7.6. LOJİSTİK Genel Lojistik, müşteri gereksinmeleri doğrultusunda, üretim noktası ve tüketim noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki akışları ile depolanmalarının etkin ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması ve kontrolunu kapsayan tedarik zinciri süreci aşamasıdır. Lojistik; ağ tasarımı, bilgi akışı, stok ve depo yönetimi, gümrük, sigorta, vb. taşımacılığı kontrol altında bulunduran ve kuşatan bir çok faaliyetin birlikte planlanmasını ve koordinasyonunu gerektirir. Lojistikte ürünlerin sevkıyat noktası/noktaları ile teslim nokta/noktaları arasındaki malzeme, bilgi ve hizmetlerin iki yönlü akışı planlanır, gerçekleştirilir ve kontrol edilir. Dünya üzerinde küreselleşme ve rekabet hızla artmakta, bu durum tüm tedarik ve dağıtım süreçleri boyunca hız, maliyet, güvenilirlik, kalite ve esneklik kavramlarını ön plana çıkarmakta, söz konusu kavramlar lojistik sektörünün önemini ortaya koymakta, etkin ve verimli bir lojistik sektörü için doğru altyapı yatırımlarını gerektirmektedir. Lojistiğin gelişmesi, ülkelerin lojistik olanak ve yeteneklerine bağlıdır. Ülke bazında lojistik değerlendirme önemlidir, çünkü dünyanın bazı bölgeleri, başarılarında önemli paya sahip mükemmel lojistik olanaklara sahip iken. diğer bölgeler, bu özelliklerden yoksundur. Lojistikte bölge değerlendirmesi, coğrafya, fiziksel ve kurumsal altyapıya göre yapılır. Coğrafya; bir bölgedeki bazı coğrafi özellikler lojistiğe olumlu katkılar yaparken, bazıları olumsuz olarak etki ederler. Türkiye coğrafyasının lojistik bakış açısıyla önemli üstünlükleri vardır. Ülkemiz jeo-stratejik açıdan Asya ve Avrupa ile Karadeniz ve Akdeniz arasında köprü konumunda olup üç kıtanın kesişim noktasındadır. Son yıllarda TEN(Trans European Transport Network), TRACECA(Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia) projesi, Pan Avrupa Ulaştırma Koridorları(4, 8 ve 10 nolu) gibi yapılması planlanan kıtalararası ulaştırma koridorlarının üzerinde, Trans Avrupa ulaştırma sisteminin içinde ve Akdeniz ve Karadeniz arasındaki taşımacılık rotası üzerindedir. Avrupa bu projelerle gelişmiş bir ulaştırma alt yapısı ağı oluşturmağı planlamaktadır. Bu çerçevede ulaştırma altyapıları iyileştirilmekte ve ülkelerin ulaştırma ağları arası entegrasyon sağlanmağa çalışılmaktadır. Böylece bölgeler arası ekonomik ilişkiler ve ticaret canlandırılacak, gerekli yasal düzenlemeler gerçekleştirilecek, transit ve kombine taşımacılık miktarı artacak, standardizasyona dayalı bir entegrasyon sağlanmağa çalışılacaktır. Türkiye nin Batı ile Ortadoğu, Bağımsız Devletler Topluluğu ve Orta Asya arasında transit taşıma potansiyeli bulunmaktadır. Bir lojistik merkez olmak için üçüncü ülkeler arasında yapılacak transit taşımaların ülkemize yönlendirilmesi önemli bir aşama olacaktır. Bu bakış açısıyla Türkiye; Avrupa, Balkanlar, Karadeniz, Kafkaslar, Hazar, Orta Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri için bir dağıtım ve toplama(aktarma) merkezi olabilecek özelliği ile uluslararası lojistik açısından çok uygun bir konumdadır. Fiziksel altyapı; Bir ülkede lojistik bakış açısından çağdaş kara ve demiryolları, deniz limanları, hava alanları ve lojistik merkezleri(hub) ile iletişim ve 7.6-1
bilişim teknolojisi gibi altyapılar yoksa, iyi coğrafi özelliklere sahip olmanın hiçbir yararı yoktur. Kamusal altyapı bir şirketin işletmecilik yeteneğine çok büyük ölçüde etki eder. Her işletme, iyi ya da kötü, yerleştiği veya faaliyetlerini gerçekleştirildiği yerlerin özelliklerinden az veya çok etkilenir. Ulusal altyapı hem ulusal hem de uluslararası taşımacılığı etkiler, çünkü bütün taşımacılık kara, hava, deniz ve demiryollarını kullanmak zorundadır. Altyapı kurmak yıllar ve hatta onlarca yıl gerektirir. Ancak uzun yıllar hizmet verirler. Altyapı sürekli bakım ve iyileştirme gerektirir. Kurumsal ve Yasal Altyapı; Etkin ve verimli lojistik için coğrafik ve fiziksel altyapının yanı sıra kurumsal ve yasal bir altyapıya da gereksinim vardır. Çağdaş işletmecilik yapısı, ticaret, gümrük işlemleri ve şirketler arası sözleşmelere yönelik yasal düzenlemeler gerektirir. Ayrıca finansman temini için bankalara, sigorta gereksinimleri için sigorta şirketlerine ihtiyaç vardır. Ticaret ve lojistik, devlet tarafından sağlanacak başka hizmetlere de ihtiyaç duyar. Bu hizmetler olmadan coğrafya, fiziksel ve yasal altyapı ne kadar iyi olursa olsun, işletmecilik karlı olmayabilmektedir. Ekonomik olarak gelişmiş ülkeler daha düzenli hukuk sistemine ve etkin lojistik hizmet olanaklarına sahiptir. Aşağıda lojistik sektörünün etkin ve verimli bir şekilde gelişmesi için gerekli Amaç, İlke, Politika ve Stratejiler ile Çözüm Önerileri yer almaktadır. Türkiye lojistik sektörü KZFT analizi II. Rapor da 5.6.5 no lu tabloda (syf. 5.6-11) verilmiştir. 