araştırma alanının içinde bulunduğu bölgenin 1/25.000 lik topoğrafik haritası... 36 Şekil 4.2. Karakaya tepesi 436 m... 37 Şekil 4.3. Kozan Baraj Gölü çevresinin eğim durumu... 38 Şekil 4.4. Kozan Baraj Gölü çevresinin yükseklik grupları... 39 Şekil 4.5. İnceleme alanının içinde bulunduğu bölgenin jeoloji haritası... 41 Şekil 4.6. Kozan Baraj Gölü çevresindeki kaya oluşumlarına örnek... 42 Şekil 4.7. Kozan Baraj Gölü çevresindeki kaya oluşumlarına örnek... 42 Şekil 4.8. Adana ve yakın civarının aktif fay haritası... 44 Şekil 4.9. İnceleme alanının içinde bulunduğu deprem bölgeleri haritası... 45 Şekil 4.10. Kozan Baraj Gölü çevresinin toprak durumu... 47 Şekil 4.11. Kozan Baraj Gölü çevresinin yüzey suları... 49 Şekil 4.12. Kozan Baraj Gölü nün aylara göre su seviyeleri... 50 Şekil 4.13. Kozan Baraj Gölü çevresinde doğal olarak gelişmiş kızılçam ve zakkum bitkisi... 51 Şekil 4.14. Kozan Baraj Gölü çevresinde yetişen bazı maki toplulukları... 52 Şekil 4.15. Kozan Baraj Gölü nün güney yönünde doğal olarak yetişen bazı çiçekli otsu bitkiler... 52 Şekil 4.16. Kozan Baraj Gölü çevresinin bitki örtüsü... 53 VII

Şekil 4.17. Bölgenin ortalama nisbi nem değerleri... 55 Şekil 4.18. Bölgenin ortalama sıcaklık değerleri... 55 Şekil 4.19. Kozan merkez nüfusunun yaş piramidi... 59 Şekil 4.20. Kozan ve Kozan Baraj Gölü nün ulaşım haritası... 60 Şekil 4.21. Kozan Baraj Gölü çevresinin ulaşım durumu... 61 Şekil 4.22. Kozan Kalesi... 63 Şekil 4.23. 1945 Yılına ait fotoğrafta Kilikya Manastırı... 64 Şekil 4.24. Yaverin Konağı... 65 Şekil 4.25. Kozan Barajı ndan Karasis Kalesi... 66 Şekil 4.26. Suluhan Yaylası ndan bir yayla evi... 67 Şekil 4.27. Kozan Baraj Gölü çevresinin eğim gruplarının ağırlık değerleri... 71 Şekil 4.28. Kozan Baraj Gölü çevresinin eğim gruplarının rekreasyonel potansiyel durumu... 72 Şekil 4.29. Kozan Baraj Gölü çevresinin toprak gruplarının ağırlık değerleri... 73 Şekil 4.30. Kozan Baraj Gölü çevresinin toprak gruplarının rekreasyonel potansiyel durumu... 74 Şekil 4.31. Kozan Baraj Gölü çevresinin kıyı uzunluklarının ağırlık değerleri... 75 Şekil 4.32. Kozan Baraj Gölü çevresinin kıyı uzunluklarının rekreasyonel potansiyel durumu... 76 Şekil 4.33. Kozan Baraj Gölü çevresinin mevcut yerleşim durumunun ağırlık değerleri... 77 Şekil 4.34. Kozan Baraj Gölü çevresinin mevcut yerleşim durumunun rekreasyonel potansiyel durumu... 78 Şekil 4.35. Kozan Baraj Gölü çevresinin ulaşım durumunun ağırlık değerleri... 79 Şekil 4.36. Kozan Baraj Gölü çevresinin ulaşım durumunun rekreasyonel potansiyel durumu... 80 Şekil 4.37. Kozan Baraj Gölü çevresinin bitki örtüsünün ağırlık değerleri.... 81 Şekil 4.38. Kozan Baraj Gölü çevresinin bitki örtüsünün rekreasyonel potansiyel durumu... 82 Şekil 4.39. Kozan Baraj Gölü çevresinin mevcut rekreasyonel alt yapının ağırlık değerleri... 83 VIII

