Bu gösterge seti kullanıcılara Türkiye Ekonomisinin değişik alanları ile ilgili güncel bilgiler vermek amacıyla hazırlanmıştır. Bu dosya her haftanın ilk günü itibarıyla güncellenmektedir. Son güncelleme tarihi: 6 Nisan 2015 1
TÜRKİYE EKONOMİSİ Hazine Müsteşarlığı Nisan 2015
İÇİNDEKİLER Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki Yeri...4 Türkiye nin Demografik Yapısı...7 Büyüme...11 İstihdam...29 Enflasyon...41 Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi...53 Kamu Maliyesi...73 Borç Yönetimi...82 Mali Sektör...116 Piyasa Göstergeleri...128 Yatırım Ortamı...139 IMF ve AB ile İlişkiler...145 Sosyal Güvenlik...148 İşgücü Piyasası...156 AR-GE...167 Enerji Sektörü...182 3
TÜRKİYE EKONOMİSİNİN DÜNYADAKİ YERİ 4
Dünyanın En Büyük Ekonomileri (Satın Alma Gücü Paritesine Göre GSYH, Trilyon Dolar, 2013) Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, Ekim 2014 5
Avrupa nın En Büyük Ekonomileri (Satın Alma Gücü Paritesine Göre GSYH, Trilyon Dolar, 2013) Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, Ekim 2014 6
TÜRKİYE NİN DEMOGRAFİK YAPISI 7
Demografik Avantaj Ülkelerin Demografik Profili* (Yüzde Pay, 2013 Yılı) (*) Tahmin Kaynak: BM 8
Demografik Avantaj Ülkelerin Demografik Profili (Yüzde Pay, 2050 Tahminleri) Kaynak: BM 9
Türkiye: Nüfus Öngörüleri (Milyon Kişi) 90,0 80,0 76,9 77,7 78,6 70,0 60,0 50,0 2014 2015 2016 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program, Ekim 2014
BÜYÜME 11
GSYH Büyüme Oranları (Yıllık % Değişim) Kaynak: TÜİK 12
GSYH Büyüme Oranı (Dönem Ortalaması, %) 8 7,2 6 5,3 4,3 4,4 4 3,4 2 1,5 0 1982-1986 1987-1991 1992-1996 1997-2001 2002-2006 2007-2014 Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 13
Büyüme Hedefleri (%) 6,0 5,0 5,0 5,0 4,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2015 2016 2017 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program, Ekim 2014 14
Büyümenin Oynaklığı (Reel Büyüme Oranlarının Oynaklık Katsayısındaki Değişim) 4 3,36 3 2 1,60 1,33 1,59 1 0,37 0 1988-91 1992-96 1997-2001 2002-2006 2007-2014 Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 15
Kişi Başına Düşen GSYH (ABD Doları) Kaynak: TÜİK 16
Kişi Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla, 2013 (Satın Alma Gücü Standardı, AB-27=0) Eğilim çizgisi: Hareketli ortalama (*) Tahmin Kaynak: Eurostat 17
Kişi Başına Düşen GSYH (ABD Doları) Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program, Ekim 2014 18
AB Ülkeleri ve Türkiye Reel GSYH (2001=0) Karşılaştırması Kaynak: OECD 19
GSYH Büyümesine Katkılar (%) Kaynak: TÜİK 20
AB Ülkeleri ve Türkiye de Talebin Bileşenleri (2001=0) Özel Tüketim İhracat 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 0,0 80,0 21 01 Ç1 01 Ç3 02 Ç1 02 Ç3 03 Ç1 03 Ç3 04 Ç1 04 Ç3 05 Ç1 05 Ç3 06 Ç1 06 Ç3 07 Ç1 07 Ç3 08 Ç1 08 Ç3 09 Ç1 09 Ç3 Ç1 Ç3 11 Ç1 11 Ç3 12 Ç1 12 Ç3 13 Ç1 13 Ç3 14 Ç1 14 Ç3 Türkiye Macaristan İspanya Portekiz İtalya AB (28) Toplam Yatırımlar İthalat İthalat Kaynak: OECD
Özel Sektör Sabit Sermaye Yatırımlarının GSYH Büyümesine Katkısı (%) 6 4 3,3 2 2,5 0 0,6 1993-2002 2003-2014 1,5 Özel Sektör Sabit Sermaye Yatırımlarının Katkısı Diğer Kaynak: TÜİK 22
Toplam Sanayi Verimlilik Endeksi Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 23
Toplam Sanayi Sektöründe Verimlilik ve Ücretler (Çalışılan Saat Başına) Reel Birim Ücret Endeksi Reel Ücret Endeksi Verimlilik Endeksi Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 24
Sanayi Üretim Endeksi * (Mevsimsel Düzeltilmiş) * 2015 yılı 1. çeyrek değeri Ocak ayı ortalamasını yansıtmaktadır. Kaynak: TÜİK 25
İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (Mevsimsel Düzeltilmiş, %) Kaynak: TCMB 26
Reel Kesim Güven Endeksi Kaynak: TCMB 27
Tüketici Güven Endeksi Kaynak: TÜİK-TCMB 28
İSTİHDAM 29
İşsizlik Oranı * (%) 15 14 13 13,1 12 11 11,1,9 9 9,5 9,0 9,2,0 9,1 8,4 9,0 9,9 9,6 8 7 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2013Aralık 2014Aralık * Hanehalkı işgücü araştırmasında Avrupa Birliğine tam uyum amacıyla 2014 Şubat dönemiyle birlikte yeni seri veriler açıklanmaya başlanmış olup, 2005-Ocak 2014 dönem sonuçları ekonometrik model ile tahmin edilmiştir. Kaynak: TÜİK 30
Genç Nüfusta İşsizlik Oranı (Mevsimsel Düzeltilmiş, %) 29,0 27,0 25,0 23,0 21,0 19,0 17,0 15,0 13,0 11,0 31 2006 I II III IV 2007 I II III IV 2008 I II III IV 2009 I II III IV 20 I II III IV 2011 I II III IV 2012 I II III IV 2013 I II III IV 2014 I II III IV AB (28 ÜLKE) OECD Türkiye Kaynak: OECD
İstihdam * (Mevsimsel Düzeltilmiş, Milyon Kişi) * Hanehalkı işgücü araştırmasında Avrupa Birliğine tam uyum amacıyla 2014 Şubat dönemiyle birlikte yeni seri veriler açıklanmaya başlanmış olup, 2005-Ocak 2014 dönem sonuçları ekonometrik model ile tahmin edilmiştir. Kaynak: TÜİK 32
İşgücü Göstergeleri (mevsimsel düz.) 30 29 28 27 26 25 24 23 29,3 3,0 3,4 3,2 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 22 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 2,0 İşgücü (Milyon Kişi) İşsiz (Milyon Kişi, sağ eksen) * Hanehalkı işgücü araştırmasında Avrupa Birliğine tam uyum amacıyla 2014 Şubat dönemiyle birlikte yeni seri veriler açıklanmaya başlanmış olup, 2005-Ocak 2014 dönem sonuçları ekonometrik model ile tahmin edilmiştir. Kaynak: TÜİK 33
İşgücü Göstergeleri (mevsimsel düz.) 50 47 44 41 51,0 45,7,4 15 14 13 12 11 9 8 38 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 7 İşgücüne Katılım Oranı (%) İstihdam Oranı (%) İşsizlik Oranı (%, sağ eksen) * Hanehalkı işgücü araştırmasında Avrupa Birliğine tam uyum amacıyla 2014 Şubat dönemiyle birlikte yeni seri veriler açıklanmaya başlanmış olup, 2005-Ocak 2014 dönem sonuçları ekonometrik model ile tahmin edilmiştir. Kaynak: TÜİK 34
Sektörlere Göre İstihdam Gelişmeleri * 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 Tarım (milyon kişi) 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 5,6 5,4 5,2 5,0 4,8 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 Sanayi (milyon kişi) 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 Tarım İstihdamı (mev.düz.) Tarım İstihdamı Sanayi İstihdamı (mev.düz.) Sanayi İstihdamı 2,3 2,1 1,9 1,7 1,5 1,3 1,1 0,9 İnşaat (milyon kişi) 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 İnşaat İstihdamı (mev.düz.) İnşaat İstihdamı 14,0 13,5 13,0 12,5 12,0 11,5 11,0,5,0 9,5 Hizmetler (milyon kişi) 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 Hizmetler İstihdamı (mev.düz.) Hizmetler İstihdamı * Hanehalkı işgücü araştırmasında Avrupa Birliğine tam uyum amacıyla 2014 Şubat dönemiyle birlikte yeni seri veriler açıklanmaya başlanmış olup, 2005-Ocak 2014 dönem sonuçları ekonometrik model ile tahmin edilmiştir. Kaynak: TÜİK 35
