İçindekiler Tablosu 1. MEYVECİLİK ARAŞTIRMALARI...2 1.1. Doğu Akdeniz Ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Kiraz Yetiştiriciliğinin Yaygınlaştırılması...2 1.2. Bazı Yabancı Badem Çeşitleri İle Yerli Badem Tiplerinin Diyarbakır İlindeki Gelişme, Verim, Fenolojik Ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi...3 1.3. Türkiye Badem Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi Projesi...6 1.4. Güneydoğu anadolu bölgesi meyve genetik kaynakları araştırma projesi Alt proje 1 : güneydoğu anadolu bölgesi incir (ficus carica l.) Genetik kaynakları muhafaza ve değerlendirme araştırma projesi...7 1.5. Güneydoğu anadolu bölgesi meyve genetik kaynakları araştırma projesi Alt proje 2 :güneydoğu anadolu bölgesi badem (amygdalus communis l.) Genetik kaynakları muhafaza ve değerlendirme araştırma projesi...8 1.6. Diyarbakır Yöresinde İpekböcekçiliğinde Kullanılan Ichinose Dut (morus alba l.) Çeşidinin Çelikle Çoğaltılması Üzerinde Araştırmalar...9 2. BAĞ ISLAHI ARAŞTIRMALARI...9 2.1. Diyarbakır Ve Mardin İllerinde Yaygın Olarak Yetiştirilen Şire Üzüm Çeşidinde Klon Seleksiyonu...9 1
BAĞVE BAHÇE ARAŞTIRMALARI 1. MEYVECİLİK ARAŞTIRMALARI 1.1. Doğu Akdeniz Ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Kiraz Yetiştiriciliğinin Yaygınlaştırılması Alt Proje Adı: Yerli ve Yabancı Bazı Kiraz Çeşitlerinin Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerine Uyumlarının Belirlenmesi Proje Numarası: TAGEM/BBAD/12/A08/P01/07 Proje Yürütücüsü Kuruluş: Gap Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü Projenin İlgili Olduğu Daire Başkanlığı: Bahçe Bitkileri Araştırmaları Projenin İlgili Olduğu AP: Sert Çekirdekli Meyveler Raporun İlgili Olduğu Dönem: 01/01/2013 ile 31/12/2013 arası Araştırmanın Amacı ve Gerekçesi: Güneydoğu Anadolu bölgesi birçok meyve türünün gen merkezi durumundadır. Bölge birçok meyve türünün yanında kiraz yetiştiriciliği için uygun ekolojik şartlara sahiptir. Bölgenin son yıllara kadar yeterli sulama imkanlarına sahip olamaması ve bölgeye has bazı sosyal ve kültürel nedenlerle meyvecilik diğer tarımsal üretim alanlarının gerisinde kalmıştır. Yeterli üretim olmayınca bölgenin kendi gereksinimleri bile karşılanamamıştır. Ancak son yıllarda başta GAP Projesinin tamamlanmasıyla birlikte sulama imkanlarının artması, üreticilerin gelişen iletişim kanalları vasıtasıyla dünyadaki tarım sektörünü daha yakından takip etmesi ve alternatif tarımsal üretim alanlarına yönelimler bölgede meyveciliğe ilgiyi artırmış dolayısıyla bölgede meyvecilik alanında çalışmalar yapma zorunluluğu hasıl olmuştur. Bu proje ile ülkemizin Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yetiştirilebilir erkenci, orta erkenci, geçci, yüksek verimli, ekolojiye adapte olmuş kiraz çeşitleri tespit edilecek üreticilere çeşit tavsiyesinde bulunulabilecektir. Böylece uygun çeşitler kullanılarak birim alandan daha yüksek ve kaliteli ürün alınacak ülke kaynakları israf edilmemiş olacaktır. Özellikle kiraz meyvesi, meyvenin az bulunduğu bir dönemde İlkbahar meyvesi olarak pazara çıktığı için Bölge çiftçisine iyi bir gelir getirmesi bakımından yüksek derecede öneme sahiptir. Taze tüketiminin yanında, alternatif tarımsal üretim alanları oluşturması bakımından çiftçi gelirlerinin arttırılması; yeterli hammaddenin temini sonrasında bölgede meyve yetiştiriciliğine dayalı sanayinin kurulması için şartlar oluşturulmasına katkı sağlaması bakımından, bölge insanına istihdam sağlanmış olacaktır. Proje Özeti Bu çalışma Diyarbakır, Şanlıurfa, Adana ve Mardin ekolojilerine uygun alternatif kiraz çeşitlerinin