7.6.1. Amaç, İlke ve Politikalar Amaç Küreselleşme Sürecinde Türkiye nin Dünya Lojistik Ağı ve Pazarında Etkin Bir Konuma Sahip Olmasıdır. İlkeler Entegrasyon : Dünya, Avrupa Birliği ve Ülke genelinde lojistik entegrasyonlar sağlamak, global lojistik ağlarına dahil olmak Planlama : Planlı çalışma düzeni oluşturmak ve uygulamak Standardizasyon : Lojistikte çağdaş standardizasyon ve sertifikasyonlar oluşturmak Etkinlik ve Verimlilik : Sektörel verimlilik ve etkinliği artıracak şekilde yapılanmak ve yatırımlar yapmak Eşgüdüm : Kamu ve özel sektör kurumları arasında eşgüdümü sağlamak Eğitim : Sektördeki insan kaynaklarının bilgi, beceri ve yetkinliklerini artırmak Teknoloji : Çağdaş ve ekonomik donanım, bilişim, iletişim teknolojilerinden yararlanmak Esneklik : Farklı lojistik sistem seçenekleri oluşturmak. Politikalar Türkiye nin kıtalararası köprü olma özelliğinin ön plana çıkarmak ve bu özellikten iyi faydalanabilmek Kamunun, lojistik sektörünü, iş etiği, kurumsallaşma, güvenlik, eğitim, çevre koruma ve sürdürülebilir lojistik, serbest ticaret, kamu menfaati, altyapı vd 7.6-2
açılardan düzenlemesini ve özel sektörün bu düzenlemeler ışığında etkin ve verimli lojistik hizmet vermesini sağlamak Komşu ülkeler ile lojistik kapsamdaki ticari ilişkileri geliştirmek Gümrük işlemlerini basitleştirmek ve hızlandırmak, kısa iş süreçleri oluşturmak Uluslararası lojistik karar süreçlerinde katılımcı ve etkin olmak Dünya ve Avrupa Birliği lojistik standartları ile mevzuatına uyum sağlamak Lojistik Bilgi Teknolojisinden etkin bir şekilde yararlanmak Hava ve deniz limanları ile demiryolu aktarma terminallerini lojistik şirketlerin yer aldığı lojistik parklar (konsolidasyon, çapraz sevkiyat, ertelemepostponement, paketleme, kalite kontrol, bakım-onarım vd. katma değerli işlemleri gerçekleştirebilen) haline getirmek Kombine ve Transit taşımacılığı ülkemize çekmek Sektöre yönelik eğitim, yayın, araştırma ve proje çalışmalarını desteklemek Sektöre yönelik bankacılık ve sigortacılık hizmetlerini geliştirmek Sektörler arası işbirliğine dayalı planlama yapmak Üniversitelerin, bilimsel kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin sektöre katkılarını desteklemek Lojistik hizmetleri yurt geneline yaymak Sektörün dünya çapında tanıtım faaliyetlerini gerçekleştirmek Yabancı sermayenin kontrollü bir şekilde Türk Lojistik sektörüne girmesini sağlamak 7.6.2. Lojistik Faaliyetler ve Altyapı 7.6.2.1. Ulaştırma Lojistik performans önemli ölçüde ulaştırma sektörünün etkinlik ve verimliliğine dayanır. Lojistik maliyetlerin büyük bir kısmı taşımacılık giderleridir. Lojistik yönetiminin kritik başarı faktörleri olan maliyet, hız, güvenlik ve esneklik, büyük ölçüde ulaştırma altyapısı seçeneklerine bağlıdır. Ulaştırman sektörünün gelişmesi lojistik sektörüne önemli katkılar ve hizmet çeşitliliği sağlayacaktır. Bu çerçevede lojistik açıdan ulaştırmaya yönelik strateji ve çözüm önerileri aşağıda belirtilmiştir: Uygun bölgelerde şirketlerin ulusal demiryolu ulaşım ağına ile bağlanması (iltisak), istasyon işletimi ve demiryollarının kullanılması teşvik edilmeli ve kolaylaştırılmalıdır. Belirlenen havayolu, denizyolu limanları ile demiryolu aktarma istasyonları büyük kapasiteli taşıtlara, yüksek hızla, güvenli ve en verimli bir şekilde hizmet veren ve özel lojistik şirketlerin içinde çalışabileceği şekilde lojistik alanlar (lojistik park/köy) düzenlenmeli ve plan kararlarına bağlanmalıdır. Ana ulaştırma koridorları üzerinde uygun kapasite ve hizmet çeşitliliğinde organize lojistik bölgeler oluşturulmalı, gümrükleme, depolama, taşımacılık vb lojistik hizmetlerin tek merkezden alınması sağlanmalıdır. Kalkınmada öncelikli bölgelerin ulaştırma altyapısı lojistik bakış açısıyla planlanmalıdır. 7.6-3