İstihdamın Sektörel Değişimi Sektörlerin Toplam İstihdam İçindeki Payları (%) İstihdam Değişimine Sektörlerin Katkısı (% puan) Kaynak: TÜİK 36
İşteki Duruma Göre İstihdam Edilenler (%) Kaynak: TÜİK 37
Kayıt Dışı İstihdam Oranı (%) Kaynak: TÜİK 38
İşgücüne Katılım Oranı (%) 80 70 60 50 40 30 20 0 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Kadın 23,3 23,6 23,6 24,5 26 27,6 28,8 29,5 30,8 30,3 Erkek 70,6 69,9 69,8 70,1 70,5 70,8 71,7 71 71,5 71,3 Toplam 46,4 46,3 46,2 46,9 47,9 48,8 49,9 50 50,8 50,5 Kaynak: TÜİK 39
Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Katılım Oranı (2013, %) Erkek Kadın Yükseköğrenim Yükseköğrenim Not: Balonun büyüklüğü her bir grubun ilgili cinsiyete göre işgücü içerisindeki payını göstermektedir. Kaynak: TÜİK 40
ENFLASYON 41
Ortalama Enflasyon Oranı (%) 80 70 60 50 40 30 62,7 71,6 20,6 7,6 0 1983-94 1995-2001 2002-2014 2015 Mart Kaynak: TÜİK 42
2015-2017 Enflasyon Tahminleri (%) 8 7 6 5 4 3 2 1 6,3 5,0 5,0 0 2015 2016 2017 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program, Ekim 2014 43
Enflasyon Gelişmeleri 35 30 25 20 15 5 0-5 44 Mart 05 Eylül 05 Mart 06 Eylül 06 Mart 07 Eylül 07 Mart 08 Eylül 08 Mart 09 Eylül 09 Mart Eylül Mart 11 Eylül 11 Mart 12 Eylül 12 Mart 13 Eylül 13 Mart 14 Eylül 14 Mart 15 Gıda, Enerji ve Çekirdek Enflasyon (Mart 2005 Mart 2015, yıllık % değişim) Gıda Enerji İşlenmemiş Gıda ve Enerji Dışı TÜFE Kaynak: TÜİK, TCMB
Enflasyon Gelişmeleri 25 20 15 5 0 45 Mart 05 Eylül 05 Mart 06 Eylül 06 Mart 07 Eylül 07 Mart 08 Eylül 08 Mart 09 Eylül 09 Mart Eylül Mart 11 Eylül 11 Mart 12 Eylül 12 Mart 13 Eylül 13 Mart 14 Eylül 14 Mart 15 Hizmetler ve Bazı Alt Kalemler (Mart 2005 Mart 2015, yıllık % değişim) Hizmetler Ulaştırma Kira Lokanta ve Otel Kaynak: TÜİK, TCMB
Enflasyon - Genel Eğilim 12,00 Enflasyon Eğilimi* (Ocak 2006 Mart 2015, yıllık % değişim),00 8,00 (%) 6,00 4,00 2,00 0,00 2006-1 4 7 2007-1 4 7 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 2015-1 (*) Aylık mevsimsel düzeltilmiş ÖKTG-I endeksi (3 aylık hareketli ortalama) Kaynak: TÜİK, TCMB 46
Enflasyon - Temel Bileşenleri 50 40 30 29,8 Enflasyonun Bileşenleri (yüzde katkı) 2004 2014 Ortalaması Mart 2015 46,6 80 60 45,4 54,4 20 15,9 40 7,7 20 3,4 0 Gıda Enerji Tütün Diğer 0-20 -3,2 Gıda Enerji Tütün Diğer Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 47
Enflasyon ve Enflasyon Beklentileri* (Yıllık % Değişim) 14 12 TÜFE 12 Ay Sonrası 24 Ay Sonrası 8 6 7,61 6,78 6,51 4 2015 Hedef: % 5,0 2016 Hedef: % 5,0 2 2007-1 4 7 2008-1 4 7 2009-1 4 7 20-1 4 7 2011-1 4 7 2012-1 4 7 2013-1 4 7 2014-1 4 7 2015-1 7 2016-1 7 2017-1 (*) TCMB Beklenti Anketi Mart 2015 TCMB Beklenti Anketi, 2013 yılı Ocak ayından itibaren ayda bir defa yayınlanmaktadır. Kaynak: TÜİK, TCMB 48
Yıllık Enflasyon Oranı ve Beklentiler (%) 32 28 24 20 Enflasyon Beklentileri (Mart 2015) Yıl sonu 6,98 12 Ay Sonrası 6,78 24 Ay Sonrası 6,51 16 12 8 4 0 Gelecek 12 Ay Gelecek 24 Ay Yılsonu Hedefi 1 471 471 471 471 471 471 471 471 471 471 471 471 471 471 03 04 05 06 07 08 09 11 12 13 14 15 16 17 Kaynak: TCMB Beklenti Anketi 49
50 850 650 450 Metal Buğday Enerji 250 50 50 2004-1 5 9 2005-1 5 9 2006-1 5 9 2007-1 5 9 2008-1 5 9 2009-1 5 9 20-1 5 9 2011-1 5 9 2012-1 5 9 2013-1 5 9 2014-1 5 9 2015-1 Seçilmiş Ürünlerin Uluslararası Fiyat Endeksleri (2005=0) Pirinç Enerji Metal Buğday Pirinç Kaynak: IMF
Dünyada Enflasyon Gelişmeleri 14 12 8 6 4 2 0-2 51 Ocak 05 Ağustos 05 Mart 06 Ekim 06 Mayıs 07 Aralık 07 Temmuz 08 Şubat 09 Eylül 09 Nisan Kasım Haziran 11 Ocak 12 Ağustos 12 Mart 13 Ekim 13 Mayıs 14 Aralık 14 Türkiye Gelişmekte Olan Ülkeler Dünya Gelişmiş Ülkeler Kaynak: IMF, TÜİK
Türkiye nin Enflasyon Sıralamasında Dünyadaki Yeri 70 60 64 61 61 50 48 50 40 30 36 29 40 31 27 20 21 5 7 6 3 7 9 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2014 yılı itibarıyla toplam ülke sayısı 188 olup sıralama büyükten küçüğe doğrudur. Kaynak: IMF 52
DIŞ TİCARET ve ÖDEMELER DENGESİ 53
Yıllık İhracat (Milyar Dolar) 175 150 132,0 152,5 151,8 157,6 156,8 134,9 125 0 75 63,2 73,5 85,5 7,3 113,9 2,1 50 25 36,1 47,3 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015* * 2015 Şubat ayı itibarıyla yıllıklandırılmış. Kaynak: TÜİK 54
Yıllık İthalat (Milyar Dolar) 275 250 240,8 236,5 251,7 242,2 238,2 225 200 175 170,1 202,0 185,5 150 139,6 140,9 125 0 75 50 25 51,6 69,3 97,5 116,8 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015* * 2015 Şubat ayı itibarıyla yıllıklandırılmış. Kaynak: TÜİK 55
İhracat ve İthalat Büyüme Oranları (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Yıllıklandırılmış Yüzde Değişim) 50 40 30 20 0 - -20-30 -40 56 2003-1 47 2004-1 47 2005-1 47 2006-1 47 2007-1 47 2008-1 47 2009-1 47 20-1 47 2011-1 47 2012-1 47 2013-1 47 2014-1 47 2015-1 İhracat İthalat Kaynak: TÜİK
290 270 250 230 2 190 170 150 130 1 90 70 57 12 Ç3 01 Ç1 01 Ç3 02 Ç1 02 Ç3 03 Ç1 03 Ç3 04 Ç1 04 Ç3 05 Ç1 05 Ç3 06 Ç1 06 Ç3 07 Ç1 07 Ç3 08 Ç1 08 Ç3 09 Ç1 09 Ç3 Ç1 Ç3 11 Ç1 11 Ç3 12 Ç1 13 Ç1 13 Ç3 14 Ç1 14 Ç3 AB Ülkeleri ve Türkiye de İhracat (2001=0) Türkiye Macaristan Polonya İspanya Portekiz İtalya AB (28) Kaynak: OECD
İhracat Performansı (Yıllık Ortalama Değişim, 2005-2014) 12 9,9 8 5,8 4,5 4 3,4 3,3 2,7 0 Dünya Euro Bölgesi Gelişmekte Olan Asya Orta Doğu ve Kuzey Afrika Latin Amerika Türkiye Kaynak: TÜİK, IMF Dünya Ekonomik Görünümü Ekim 2014 58
İhracat Hedefleri (FOB, Milyar Dolar) 225 200 187,4 203,4 175 173,0 150 125 0 2015 2016 2017 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program 59
İthalat (% GSYH) 35 30 25 20 15 5 0 1998 19992000 20012002 20032004 2005 20062007 20082009 20 2011 2012 2013 2014 Sermaye Malları Ara Malları Tüketim Malları Kaynak: TÜİK 60
Brent Petrol Fiyatı (ABD Doları, varil) 160 140 120 0 80 60 40 20 H 02 E 02 A 02 M 03 H 03 E 03 A 03 M 04 H 04 E 04 A 04 M 05 H 05 E 05 A 05 M 06 H 06 E 06 A 06 M 07 H 07 E 07 A 07 M 08 H 08 E 08 A 08 M 09 H 09 E 09 A 09 M H E A M 11 H 11 E 11 A 11 M 12 H 12 E 12 A 12 M 13 H 13 E 13 A 13 M 14 H 14 E 14 A 14 M 15 Kaynak: Reuters 61