belirlenmesi amacı ile 2012 2016 yılları arasında yürütülecektir. Yerli ve yabancı 17 kiraz çeşidinin sulu koşullarda; ağaç gelişimi, verim, fenolojik ve pomolojik özellikleri belirlenmektetir. Kiraz çeşitlerinden 0 900 Ziraat, Regina, Kordia, Star, Newmoon, Summit, Noir de Meched, Early Burlat, Cristalina, Celeste, Sunburst, Big Lory, Stella, Lapins, Sweet Heart, Prococe de Bernard ve Starks Gold çeşitlerinin gelişme verim ve meyve özellikleri araştırılacaktır. Bahçeler, MaxMa 60 anacı üzerine aşılanan 17 kiraz çeşidinden tesis edilmiştir. Denemeler tesadüf blokları deneme desenine göre her blokta 3 ağaç olacak şekilde ve 3 tekerrürlü olarak tesis edilmiştir. Proje süresince yapılacak olan fenolojik gözlemler, morfolojik ve pomolojik ölçümler istatistiki analize tabi tutulacaktır. Bu analiz sonuçlarına göre mevcut çeşit ve tiplerin karakteristik özellikleri belirlenecek ve buna göre çeşit tavsiyesinde bulunabilecektir. 2
BÜTÇE 06 SERMAYE GİDERLERİ YILLARA GÖRE DAĞILIM 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 06.1-MAMUL MAL ALIMLARI 24.500 0 0 0 0 06.2-MENKUL SERMAYE ÜRETİM 3.500 2.500 2.500 2.500 2.500 GİDERLERİ 06.5-GAYRİMENKUL SERMAYE 5.500 5.000 5.500 5.500 6.000 ÜRETİM GİDERLERİ 06.6- MENKUL MALLARIN BÜYÜK 5.000 1.000 1.000 1.000 1.000 ONARIM GİDERLERİ 06.9- DİĞER SERMAYE GİDERLER 1.000 1.500 2.000 2.500 2.500 TOPLAM 39.500 10.000 11.000 11.500 12.000 Genel Toplam: 84,000 Dönem Bulguları: Yeterli fidan temin edilemediğinden proje kapsamındaki illerden sadece Diyarbakır lokasyonu kurulmuştur. Diğer lokasyonlar için gerekli fidanların üretimi Eğirdir Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğünce yapılacaktır. Diyarbakır lokasyonunda bahçe 5x5 aralık ve mesafelerle tesis edilmiş olup, bahçenin sulama sistemleri kurulmuştur. Bahçenin yıllık bakım işlemleri (toprak işleme, sulama, gübreleme, yabancı otlar ve hastalık-zararlılarla mücadele işlemleri) yapılmıştır. Deneme bahçelerinde değişik doruk dallı terbiye sistemi oluşturmak üzere şekil budamaları yapılmıştır. Proje Sorumluları : Adı ve Soyadı İmzası Kuruluş Amiri : Proje Lideri : Proje Yardımcıları : Şevket TEKİN Kenan ÇELİK Murat KAYA, Mehmet ÇİÇEK, Songül ACAR, Prof. Dr. Ali KÜDEN (Çukurova Ü.), Prof. Dr. İbrahim BOLAT (Harran Ü.), Yrd. Doç. Dr. Hakan YILDIRIM (Dicle Ü.), Prof. Dr. Ahmet KAZANKAYA (YYÜ), Tarkan AYAZ (D.Zirai Müc.Arş.Ens), Şahımerdan TÜRKÖLMEZ( D.Zir.Müc.Arş) 1.2. Bazı Yabancı Badem Çeşitleri İle Yerli Badem Tiplerinin Diyarbakır İlindeki Gelişme, Verim, Fenolojik Ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Proje Numarası: TAGEM/BBAD/11/A10/P02/01 Proje Yürütücüsü Kuruluş: GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü Projenin İlgili Olduğu Daire Başkanlığı: Bahçe Bitkileri Araştırmaları Projenin İlgili Olduğu AP: Sert Kabuklu Meyveler Raporun İlgili Olduğu Dönem: 01/01/2013 ile 31/12/2013 arası Araştırmanın Amacı ve Gerekçesi: Badem, Dünya nın hemen her yöresinde yetişebildiği gibi ülkemizin de birçok bölgesinde yetiştiriciliği yapılan besin değeri yüksek bir meyvedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yapılan yetiştiricilik her ne kadar tohumdan çoğaltılmış ağaçlarla ve çoğunlukla bağ ve bahçelerin etrafında sınır ağaçları veya kıraç alanlarda kendiliğinden yetişmiş ağaçlarla yapılsa da, son yıllarda kapama badem bahçesi kurma yönünde artan bir talep söz konusudur. Badem toprak isteği bakımından çok seçici bir meyve olmamasına karşın düşük soğuklama ihtiyacının olması ve dolayısıyla ilkbahar geç donlarından zarar görmesi ve bu yıllarda meyve veriminin çok düşük olması hatta hiç olmaması yetiştiricileri kapama badem bahçesi kurma hususunda 3