Karayolu taşıtlarına yönelik olarak, Yatırım Teşvik Mevzuatı çerçevesinde filo yenileme girişimleri teşvik edilmeğe devam edilmelidir. 7.6.2.2. Kombine ve transit taşımacılık Kombine taşımacılık maliyet, hız, güvenlik ve esneklik etmenlerinin çoğunun eş zamanlı eniyilemesine yönelik bir taşımacılık türü olup, lojistik açısından çok uygun taşımacılık seçenekleri oluşturabilmektedir. Ülkemizin uzun dönemde bölgesinin lojistik merkezi olması transit taşımacılığın önemini ortaya koymaktadır. Lojistik sektöründe özellikle maliyet, hız, güvenlik ve esneklik etmenleri açısından, coğrafik özellikler de dikkate alınarak, tüm taşımacılık türü seçenekleri, uygun entegrasyon ve kombinasyonlar dahilinde kullanıma sunulmalı, kombine ve transit taşımacılık olanakları artırılmalıdır. Ülkemizin en uygun kombine ve transit taşımacılık hatları belirlenmelidir. 7.6.2.3. Bilişim ve iletişim Lojistikte yük akışının yanı sıra bilginin akışı çok önemlidir. Önümüzdeki yıllarda dağıtımın bayi ve mağazalar yerine son kullanıcıya teslime dönüşeceği, dolayısıyla teslimatlarda palet ölçüsü yerine paket ölçüsüne inileceği öngörülmektedir. Ayrıca tek modlu taşımacılıktan intermodal taşımacılığa geçiş hızlanacaktır. Bu nedenle bilgi akışında maliyetlerin düşürülmesi, hız ve güvenliğin artırılması gerekmektedir. Internet altyapısı sürekli geliştirilmelidir. E-devlet, e-belge uygulamaları hızla yaygınlaştırılmalı ve desteklenmelidir (evergi, e-tescil, e-sözleşme, e-imza, e-beyanname vd.) Elektronik ticaret desteklenmelidir. Gümrük otomasyonu çalışmaları devam etmeli, taşımacılık ve lojistik şirketler ile de entegrasyonu sağlanmalıdır(bilge yazılımı, vd.). Lojistik bilişim ve iletişim standartları oluşturulmalıdır. Araç, yük, taşıma kabı ve doküman izlenebilirliği (uydu haberleşmesi, akıllı ulaştırma sistemleri, vd.) artırılmalıdır. ULAŞ-NET sistemi geliştirilerek yetki belgesi, taşıt kartı vb. belgelerin elektronik ortamda verilmesi sağlanmalıdır. 7.6.2.4. Hizmet verilen noktalar Lojistik sektörü iç ve dış ticaretin artması ile orantılı olarak gelişir. Dolayısıyla ticaret yapanlara uygun altyapı olanakları sunmak, gerek maliyetlerin düşürülmesini, gerekse lojistik sektörünün gelişimini sağlayacaktır. Hizmet standartları Sektörler bazında lojistik hizmet(taşıma, depolama, paketleme, bilişim, vb.) standartları oluşturulmalı ve uygulanması sağlanmalıdır. Açık kamyon ile sebzemeyve taşımacılığı yapılmaması, soğuk zincir taşımacılığında data logger kullanımı 7.6-4
gibi. Lojistik faaliyetlerde etkinliği ve verimliliği artırabilmek amacıyla ülke genelinde adres, ürün ve işyeri standartları oluşturulmalı ve korunmalıdır. Sanayi bölgeleri ve siteleri Yüksek Planlama Kurulunun 30.9.2003 tarih ve 2003/44 sayılı Kararı ile onaylanan Türkiye Sanayi Politikası Dokümanı nda yer alan genel politikalardan biri Organize sanayi bölgeleri, sanayi siteleri ve sanayi bölgelerinde sürdürülebilir gelişmenin sağlanması dır. Sanayinin mekansal dağılımı Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri ile yönlendirilmektedir. Her organize sanayi bölgesinde ve küçük sanayi sitelerinde ana taşıma yollarına kolay bağlanan, büyük hacimli ve organize taşıma, depolama ve katma değerli hizmetler veren lojistik merkezler için yer ayrılmalı ve özel lojistik şirketler tarafından işletilmelidir. Diğer taraftan 15.04.2000 tarihli ve 4562 sayılı organize sanayi bölgeleri kanununda, organize sanayi bölgeleri; imalat sanayi türlerinin belirli bir plan dahilinde yerleştirilmeleri ve geliştirilmeleri amacıyla, alt yapı hizmetleriyle donatılmış ve sanayi için tahsis edilmiş alanlar olarak tanımlanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında bölgede yer alacak şirketlerin imalat sanayiinde çalışan işletmeler olması gerektiğinden, lojistik hizmeti sağlayan şirketlerin bu bölgelerde yer alması halihazırdaki kanun çerçevesinde mümkün görülmemektedir. Dolayısıyla sanayi bölgeleri mevzuatında bu kapsamda düzenleme yapılması önerilmektedir. Organize Sanayi Bölgeleri Lojistik Merkezleri arasında iletişim, planlama ve koordinasyonun sağlanmasına yönelik bir yapılanma gerçekleştirilmelidir (4.parti lojistik yaklaşımı). KOBİ ler Sanayi yapısı içerisinde KOBİ ler önemli bir paya sahiptir. Tüm işletmelerin % 99 unu oluşturan KOBİ ler rekabetin ve gelişmenin temel unsurlarından biridir. KOBİ lerin lojistik sorunlarına ortak çözümler sağlanması KOBİ lerin gelişimine destek verecektir. KOBİ lere konsolide taşımacılık, ortak depolama, stok yönetimi, palet bankası, koruyucu ambalajlama vd operasyonel destek konularda Lojistik Danışmanlık Hizmetleri, KOSGEB, Sanayi ve Ticaret Odaları vd. merkezler üzerinden verilmelidir. KOBİ yüklerinin konsolidasyonunun sağlanarak maliyetlerinin düşürülmesi, lojistik anlamda pazara tepki hızlarının artırılması için, iletişim ve bilişim altyapı gereksinmelerine yönelik ortak çözümler oluşturulmalıdır (portal, ortak yazılım kullanımı, vd.) Lojistik sektöründe yer alan ve KOBİ tanımına giren şirketler, Ulusal ve Avrupa Birliği nin KOBİ kapsamındaki teşviklerinden yararlanmalıdır. Serbest bölgeler ve gümrük kapıları Genel olarak serbest bölgeler; ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla beraber gümrük bölgesi dışında sayılan, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer 7.6-5