Şekil 4.40. Kozan Baraj Gölü çevresinin mevcut rekreasyonel alt yapının rekreasyonel potansiyel durumu... 84 Şekil 4.41. Kozan Baraj Gölü çevresinin yüzmeye elverişlilik durumunun ağırlık değerleri... 85 Şekil 4.42. Kozan Baraj Gölü çevresinin yüzmeye elverişlilik durumunun potansiyel durumu... 86 Şekil 4.43. Kozan Baraj Gölü çevresinin su kıyısına bağlı aktivitelerin ağırlık değerleri... 88 Şekil 4.44. Kozan Baraj Gölü çevresinin su kıyısına bağlı aktivitelerin rekreasyonel potansiyel durumu... 89 Şekil 4.45. Kozan Baraj Gölü çevresinin durgun su yüzeylerinde rekreasyonel aktivitelerin ağırlık değerleri... 91 Şekil 4.46. Kozan Baraj Gölü çevresinin durgun su yüzeylerinde rekreasyonel aktivitelerin potansiyel durumu... 92 IX

1. GİRİŞ Yaşar GÖK 1. GİRİŞ Geçmişten günümüze kadar, kültürlere göre değişerek sürmekte olan rekreasyon, insan yaşamında önemli bir yere sahiptir. Özellikle 20 yy. ın ikinci yarısından itibaren hızlı kentleşme, teknolojik ve ekonomik yapı değişikliği, çevre koşullarındaki değişimler rekreasyonun insan yaşamındaki etkisini daha da arttırmıştır (Sirel, 1995). Ülkemizde çevre sorunlarının yaşandığı kentler hızla artmaktadır. Şehirler bir yandan kırsal alanlardan nüfus akışının oluşturduğu gecekondu mahalleleri, diğer yanda büyük ve çok katlı yapılar ve sanayi kuruluşları ile belirgin bir değişime uğramaktadır. Ekolojik ilişkilerin göz ardı edildiği kentlerde, doğal alanların giderek azalması sonucunda, iklim ve toprak koşulları değişmekte ve bunun yanı sıra konut, sanayi ve taşıtlardan kaynaklanan zararlı maddelerle yapay bir yaşama ortamı oluşmaktadır. Bu yapay kent ekosistemi içindeki yaşam koşulları ile insanların aradığı ve özlem duyduğu çevre arasında tam bir uyum sağlanamamış, aşırı nüfus artışı, hava kirlenmesi, gürültü, yorgunluk, insanlarda psiko-fizyolojik dengesizliklerin oluşmasına neden olmuştur. Bu nedenle insanların ortam değişikliği isteği onları kent dışına itmektedir. İnsanların dinlenmek, eğlenmek ve zihinlerini yenileyebilmek için; ormanlık alanlar, su ve su kenarları rekreasyonel özellikleri nedeniyle çok önemli bir potansiyele sahiptir. Amerika, Kanada, İngiltere, Fransa gibi gelişmiş ülkelerde gerek kentsel, gerekse kırsal alanlarda bulunan yapay veya doğal durgun su yüzeyleri ve akarsular aktif ve pasif rekreasyonel aktiviteler için yoğun olarak kullanılmaktadır. Su yüzeylerine ve hareket durumlarına bağlı olarak bu alanlarda olta balıkçılığı, yüzme, kürek, su kayağı, rafting, motorla nehir turları, kano, yelken gibi gerek bireysel gerekse gruplar halinde yapılabilen günlük, hafta sonu tatilleri ve daha uzun tatil için düzenlenen olanaklara yer verilmektedir (Sirel, 1999). Baraj göllerinin ve nehirlerin rekreasyonel amaçlı kullanımına A.B.D nde 1945 yılında başlanmış ve Mississippi Nehri ni disiplin altına almak üzere Tennessee Valley Authority tarafından uygulanan projeyle sulama, enerji elde etme yanında 1