temkinli yaklaşmalarına neden olmaktadır. Buna rağmen bölgemizde badem yetiştirmeye yönelmiş üreticilerin diğer bölgelerde yüksek verim alınmış pazar değeri yüksek çeşitlerden meyve bahçesi kurma yönünde girişimlerinin olduğu gözlenmektedir. Dolayısıyla bölgemizde badem üreticilerine ticari bir yetiştiricilik için tavsiye edilmesi gereken çeşitlerle ilgili bir çalışmanın yapılması kaçınılmaz olmuştur. Gaziantep, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa da sulu koşullarda, yerli ve yabancı 20 badem çeşidinin kullanıldığı bir adaptasyon denemesi yapılmış, bunun sonucuna göre; dekara en yüksek verimler Gaziantep te Ferraduel (509.7 kg), Kahramanmaraş ta Ferragnes (554.4 kg), Şanlıurfa da Gülcan II (477.8 kg) ve Ferragnes(464.6 kg) çeşitlerinden elde edilmiştir. (Atlı ve ark., 2008). Ancak bu gibi çalışmaların farklı yerlerde denenmesi gerekmektedir. Yeni adaptasyon çalışmalarının badem yetiştirilebilecek bütün yörelerde yapılarak, geç çiçeklenen, verimli ve kaliteli badem çeşitlerinin üretime kazandırılması gerekmektedir. Değişik ekolojilerde badem adaptasyon çalışmaları yapılmaması durumunda, bilgi eksikliğinden üreticiler yanlış yönlendirilebilir ve uygun olmayan çeşitlerle badem bahçeleri tesis edebilir. Tarım teşkilatlarının, fidancıların ve üreticilerin bölgelerinde yetiştirecekleri badem çeşitleri ile ilgili bilgi eksikliklerinin giderilmesi, ancak yapılacak adaptasyon çalışmalarıyla mümkün olacaktır. Ülkemiz Dünya badem üretiminde 8. sırada yer alırken (FAO 2007), son yıllarda badem üretimine önem veren ve benzer ekolojiye sahip olan Suriye 6. sırada, İran 4. sırada yer almaktadır. (Çizelge 1) Türkiye komşuları olan İran ve Suriye ile benzer ekolojik özelliklere ve daha iyi sulama imkanlarına sahip olmasına rağmen badem üretiminde daha alt sıralarda yer almaktadır. Türkiye nin badem üretiminin artması için araştırma çalışmalarının arttırılması gerekmektedir. Bu artış ile birlikte sektördeki istihdam artacak ve dolayısıyla ülke ekonomisine önemli bir katkı sağlanacaktır. Bu çalışma Diyarbakır ekolojisine uygun badem çeşitlerinin belirlenmesi amacı ile yürütülecektir. GF-677 klonal anacı ve Garrigues çöğür anacı üzerine aşılanmış yerli ve yabancı 18 badem çeşidinin sulu koşullarda; ağaç gelişimi, verim ve fenolojik-pomolojik özellikleri belirlenecek ve bu çalışma sonucunda üreticilere tavsiye edilebilecek çeşitler saptanacaktır. Çizelge 1. 2007 Yılı Ülkeler Badem Üretimi Sıra ÜLKE ADI Üretim (ton) 1 ABD 1043266 2 İspanya 203500 3 İtalya 112644 4 İran 110000 5 Fas 81437 6 Suriye 76093 7 Tunus 58000 8 Türkiye 50753 9 Yunanistan 46130 10 Cezayir 34110 FAO 2007 Proje Özeti Diyarbakır ekolojisine uygun yeni badem çeşitlerinin belirlenmesi amacı ile 2011 2015 yılları arasında yürütülen bu çalışmada GF-677 Klonal anacı ve Garrigues çöğür anacı üzerine aşılanmış yerli ve yabancı 18 badem çeşidinin sulu koşullarda; ağaç gelişimi, verim, fenolojik ve pomolojik özellikleri belirlenmektedir. 4