kısımlarından ayrılan, üretim, üretim, alım-satım, montaj-demontaj, bakım-onarım, bankacılık, sigortacılık, finansal kiralama, depo işletmeciliği, işyeri kiralama ve diğer faaliyetlerin gerçekleştirildiği yerlerdir. Türkiye de ihracat için yatırım ve üretimi artırmak, yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak ile ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli bir şekilde temin etmek amaçlarına yönelik olarak kurulan serbest bölgeler, lojistik faaliyetlerin yoğun yaşandığı bölgeler olup, bu konudaki strateji ve çözüm önerileri aşağıda belirtilmiştir: Serbest bölgeler mevzuatına lojistik şirketler dahil edilmelidir. Mevcut mevzuat depolama şirketlerinin çalışmasına izin vermektedir. Mevcut gümrük ve serbest bölge mevzuatının gerek AB müktesebatı, gerekse lojistik bakış açısıyla uyumlaştırılması gerekmektedir.(gümrüklü-gümrüksüz mal ayırımı, birden fazla transit eşyayı aynı araca koyamama vd. sorunlar lojistik faaliyetleri olumsuz etkilemektedir) Gümrüklemede basitleştirilmiş hızlı iş süreçleri oluşturulmalı, gümrük kapılarında beklemeler en aza indirilmelidir. Serbest bölgeler uygun ulaştırma ve iletişim teknolojisi alt yapısına sahip yerlerde kurulmalı (büyük limanlara, uluslararası havaalanlarına, karayolu ve demiryolu ağlarına yakın), bölge lojistik alt yapısı etkin bir şekilde planlanmalı ve bölgeler lojistik bakış açısıyla düzenlenmelidir. Resmi doküman akışı basitleştirilmeli ve hızlandırılmalı, gümrük ve serbest bölge yönetimleri arası koordinasyon düzeyi artırılmalıdır. Serbest bölgelerin bilgisayar ağı, vinç, vd ekipmanlar açısından yetersizlikleri önlenmelidir. Komşu ülkeler ile ortak ve uygun sınır noktalarında ortak serbest bölgeler kurulması teşvik edilmelidir. İç ve dış ticaret Türkiye deki sanayi işletmelerinin bölgesel dağılımı dengeli olmayıp, daha çok sanayi katma değerinin % 51,8 ini oluşturan Marmara bölgesinde yoğunlaşmaktadır. Ancak, geleneksel sanayi merkezleri olan İstanbul, İzmir, Adana ve Ankara gibi illerin sanayideki ağırlığında azalma eğilimi görülmektedir. Bu illerde finans, bankacılık, pazarlama, ticaret ve turizm gibi hizmetler yoğunlaşmakta; sanayi faaliyetleri ise civar illere yayılmaktadır. Bunun sonucunda, İçel, Kırklareli, Sakarya ve Tekirdağ gibi yeni sanayi merkezleri oluşmuştur. Yerel girişimciliğin gelişmesi sonucunda Denizli ve Gaziantep de yeni sanayi merkezleri konumuna gelmiştir. Az gelişmiş bölgelerde sanayinin gelişimi farklılaştırılmış teşvik sistemi ile desteklenmektedir. Ayrıca Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Doğu Anadolu Kalkınma Projeleri (DAP) ve Doğu Karadeniz Bölgesi Kalkınma Projeleri (DOKAP) gibi bölgesel kalkınma projelerinin uygulanmasıyla yeni bir ivme kazanılmıştır. Ülkemizde son 10 yıllık gelişmeler göz önüne alındığında ihracatta önemli gelişmeler kat edilmiştir. Bunun yanında ithalatta bu oranda büyümüş ve ticaret açığının büyümesine neden olmuştur. İhracatın büyümesinde temel etken endüstri ürünlerine dayalı sektörlerde komşu ülkelerle ilişkilerin geliştirilmesi ve Gümrük Birliği kapsamında Avrupa Ülkelerinin taleplerinin gümrüksüz karşılanabilmesidir. Gümrük birliği aynı nedenle ithalatında büyümesine neden olmuştur. Bu açıdan ülkemizin son 10 yılda artan bir hızla dış ticaret lojistiğine ihtiyacı olmuş ve bunu gerek yerel şirketler gerekse uluslar arası şirketler ile gidermeye çalışmıştır. Ancak dış ticaret açığın büyümesi bu ihtiyaç artışının dışarıdan içeriye yani ithalat gerçekleştiren 7.6-6