1. GİRİŞ Yaşar GÖK rekreasyon amaçlı kullanılabilmesi için çok amaçlı baraj projeleri tasarlanmış ve 131 adet baraj yapılmıştır (Özgüç, 1998). Özellikle deniz kıyısı olmayan yerleşim yerleri için önemli olan baraj gölleri ve nehirler, Avrupa da da kentin rekreasyonel gereksinimlerini karşılamak amacıyla planlanmıştır. Almanya da Ruhr Vadisi projesinde olduğu gibi nehir kıyısı rekreasyon alanları yüzme, su kayağı gibi su sporlarına göre düzenlenmiştir. Hollanda da Ijsselmeer kıyıları da geniş kapsamlı rekreasyonel kullanımlar için düzenlenmiştir (Özgüç, 1998). Almanya da 1970 li yıllarda Zürih Gölü kıyılarının kent merkezi kısmında yeni bir kullanış planlanarak görünüme ve kullanışa büyük değişiklikler getirilmiştir. Zürih kenti ilginç ve yoğun kullanışlı bir kıyı yeşilliği ile gezi alanlarına kavuşturulmuştur (Öztan 1974). Londra da Docklar Projesi ile endüstriyel kullanımlara ayrılmış kıyı alanlarında, halkın kullanımlarına açık alanlar ile bu alanlarda kullanılmayan ambarları alışveriş, turizm ve kültürel işlevler için değerlendirmişlerdir. Park ile eski kıyı yolları yeşillendirilmiş, taşımacılığın yapıldığı suyolları ise eğlence amaçlı teknelerin gezindiği yerler olarak değerlendirilmiştir (Kurdak, 1995). Cumhuriyet öncesinden beri belediye olan Kozan, bugün 74.521 nüfusuyla Adana nın, büyükşehir ilçeleri dışında, Ceyhan dan sonra ikinci büyük ilçesi konumundadır. Adana ya 70 km. uzaklıkta bulunan Kozan, sahip olduğu doğal ve kültürel özelliklerini koruyarak, yapmış olduğu yatırımlarla, özellikle gittikçe daha da büyüyen ve karmaşık bir yapıya bürünen Adana için, cazibe merkezi olma yolunda önemli bir aşamaya gelmiştir. Son zamanlarda turizm sektöründe de hızlı bir atılım yapan Kozan ın turizmine hizmet edebilecek mekânlarının yetersizliğinin bir dereceye kadar giderilmesinde ve yöre halkının rekreasyon taleplerine cevap verebilmesinde, Kozan Baraj Gölü ve çevresinin kullanılması, hatta bu alanların ikinci konut alanları olarak kullanımlarının büyük ölçüde engellenmesinde, alternatif bir çözüm olabileceği düşünülerek bu çalışma başlatılmıştır. Bilimsel veriler bazında yapılacak planlama çalışmaları, kentsel rekreasyon alanların kırsal alanla bütünlük içinde, sadece günlük değil daha uzun tatil olanağı yaratacak nitelik kazandıracaktır. Bu yaklaşım, hem kent yakın çevresindeki açık ve 2

1. GİRİŞ Yaşar GÖK yeşil alanların yapılaşmadan korunmasına hem de su ile birlikte kıyı kullanım çeşitliliğinin artmasına hizmet edebilir. Ayrıca yapılacak çalışmalar ile, Kozan Baraj Gölü çevresinin, aktif rekreasyonel aktiviteler için kullanılabilir kıyı alanlarını belirleyerek kentte yaşayanlar için rekreasyona çeşitlilik ve hareket getirecek mekanlar sağlanabilir. Bu veriler ışığında yapılacak çalışma ile zaman içerisinde artan talep için yeni eylem alanlarının şimdiden bir bütün içerisinde değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Doğru projeksiyonlarla yakın gelecekte rekreasyona yönelik olarak ortaya çıkabilecek kaynak kullanımına ilişkin gereksinimler planlanacaktır. Bu amaçlar doğrultusunda yürütülen araştırmanın ilk bölümde, genel bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın ikinci bölümünde, çalışma konusu ile ilgili olarak yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda yararlanılan literatürlerin özetleri verilmiştir. Araştırmanın üçüncü bölümünde materyal ve yöntem, dördüncü bölümde araştırma bulguları ve tartışmaya yer verilmiştir. Beşinci bölümde ise sonuç ve öneriler verilmiştir. Kozan Baraj Gölü çevresinde önerilen rekreasyon faaliyetleri için ihtiyaca göre 1/5000, 1/1000, 1/500 ölçekli öneri paftaları hazırlanmıştır. 