Yabancı badem çeşitlerinden; Ferragnes, Ferraduel, Glorieta,? (Felisia), Süper Nova, Ayles, Guara, False Barese, Lauranne, Ne Plus Ultra, Ferrastar, Moncayo, Marta ve Bertina, yerli badem tiplerinden Tip-1, Tip-3, Tip-4 ve A5-1 in gelişme verim ve meyve özellikleri araştırılmaktadır BÜTÇE 06 SERMAYE GİDERLERİ YILLARA GÖRE DAĞILIM 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 06.1-MAMUL MAL ALIMLARI 21.500 3.000 2.500 2.000 1.500 06.2-MENKUL SERMAYE ÜRETİM 3.000 3.000 3.500 4.000 4.000 GİDERLERİ 06.3-GAYRİMADDİ HAK ALIMLARI - - - - - 06.4-GAYRİMENKUL ALIMLARI VE KAMULAŞTIRILMASI - - - - 06.5-GAYRİMENKUL SERMAYE ÜRETİM GİDERLERİ 4.500 5.000 5.500 6.000 6.000 06.6- MENKUL MALLARIN BÜYÜK 4.000 4.000 4.500 4.500 5.000 ONARIM GİDERLERİ 06.7- GAYRİMENKUL BÜYÜK - - - - - ONARIM GİDERLERİ 06.8- STOK ALIMLARI (SAVUNMA - - - - - DIŞINDA) 06.9- DİĞER SERMAYE GİDERLER 500 1.000 1.500 2.000 2.500 TOPLAM 33.500 16.000 17.500 18.500 19.000 Genel Toplam : 104,500 Dönem Bulguları: Deneme bahçelerinin yıllık bakım işlemleri (toprak işleme, sulama, gübreleme, yabancı otlar ve hastalık- zararlılarla mücadele işlemleri) yapılmıştır. Deneme bahçelerinde değişik doruk dallı terbiye sistemi oluşturmak üzere şekil budamaları yapılmıştır. Proje Sorumluları : Kuruluş Amiri : Adı ve Soyadı Şevket TEKİN İmzası Proje Lideri : Kenan ÇELİK Murat KAYA, Mehmet ÇİÇEK, Songül ACAR, Proje Yardımcıları : Doç. Dr.İzzet AÇAR (Harran Ü.), Yrd. Doç. Dr. Hakan YILDIRIM (Dicle Ü.), Dr. Halit Seyfettin ATLI (Antep fıstığı A. İ.), Yunus BAYRAM (Diyarbakır Z.M.A.İ), Kudret BEREKATOĞLU, M.Şerif YASAK Tarih : / 01 / 2013 5
1.3. Türkiye Badem Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi Projesi Alt Proje Adı: Diyarbakır Yöresi Bademlerinin Seleksiyon Yoluyla Islahı Projesi Proje Numarası: TAGEM/ BBAD/12 /A10/P02 /01 Proje Yürütücüsü Kuruluş: GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi - DİYARBAKIR Projenin İlgili Olduğu Daire Başkanlığı: Bahçe Bitkileri Araştırmaları Projenin İlgili Olduğu AP: Diğer Sert Kabuklu Meyveler (Badem) Araştırmaları Raporun İlgili Olduğu Dönem: 01/01/2013 ile 31/12/2014 arası Araştırmanın Amacı ve Gerekçesi: Farklı iklim ve ekolojik koşullara sahip bölgelerimize dağılmış olan zengin badem gen kaynaklarımız içerisinde, günümüz badem ıslah programlarında arzu edilen meyve ve ağaç karakterlerini taşıyan tesadüf çöğürlerinin bulunması olasıdır. Dolayısıyla doğada hazır melezlenmiş bir popülasyon içerisinden, kısa sürede arzu edilen özellikteki tiplerin seçilmesi ve standart çeşit olarak kazandırılması hem ıslahçı için hem de ülkemiz ekonomisi için önemli bir avantajdır. GAP bölgesi içinde yer alan Diyarbakır yöresi ikliminin badem için uygunluğu ve yerel üretimin halen tohumdan yetiştirilen aşısız ağaçlara dayalı olması nedeniyle, geniş bir genetik çeşitliliğe sahiptir. Bu noktadan hareketle yürütülmekte olan bu proje ile Diyarbakır yöresinde doğal olarak yayılmış badem popülasyonu içerisinde; özellikle geç çiçeklenen, verimlilik ve meyve kalite özellikleri bakımından üstün genotiplerin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu çalışmanın materyalini, Diyarbakır İli İlçeleri ve köylerinde tohumdan yetişmiş olan bütün badem ağaçları ve bu ağaçlardan alınacak meyveler oluşturmaktadır. Seçilen badem genotiplerinde morfolojik, fenolojik ve pomolojik özellikler incelenerek araştırmadan elde edilecek veriler tartılı derecelendirme yöntemiyle değerlendirilmektedir. Dönem Bulguları: Proje kapsamında 2012 yılı içerisinde incelen 300 adet genotip içerisinden 2013 yılında yeniden değerlendirilmek üzere seçilen 114 adet genotipin ilkbaharda çiçeklenme tarihleri belirlenmiştir. Seçilen genotiplerin tam çiçeklenme dönemi 13-25 Mart tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Seçilen genotiolerde hasat 20-26 Ağustos tarihleri arasında yapılmıştır. Her genotipten alınan meyve örneklerinde kabuklu ve iç meyve özelliklerine ait fiziksel analizler yapılmıştır. İncelenen özellikler 2013 yılı ortalamaları 2012-2013 yılı ortalamaları KMA 4,05 gr 4,12 gr KMB 32,86 mm 33,70 mm KMG 20,60 mm 20,81 mm KMK 14,16 mm 14,13 mm KK 3,38 mm 3,35 mm İMA 0,83 gr 0,86 gr İMB 22,93 mm 23,53 mm İMG 12,43 mm 12,58 mm İMK 6,24 mm 6,39 mm İÇ RANDIMANI (%) % 21,02 % 21,28 Çalışmada ümitvar tiplerin hem çiçeklenme hem de kalite durumuna göre ayrı ayrı tartılı derecelendirme puanları hesaplanmıştır. Seçilen genotiplerin çiçeklenme durumuna göre tartılı derecelendirme puanları 387 (DIY-106) ile 684 (DIY-154) değerleri arasında, kalite durumuna göre tartılı derecelendirme puanları 410 (DIY-106) ile 775 (DIY-272) değerleri arasında değişmiştir. 6