lojistik kanallarının ihtiyacını daha fazla ortaya çıkarmıştır. Bunun en önemli nedeni ithalatın ihracattan fazla olması yanında üretim olanakları için de yurtiçindeki talebin artması yönündedir Bu açıdan 1997 2003 döneminde endüstri ürünleri lojistiği önemli dalgalanma yaşarken endüstri ürünleri olmayan yada daha az uzmanlaşma gerektiren ürünlerde dolayısıyla bunların lojistiğinde bu dalgalanma daha az yaşanmıştır. Endüstri kaynaklarının ülkenin belirli bölümlerinde yoğunlaştığı göz önünde bulundurulursa bu bölgelerde artan dış ticaret açığı lojistiğe de yansıyarak lojistik talebinin ihracat yönünde azalmasına yada ithalat yönünde artmasına neden olmuştur. Öte yandan diğer bölgelerde artan ihracat ile dış ticaret dengesi sağlanmaya çalışılmış ve lojistik dengesi ihracat yönünde artmıştır. Bunun en önemli göstergesi ise son yıllarda lojistik çalışmalarının yürütüldüğü bölgelerde (liman, havalimanı veya gümrük kapıları) gözlemlenen elleçleme ve depolama faaliyetleridir. Bu kapsamda strateji ve çözüm önerileri aşağıda belirtilmiştir: Transit ticaret geliştirilmelidir. Taşıma güzergahı ve taşıma türü bazında dış ticaret dengelenmeye çalışılmalı, boş araç dönüşü ve boş kap nakli en aza indirilmeğe çalışılmalıdır Ülke içi üretim tüketim dengesi sağlanarak lojistikte verimlilik artırılmalıdır. Komşu ülkelerle olan ticaret canlandırılmalı, bu ülkelerin serbestleştirme ve alt yapı çalışmalarına destek olunmalı, ortak şirketler kurulmalı ve lojistik entegrasyonlar sağlanmalıdır. Lojistik faaliyetlerin Anadolu ya yayılması teşvik edilmelidir. Vergi reformu gerçekleştirilmelidir. Kamu kurum ve kuruluşlarının lojistik faaliyetlerinde dış kaynak kullanımı(outsourcing) teşvik edilmelidir. Dış ülkelerde ihracatçı birlikleri yoluyla depolama tesisleri kurularak bu ülkelerde sürekli ürün bulundurma konusunda bir avantaj oluşturulmalıdır. 7.6.2.5. Kurumsallaşma Lojistik sektörünün sağlıklı gelişimi önemli ölçüde hizmet verenler ve hizmet alanlar arasında güven ortamının oluşturulmasına, güven ortamının oluşumu da büyük ölçüde taşımacılık şirketlerinin kurumsallaşarak büyümesine bağlıdır. Sektörde görülen küçük ölçekli ve verimsiz çalışma önlenmeli ve hizmet standartizasyonu sağlanmalıdır. Birleşmeler ve yatırımlar yoluyla ölçek büyütme desteklenmelidir Sektörde Profesyonelleşmeye yönelik uygulamalar teşvik edilmelidir. Lojistik sektörünün gelişimi için büyük önem arzeden dış kaynak kullanımının artması için güven ortamı sağlanmalıdır. Bu çerçevede lojistik şirketlerin kurumsallaşması, sektörde iş yapmanın sıkı kurallara bağlanmasına yönelik düzenlemelere gidilmelidir. Özellikle askeri amaçlı gizlilik dereceli lojistiğe olanak sağlayacak lojistik şirket akreditasyonlarının verilmesine yönelik düzenlemeler yapılmalı, bu şekilde güvenilir şirketler ile çalışılarak savunma lojistiğinde tasarruflar sağlanmalıdır. 7.6.2.6. Bankacılık-Sigortacılık hizmetleri Her sektörde olduğu gibi lojistik sektöründe de amaca uygun finans ve sigortacılık hizmetlerine ve gerekli yasal düzenlemelere gereksinim vardır. 7.6-7
Sigorta kapsama alanı genişletilmeli, yurtiçi yük taşımalarında sigorta zorunlu olmalıdır. Demiryolu ve denizyolu lojistiği yapacak şirketlere bankalarca orta ve uzun vadeli kredi desteği sağlanmalıdır. Riskli bölgelerdeki lojistik ve taşımacılık faaliyetlerinde devlet gerekli önlemleri almalı ve destek sağlanmalıdır. Leasing anlaşmaları sırasında küçük taşımacılar için asgari sınırlamalar ve koşullar oluşturulmalıdır. 7.6.2.7. Depo ve dağıtım merkezleri Lojistiğin taşımacılık faaliyetinin yanı sıra önem arz eden diğer bir faaliyeti depolamadır. Çağdaş depolama ve dağıtım hizmetleri lojistikte etkinliği ve verimliliği artıracaktır. Ana taşımacılık eksenleri üzerinde uygun yerlerde dağıtım merkezleri için yer ayrılmalı, bu merkezlerin oluşturulması ve işletilmesi teşvik edilmelidir. Depolar ve dağıtım merkezlerinin işletmeye alınmasında belirli standartlar aranmalıdır. 7.6.2.8. Kentsel lojistik Ürünlerin dağıtım kanalları tüketicilere ulaşabilmek için kent içi taşımacılık ve depolama olanakları kullanmaktadır. Bu nedenle kentsel lojistikte etkinlik ve verimliliği de artırmak gerekmektedir. Kentsel yük lojistiğinde demiryolu ve denizyolu kullanımı olanakları yaratılmalıdır. Kentlerde depo kirliliğini ve verimsizliğini önlemek amacıyla, kent sınırları veya uygun yerlerinde büyük ölçekli ve çağdaş terminal depoların(çok sayıda şirket tarafından kullanılabilen) kurulması için yer ayrılmalı ve teşvik edilmelidir Kent planlaması yapılırken Toptancı Halleri, Atık Toplama ve Bertaraf Merkezleri, Organize Sanayi Bölgeleri ve Siteleri, Liman, Demiryolu İstasyonu ve Güzergahları, Çevre Yolları, Yanıcı, Parlayıcı ve Patlayıcı Madde Depoları, Gümrük, Nakliyat Ambarları için ayrılacak yerler hız, maliyet, esneklik, çevresel (ÇED raporu) ve toplumsal duyarlılık vb lojistik performans ölçütleri dikkate alınarak bir bütün olarak öngörülmelidir. 7.6.3. Personel ve Eğitim Lojistik konusunda yetkin insan kaynakları gereksinimi bilinen bir gerçektir. Bu alana yönelik eğitim konusunda önemli eksiklikler vardır. Sektörün ihtiyaç duyduğu ve duyacağı insan kaynakları profilinin oluşturularak, meslek standartlarının belirlenerek gerekli eğitimlerin verilmesi gerekmektedir Lojistik eğitimi yüksek öğrenim düzeyinde verilmeli, depolama, taşımacılık, vd. lojistiğin temel faaliyet alanlarına yönelik eğitim orta ve yüksek öğretim düzeylerinde verilmelidir. 7.6-8