1.1. Rekreasyonun Tanımı ve Özellikleri Rekreasyon kavram olarak çok geniş bir anlam taşımaktadır. Türk Dil Kurumunun resmi internet sitesinde rekreasyon kelimesinin karşılığı 1.insanların boş zamanlarında, eğlence ve spor amacı ile gönüllü olarak katıldıkları etkinlikler. 2.Bir bölgeyi insanların eğlenme dinlenme amacıyla kullanılabilir bir duruma getirme ve yeniden yapma şeklinde tanımlanmıştır. Rekreasyon, İngilizce de re-tekrar, yeniden ve create-yaratma, yenileme anlamına gelen sözcüklerden türetilmiştir. Bu kavram bir şeyin yeniden kazanılması anlamına gelen recreate fiilinin karşılığı olup; oyun, eğlence, yenilenme, yeniden oluşma anlamlarını da taşımaktadır. Rekreasyonun değişik tanımlamaları bulunmaktadır. Tanrıvermiş e (2000) göre rekreasyon, insanların günlük faaliyetleri, görev vb. çalışmalar sonucunda meydana gelen yorgunluğu gidermek için doğa güzelliklerinin birleştiği yerlerde, 3

1. GİRİŞ Yaşar GÖK kişiyi yaşama bağlayıcı, dinlendirici, eğlendirici ve zevk verici eylemleri yaparak, seyrederek, ruhen ve bedenen canlılık kazanma faaliyetlerinin tümüdür. 1.2. Açıkhava Rekreasyon Eylem Tipleri ve Tanımları Çalışma konusunu oluşturan Baraj Gölü, rekreasyonel açıdan açık hava rekreasyonları içinde yer aldığı için bu bölümde öncelikle açık hava rekreasyonlarının çeşitleri verilecektir. Açık havada yapılabilecek etkinlikler ise şunlardır (Gülez, 1989): - Kamp yapma, - Rekreasyonel konutlarda geceleme, - Piknik yapmak, - Gezinti (yay, bisiklet, motosiklet, otomobil), - Kara avcılığı, - Sportif balık avcılığı, - Atıcılık, - Binicilik, - Tırmanıcılık, - Kıs sporları, - Paten yapma, - Yüzme, - Su kayağı, - Kürek çekme, - Kanoculuk, - Motorlu kayıkçılık, yelkencilik, yatçılık, - Amatör dalgıçlık ve su altı faaliyetleri, - Kür yapma (kum, çamur, kaplıca vb.), - Zevk için doğa araştırmaları yapmak, - Doğa merkezlerini ziyaret etmek, - Amatör uçuculuk, planörcülük, paraşütçülük, - Model uçakçılık, 4

1. GİRİŞ Yaşar GÖK - İzcilik, - Tarihsel ve arkeolojik alanlarda gezinti, - Manzara seyri, - Çocuk bahçelerinde oynamak, - Çay bahçeleri ve kır gazinolarında dinlenme, - Deniz ya da diğer su kenarlarındaki çeşitli tesislerde dinleme, - Her çeşit amatör açık hava spor etkinliklerine katılma izleme, - Kent içi ve kent dışı açık hava gezintilerine katılmak, - Açık havada müzik aletleri çalma veya dinlemek, Yukarıda açıklanan açık hava eylemlerinin hemen hemen tamamı göl, yapay göl ya da baraj gölleri etrafında gerekli ön incelemeler, sentezler ve araştırmalar sonucunda yapılabilecek etkinliklerdir. Bu