Enerji Fiyatlarının Enerji İthalatına Etkisi (Milyar Dolar) 70 60 50 12,5 15,6 12,1 8,7 40 0,0 30 20 38,5 41,7 44,5 43,8 46,2 0 20 2011 2012 2013 2014 20 Fiyatlarıyla Reel Enerji İthalatı Fiyat Etkisi Toplam Enerji İthalatı Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 62
Makine ve Teçhizat İthalatı (Milyar Dolar) 60 50 43,9 42,6 47,9 46,1 45,9 40 30 20 12,2 15,7 21,9 26,1 29,9 35,9 36,4 29,4 35,9 0 1996-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015* 2002 Ortalama * 2015 Şubat ayı itibarıyla yıllıklandırılmış. Kaynak: TÜİK 63
Dış Ticaret Dengesi / GSYH (%), 2013 30 25 20 15 5 0-5 - -15-20 -25-30 Eğilim çizgisi: Hareketli ortalama 64 İrlanda Norveç Hollanda Çek Cum. Rusya Almanya Macaristan İsviçre Slovakya Danimarka Belçika İtalya İzlanda İsveç Slovenya Polonya Finlandiya İspanya Avusturya Japonya Fransa Romanya ABD Bir. Krallık Litvanya Portekiz Estonya Bulgarista Yunanistan Letonya Türkiye Lüksembur G. Kıbrıs Fas Malta Kaynak: DTÖ, IMF Dünya Ekonomik Görünümü Ekim 2014
Cari İşlemler Dengesi / GSYH (%) 4 2 0-2 -4-6 -8-2,5-0,3-0,6-3,6-4,5-1,2-1,4 0,1-6,0-5,8-5,4 2,2-1,9-6,2-1,6-3,6 0,5-6,2-1,9-7,9 0,4-5,7 - -9,7-12 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Cari İşlemler Dengesi/GSYH Cari İşlemler Dengesi/GSYH (Enerji Hariç) Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı 65
Cari İşlemler Dengesi / GSYH (%), 2013 20 15 5 0-5 - -15 Eğilim çizgisi: Hareketli ortalama -20 66 İsviçre Norveç Hollanda Danimarka Almanya Slovenya İsveç Lüksemburg İrlanda İzlanda Macaristan Slovakya Çin Bulgaristan Rusya Litvanya İtalya Malta İspanya Yunanistan Japonya Portekiz Letonya Finlandiya Romanya Fransa Polonya Tacikistan Estonya Çek Kıbrıs Belçika ABD Avustralya Birleşik Krallık Fas Türkiye Kaynak: IMF Dünya Ekonomik Görünümü Ekim 2014
Cari İşlemler Açığının Finansmanı (Milyar Dolar) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2014 Ocak 2015 Ocak Cari İşlemler Dengesi -14,2-21,4-31,8-37,8-40,2-12,0-45,3-75,0-48,5-64,7-45,8-5,0-2,0 Sermaye Girişleri (Rezerv Hariç) 20,1 37,7 48,5 48,8 49,7-3,5 49,1 51,3 68,0 67,2 42,7-1,3 7,3 Yurtiçinde Doğrudan Yatırımlar 2,8,0 20,2 22,0 19,9 8,6 9,1 16,2 13,3 12,5 12,5 1,2 1,8 Bankacılık Dışı Özel Sektörün Net Kredi Kullanımı 9,3 12,9 19,5 30,8 24,7-11,6-1,5 9,0 7,4 6,7 6,1-0,3-0,5 Diğer (Net) 8,1 14,7 8,8-4,0 5,2-0,5 41,5 26,1 47,3 48,1 24,1-2,3 6,0 Net Hata ve Noksan 0,8 2,0-0,2 0,5 2,7 3,0 0,2 9,0 0,3 2,8 2,2 2,5-1,5 Bankaların Yabancı Para Efektif ve Mevduatı 6,0 0,3,3 3,5 13,3-12,7-8,8-12,9-1,0-4,5-0,3 2,0-0,2 Rezerv Değişimi 0,8 17,8 6,1 8,0-1,1 0,1 12,8-1,8 20,8 9,9-0,5-5,8 4,0 Kaynak: TCMB 67
Yurtiçinde Doğrudan Yabancı Sermaye Girişi (Milyar Dolar) 25 22,0 20 20,2 19,9 15 16,2 13,3 12,5 12,5 13,1,0 8,6 9,1 5 0 1,1 1993-2002 Ortl. 1,7 2,8 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015* * 2015 Ocak ayı itibarıyla yıllıklandırılmış. Kaynak: TCMB 68
Sermaye Girişi (Milyar Dolar) 2015* 2014 2013 2012 2011 20 2009 2008 2007 2006 2005-20 - 0 20 30 40 50 60 70 80 Kısa Vade Uzun Vade Doğrudan Yatırım (Net) Portföy Yatırımı * 2015 Ocak ayı itibarıyla yıllıklandırılmış. Kaynak: TCMB 69
Merkez Bankası Brüt Döviz Rezervleri (Milyar Dolar) 120 1 *3,5 milyar dolar 0 90 80 70 60 50 40 30 20 O 02 M E O 03 M E O 04 M E O 05 M E O 06 M E O 07 M E O 08 M E O 09 M E O ME O 11 M E O 12 M E O 13 ME O 14 M E O 15 (*) 27 Mart 2015 itibarıyla 70 Kaynak: TCMB
Cari İşlemler Dengesi Tahminleri (Milyar Dolar) 0 2015 2016 2017 - -20-30 -40-50 -46,0-49,2-50,7-60 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program 71
Cari İşlemler Dengesi Tahminleri / GSYH (%) 2015 2016 2017-1 -3-5 -5,4-5,4-5,2-7 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program 72
KAMU MALİYESİ 73
Merkezi Yönetim Bütçe Açığı / GSYH (%) 14 12 11,9 11,5 8,8 8 6 5,2 5,5 4 3,6 2 0 1,1 0,6 1,6 1,8 1,4 2,1 1,2 1,3 1,1 0,7 0,3 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014** 2015* 2016* 2017* (*) 2015-2017: Orta Vadeli Program hedeflerini göstermektedir. Kaynak: Maliye Bakanlığı, 2015-2017 OVP (**) Geçici 74
Genel Yönetim Bütçe Açığı (Özelleştirme Hariç) / GSYH (%) 14 12 12,5,9 8 8,0 6 5,9 4,4 4 3,4 2,5 2 0 0,7 0,2 1,6 0,7 1,5 1,6 1,3 1,1 0,6 0,1 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014** 2015* 2016* 2017* (*) 2015-2017: Orta Vadeli Program hedeflerini göstermektedir. Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 OVP (**) Geçici 75
AB Tanımlı Genel Yönetim Bütçe Açığı / GSYH (%) 25 23,7 20 15,1 8,9 6,5 5 0 4,4 Maastricht Kriteri: % 3,0 2,9 2,8 1,2 1,5 0,8-0,7 0,3 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011* 2012-5 *Geçici Kaynak: EUROSTAT 76
12 8 4 0-4 Genel Yönetim Bütçe Açığı (2012 Yılı, % GSYH) Maastricht Kriteri: % 3,0 0,3 77 İrlanda Yunanistan İngiltere Portekiz İspanya Letonya Polonya Slovakya Litvanya Fransa Romanya Slovenya Güney Kıbrıs Hollanda Çek Cumh. İtalya Avusturya Almanya Macaristan Hırvatistan Belçika Malta Bulgaristan Türkiye Danimarka Finlandiya Lüksemburg Estonya İsveç Kaynak: Eurostat
Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (GSYH %) 13 12,1 11,0 9 7 5 3 1 7,0 7,3 3,6 0,1 1,6 5,1 2,4 0,1 1,0 0,5 0,9 0,4 0,1-1 -0,1-0,1-3 1990-2000 Ort. 2001 2002 2003 2004 2005 2006-1,9 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014** 2015* 2016* 2017* (*) 2015-2017: Orta Vadeli Program hedeflerini göstermektedir. Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 OVP (**) Geçici 78
Kamu Kesimi Faiz Dışı Fazlası (Program Tanımlı, % GSYH) 6 5 4,7 5,5 4,8 4,5 4 3 3,1 2003-2012 Ortalaması: 2,7 2 1 0,3 1,6 0,7 1,8 0,8 1,0 0,4 1,2 1,5 1,8 0-1 -2-1,0 1993-2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014** 2015* 2016* 2017* (*) 2015-2017: Orta Vadeli Program hedeflerini göstermektedir. (**) Geçici Kaynak: IMF, 2012 öncesi veriler Hazine Müsteşarlığı, 2012 ve sonrası veriler ise Kalkınma Bakanlığı tarafından hesaplanmaktadır. 79
Özelleştirme Uygulamaları (Milyar $) 60 56,7 50 40 30 20 8,2 0 1985-2003 2003-2014 Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı 80
Orta Vadeli Program Büyüklükleri (% GSYH) 2014 2015 2016 2017 Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi -1,4-1,1-0,7-0,3 Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 24,0 23,2 22,8 22,5 Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları 25,4 24,3 23,6 22,8 MYB Faiz Dışı Dengesi (Program Tanımlı) 0,5 1,1 1,3 1,7 Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri (Program Tanımlı) 23,1 22,6 22,4 22,2 Merkezi Yönetim Faiz Dışı Harcamaları (Program Tanımlı) 22,6 21,5 21,1 20,5 Diğer Kamu Faiz Dışı Dengesi (Program Tanımlı) -0,1 0,1 0,2 0,1 Toplam Kamu Faiz Dışı Dengesi (Program Tanımlı) 0,4 1,2 1,5 1,8 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program, Ekim 2014 81