Buna göre hem çiçeklenme hem de kalite durumuna göre tartılı derecelendirme puanları bakımından en yüksek puan alan ilk 15 genotip arasından her iki grupta yer alan 13 adet genotip ümitvar olarak seçilmiştir. 2014 yılında ümitvar olarak seçilen 13 adet genotipten aşı kalemleri alınarak GF 677 anacına aşılanacaktır. Kontrol olarak Ferragnes ve Ferradual çeşitleri kullanılacaktır. Bütçe: 1.YIL 2.YIL 3.YIL 4.YIL 6600 TL 5600 TL 6000 TL 6000 TL 5. YIL 6000 TL TOPLAM 30200 TL Proje Sorumluları : Adı ve Soyadı İmzası Kuruluş Amiri : Proje Lideri : Proje Yardımcıları : Şevket TEKİN Songül ACAR Murat KAYA (GAPUTAEM) Mehmet ÇİÇEK (GAPUTAEM) Kenan ÇELİK (GAPUTAEM) Prof.Dr. Ahmet KAZANKAYA (YYÜ. Zir.Fak.) Tarih : / 08 / 2014 1.4. Güneydoğu anadolu bölgesi meyve genetik kaynakları araştırma projesi Alt proje 1 : güneydoğu anadolu bölgesi incir (ficus carica l.) Genetik kaynakları muhafaza ve değerlendirme araştırma projesi Proje Numarası: TAGEM/TBAD/12/A01/P01/009 Proje Yürütücüsü Kuruluş: GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü Başlama ve Bitiş Tarihleri: 2012-2016 Proje Özeti: Günümüzde, tüm dünyada bitki genetik kaynağı materyalinin planlanması, muhafazası ve değerlendirilmesi büyük önem kazanmıştır. Çünkü germplasm materyalinin kaybolması genetik çeşitliliğin de kaybolmasına neden olmaktadır. Dünya üzerinde gen merkezi olarak adlandırılan alanlarda yoğun bir çeşitlilik ve varyasyon gösteren bitki türleri bulunmaktadır. Bu yörelerde bitkisel çeşitliliğin günümüzden geleceğe aktarılması, bunların korunması ve saklanmasıyla mümkün olacaktır. Ülkemizdeki bitki genetik zenginliği gelecek nesillere bırakılacak en büyük miras olacaktır. 7
Meyve gibi vegetatif olarak üretilen bitkilerde genetik kaynakları muhafaza etmek tohumla üretilenlerdeki gibi kolay olmamakta, koleksiyon bahçelerinde koruma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Projenin Amacı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde genetik zenginlik sağlayan incir potansiyeli önemli bir düzeyde olup, bunlar üzerinde günümüze kadar ancak sınırlı bir çalışma yapılmıştır. Doğal olarak yetiştirilen incir tiplerinden umutlu görülenleri seçmek ve bunlarla yapılacak çoğaltma, bu araştırmanın en önemli gerekçelerinden birini oluşturmaktadır. Materyal ve Metot: Materyal : Güneydoğu Anadolu Bölgesinde incir yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı alanlar ile yabani formlarının var olduğu alanlarda bulunan incir tip ve çeşitleri materyalimizi oluşturmaktadır. Metot : Seçilecek olan incir tip ve çeşitlerin karakterizasyonları IPGR 2003 e göre tanımlamaları metodumuzu oluşturmaktadır. Dönem Bulguları ve Tartışma: Daha önce kayıt altına aldığımız tiplerden, köklenmeyen veya kuruyan (02-TT-30, 02-TT-32, 02-TT- 34, 47-MKZT-5, 47-MDR-18) tiplerden tekrar çelikler alınarak Gap Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü nün seralarında köklendirmeye alınmıştır. Kayıt altına aldığımız tiplerden (02-TT-30, 02-TT-32, 02-TT-34, 47-02-010, 47-02-011, 47-02-014) serada köklendirilen incir çelikleri, incir genetik kaynakları arazi parsellerine dikilmiştir. Kayıt altına aldığımız tiplerden, (72-HA-20, 73-CZ-7, 73-CZ-8, 56-KU-13, 56-KU-14, 56-AY-18, 21-05-026, 21-05-027) tiplerinden çelikler alınarak, Koordinatör Kuruluş olan İncir Araştırma İstasyonu Müdürlüğü ne gönderilmiştir. 