amaçla yukarıda sayılan aktivitelerden Kozan Baraj Gölü çevresinde yer alması muhtemel etkinliklerin kısaca tanıtımının yapılması faydalı olacaktır. Yüzme: Suya dayalı rekreasyon-spor faaliyetleri arasında yüzme, en çok bilinen ve yapılan faaliyettir. Yüzme, hem serbest zamanları değerlendirme faaliyeti hem de spor amacıyla yapılabilir. Su üstünde durabilme, suda hareket edebilme sanatı olan yüzmenin temel unsurunu insan gücü oluşturmaktadır. Yüzme için mayo ve havludan başka herhangi bir araca gerek yoktur Yüzme için yaş sınırı yoktur (Tanrıvermiş, 2000). Yüzme ile ilgili ilk uluslarası örgüt Uluslarası Yüzme Federasyonu (Federation International de Natation Amatheur-FINA) 1908 yılında kurulmuştur. Bu federasyonun görevi dünyadaki yüzme yarışlarını organize etmek, yüzme ile ilgili kuralları belirlemektir (Elguş, 1995). FINA ya göre yüzme 4 büyük spor branşından oluşur. Bu spor bransları sportif yüzme (bayan-bay, genç-büyük), suya atlama (bayan-bay, genç-büyük), senkronize yüzme (bayan, tek, çift, takım) ve su topudur (bayan-bay, genç-büyük). Yüzme yarışmaları küçükler, gençler veya büyükler kategorisinde genellikle yüzme havuzlarında 50 ile 1500 m. arasında yapılır. Uluslararası kurallara göre havuzlar 21-50 m. boyutunda ve 1,80 m. derinliğe ve 8 adet 2,5 m. genişlikte kulvara sahip olmalıdır (Tanrıvermiş, 2000). 5

1. GİRİŞ Yaşar GÖK Yüzme için kullanılan su ortamlarında sağlıklı koşullarda bu faaliyetin yapılabilmesi amacı ile bazı ortalama kapasite standartları belirlenmiştir. Bu standartlar Çizelge 1.1 de verilmiştir (Lawson ve Baud-Bovy 1977; Tanrıvermiş, 2000). Çizelge 1.1. Yüzme İçin Ortalama Kapasite Standartları (Lawson ve Baud-Bovy, 1977). Faaliyet Yüzme havuzları (Kullanıcı başına m 2 /su) Deniz veya göl kıyısı (su alanı dahil değil) Gölet/Havuz kıyısı (Kullanıcı başına 2-4 m2su) Bir dakikada kullanıcı başına gerekli minimum alan (m 2 ) Kapasite (Hektar basına Faaliyet kullanıcı sayısı) Maksimum Anlık Kapasite Maksimum Günlük Kapasite 5-10 1000-2000 2000-5000 10-15 650-1000 1300-2500 15-25 400-650 800-1500 Barajlarda yüzme söz konusu olduğunda iklim, su sıcaklığı, kirlilik ve derin sulardaki mevcut tehlikeler, dik eğimli su kenarları ve yumuşak çamur birikintileri (mil) gibi olumsuz nedenlerden dolayı barajlarda yüzme, normalin dışında çok daha fazla kontrol gerektirir. Buralarda gerekli önlemlerin alınması ve uygun koşulların oluşturulmasıyla yüzme için gerekli alanlar oluşturulabilir. Sualtı Dalışları: Yüzme ile birlikte gelişen sub-aqua dalışları, deniz dibini araştırma merakı, ticari düşünce ile deniz dibindeki batık gibi çeşitli hazineleri bulmak ve bazı deniz ürünlerinden yaralanabilmek için, milattan öncesine dayanan yıllarda başlamış faaliyetlerdir. Daha sonraki yıllarda ise dalma işi meslek haline gelmiştir (Tanrıvermiş, 2000). Yüzmeye göre daha masraflı olan dalış faaliyeti için ihtiyaç duyulan malzemelerin başında maske, şnorkel, oksijen tüpü, palet gelmektedir. Sualtı dalışını yapacak olan kişilerin her şeyden önce çok iyi bir eğitimden geçmeleri ve sağlıklı olmaları gerekmektedir. Kan dolaşımı normal olmayanlar, fiziki yapıları normal olmayanlar, kalp krizi geçirmiş olanlar, çok şişman olanlar, zatüre 6