BORÇ YÖNETİMİ 82
AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku (% GSYH) 75 74,0 70 65 60 67,7 59,6 Maastricht Kriteri: % 60 55 52,7 50 45 40 35 46,5 46,0 40,0 39,9 42,3 39,1 36,2 36,1 35,7 34,3 33,9 33,5 30 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 83
Genel Yönetim Borç Stoku (% GSYH, 2013) 280 240 200 160 120 Maastricht Kriteri: % 60 80 40 0 84 Japonya Yunanistan İtalya Portekiz İrlanda Güney Kıbrıs ABD Belçika İspanya Fransa Birleşik Krallık Kanada Macaristan Almanya Avusturya Hollanda Malta Slovenya Polonya Finlandiya Slovakya Çek Cumhuriyeti Danimarka İsveç Litvanya Romanya Letonya Türkiye Lüksemburg Bulgaristan Estonya Kaynak: Eurostat (23.01.2015 tarihli güncelleme), Hazine Müsteşarlığı (30.09.2014 itibarıyla) ABD, Kanada ve Japonya için: IMF Dünya Ekonomik Görünümü (Ekim 2014)
AB Tanımlı Borç Stoku / GSYH (%) 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç3 Euro Bölgesi (17 ülke) 78,5 83,8 85,9 89,1 91,1 92,2 AB (27 ülke) 73,0 78,3 80,9 83,5 85,4 86,7 Yunanistan 126,8 146,0 171,3 156,9 174,9 176,0 İtalya 112,5 115,3 116,4 122,2 127,9 131,8 Portekiz 83,6 96,2 111,1 124,8 128,0 131,4 Belçika 99,3 99,6 2,1 4,0 4,5 8,2 İspanya 52,7 60,1 69,2 84,4 92,1 96,8 Fransa 78,8 81,5 85,0 89,2 92,2 95,3 İngiltere 65,8 76,4 81,8 85,8 87,3 87,9 Avusturya 79,7 82,4 82,1 81,7 81,2 80,7 Macaristan 78,2 80,9 81,0 78,5 77,3 80,3 Almanya 72,4 80,3 77,6 79,0 76,9 74,8 Hollanda 56,5 59,0 61,3 66,5 68,6 69,0 Türkiye 46,0 42,3 39,1 36,2 36,2 34,1 Kaynak: Eurostat, (Güncelleme Tarihi: 27.01.2015); Hazine Müsteşarlığı, (31.12.2014 itibarıyla) 85
AB Tanımlı Borç Stoku Hedefleri (% GSYH) 34 33,1 32 31,8 30 30 28,5 28 2014 2015 2016 2017 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2015-2017 Orta Vadeli Program, Ekim 2014 86
Kamu Net Borç Stoku / GSYH (%) 70 61,5 60 50 40 30 20 55,2 49,1 35,4 23,9 41,7 19,1,4 26,2 31,3 30,0 31,3 34,0 29,5 28,2 6,5 3,3 2,9 27,6 26,2 25,3 32,5 28,9 2,7 0,9 29,9 28,1 22,4 17,0 0,7 12,6 12,2 11,2,4,7 21,6 20,3 17,6 16,2 16,2 15,0 14,7 0-3,3-5,0-4,0-5,0-4,6-4,0-2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 TL Döviz Cinsi Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 87
Kamu Net Borç Stoku Milyar TL 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 I- Toplam Kamu Brüt Borç Stoku 408,3 465,7 497,1 546,5 562,9 623,4 636,1 629,1 642,9 650,5 Merkezi Yönetim 380,3 441,5 473,6 518,4 532,2 585,8 598,4 593,8 603,5 612,1 Diğer Kamu 28,0 24,2 23,6 28,2 30,7 37,5 37,7 35,3 39,4 38,4 II- Varlıklar ve Kamu Mevduatı 140,2 155,8 179,3 256,4 322,3 425,6 438,0 442,5 464,7 463,1 Merkez Bankası Net Varlıkları 60,4 66,0 86,2 143,2 189,5 271,1 283,3 290,0 315,9 304,4 Kamu Mevduatı 41,5 47,7 47,2 59,8 71,6 84,2 81,9 77,0 70,5 77,4 İşsizlik Sigortası 38,4 42,1 45,9 53,5 61,2 70,4 72,8 75,5 78,3 81,4 III- Kamu Net Borç Stoku 268,0 309,9 317,8 290,1 240,6 197,7 198,1 186,7 178,2 187,4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 88
Kamu Net Borç Stoku (Milyar TL) 330 3 290 270 250 309,9 317,8 290,1 274,6 270,3 268,0 251,0 258,2 248,4 240,6 230 2 190 215,6 197,7 198,1 186,7 178,2 187,4 170 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 89
Merkezi Yönetim Faiz Harcamaları / GSYH (%) 20 15 14,8 12,9,1 7,0 6,1 5,8 5,3 5,6 5 4,4 3,3 3,4 3,2 2,9 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 20132014* Kaynak: Maliye Bakanlığı (*) Geçici 90
Merkezi Yönetim Faiz Harcamaları / Vergi Gelirleri (%) 90 85,7 80 70 70,9 60 56,3 50 40 38,2 33,4 31,9 30,1 30,9 30 20 22,9 16,6 17,4 15,3 14,2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014* Kaynak: Maliye Bakanlığı (*) Geçici 91
Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku Faiz Dağılımı (%) 0 75 51,1 46,2 49,8 46,0 44,2 43,0 46,6 44,0 40,8 40,2 38,5 34,8 33,5 50 25 48,9 53,8 50,2 54,0 55,8 57,0 53,4 56,0 59,2 59,8 61,5 65,2 66,5 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015 Şubat Sabit Değişken Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 92
Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku Döviz Dağılımı (%) 0 75 46,3 41,5 37,6 37,2 31,3 33,8 29,1 26,7 29,6 27,4 31,2 32,3 33,4 50 25 53,7 58,5 62,4 62,8 68,7 66,2 70,9 73,3 70,4 72,6 68,8 67,7 66,6 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015 Şubat TL Cinsinden Döviz Cinsinden Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 93
Genel Yönetim Borç Stokunun GSYH ya Oranındaki Değişim 2001 2013 TL nin yüzde 5 değer kaybı/kazancı + / - 2,2 Puan + / - 0,6 Puan TL faiz seviyesinde Yüzde oranındaki değişim* + / - 2,1 Puan + / - 0,3 Puan Yüzde 25 oranındaki değişim* + / - 5,2 Puan + / - 0,6 Puan GSYH büyümesinde 2 puanlık değişim + / - 1,6 Puan + / - 0,7 Puan Faiz dışı fazla/gsyh oranında 1 puanlık değişim + / - 1,0 Puan + / - 1,0 Puan (*) TL faiz seviyesinde takip eden yıldaki yüzde değişimi yansıtmaktadır. Not: 2001 ve 2013 yıl sonu gerçekleşme rakamları kullanılarak senaryoların baz senaryoya göre ESA tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku / GSYH oranında yol açabileceği etkiyi göstermektedir. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 94
Yurtdışı Yerleşiklerin İç Borç Stoku İçerisindeki Payı (%) 28 24 23,2 21,5 21,8 20 17,3 20,9 16 13,6 13,4 12,5 12,3,3 8,6 8 7,1 4 4,4 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Şub.15 Kaynak: TCMB 95
Borçlanma Ortalama Vadesi Yurt içi Borçlanma (ay) Eurobond İhracı (yıl) 30 28,3 80 70 60 50 40 30 20 9,4 27,7 28,0 14,8 11,6 34,0 31,7 35,3 74,3 74,4 68,5 60,8 44,1 44,7 25 20 15 5 22,4 17,6 16,5 14,2 14,8 12,2 9,5,1 8,68,2 7,0 5,0 6,6 9,9 9,1 20,6 20,2 20,0 15,3 15,7 13,7,0,0 8,0 9,0,0 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015* 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015** *Ocak 2015 itibarıyla **Nisan 2015 itibarıyla Avro Dolar Yen Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 96
TL Cinsi İç Borç Stokunun Süresi* (Ay) 32 30 28,9 29,8 29,4 28 26 24 23,1 22 20 18 16 15,0 14 12,2,6 12,5 8 6,6 8,0 8,2 8,1 7,5 6 Ara.04 Ara.05 Ara.06 Ara.07 Ara.08 Ara.09 Ara. Ara.11 Ara.12 Ara. 13 Ara.14 Oca.15 Şub.15 (*) Macaulay süresi Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 97