Lojistik meslek standartları(görev tanımları, görevli nitelikleri, vd.) oluşturulmalıdır. Lojistik meslek içi eğitim ve öğretimi teşvik edilmelidir. Lojistik alanındaki tezler, proje, araştırma, yayın, kongre ve konferanslar desteklenmelidir. Uluslararası eğitim projelerine katılınmalıdır. Lojistik eğitim kurumları bazında standartizasyon ve sertifikasyon sağlanmalıdır. 7.6.4. Uluslararası Durum Yabancı sermaye, dış ticaret, global ticaret yolları lojistiğin uluslararası boyuttaki önemini ortaya koymaktadır. Uluslararası ticarete dayalı lojistiğin gelişimi uluslararası ilişkilere ve dünya klasında kurumsal ve fiziksel altyapıya bağlı olacaktır. Global lojistik gelişmeler yakından izlenmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Lojistikte uluslararası koordinasyon ve işbirliği artırılmalı, ikili ve uluslararası ticari görüşmelerde lojistik konulara gerekli önem verilmelidir. Ülkemizin ulaştırma ve lojistiğe yönelik üstünlüklerinin uluslararası düzeyde tanıtım ve pazarlama faaliyetleri yapılmalı ve teşvik edilmelidir. Türk Lojistik Şirketlerinin yurtdışı yatırımları EXIMBANK kredileri yoluyla desteklenmelidir. 7.6.5. Hukuki ve Yapısal Durum 7.6.5.1. Serbestleştirme Lojistik faaliyetler ulusal güvenlik koşullarına dikkat edilerek tümüyle özel sektöre bırakılmalı, devlet planlama ve denetleme rolünü sürdürmelidir. Demiryolu, havayolu ve denizyolu işletmeciliğinde tam rekabet koşullarına yönelik serbestleştirme bir plan dahilinde gerçekleştirilmelidir. Bölgesel özel havayolu yük taşımacılığı teşvik edilmelidir. Lojistik sektörüne girdi oluşturan bilgi ve iletişim teknolojileri, enerji, taşıt üretimi, vd sektörlerde tam rekabet ortamı sağlanmalıdır. Tüm sektörde serbest rekabet-sürekli denetim esas olmalıdır. 7.6.5.2. Yabancı Sermaye Doğrudan yabancı yatırımlar, ülke sanayinin gelişiminde önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizde yabancı yatırımcılar yerli yatırımcılarla aynı hak ve sorumluluklara sahiptir. Lojistik sektöründe yabancı sermaye gelişinin teşvik edilmesi, hem know-how açısından, hem de faaliyet hacmi açısından katkılar sağlayacaktır. Dış ülkelere yönelik lojistik faaliyetlere katkıda bulunabilecek uluslararası şirket birleşmeleri ve işbirlikleri desteklenmeli ve kolaylaştırılmalıdır. Büyük ulaştırma ve lojistik yatırımlarına katkıda bulunabilecek yabancı sermayeye daha fazla kolaylıklar sağlanmalıdır. Demiryolu ve denizyolu kullanımına yönelik yabancı sermaye yapacağı yatırımlarla orantılı olarak desteklenmelidir. 7.6-9
7.6.5.3. Ulusal Koordinasyon Lojistik ulaştırma, telekomünikasyon, dış ticaret, vd faaliyetleri kapsamaktadır. Bu nedenle ulusal bazda ilgili tüm faaliyetlerin eşgüdümlü planlanmasını ve denetimini sağlayacak yönetsel bir yapıya gereksinim vardır. Ayrıca söz konusu faaliyet alanlarında verilerin tek bir merkezden toplanması ve raporlanması sektörün gelişimine olumlu katkılar sağlayacaktır. Ulaştırma, dış ticaret, gümrükleme, depolama, bilgi ve iletişim teknolojileri vd bir çok alanı ilgilendiren lojistik planlama, koordinasyon ve denetimler, yasa ile düzenlenecek bir üst kurul tarafından gerçekleştirilmelidir. Üst kurul öncelikle lojistik faaliyetler ile ilgili kamu kurum ve kuruluş yetkililerinden, sivil toplum kuruluş temsilcilerinden ve akademisyenlerden oluşmalıdır. Üst kurul öncelikler ve sorumlular bazında bir yol haritası oluşturmalı ve takibinden sorumlu olmalıdır. Lojistik sektörüne yönelik ulusal bazda veri toplama, değerlendirme ve raporlama çalışmaları yapılmalıdır 7.6.5.4. Tersine(Geri Dönüş) ve Yeşil Lojistik, Ambalajlama, Afet Lojistiği Ulusal kalkınmamızda sürdürülebilirlik temel bir ilkemizdir. Dolayısıyla bu ilke çerçevesinde sektörün yönlendirilmesi ve denetlenmesi gerekmektedir. Lojistikte hurdalar, iadeler, boş kapların(konteyner, demir kasa, palet vb.) oluşturduğu Tersine(geri dönüş) Lojistik ile lojistik faaliyetlerde çevresel duyarlılığı ön plana çıkartan Yeşil Lojistik kavramları Avrupa Birliği çalışmaları doğrultusunda önem kazanmaktadır. Afetlerde kamu ve özel sektörün gereken özveri göstermektedir. Afet lojistiği konusunda kamu ve özel sektörün planlı, koordineli ve dengeli şekilde