1. GİRİŞ Yaşar GÖK geçirmiş kimseler ve büyük ameliyat geçirmiş olanlara balık adam olmamaları önerilir (Tanrıvermiş, 2000). Konunun uzmanı olan kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda dalış için en az 6 m. derinliğin olması gerektiği ve en önemlisi de görüş mesafesinin (suyun berraklığının) iyi olması gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu kullanım şekli de en az yüzme faaliyetleri gibi baraj göllerinde çok dikkatli bir yer seçimini gerektirmektedir. Aksi halde buralarda oluşan mil birikimlerine dalgıçların saplanması ve boğularak ölümleri kaçınılmaz olur. Botçuluk: Ülkemizde 1950 lerde su sporlarına yönelişin artmasıyla beraber bot teknolojisi de gelişmiş ve botların yapıldığı malzemenin kalitesi de iyileşmiştir. Mühendislerle tasarımcıların çalışmaları sonucunda, daha dayanıklı ve daha esnek bir malzemeden, günümüzde yaygın olarak kullanılan, oval botlar üretilmiştir. Günümüzde botlar, akarsularla yapılacak farklı türdeki etkinlikler için değişik tasarımlarda, değişik boyda, değişik malzemelerden üretilmekte ve değişik renklerde pek çok farklı bot bulunmaktadır (Tanrıvermiş, 2000). Ahşap ve fiberglas malzemeden yapılan ve bir çift kürek takımı bulunan kayık ticari amaçlı kullanımı yanı sıra rekreasyon amacıyla da özellikle durgun sularda kullanılmaktadır. Sportif bir aktivite olması yanında, kıyı peyzajının izlenmesi, balık avlama, yüzme, su kıyısı bitkilerini ve su kuşlarını inceleme açısından da önemli bir aktivite olan kayıkla gezinti aktif ve pasif rekreasyon olanaklarını bir arada sunar (Uzun ve Ark., 1999). Şişme botlar genelde durgun su yüzeylerinde kullanılır. Uzun ve dar biçimli şişme botların uzunluğu 2,50 m. ile 4.00 m arasında değişir. Genişliği 1,50 m olan botların motor gücü 7,4 Kw/10 PS, ağırlığı ise 5 6 kg arasındadır. Botlarla akıntılı sularda yapılan yarışlar mücadele gerektirir. Nehir güzergâhı üzerinde belirlenen parkurun en kısa zamanda ve en az hata derecesi ile bitirmenin amaçlandığı yarışlarda nehrin zorluk derecesi olan kesimlerinde mola yerleri belirlenir (Uzun ve Ark., 1999). Botların baraj göllerinde kullanımları diğer teknelere göre daha hafif oluşları ve daha az bakım istemelerinden dolayı ile son derece uygun görünmektedir. Şekil 1.1 de durgun sularda yapılan botla gezintilere bir örnek gösterilmektedir. 7

1. GİRİŞ Yaşar GÖK Şekil 1.1. Botla gezintiye bir örnek (Landscape Architecture, 2009) Kürek: Günümüzde yarışmaya yönelik sporlardan, dünya üzerinde amatör uygulamasını en fazla koruyabilmiş bir iki spordan bir tanesi de kürek sporudur. Kürek sporu yapı olarak bir ekip sporudur. Bu nedenle de kürekte bireysel başarılardan çok ekip ve kulüp başarıları söz konusudur (Tanrıvermiş, 2000). Kürek sporunda iki farklı kategori vardır. Tek çiftle, iki