Dış Tahvil Stokunun Süresi* (Yıl) 7,5 7,0 6,5 6,0 6,3 6,3 6,2 5,9 5,9 5,5 5,6 5,0 4,9 4,5 4,1 4,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 6,5 6,3 6,5 6,7 6,6 98 Ara.04 Ara.05 Ara.06 Ara.07 Ara.08 Ara.09 Ara. Ara.11 Ara.12 Ara. 13 Ara.14 Oca.15 Sub.15 (*) Macaulay süresi
Nakit İç Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi (Ay) 60 55,0 56,5 50 47,0 40 30 20 19,6 22,3 25,7 24,4 25,0 30,9 31,1 33,7 12,8 12,4 11,8 0 2002 2003 2004 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Şub.15 99
12 11 9 8 7 6 5 4 3 Dış Borçlanma Maliyeti (%) DOLAR,7,1 8,1 7,3 7,3 7,0 7,3 6,9 6,2 5,8 5,8 4,9 4,95 4,3 11 9 8 7 6 5 4 3 9,9 9,9 AVRO 6,0 5,0 6,3 5,3 5,4 4,5 4,2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015* 2002 2003 2007 20 2004 2005 2006 2011 2012 2013 2014 2015* * Nisan itibarıyla Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
TL Cinsinden Kuponsuz Senetlerin Borçlanma Faizleri (Yıllık Bileşik, %) 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 5 0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Aylık Ortalama Yıllık Kümülatif O MEO MEOME O ME O MEO MEO MEO MEO MEO MEO MEO MEO MEO 02 03 04 05 06 07 08 09 11 12 13 14 15 1
Reel Borçlanma Faiz Oranı (Bileşik, %) 50 REEL FAİZ 40 30 20 0-2002-1 5 9 2003-1 5 9 2004-1 5 9 2005-1 5 9 2006-1 5 9 2007-1 5 9 2008-1 5 9 2009-1 5 9 20-1 5 9 2011-1 5 9 2012-1 5 9 2013-1 5 9 2014-1 5 9 2015-1 Not: - Devlet iç borçlanma ihalelerinde belirlenen borçlanma faizleri 12 ay sonraki TÜFE değerleri ile reelleştirilmiştir. 2011 Mayıs ayından itibaren TCMB Beklenti Anketi nde tahmin edilen 12 aylık enflasyon oranları kullanılmıştır. - 2013 yılına kadar sadece kuponsuz borçlanmaların, 2013 yılından itibaren 2 yıl vadeli sabit kuponlu ile kuponsuz borçlanmaların ağırlıklı ortalama maliyetleri esas alınmıştır. Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı 2
Uluslararası Para Fonu ndan Net Anapara Kullanımı (Milyar SDR) 8,0 6 5,0 2,6 2 0,4 0,0 1,0-2 -2,4-3,6-3,1-2,6-0,5-1,4-1,8-1,3-0,6-6 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 3
Uluslararası Para Fonu na Olan Borç Stoku (Milyar SDR) 20 16 16,2 16,2 13,8 12 11,2,2 8 7,2 4 0 0,6 3,2 4,5 5,5 5,1 3,6 1,9 0,5 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 4
Hazine Garantili Dış Borç Stoku (Milyon Dolar) 12.000 11.000.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.527 2013 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 5
Hazine Garantili Dış Borç Stoku (Milyon Dolar) Milyon ABD Doları 2014 Ç3 KAMU 5.769 MAHALLİ İDARELER 991 FONLAR 0 KAMU BANKALARI 3.814 KİTler 964 ÖZEL 4.758 BANKALAR 4.758 ŞİRKETLER 0 GENEL TOPLAM.527 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 6
Hazine Garantili Borçlardan Üstlenim Oranları (%) 60 51,9 40 27,3 20 18,1 16,7 19,7 24,7 16,4 22,1 19,4 8,2 6,4 5,4 3,9 3,4 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015 Şubat Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 7
Kuruluşlara Göre Garantili Borçlardan Üstlenim Oranları (%) 0 92 80 83 74 76 60 50 40 20 36 21 21 8 19 29 25 33 19 11 5 5 6 0 Toplam Yerel Yönetimler Katma Bütçe KİT'ler Bütçe Dışı Fonlar 1992-2002 2003-2005 2006-2008 2009-2014 2015 Şubat Bankalar Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 8
Alacak Stokunun Gelişimi (Milyar TL) 30 28,1 25 20 19,3 21,2 23,4 20,8 22,4 20,9 25,6 25,3 24,5 21,8 19,9,0 17,4 19,1 17,0 15,9 16,7 17 15 13,8 12,4 13,3 15,3 13,6 13,9 13,4 14,9 7,5 6,8 16,3 16,5 12,9 5 0 3,8 4,4 1,8 2,4 6,3 5,9 8,8 8,0 7,1 7,3 8,2 9,0 8,3 8,6 7,9 5,0 0,4 0,5 Vadesi Geçmiş Vadesi Gelecek Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 9
Alacak Stokunun Yapısı (2015 Şubat) Kaynaklarına Göre Borçlularına Göre Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 1
Gerçekleşen Tahsilat (Milyon TL) 7.000 6.000 5.000 4.000 5.249 3.000 3.084 1.872 2.000 1.000 699 1.514 2.188 1.970 1.503 1.561 2.053 3.198 1.219 1.794 2.641 1.937 2.606 2.446 2.492 0 417 35 147 Ayni tahsilat Nakdi tahsilat Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 111
Türkiye Brüt Dış Borç Stoku (Milyar Dolar) Milyar USD 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 TOPLAM 208,1 250,0 280,9 268,9 291,9 303,8 338,9 389,1 388,2 402,4 397,7 402,4 KISA VADE 42,9 43,1 52,5 49,0 77,2 81,6 0,2 130,4 125,7 131,7 131,6 133,0 UZUN VADE 165,2 206,9 228,4 219,9 214,6 222,2 238,7 258,7 262,4 270,7 266,0 269,5 KAMU SEKTÖRÜ 71,6 73,5 78,3 83,5 89,1 94,3 4,0 115,9 117,2 119,6 119,1 117,7 Kısa Vade 1,8 2,2 3,2 3,6 4,3 7,0 11,0 17,6 17,8 18,2 18,9 17,9 Uzun Vade 69,8 71,4 75,1 79,9 84,8 87,3 93,0 98,3 99,4 1,4 0,1 99,8 TCMB 15,7 15,8 14,1 13,2 11,6 9,3 7,1 5,2 4,9 4,3 2,9 2,5 Kısa Vade 2,6 2,3 1,9 1,8 1,6 1,2 1,0 0,8 0,8 0,7 0,4 0,3 Uzun Vade 13,1 13,5 12,2 11,4,0 8,1 6,1 4,4 4,1 3,6 2,5 2,1 ÖZEL SEKTÖR 120,8 160,7 188,5 172,2 191,2 200,2 227,8 267,9 266,1 278,6 275,7 282,2 Kısa Vade 38,5 38,7 47,4 43,6 71,4 73,3 88,1 112,0 7,1 112,9 112,3 114,7 Uzun Vade 82,3 122,0 141,1 128,6 119,8 126,9 139,7 156,0 159,0 165,7 163,4 167,5 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TCMB 112
60 50 40 30 Türkiye Brüt Dış Borç Stoku / GSYH (%) 56,2 47,3 43,6 41,3 43,1 39,5 39,9 38,5 37,9 39,3 35,5 47,3 47,9 50,2 49,5 50,3 113 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TCMB
Türkiye Net Dış Borç Stoku / GSYH (%) 50 40 39,9 38,4 31,5 30 26,4 23,8 23,6 23,6 24,1 20,6 20,6 20,7 20,5 20 27,9 28,7 29,8 29,1 30,5 114 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TCMB
Dış Borç Stokuna İlişkin Oranlar (%) % 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 Ç1 2014 Ç2 2014 Ç3 2014 Ç4 TOPLAM DIŞ BORÇ STOKU / GSYH ÖZEL SEKTÖR DIŞ BORÇ STOKU / GSYH TOPLAM DIŞ BORÇ STOKU / İHRACAT (FOB) ÖZEL SEKTÖR DIŞ BORÇ STOKU / İHRACAT (FOB) TCMB REZERVLER (BRÜT) / TOPLAM DIŞ BORÇ TCMB REZERVLER (BRÜT) / KISA VADELİ BORÇLAR 39,5 38,5 37,9 43,6 39,9 39,3 43,1 47,3 47,9 50,2 49,5 50,3 23,0 24,8 25,4 27,9 26,1 25,9 29,0 32,6 32,9 34,8 34,3 35,3 243,3 233,1 212,8 263,3 256,3 225,2 222,3 256,3 250,5 256,8 252,0 255,3 141,3 149,8 142,8 168,6 167,9 148,4 149,4 176,5 171,7 177,7 174,7 179,0 29,3 29,3 25,3 26,3 27,7 25,8 29,5 28,5 27,3 27,8 28,0 26,6 142,1 169,9 135,2 144,3 4,5 96,2 99,7 85,1 84,3 84,9 84,6 80,4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 115
MALİ SEKTÖR 116