1.5. Güneydoğu anadolu bölgesi meyve genetik kaynakları araştırma projesi Alt proje 2 :güneydoğu anadolu bölgesi badem (amygdalus communis l.) Genetik kaynakları muhafaza ve değerlendirme araştırma projesi Proje Numarası: TAGEM/TBAD/12/A01/P01/009 Proje Yürütücüsü Kuruluş: GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü Başlama ve Bitiş Tarihleri: 2012-2016 Proje Özeti: Anadolu'da yüzyıllardan beri tohumla çoğaltılan badem, zengin varyasyonlar göstermektedir. Güneydoğu Anadolu bölgesi, ikliminin badem için uygunluğu ve yerel üretim çoğunluğunun halen tohumdan yetiştirilen aşısız ağaçlara dayalı olması nedeniyle, geniş bir genetik çeşitliliğe sahip bulunmaktadır. Bu proje ile, bölgede mevcut badem genetik varyasyonunun kaybolmasını engellemek ve önemli bir ıslah potansiyeline sahip bu materyali korumaktır. Projenin Amacı: Bu projede; belirlenen tiplerin tanımlanması, koruma altına alınması, ıslah çalışmalarında kullanılmak üzere muhafazası ve yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması ile bölge ve ülke tarımı ile ekonomisine katkının arttırılması amaçlanmıştır. Materyal ve Metot: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan il, ilçe ve tüm köylerde bulunabilecek farklı badem tip veya çeşitleri materyali oluşturmaktadır. IPGR (1985) metodumuzu oluşturmaktadır. Dönem Bulguları ve Tartışma: Daha önce badem çöğürü üzerine aşılanan tipler, badem genetik kaynakları arazi parsellerine dikilmiştir. Ancak, kayıt altına aldığımız tiplerden aşı tutmayan veya kuruyan tiplerden tekrar aşı kalemleri alınarak badem çöğürü üzerine aşılanmıştır. 8
1.6. Diyarbakır Yöresinde İpekböcekçiliğinde Kullanılan Ichinose Dut (morus alba l.) Çeşidinin Çelikle Çoğaltılması Üzerinde Araştırmalar Proje Yürütücüsü Kuruluş: GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü Başlama ve Bitiş Tarihleri: 2011-2014 Proje Özeti: Ichinose dut çeşidinden alınan farklı boylardaki (10, 15, 25cm) çeliklerde köklenmeyi teşvik edici hormon olarak IBA nın 9 farklı dozu (0, 500, 1000 1500, 2000, 2500, 3000, 3500 ve 4000 ppm) ve 12 farklı uygulama zamanının (10 Kasım dan başlayarak 10 ar gün arayla) köklenme üzerine etkileri araştırılmıştır. Projenin Amacı: Bu çalışma ile; Diyarbakır yöresinde ipekböcekçiliğinin yaygınlaşmasını ve sürdürebilirliğini sağlamak amacıyla üreticilerin ihtiyaç duyduğu dut fidanının kısa sürede üretim olanakları araştırılmıştır. Materyal ve Metot: Materyal: Bu araştırmada, Kurumumuzda Ichinose çeşidiyle kurulu damızlık dut bahçesinden alınacak çelikler materyalimizi oluşturmaktadır. Metot: Ichinose dut çeşidinden alınan farklı boylardaki (10, 15, 25cm) çeliklerde köklenmeyi teşvik edici hormon olarak IBA nın 9 farklı dozu (0, 500, 1000 1500, 2000, 2500, 3000, 3500 ve 4000 ppm) ve 12 farklı uygulama zamanının (10 Kasım dan başlayarak 10 ar gün arayla) köklenme üzerine etkileri araştırılmıştır. Çelikler açık arazi koşullarında performanslarına bakılmıştır. Dönem Bulguları ve Tartışma: 10 Kasım 2012 tarihinden itibaren 10 ar gün arayla düzenli olarak alınan farklı boylardaki (10, 15, 25cm) çelikler 0, 500, 1000, 1500, 2000, 2500, 3000, 3500 ve 4000 ppm lik IBA dozlarına tabi tutularak ısıtmasız sera koşullarında dikilmiştir. 