çiftle ve dört çiftle bu teknelerde sırasıyla bir, iki, dört sporcu yer alır. Tek kürek tekneleri beş çifttir. Bunlar İki tek dümencili, iki tek dümencisiz, dört tek dümencili, dört tek dümencisiz ve sekiz tek dümencili teknelerdir (Tanrıvermiş, 2000). Eskiden ağaçtan yapılan kürek tekneleri, günümüzde genellikle sentetik elyaf ve plastikten imal edilmektedir. Teknelerin eni 2,97 x 6,22 m., boyu 8,2 x 19,9 m. arasında değişmektedir (Tanrıvermiş, 2000). Teknelerin gövdesinin altında dengeyi koruyan küçük bir salma, bunun hemen arkasına veya teknenin kıçına (çift kürek tekneleri hariç) yerleştirilmiş bir dümen bulunmaktadır (Tanrıvermiş, 2000). Ülkemizde kürek sporu ile ilgili pek çok kulüp bulunmakla beraber, bu kulüplerin birçoğu çalışmalarını yakın çevrelerde bulunan baraj göllerinde 8

1. GİRİŞ Yaşar GÖK yapmaktadır. Yelken: Suya dayalı rekreasyon faaliyetleri içinde barajlarda en fazla yapılan spor formu yelkendir. Yeni yapım yöntemleri ve taşıma kolaylığı yelken kullanımını yaygınlaştırmıştır (Şekil 1.2). Yelken sporu, tek basına veya takım halinde (sayısı duruma göre değişen mürettebatla) okyanusu aşma ve dünyanın çevresini dolaşma gibi yarışların yaygınlaşması sayesinde seyirlik bir spora dönüşmüştür. Okyanus aşırı yarışlar, geçen zaman içinde, teknelerin boylarını ve şekillerini geliştirdiği gibi, yelken yüz ölçümlerini de değiştirmiştir (Tanrıvermiş, 2000). Tek gövdeli teknelerin yanı sıra, katamaran (iki gövdeli), trimaran (üç gövdeli) gibi bazı çok gövdeli teknelerde imal edilmiştir. Sınırlı sayıda yelken için en az 4 ha. civarında su yüzeyi alanı uygun olurken, yarışmalarında yapılabileceği düşünülürse 20 hektarlık bir su alanı ile en az 1 m. lik bir su derinliği gereklidir (Tanrıvermiş, 2000). Şekil 1.2. Barajlarda ve denizlerde kullanılabilecek yelkenlere örnek (Landscape Architecture, 2009) 9

1. GİRİŞ Yaşar GÖK Su Kayağı: Hızı seven, yeteneklerine ve gücüne güvenen kişilerin denge ve becerilerinin geliştirilmesinde etken olan su üzerinde kalamaya elverişli kayakları ve paletleri ile bir motor tarafından çekilip kayması ile yapılan bir spordur. Balsa ağacından veya sert plastikten yapılması gereken kayak 1,75 m. boyunda 25 cm. genişliğindedir. Sporcu ile motor arasında 23 m. mesafe olması gerekmektedir. Zorluk sınıfına göre mesafe 16 m. ye kadar düşebilir. Tekli ve çiftli kayak olmak üzere iki şekilde yapılır (Uzun ve Ark., 1999). Su kayağı yapılabilmesi için seviyesine göre 1 30 hektarlık bir alana ihtiyaç vardır ve herkese açık olan açık sularda kullanılmaması güvenlik için gereklidir (Tanrıvermiş, 2000). Baraj göllerinde su kayağı sporu çokça göl alanın kısıtlı olması, kullanılan teknenin sürat teknesi olarak fazlaca akaryakıt tüketmesi sonucu suyu daha fazla kirletmesi nedenleriyle fazla tercih edilmemektedir. Olta Balıkçılığı: Rekreasyonel alan kullanıcılarının büyük çoğunluğunu balıkçılar oluşturmaktadır. Masrafının düşük olması da balıkçılığın cazibesini arttırmaktadır. Balık tutmak büyük-küçük, kadın-erkek