Bankacılık Sektörü: Sermaye Yeterlilik Oranı (%) 35 30 30,9 28,8 25 20 15 25,1 23,7 21,9 18,9 18,0 20,6 18,9 16,5 17,9 15,3 16,3 15,4 15,7 5 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2014-2 2015-2 Kaynak: BDDK 117
28 24 20 16 12 8 4 0 2005-12 2006-05 2006-2007-03 2007-08 2008-01 2008-06 2008-11 2009-04 2009-09 20-02 20-07 20-12 2011-05 2011-2012-03 2012-08 2013-01 2013-06 2013-11 2014-04 2014-09 2015-02 Bankacılık Sektörü: Sermaye Yeterlilik Oranı (%) Hedef oran yüzde 12 Operasyonel risk dahil Yasal sınır yüzde 8 Kaynak: BDDK 118
Bankacılık Sektörü: Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkelerde Sermaye Yeterlilik Oranları (%, 2013) 20 19,8 17,5 17,0 16,5 16,1 15,7 15,6 15,6 16 15,3 14,6 14,5 13,9 13,5 13,3 12,6 12,2 12 8 4 0 Endonezya Macaristan Kolombiya Çek Cum Brezilya Polonya Tayland Meksika Türkiye Malezya Kore Romanya Rusya Şili Hindistan Çin Kaynak: IMF-FSI, BDDK 119
Bankacılık Sektörü: Serbest Sermaye*/ Özkaynak (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 36,3 51,0 56,0 65,7 72,6 75,3 77,0 79,6 81,4 81,6 82,0 81,6 81,1 81,5 80,9 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2014-2 2015-2 (*) Serbest Sermaye = Toplam Özkaynak (Sabit Varlıklar + İştirakler, Bağlı Ortaklıklar ve Ortak Teşebbüs) Kaynak: BDDK 120
15,5 15,7 14,2 12,2 Bankacılık Sektörü: Özkaynak Kârlılığı (%) 30 20 18,2 15,8 21,0 24,8 18,6 22,8 20,0 11,3 12,1 1,6 1,5 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2014-2 2015-2 Kaynak: BDDK 121
Bankacılık Sektörü: Kredilerin Toplam Varlıklara Oranı (%) 65 55 45 43,8 49,1 50,2 47,1 52,2 56,1 58,0 60,5 62,2 62,1 37,8 35 32,4 25 23,0 26,5 15 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015-2 Kaynak: BDDK 122
Bankacılık Sektörü: Yabancı Para Net Genel Pozisyonu (Milyon Dolar) 2500 2000 1500 00 500 0-500 -00-1500 -2000-2500 -3000-3500 1.590 187 141 16 408 41 315-549 -71-63 -217-363 -1.578-2.870 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015* (*) 27 Mart itibarıyla. Kaynak: BDDK 123
Bankacılık Sektörü: Takipteki Alacaklar / Toplam Krediler (%) 24 21,2 20 16 12 11,5 8 4 0 7,6 6,0 4,7 5,3 3,7 3,5 3,7 3,7 2,7 2,9 2,7 2,8 2,9 1,5 0,8 0,6 0,4 0,5 0,8 0,9 0,6 0,6 0,7 0,6 0,7 0,8 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 2014 2015-2 Brüt Net Kaynak: BDDK 124
Firmaların Toplam Borçlarının Özkaynaklara Oranı ve Faiz Ödeme Gücü (Faiz ve Vergi Öncesi Kâr / Faiz Ödemeleri) (%) 450 400 350 300 250 200 150 0 50 0 1996 1997 (*) Geçici Veriler Kaynak: TCMB Sektör Bilançoları 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Toplam Borç / Özkaynak 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Ödeme Gücü 20 2011 2012 2013 125
Hanehalkı Yükümlülükleri (% GSYH) 70 60 50 40 62 63 64 67 67 66 65 64 30 20 12 14 16 18 19 21 24 0 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 Türkiye Avro Bölgesi Kaynak: TCMB, Avrupa Merkez Bankası 126
Toplam Konut Kredileri (% GSYH) 0 80 60 60,3 83,6 52,1 71,8 2001 20 40 29,6 40,7 20 0 İngiltere ABD Avro Bölgesi Türkiye* 0,2 6,2 Kaynak: ABD Merkez Bankası, Avrupa Merkez Bankası, Eurostat, İngiltere Merkez Bankası, İngiltere İstatistik Ofisi, TCMB, TÜİK, BDDK, TOKİ *20 yılı toplam konut kredileri bankalar ve tüketici finansman şirketlerince kullandırılan konut kredileri ile TOKİ nin vadeli konut satışları karşılığı alacaklarından oluşmaktadır. 127
PİYASA GÖSTERGELERİ 128
Döviz Kuru (TL/Dolar) 2,5 2,4 2,3 2,2 2,1 2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 O 03 N 03 T 03 E 03 O 04 N 04 T 04 E 04 O 05 N 05 T 05 E 05 O 06 N 06 T 06 E 06 O 07 N 07 T 07 E 07 O 08 N 08 T 08 E 08 O 09 N 09 T 09 E 09 O N T E O 11 N 11 T 11 E 11 O 12 N 12 T 12 E 12 O 13 N 13 T 13 E 13 O 14 N 14 T 14 E 14 O 15 N 15 Kaynak: TCMB 129
Faiz Oranı (%) 72 64 İkincil Piyasa İç Borç Faiz Oranları 56 48 40 32 24 16 8 0 O 03 N 03 T 03 E 03 O 04 N 04 T 04 E 04 O 05 N 05 T 05 E 05 O 06 N 06 T 06 E 06 O 07 N 07 T 07 E 07 O 08 N 08 T 08 E 08 O 09 N 09 T 09 E 09 O N T E O 11 N 11 T 11 E 11 O 12 N 12 T 12 E 12 O 13 N 13 T 13 E 13 O 14 N 14 T 14 E 14 O 15 N 15 130 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
BIST 0 Endeksi 0.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000.000 0 O 03 N 03 T 03 E 03 O 04 N 04 T 04 E 04 O 05 N 05 T 05 E 05 O 06 N 06 T 06 E 06 O 07 N 07 T 07 E 07 O 08 N 08 T 08 E 08 O 09 N 09 T 09 E 09 O N T E O 11 N 11 T 11 E 11 O 12 N 12 T 12 E 12 O 13 N 13 T 13 E 13 O 14 N 14 T 14 E 14 O 15 N 15 Kaynak: Borsa İstanbul 131
Dış Borç Risk Primi (bp) 1.200 1.000 800 600 400 200 0-200 -400 N 12 K 12 M 13 A 13 H 14 O 15 A 00 T 01 O 02 A 02 Ş 03 E 03 M 04 E 04 N 05 K 05 M 06 A 06 H 07 O 08 T 08 O 09 A 09 M E M 11 E 11 132 Kaynak: JP Morgan (EMBI+ Turkey) - (EMBI+) EMBI+ Turkey EMBI+
İkincil Piyasa ve TCMB Politika Faiz Oranları 26 24 22 20 18 16 14 12 8 6 4 2 Oca 05 Nis 05 Tem 05 Eki 05 Oca 06 Nis 06 Tem 06 Eki 06 Oca 07 Nis 07 Tem 07 Eki 07 Oca 08 Nis 08 Tem 08 Eki 08 Oca 09 Nis 09 Tem 09 Eki 09 Oca Nis Tem Eki Oca 11 Nis 11 Tem 11 Eki 11 Oca 12 Nis 12 Tem 12 Eki 12 Oca 13 Nis 13 Tem 13 Eki 13 Oca 14 Nis 14 Tem 14 Eki 14 Oca 15 Nis 15 Bileşik Faiz Oranı (%) İkincil Piyasa Oranı TCMB Politika Faiz Oranı 133 Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı
Ülke Kredi Notu Standard & Poor s Kredi Notu Kaynak: Bloomberg 134 Oca 03 May 03 Eyl 03 Oca 04 May 04 Eyl 04 Oca 05 May 05 Eyl 05 Oca 06 May 06 Eyl 06 Oca 07 May 07 Eyl 07 Oca 08 May 08 Eyl 08 Oca 09 May 09 Eyl 09 Oca May Eyl Oca 11 May 11 Eyl 11 Oca 12 May 12 Eyl 12 Oca 13 May 13 Eyl 13 Oca 14 May 14 Eyl 14 BB+ P S N P BB S N BB- P S N P B+ S N B P S N P B- S N