1 haziran 2013 tarihinden itibaren sökülen çeliklerin verileri alınmıştır. Veriler Jump paket programı kullanılarak istatistiki analizleri yapılmıştır. Bu analizler sonucunda; 20 Şubat ta alınan, 3500 ppm IBA dozu uygulanan, 15 cm boyundaki çeliklerde, köklenme oranı % 42,4 ile en yüksek bulunmuştur. 28 Şubat ta alınan, 3500 ppm IBA dozu uygulanan, 15 cm boyundaki çeliklerde, canlı çelik sayısı oranı % 42,7 ile en yüksek bulunmuştur. 20 Kasım da alınan, 1000 ppm IBA dozu uygulanan, 10 cm boyundaki çeliklerde, kök uzunluğu oranı 139,6 mm ile en yüksek bulunmuştur. 30 Aralık ta alınan, 3500 ppm IBA dozu uygulanan, 10 cm boyundaki çeliklerde, kalınlığı oranı 10,8 mm ile en yüksek bulunmuştur. kök 2. BAĞ ISLAHI ARAŞTIRMALARI 2.1. Diyarbakır Ve Mardin İllerinde Yaygın Olarak Yetiştirilen Şire Üzüm Çeşidinde Klon Seleksiyonu Proje Numarası: TAGEM/... /... /... /... /... Proje Yürütücüsü Kuruluş: GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi - DİYARBAKIR Projenin İlgili Olduğu Daire Başkanlığı: Bahçe Bitkileri Araştırmaları Projenin İlgili Olduğu AP: Bağcılık Araştırmaları Raporun İlgili Olduğu Dönem: 01/01/2013 ile 31/12/2013 arası 9
Araştırmanın Amacı ve Gerekçesi: Anadolu, asma (Vitis vinifera L.) nın gen merkezi, bağcılık kültürünün başladığı ve çeşit zenginliğinin olduğu bir bölgedir. Bugün yurdumuzda yetiştirilmekte olan ve bir kısmı standartlarımıza dahil edilmiş bulunan üzüm çeşitleri, değişik değerlendirme durumları göz önünde tutularak, bağcılar tarafından çeşitli yöntemlerle uzun yıllar süren seleksiyon sonucu seçilmiş ve elverişsiz olanlar ise üretimde kullanılmamıştır. Asmanın ilk kültüre alındığı tarihlerden bu yana, bağcılık alanında bir çok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmaların hemen hepsinde ana gaye; kaliteli ve bol ürün elde etmek olmuştur. Bitki ıslahının gayesi, doğada kendiliğinden (spontan) meydana gelen veya çeşitli yollarla suni olarak elde edilen kalıtsal varyasyonlardan faydalanarak yetiştiriciliği yapılan bitkilerin ekonomik değerlerinin yükseltilmesidir. Projenin genel amacı; Ülkemizin çeşitli bölgelerinde yetiştirilen ve bölge şartlarına iyi adapte olmuş ekonomik değeri bulunan sofralık, şaraplık-şıralık, kurutmalık üzüm çeşitlerinden bilimsel metotlarla en verimli, kaliteli, sağlıklı ve ismine doğru fertleri seçmek; seçilen bu klonlarla üretimin geliştirilmesini sağlayarak üzüm üretimini ve kaliteyi artırmaktır. Klon seleksiyonu çalışmasının hedefi; yukarıda verilen amaç doğrultusunda Diyarbakır ve Mardin illerinde seleksiyon yapılacak bağları belirlemek, bu bağlarda 3 yıl boyunca gerekli sayım, gözlem ve incelemelerde bulunmak, 3. yılın sonunda seleksiyon yapılan çeşitten 20-30 klon adaylarını belirlemek, bu adaylardan kalem alarak fidan üretmek ve bunlarla modern bağlar kurmaktır. Özellikle Diyarbakır ve Mardin gibi bağcılığın yapıldığı ancak eski yöntemlerin kullanıldığı illerde seleksiyon çalışmaları yaparak yeni üretim tekniklerinin o bölgede de yaygınlaştırılması sağlanacaktır. Dönem Bulguları: Şire Üzüm çeşidinde klon seleksiyonu çalışmalarına 2010 yılında başlanmış olup 2010-2013 yılları arasında 8 adet bağda 5511 omca içerisinden 278 omca belirlenmiştir. Yıllar itibariyle Klon Baş Omca Bağlarında Verimlilik ile Klon Baş Omca Adaylarında Üzüm Olgunluk Döneminde Verim, Kalite ve Gelişme değerleri takip edilmiştir. Ayrıca seçilen bağlarda üç yıl boyunca hastalık ve zararlılar yönünden gözlemler yapılmış ve yapılan gözlemler sonucunda zarar gören omcalar değerlendirmeye alınmamıştır. Bu nedenle değerlendirmeye alınmış olan 278 omca üçüncü yılda 224 omcaya kadar düşmüştür. Ayrıca Ergani 2. bağında Ağustos Böceğinin yoğun