harekete geçmesi etkinlik ve verimliliği artıracaktır. Tersine(Geri Dönüş) ve Yeşil lojistiğe önem verilmeli, Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanan yasaların Türkiye'de de özellikle ilaç, otomotiv, beyaz eşya vb sektörlerde geçerlilik kazanmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilmelidir. Gürültü kirliliğine karşı önlemler alınmalıdır. Hava kirliliğine karşı önlemler alınmalıdır. Araçlarda aşırı yükleme önlenmeli, sürücü ve denetleme elemanı eğitimlerinin yanı sıra, araç yaş ve kalite denetimlerine verilmelidir. Araç muayene istasyonları çalışma düzeni etkinleştirilmelidir. Avrupa Birliği normları çerçevesinde ambalaj malzemelerinin yeniden kullanımı ve geri kazanımı yönünde çalışmalar yapılmalıdır. Ambalaj standardizasyonu yapılmalı ve kodlanmalıdır. Afet lojistik planlaması yapılmalıdır. 7.6.6. Lojistik Üst Kurulu Lojistik üst kurulu oluşturulmasının amacı, ülkemizdeki dış ve iç ticaret, sanayi, tarım, ticaret, bilişim ve iletişim, ulaştırma ve enerji sektörlerini etkileyen ve bu sektörlerden etkilenen lojistik faaliyetlerin etkinlik, verimlilik ve 7.6-10
koordinasyonunu artırmak amacıyla politika ve stratejiler oluşturmak, ulaştırma ana planını izlemek, alınacak önlemleri belirlemek ve koordine etmektir. Kurulun kuruluş amacı; lojistik faaliyetlerin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli, çevreyle uyumlu ve sürdürülebilir bir şekilde kullanıcıların kullanımına sunulması için, rekabet ortamında faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir lojistik sektörü oluşması ve bu sektörde bağımsız bir koordinasyon ve denetimin sağlanmasıdır. 7.6.6.1. Kurul üyesi kurum ve kuruluşlar Ulaştırma Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Dış Ticaretten Sorumlu Devlet Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Denizcilik Müsteşarlığı ile Sivil Toplum Kuruluşlarından oluşur. 7.6.6.2. Kurulun çalışma esasları a) Kurumun merkezi Ankara dır. b) Kurul Ulaştırma Bakanı nın çağrısı ile toplanır. c) Kurula Ulaştırma Bakanı başkanlık eder. d) Ulaştırma Bakanı nın bulunmadığı hal ve zamanlarda Dış Ticaretten Sorumlu Devlet Bakanı kurula başkanlık eder. e) Kurulun sekreterya hizmetleri Ulaştırma Bakanlığı tarafından yerine getirilir, ayrı bir teşkilat oluşturulmaz. f) Kurulun daimi üyeleri tarafından ihtiyaç duyulduğu hallerde, diğer bakanlar ile kamu ve özel kurum ve kuruluşlarının temsilcileri de kurul toplantılarına katılabilir. g) Kurulun toplantı yeter sayısı daimi üyelerin üçte ikisidir. Kararlar, toplantıya katılan daimi üyelerin oy çokluğu ile alınır. Toplantılara katılmaları uygun görülen diğer kişilerin oy hakkı yoktur. h) Kurul, Nisan ve Ekim aylarında olmak üzere, yılda iki defa olağan olarak toplanır. Kurulun gündemi Ulaştırma Bakanı tarafından belirlenir i) Ulaştırma Bakanı, daimi üyelerden birisinin talebi üzerine kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilir. 7.6.6.3. Kurulun görevleri a) Dünya nın çeşitli üretim merkezlerinden gelen ürünlerin bu ülkelere, bu ülkelerden gelen ürünlerin de uluslararası pazarlara hızlı, düşük maliyetli, yüksek kaliteli, güvenli ve gerekli esneklikleri içerecek şekilde aktarılması kapsamında Türkiye nin, etkin lojistik çözümler oluşturması ve önemli bir lojistik merkez olmasına yönelik olarak, yasal düzenlemeler çerçevesinde fiziksel ve kurumsal alt yapının oluşturulması, ulaştırma, gümrük, bankacılık-sigortacılık-ekspertiz, sanayi bölgeleri ve siteleri, kalkınmada öncelikli bölgeler, serbest bölgeler, depo, antrepo ve dağıtım merkezleri hizmetlerinin çağdaş ve ölçek ekonomisine uygun bir düzeye getirilmesi, bilgi ve iletişim teknolojisi uygulamaları ile lojistik faaliyetler arasında gerekli eşgüdümün sağlanması için politikalar ve önlemler belirlemek ve önermek. 7.6-11
b) Lojistik sektörünün geliştirilmesine ilişkin konularda idari ve yasal düzenlemelere ilişkin önerilerde bulunmak. c) Yürürlükteki mevzuatın ve yasa tasarılarının temel ilkeler, uluslararası belgeler ve mekanizmalarla uyumlu hale getirilmeleri için uygun gördüğü önerileri yapmak. d) Başbakanlık ve bakanlıklar ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına, lojistik konusunda tavsiye kararları vermek. e) Avrupa Birliği ve Türkiye nin taraf olduğu ilgili uluslararası sözleşmelerde öngörüldüğü şekilde, lojistik faaliyetlerin çağdaş ve evrensel ölçüler ile ülkemiz gerçeklerine uygun olarak gerçekleştirmek amacıyla yapılacak çalışmalar için önerilerde bulunmak. f) Lojistik alanında