Türkiye nin Kredi Notları (Döviz Cinsinden, 6 Nisan 2015) Moody's Standard & Poor's Fitch A2 Botsvana, Polonya, Slovakya A Trianidad ve Tobago, Slovakya, Slovenya A Malta İrlanda A3 Malta, Meksika, Peru, Litvanya, Letonya A- Botsvana, Polonya, Litvanya, Letonya A- Polonya, Letonya, Litvanya, İrlanda Baa1 Trianidad ve Tobago BBB+ Tayland, Malta, BBB+ Tayland, İtalya, Meksika, Slovenya Tayland, Mauritius, İrlanda Peru, Meksika Peru, İspanya Baa2 Kazakistan, Bulgaristan, Brezilya, İtalya BBB Bahamalar, Kazakistan BBB Bahreyn Kazakistan, Panama, Bahreyn, İspanya, Uruguay, Kolombiya, Bahamalar Panama, İspanya Brezilya, Panama, Güney Afrika, Filipinler Kolombiya, Filipinler Güney Afrika, İzlanda, Kolombiya Baa3 Türkiye (negatif), Namibya, Hindistan, Romanya, BBB- Fas, Hindistan, Azerbaycan, Uruguay, BBB- Türkiye (durağan), Fas, Namibia, Hindistan, Iceland, Slovenya İzlanda, Brezilya, Romanya, Güney Afrika Romanya, Endonezya, Filipinler, Bulgaristan, Endonezya, Azerbaycan İtalya, Bahreyn Azerbaycan, Uruguay, Rusya Ba1 Fas, Arnavutluk, Macaristan, Kosta Rika BB+ Türkiye (negatif), Endonezya BB+ Kosta Rika Guatemala, Hırvatistan, Portekiz, Rusya, Paraguay Bulgaristan, Rusya, Macaristan Macaristan Ba2 El Salvador, Angola BB Guatemala Portekiz, Kosta Rika, Ürdün, BB Guatemala, Hırvatistan Hırvatistan Ba3 Bangladeş, Gürcistan, Karadağ, Bolivya, BB- Bangladeş, Gürcistan, Vietnam, El Salvador, BB- Angola, Sri Lanka, Gürcistan, Surinam, Bolivya, Surinam, Tunus Paraguay, Surinam, Bolivya, Karadağ El Salvador, Tunus, Vietnam B1 Senegal, Sri Lanka, Ürdün, B+ Senegal, Sri Lanka, Angola B+ Moğolistan Dominik Cumhuriyeti, Fiji, Papua Yeni Gine, Papua Yeni Gine, Ekvador Saint Vincent ve Grenadinler, Vietnam B2 Kamboçya, Moğolistan, Lübnan B Bosna Hersek, Kamboçya, Fiji, B Lübnan, Ekvador Honduras, Tunus, Arnavutluk, Barbados B3 Beyaz Rusya, Moldova, Barbados B- Pakistan, Beyaz Rusya, Lübnan, B- Mısır, Jamaika Nikaragua, Bosna Hersek, Honduras, Ekvador Belize, Jamaika, Mısır, Yunanistan Caa1 Pakistan, Mısır, Arjantin, Yunanistan CCC+ CCC+ Caa2 Belize, Küba CCC Venezuela CCC Venezuela, Yunanistan Caa3 Jamaika, Venezuela CCC- Ukrayna CCC- Ca Ukrayna CC CC Ukrayna C C C SD Arjantin DDD D/RD Arjantin Kaynak: Bloomberg 135
EMBI+ Endeksi Diğer Ülkelerle Karşılaştırma Değişim (bp) (2 Ocak 2008 6 Nisan 2015) Filipinler -93 Türkiye -1 Kolombiya Meksika G. Afrika Brezilya EMBI+ Rusya Arjantin 35 40 85 148 151 202 Venezuela 2250 Ukrayna 3582-400 0 400 800 1200 1600 2000 2400 2800 3200 3600 4000 Kaynak: Bloomberg 136
Hisse Senedi Piyasası (Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Piyasalar) % Değişim (2 Ocak 2008 6 Nisan 2015) Çek Cumh. Japonya Çin Macaristan Brezilya Polonya G. Kore Malezya ABD (DJI) Hindistan Rusya Türkiye Meksika G. Afrika -58,9-42 -26,7-22,7-15,4-2,4,4 28,3 36,2 38,3 50,6 51,2 54 78,3-80 -60-40 -20 0 20 40 60 80 0 Kaynak: Bloomberg 137
Döviz Piyasaları % Değişim (2 Ocak 2008 6 Nisan 2015) Çin 15,1 Japonya Malezya -8,5-9,6 G. Kore -15,8 Euro Meksika Çek Cumh. -39,8-33,9-35,7 Polonya Hindistan Macaristan -57,6-58,0-50,5 G. Afrika Brezilya -72,5-76,3 Türkiye Rusya -130,8-119,8-160 -140-120 -0-80 -60-40 -20 0 20 Kaynak: Bloomberg 138
YATIRIM ORTAMI 139
İş Yeri Açma (İşlem Sayısı) Tayland Bulgaristan Macaristan Polonya OECD Güney Afrika Avrupa&Merkez Asya Türkiye Hırvatistan Meksika Çek Cum. Hindistan Brezilya Çin 4 4 4 4 5 5 5 6 6 6 9 12 13 13 0 4 8 12 16 20 Kaynak: Dünya Bankası Doing Business Report, 2014 140
İş Yeri Açma (Süre, Gün) Macaristan Türkiye Meksika 5,0 6,0 6,0 Hırvatistan OECD Avrupa&Merkez Asya Rus ya 8,0 11,1 12,8 15,0 Bulgaristan Güney Afrika Çek Cum. 18,0 19,0 19,5 Hindistan Tayland Polonya Çin 27,0 27,5 30,0 33,0 0 20 30 40 50 Kaynak: Dünya Bankası Doing Business Report, 2014 141
İş Yeri Açma (Maliyet, % Kişi Başı GSYH) Meksika 19,7 Polonya 14,3 Türkiye 12,7 Hırvatistan Macaristan Çek Cum. 8,6 8,2 9,3 Avrupa&Orta Asya Tayland 6,7 6,7 Brezilya OECD 3,6 4,6 Çin Rusya Bulgaristan 1 2 1,3 0 5 15 20 25 Kaynak: Dünya Bankası Doing Business Report, 2014 142
Gelir ve Kar Üzerinden Alınan Vergiler (% GSYH, 2012) 30 25 20 15 11,4 5 6,0 0 Meksika Slovak C. Türkiye Polonya* Macaristan Estonya Slovenya Çek C. Kore Şili Yunanistan Portekiz Japonya İsrail İspanya Hollanda* Fransa Almanya OECD* ABD İrlanda İngiltere Avusturya İsviçre Lüksemburg Kanada İtalya Finlandiya İsveç Avustralya* Belçika İzlanda Yeni Zelanda Norveç Danimarka Kaynak: OECD Factbook, 2014 (*) 2011 Verileri 143
Vergi Geliri Karşılaştırmaları (% GSYH, 2011) 40 35 30 25 20 15 5 0 Toplam Vergi Geliri Gelir ve Karlar Üzerinden Alınan Vergiler Mal ve Hizmetler Üzerinden Alınan Vergiler Türkiye OECD Karşılaştırma Grubu* (*) Meksika, Kore, Çek Cum., Yunanistan, Macaristan, İrlanda, Polonya, Portekiz, Slovak Cum. ve İspanya yı içermektedir. Kaynak: OECD, Factbook 2014 144
IMF ve AB ile İLİŞKİLER 145
IMF ile İlişkiler Düzenlemeler 17. Stand-By Düzenlemesi Süre (12.1999-02.2002) Onaylanan Miktar (Milyon SDR) Çekilen Miktar (Milyon SDR) Geri Ödeme (Milyon SDR) Planlanan Ödemeler (Milyon SDR) 15.038 11.739 11.739 0 18. Stand-By Düzenlemesi (02.2002 02.2005) 12.821 11.914 11.914 0 19. Stand-By Düzenlemesi (05.2005 05.2008) 6.662 6.662 6.662 0 TOPLAM 34.522 30.315 30.315 0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 146
Avrupa Birliği Katılım Müzakereleri Süreci I. Tarama Süreci: 3 Ekim 2005-13 Ekim 2006 II. Müzakere Süreci: 1Fasıl İçin 1- Bilim ve Araştırma 12 Fasıl İçin 1- İşletme ve Sanayi Politikası, 2- İstatistik, 3- Mali Kontrol, 4- Tüketicinin ve Sağlığın Korunması, 5- Trans-Avrupa Şebekeleri, 6- Fikri Mülkiyet Hukuku, 7- Şirketler Hukuku 8- Sermayenin Serbest Dolaşımı 9- Bilgi Toplumu ve Medya, -Vergilendirme, 11-Çevre 12- Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı 2Fasıl İçin 1- Eğitim ve Kültür, 2- Ekonomik ve Parasal Politika 8Fasıl İçin Diğer fasıllar Müzakereler geçici olarak açılıp kapanmıştır. Müzakereler açılmıştır. Ancak kapanış kriteri getirilmiştir. Müzakere Pozisyon Belgemiz iletilmiştir. AB Ortak Pozisyon Belgesi beklenmektedir. Müzakerelere açılabilmesi için getirilen açılış kriterlerinin karşılanması gerekmektedir. Tarama Sonu Raporu beklenmektedir. 147
SOSYAL GÜVENLİK 148
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Reformu Ana Unsurlar İşçiler, kendi adına çalışanlar ve memurlar için norm ve standart birliği Emeklilik yaşının kademeli olarak 65 e çıkartılması Aylık bağlama oranının % 2 ye düşürülmesi Geçmiş kazançların güncellenmesi için % 0 enflasyon+ % 30 GSYH katsayısının kullanılması Emekli maaşlarının enflasyona endekslenmesi Genel Sağlık Sigortası 2012 yılından itibaren yoksullar için gelir testine dayanan yeni bir sağlık sistemi Sağlık hizmetlerinde katkı payı uygulaması Bazı sağlık harcamalarında global bütçe uygulaması 149
Emeklilik Sistemi Açığının Azaltılması (2007-2075, % GSYH) Reform Öncesi Reform Sonrası Kaynak: Dünya Bankası Uzman Tahminleri, 2007 150
Aylık Bağlama Oranları, 2012 Düşük Kazançlılar Ortalama Kazançlılar Kaynak: OECD, Pensions at a Glance, 2013 151
Erkeklerde Emeklilik Yaşı (20) 70 65 60 55 50 45 44,9 40 35 30 152 Türkiye Yunanistan İtalya Macaristan Kore Lüksemburg Fransa Çek Cum. Slovakya Estonya Slovenya OECD Ort. Japonya Avustralya Avusturya Belçika Kanada Şili Danimarka Almanya İrlanda Meksika Finlandiya Hollanda Yeni Zelanda Polonya Portekiz İspanya İsveç İsviçre İngiltere ABD İzlanda İsrail Norveç Kaynak: OECD, Pensions at a Glance, 2012