zararından dolayı Klon Baş Omca Adayı seçilememiştir Seçilen 30 omcadan kalemler alınarak Agrobacterium vitis ve Vürüs testleri yaptırılmıştır. E1-15/28 nolu Klon Baş Omca Adayında GFLV (Kısa Boğum Hastalığı) etmeni tespit edildiğinden değerlendirmeye alınmamıştır. Sağlıklı 29 omcadan alınan kalemlerin Antepfıstığı Araştırma İstasyonunda aşılanması sonucunda sadece 22 omcadan yeterli fidan elde edilmiştir. Aşılı fidanlar enstitü arazisine dikilmiştir. Bağ Adı Tablo 1. Seçilen Bağların Ortalama Değerleri SALKIM SAYISI Sürgün Sayısı Salkım S / Sürgün S 2010 2011 2012 ort. 2010 2011 2012 ort 2010 2011 2012 ort Ergani 1.Bağ 74 76 52 67,33 71 66 46 61,00 1,04 1,16 1,14 1,11 Ergani 2.Bağ 43 49 24 38,67 35 44 27 35,33 1,23 1,15 0,90 1,09 Çermik 1.Bağ 31 29 33 31,00 28 30 28 28,67 1,1 1,00 1,16 1,09 Çermik 2.Bağ 42 39 45 42,00 37 40 40 39,00 1,1 0,99 1,11 1,07 Çermik 3.Bağ 47 44 61 50,67 36 44 54 44,67 1,3 1,00 1,13 1,14 10
Savur 1.Bağ 52 43 63 52,67 37 40 56 44,33 1,4 1,09 1,12 1,20 Midyat 1.Bağ 36 53 56 48,33 32 58 59 49,67 1,13 0,93 0,96 1,01 Midyat 2.Bağ 49 63 77 63,00 41 59 68 56,00 1,2 1,05 1,14 1,13 Ort. 46,75 49,50 51,38 39,63 47,63 47,25 1,19 1,05 1,08 Bağlarda üç yılın ortalamasına göre yüksek verimli bağ Savur 1. Bağ, düşük verimli bağ Midyat 1.Bağ olarak görülmektedir. Yıl olarak en verimli yıl 2010 yılı olmuştur. Klon Adı Tablo 2. Seçilen omcaların ortalama değerleri. SALKIM SAYISI Sürgün Sayısı Salkım S / Sürgün S 2010 2011 2012 ort. 2010 2011 2012 ort 2010 2011 2012 ort E1-2/23 73 98 100 90,3 69 57 75 67,0 1,06 1,72 1,33 1,4 E1-4/19 88 53 112 84,3 80 46 81 69,0 1,10 1,15 1,38 1,2 E1-4/22 69 65 120 84,7 69 60 93 74,0 1,00 1,08 1,29 1,1 E1-23/26 45 85 82 70,7 36 98 69 67,7 1,25 0,87 1,19 1,1 Ç1-9/20 24 28 41 31,0 24 25 31 26,7 1,00 1,12 1,32 1,1 Ç1-14/17 27 29 51 35,7 34 30 30 31,3 0,79 0,97 1,70 1,2 Ç1-17/23 35 43 48 42,0 36 34 31 33,7 0,97 1,26 1,55 1,3 Ç2-1/5 68 65 70 67,7 68 59 51 59,3 1,00 1,10 1,37 1,2 Ç2-2/11 39 43 76 52,7 46 45 53 48,0 0,85 0,96 1,43 1,1 Ç2-5/8 36 41 26 34,3 32 39 29 33,3 1,13 1,05 0,90 1,0 Ç3-5/4 65 59 75 66,3 57 51 61 56,3 1,14 1,16 1,23 1,2 Ç3-5/6 32 43 67 47,3 43 39 54 45,3 0,74 1,10 1,24 1,0 S1-6/9 83 42 89 71,3 73 43 68 61,3 1,14 1,29 1,31 1,2 S1-5/21 62 47 68 59,0 58 45 69 57,3 1,07 1,04 0,99 1,0 S1-8/11 30 35 90 51,7 28 32 69 43,0 1,07 1,09 1,30 1,2 S1-9/6 71 34 88 64,3 64 44 63 57,0 1,11 0,77 1,40 1,1 S1-9/10 69 33 90 64,0 64 42 63 56,3 1,08 0,79 1,43 1,1 M1-3/16 76 71 71 72,7 56 64 61 60,3 1,36 1,11 1,16 1,2 M1-3/17 48 39 85 57,3 57 44 68 56,3 0,84 0,89 1,25 1,0 M1-17/10 73 87 80 80,0 53 79 68 66,7 1,38 1,10 1,18 1,2 M2-1/9 87 80 89 85,3 69 68 67 68,0 1,26 1,18 1,33 1,3 M2-2/6 79 86 95 86,7 57 71 71 66,3 1,39 1,21 1,34 1,3 M2-8/10 62 74 89 75,0 65 69 68 67,3 0,95 1,07 1,31 1,1 Ort. 58,3 55,7 78,3 53,8 51,5 60,6 1,1 1,1 1,3 Seçilen omcalarda verim ortalaması; en yüksek: E1-2/23, en düşük: Ç2-5/8, Ç3-5/6 ve M1-3/17, Seçilen omcalarda ortalama salkım sayısı; en yüksek: 90.3, en düşük: 31 Seçilen omcalarda ortalama sürgün sayısı; en yüksek: 74, en düşük: 26.7 11
Seçilen omcalarda verimin en yüksek olduğu yıl 2012 dir Bütçe: 1.YIL 2.YIL 3.YIL 4.YIL TOPLAM Proje Sorumluları : 4500 TL 7000 TL 15000 TL 17000 TL 43500 TL Adı ve Soyadı İmzası Kuruluş Amiri : Proje Lideri : Proje Yardımcıları : Şevket TEKİN Murat KAYA Mehmet ÇİÇEK (GATAE) Kenan ÇELİK (GATAE) Yunus BAYRAM (GATAE) Prof.Dr. Sadettin GÜRSÖZ (H.Ü. Zir.Fak.) Yrd.Doç.Dr. Gültekin ÖZDEMİR (D.Ü. Zir.Fak.) Yrd.Doç.Dr. Hüseyin KARATAŞ (D.Ü. Zir.Fak.) Yrd.Doç.Dr. İnanç ÖZGEN(D.Ü. Zir.Fak.) Tarih : / 01 / 2013 12