herkesin ve her yaş grubundaki insanın yapabileceği bir aktivitedir (Şekil 1.3). Profesyonel balıkçılar balık tekneleri ve ağlarıyla açık denizlerde balık tutarlarken, amatör balıkçılar ise ufak kayıkları ile açık denizlerde, iskelelerde, deniz kenarındaki kayalıklarda, doğal ve yapay göllerde ve baraj göllerinde, akarsularda derelerde açıkçası suyun bulunduğu her yerde balık tutabilmektedirler (Özkazanç, 2005). Kozan Baraj Gölü sportif balıkçılık açısından yoğun bir şekilde yöre halkı tarafından kullanılmaktadır. Yöre halkıyla yapılan görüşmelerde, baraj gölünde, alabalık, sazan, kök balığı gibi balık türleri yaşamaktadır. 10

1. GİRİŞ Yaşar GÖK Şekil 1.3. Kozan Baraj Gölünde balık avı (Orijinal, 2010) Yürüyüş: Yürüyüş her yaş grubuna hitap eden, form tutmanın en iyi yollarından birisi olarak kabul edilen hız ve dayanma gücü gerektirmeyen popüler bir serbest zaman sporudur. Yürüyüş tek başına veya arkadaş grubuyla herhangi bir organizasyona gerek duyulmadan gerçekleştirilebileceği gibi, etkinliği daha cazip hale getirmek ve katılımcı sayısını arttırmak amacıyla çeşitli organizasyonlar içerisinde de gerçekleştirilebilmektedir (Özkazanç, 2005). Yürüyüşçüler doğa ve tarihi güzellikleri inceleyerek, sağlıklı kalabilmek, yeni arkadaşlar edinebilmek ve daha birçok yararları bakımından genellikle hafta sonlarında bu etkinlikleri tercih edebilmektedirler (Özkazanç, 2005) (Şekil 1.4). Baraj gölleri çevresinde yürüyüş yollarının planlanması hem manzarayı algılama hem de doğayı yakından izleyebilme yönleriyle faydalı görülmektedir. 11

1. GİRİŞ Yaşar GÖK Şekil 1.4. Ormanlık alanda yürüyen insanlar (Landscape Architecture, 2008) Av Turizmi: Avcılık insanoğlunun yaşama mücadelesi içinde sürekli olarak yer almış bir faaliyettir. İlk zamanlar besin elde etmek ve vahşi hayvanlardan korunmak için yapılan avcılık medeniyetinin ilerlemesi ve teknolojinin gelişmesi sonucunda önemli bir rekreatif faaliyet olarak yer almıştır. Tarihsel süreç içinde özellikle Batı ülkelerinde büyük av seferleri düzenlenmiş hatta bu amaç için deniz aşırı ülkelere turlar düzenlenmiştir. Avcılık bireysel olarak yapıldığı gibi, gruplar halinde ve bir günden fazla süren avlar şeklinde de yapılmaktadır. Bu doğrultuda bir çok ülke Av Turizmi konusunda büyük gelişmeler göstermiş ve bu amaçla sadece av turizmi gerçekleştiren turizm şirketleri kurulmuştur. Örneğin Kazakistan: Yaban koyunu, Romanya: Yaban domuzu, sülün ve tavşan, İngiltere: Tilki, Kanada ve Finlandiya: Ren geyiği avları için tercih edilen ülkelerdir. Ülkemizde av turizminin denetimi ve kontrolü Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı olan Milli Parklar ve Çevre Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Kamping: Kamping, Türk Dil Kurumu sözlüğünde 1.Çadır, baraka vb. eğreti araçlardan oluşturulan konak yeri, 2. Kurum ve kuruluşlarda çalışanların dinlenmek, eğlenmek için gittikleri konaklama yeri. 3. Belli bir düşünce çevresinde birleşen topluluk olarak tanımlanmaktadır. 12