Kadınlarda Emeklilik Yaşı (20) Kaynak: OECD, Pensions at a Glance, 2012 153
Erkeklerde Emeklilik Sonrası Yaşam Beklentisi (20) Kaynak: OECD, Pensions at a Glance, 2012 154
Kadınlarda Emeklilik Sonrası Yaşam Beklentisi (20) Kaynak: OECD, Pensions at a Glance, 2012 155
İŞGÜCÜ PİYASASI 156
İşgücü Piyasası Reformu İşgücü Maliyetlerinin Azaltılması Kapsamında: Sosyal güvenlik işveren primlerinde 5 puanlık indirim yapılmıştır. 5 puanlık prim indirimi teşvikinden, diğer teşviklerle eş zamanlı olarak yararlanma imkanı sağlanmıştır. İstihdama yeni katılan, tüm kadın ve genç işçilerin işveren primlerinin İşsizlik Sigortası Fonu ndan karşılanması sağlanmıştır. Özürlülerin işveren primlerinin bütçeden karşılanması öngörülmüştür. Kısa çalışma ödeneğinin uygulama alanlarına genel ekonomik krizin yanı sıra sektörel ve bölgesel krizler de eklenmiştir. Kısa çalışma ödeneği tutarı brüt kazancın %40 ından %60 ına yükseltilmiştir. Aktif İşgücü Programlarına Ayrılan Kaynağın Artırılması Kapsamında: Aktif işgücü programlarına ayrılan kaynak 4 kat arttırılmış ve yıllık yaklaşık 1.5 Milyar TL ye yükseltilmiştir. (Önceki düzenlemede devlet katkısının %30 u iken son düzenleme ile tüm prim gelirlerinin %30 u olmuştur.) Doğrudan Olmayan Mali Yüklerin Azaltılması Kapsamında: Eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu kaldırılmıştır. Spor merkezi ve kreş zorunlulukları esnetilmiştir. Sağlık merkezi açma ve doktor bulundurma zorunlulukları esnetilmiştir. İstihdam Piyasasının Esnekleştirilmesi Kapsamında:. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılara borçlanma yoluyla tam süreli çalışmaya benzer şekilde emekli olma hakkı tanınmıştır. Kısmi süreli çalışan kişilerin İşsizlik Sigortası kapsamına alınması sağlanmıştır. 157
60 İstihdam Üzerindeki Vergi Yükleri (Ortalama Kazancın %0 ünü Alan İşçiler, Bekar ve Çocuksuz, 2012) 50 40 42,7 38,2 35,6 30 20 0 Belçika Fransa Almanya Macaristan Avusturya İtalya İsveç TÜR-07 Finlandiya Çek Cum. Yunanistan AB-21 İspanya Slovak Cum. Hollanda Danimarka Türkiye Norveç Portekiz Lüksemburg OECD - Ort. Polonya İzlanda İngiltere Japonya Kanada ABD Avusturalya İrlanda İsviçre Kore Meksika Y. Zelanda Not: TÜR-07 ilgili vergi yükünde Türkiye nin 2007 yılı seviyesini göstermektedir. Kaynak: OECD Taxing Wages, 2013 158
İstihdam Üzerindeki Vergi Yükleri* (Toplam maliyetin yüzdesi olarak, 2012) Belçika Fransa Almanya Macaristan Avusturya İtalya İsveç Finlandiya Çek. Cum. Yunanistan İspanya Danimarka Hollanda Türkiye Norveç Portekiz Lüksemburg OECD-Ort. Polonya İzlanda İngiltere Japonya Kanada ABD Avusturalya İrlanda İsviçre Kore Meksika Y.Zelanda 0 20 30 40 50 60 Vergi İşçi Payı İşveren Payı (*) Ortalama Kazançlı, Bekar ve Çocuksuz Çalışan Kaynak: OECD Taxing Wages 2013 159
Sigortalı Çalışan Sayısı (Milyon Kişi) 20 18 16 14 12 8 2,2 3,3 2,4 2,4 2,4 3,3 3,4 3,4 2,4 3,4 2,4 2,5 2,5 2,2 2,3 3,4 3,4 3,3 3,2 3,0 2,6 3,0 2,7 3,0 2,8 2,8 6 4 2 6,1 6,6 6,8 7,0 7,7 9,0 9,2 9,5 9,6,0 11,0 11,9 12,5 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 SSK Bağ-Kur Emekli Sandığı Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu, 2013 Aralık Sigortalı İstatistikleri 160
Sosyal Güvenlik Sisteminin Kapsamı (Milyon Kişi) (Çalışanlar ve Bakmakla Yükümlü Oldukları) 70 60 50 40 30 8,6 15,3 9,4 9,3 9,0 16,2 15,6 15,9 9,5 16,0,0 9,2,3,8 9,5 9,3 9,5 9,0 16,4 15,0 14,6 14,7 15,2 15,4 15,2 14,4 20 22,6 24,0 25,3 26,9 29,4 33,5 33,8 33,1 34,5 36,8 38,3 37,0 37,2 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 2013 SSK Bağ-Kur Emekli Sandığı Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu, 2013 Aralık Sigortalı İstatistikleri 161
İllere Göre İşsizlik Oranları (2013) Van Kaynak: TÜİK, 08..2014 162
İstihdamın İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı, 2011 (%) Tarım Sanayi Hizmetler Türkiye 25,5 26,5 48,1 Meksika 13,4 24,4 62,2 Polonya 13,1 30,7 56,2 Kore 6,4 24,8 68,9 Macaristan 4,9 30,9 64,2 İspanya 4,2 21,9 73,9 İtalya 3,7 28,8 67,5 Japonya 3,5 24,8 71,7 Çek. Cum. 3,0 38,5 58,5 Kanada 2,1 19,8 78,1 İngiltere 1,2 19,1 79,7 Kaynak: stats.oecd.org 163
İstihdamı Koruma Mevzuatının Yarı Zamanlı Çalışanlar Üzerindeki Kısıtlayıcılığı (Endeks Skalası 0-6 Arasında En Az Kısıtlayıcıdan En Fazlaya) OECD Ortalaması 1,77 Kaynak: OECD Labour Force Statistics Database 164
Yarı Zamanlı Çalışma (%, 2011) Kaynak: OECD, Labor Force Statistics Database 165
Kıdem Tazminatı Yükü (20) (20 Yıllık Hizmet Karşılığı Kaç Haftalık Ücret Tutarında Ödendiği) 0 90 80 70 60 50 40 30 20 0 87 166 Polonya ABD Romanya Bulgaristan Rusya İrlanda İngiltere Çek Cum. Kanada Macaristan Fransa Yunanistan Brezilya Almanya İspanya Portekiz Türkiye Kaynak: Dünya Bankası Doing Business in 2011 Raporu Veritabanı
AR-GE 167
Türkiye nin Ar-Ge Harcamaları (Cari SAGP, Dolar) 2002 yılında 3 milyar dolar 2012 yılında 12,7 milyar dolar 2002-2011 arasında % 320,6 artış Kaynak: OECD, Main Science and Technology Indicators 168
Ar-Ge Harcaması* (Milyon TL) 14.000 12.000 11.154 13.062.000 9.268 8.000 8.087 6.000 6.091 6.893 4.000 3.835 4.400 2.000 1.292 1.843 2.197 2.898 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 *2011 fiyatlarıyla Kaynak: TÜİK 169
Kişi Başına Ar-Ge Harcaması (SAGP, Dolar) 180 160 166 140 120 0 80 67 78 0 8 121 132 145 60 40 32 39 44 46 46 43 53 20 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 Kaynak: TÜBİTAK 170
Türkiye nin Tam Zaman Eşdeğer (TZE) Ar-Ge Personeli Sayısı 2002 yılında 28.964 kişi 2012 yılında 5.122 kişi 2002-2012 yılları arasında % 262 artış Kaynak: TÜİK 171
Türkiye nin Tam Zaman Eşdeğer (TZE) Ar-Ge Personeli Sayısı 1.000 5.122 0.000 90.000 80.000 70.000 67.244 81.792 73.521 92.801 60.000 54.444 63.377 50.000 39.960 49.252 40.000 30.000 20.000 27.003 27.698 28.964 38.308.000 Kaynak: TÜİK 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 172
Türkiye nin TZE Araştırmacı Sayısı 2002 yılında 23.995 kişi 2012 yılında 82.122 kişi 2002-2012 arasında % 242 artış Kaynak: TÜİK 173
TZE Ar-Ge İnsan Gücü (00 Kişi) 5 93 5 85 65 45 25 23 24 19 20 27 23 28 29 23 24 38 33 40 34 49 39 54 43 63 50 67 53 74 58 82 64 72 82 5 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20 2011 2012 TZE Ar-GE Personeli TZE Araştırmacı Kaynak: TÜBİTAK 174