kaydedilen gelişmeler hakkında kamuoyunun aydınlatılması amacıyla yapılacak çalışmalar için önerilerde bulunmak. g) Uluslararası ilgili komitelerde görev alacak temsilcileri seçmek, bu komitelerin çalışmalarını izlemek ve değerlendirmek. h) Lojistik altyapısı açısından ulusal ve uluslararası etkinlik ve verimliliği artırmak, koordinasyonu ve kontrolu sağlamak amacıyla uygun konularda komisyonlar ve çalışma grupları oluşturmak, bu grupların çalışmalarını yönlendirmek ve izlemek. i) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin lojistikte etkin kullanımının teşvik etmek için önerilerde bulunmak. j) Lojistik faaliyetlerinin etkin olarak gerçekleştirilebilmesi için söz konusu faaliyetler bazında sektörel veri bankalarının oluşturulmasını sağlamaya yönelik önerilerde bulunmak. k) Türkiye nin lojistik bir merkez haline gelmesi için gerekli tanıtımların yapılmasını sağlamak. l) Lojistik bilgi ve beceri eksikliğini, öğretim ve eğitimindeki ve yayın konusunda yetersizlikleri ortadan kaldıracak şekilde lojistik öğretim ve eğitim kurumlarının oluşturulması ve bunlar arasında eşgüdümün sağlanması için gerekli ilke ve politikaları oluşturmak. m) Kent içi lojistik alanında verimliliği arttırılması için çalışmalar yapılmasını sağlamak. n) Ulaştrıma Ana Planı çalışmalarının koordinasyonunu ve kontrolunu sağlamak. o) Kurula yönelik talep edilen konuları değerlendirmek, Türkiye de Lojistik konusunda izlenecek politikaların tayini, tespiti ve uygulamasıyla ilgili kararları almak ve Ulaştırma Bakanlığını bu konuda bilgilendirmek. r) Lojistiğe ilişkin kararlar doğrultusunda yapılan uygulamaları incelemek, değerlendirmek ve yönlendirmek. s) Lojistiğe ilişkin mevzuat değişikliği tekliflerini değerlendirmek. 7.6.7. Kaynaklar 1. A. Yıldıztekin, Dünü ve Geleceği ile Lojistik, Lojistik Dergisi, Sayı:1, shf:20, LODER Yayınları, İstanbul, 2004. 2. B. Baki, Lojistik Sektörü, Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, KTÜ İİBF, Trabzon, 2004. 7.6-12
3. B. Baki, M. Tanyaş, M. Özkök, The Effects of Economic Crisis on Third Party Logistics Providers (3PL) in Turkey, World Conference of Transportation Research 04, Fulltext CD, Istanbul, 2004. 4. CLM, 15th Annual State of Logistics Report, National Press Club, Washington, DC, 2004. 5. D.L. Palacio, A Better Transportation System for Better Logistics, Speech at Centro Logistico in Barcelona, 2003. 6. Danişmend, http://www.danismend.com/konular/lojistikyon.htm, 2003. 7. DİE, http://www.die.gov.tr, 2004 8. Dünya Gazetesi, Lojistik Sektör Eki, Nisan 2002. 9. E. Aktaş, and F. Ülengin, Outsourcing Logistics Activities in Turkey, International Logistics Congress 2003, Proceedings, LODER Publications No.2, Istanbul, 2003. 10. Ernst & Young-IBS, Türkiye Lojistik Sektör Araştırmas, İstanbul, 2002. 11. Eyefortransport Global Research, The European 3PL Market - A synoptic overview of emerging trends & opportunities, http://www.und.org.tr/admin/weditor/docum/european3pl_sep03.pdf, 2003. 12. H.O. Kaya, Logistics Approach in EU and Turkey, International Logistics Congress 2003, Proceedings, LODER Publications No.2, Istanbul, 2003. 13. J.T. Castro, H. Kuse, T. Yamada, Logistics and Information and Communication Technology (ICT) Policies in the Asia-Pasific Region, World Conference of Transportation Research 04, Fulltext CD, İstanbul, 2004. 14. L. Öztürk, Avrupa Birliği Sürecinde Serbest Bölgeler, Atatürk Üniversitesi İ.İ.B.F., http://www.dtm.gov.tr/ead/dtdergi/nisan2003/ab.htm), 2003. 15. N. Uray and F. Ülengin, Logistics Organization Dilemma: Turkish Managers Perspective, Journal of Euromarketing, Vol. 13, No.1., 2003. 16. O. Vural, http://www.oktayvural.com/utikad1%20lojistik.htm, 2003. 17. R. Demkes, L.A. Tavasszy, Benchmarking Infrastructure and Logistics Services Across Europe, Asia-Pasific and North America, Third International Meeting for Research in Logistics, Trois-Rivieres, 9-11 May 2000. 18. S. Pekkarinen, J. Juga, H. Kilpala, Strategic Positioning of Logistics Services Providers: A Review of Models and Case Evidence of Industry Revolution, World Conference of Transportation Research 04, Fulltext CD, İstanbul, 2004. 19. TNO, Benchmarking Logistics in Europe, TNO Inro for Directorate General 3 & 7 of the European Commission, Dec 1997-June 1998. 20. UBAK, T.C. Ulaştırma Bakanlığı, http://www.ubak.gov.tr, 2004. 21. UND, Dünya Mal Ticaretinin Akışı ve Lojistik Pazarı, Uluslararası Nakliyeciler Derneği Ar-Ge ve İstatistik Departmanı,, İstanbul, 2002. 7.6-13