ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN SOSYALLEŞME SÜRECİNDE BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR AKTİVİTELERİNİN ROLÜNÜN CİNSİYET DEĞİŞKENİ AÇISINDAN İNCELENMESİ Özgür TUNÇALP*, İ.Bülent FİŞEKÇİOĞLU**, Nazi BAYKÖSE*** ÖZET Bu çalışanın aacı; ortaöğreti öğrencilerinin sosyalleşe sürecinde beden eğitii ve spor aktivitelerinin rolünün cinsiyet değişkeni açısından incelenesidir. Araştıraızın evrenini Karaan il erkezinde yer alan devlet liseleri oluşturaktadır.bu araştıra spor yöneticilerine, beden eğitii öğretenlerine, antrenörlere yararlanacağı bir kaynak sunası, ülkeizde insanların spora bakış açılarının, toplusal ve kültürel değer yargılarının yansıtılası ve ülkeizde spor alanında hizet götürecek kuru ve kuruluşları yönlendirebilek açısından büyük bir öne arz etektedir. Araştıranın sonucunda; Sosyalleşe süreci bazı insanların fiziksel aktivite ve beden eğitii ve spor içinde nasıl ilgili olduğunu anlaası için uygun bir yer iken, bazıları için böyle değildir. Fiziksel aktivite ve beden eğitii ve sporla ilgili ola sürecine spor ile sosyalleşe denir. Diğer bazı çalışalardan elde edilen bazı bulgu ve araştıralar bu eğilii destekleektedir. Yapılan çalışanın sonucunda sporun ilk çağlardan itibaren, toplulardaki en öneli sosyal olaylardan biri olduğu, gün geçtikçe öneini arttırdığı ve özellikle yüzyılıızda sosyal ve ekonoik açıdan dev bir sektör haline geldiği söylenebilir. Anahtar kelieler: Beden Eğitii; Sosyalleşe; Sosyalleşe Süreci; Spor GİRİŞ Bu gün beden eğitii ve sporun teelini oluşturan hareketleri ilk insanlar, şartlar gereği hayatlarını sürdürek için doğal olarak yapışlardır (Çakakçı 001). Beden eğitii, insanın toplu kurallarına uygun olarak yaşaası, birbiriyle olan ilişkilerinin iyi örneğini verebilesi, yardısever, insan haklarına saygılı, dürüst davranası, zeki, ruhsal ve bedensel yapı itibarıyla sağlıklı olasıyla bağlantılıdır (Aracı 1999). Beden eğitii, insanın sosyalleşebilesi ve kişiliğini bulup doğru bir çizgi üzerinde yol alasında büyük rol oynar (Aracı 1998). Spor ise 1. yüzyıl odern topluunun en yaygın ve etkili sosyal kurularından birisidir. Teel aacı, insanın bedenen, ruhen ve sosyal yönden gelişesine katkı sağlaak olan spor, topluların gelişesinde de çok etkin rol oynayan sosyal bir olgudur. Günüüzde bilinçli olarak sporun kitlelere yaygınlaştırılası ve halkın çağdaş anlada spor yapası ile topluların gelişişliği arasında öneli ölçüde bir paralelliğin varlığı kabul edilektedir. Spor, çağıızın odern toplularında, kültürel ve refah düzeylerinin bir göstergesi olarak kabul edilen ve sosyal hayatın tü yönlerini etkileyen öneli bir sosyal kurudur (Çakakçı 001). *Akdeniz Üniversitesi, Sağlık Bilileri Enstitüsü, Doktora Öğrencisi **Selçuk Üniversitesi, Beden Eğitii ve Spor Yüksek Okulu, Öğreti Üyesi ***Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilileri Enstitüsü, Yüksek lisans Öğrencisi
Yönte Bu bölüde araştıranın odel, evren ve örneklei, veri toplaa araçları ve kullanılan istatistikî teknikler üzerinde duruluştur. Araştıranın Modeli Araştıra taraa odelinde gerçekleştiriliştir. Evren ve Örnekle Evren: Araştıraızın evrenini Karaan il erkezinde yer alan devlet liseleri oluşturaktadır. Örnekle: Araştıranın örnekleini ise bu evrenden tesadüfî örnekle yönteiyle seçilen 8 devlet lisesi oluşturaktadır. Araştıranın örnekleini oluşturulan devlet liseleri aşağıdaki gibidir. 1. Anadolu Öğreten Lisesi. Anadolu Lisesi 3. Teizel-Ünlü Anadolu Teknik ve Bilgisayar Lisesi 4. Anadolu İa-Hatip ve İa Hatip Lisesi 5. Fatih Lisesi 6. Karaan Lisesi 7. Milli Piyango Fen Lisesi 8. Anadolu Endüstri Teknik ve Meslek Lisesi Spor kavraının günüüzdeki toplusal öneini dikkate alarak ortaöğreti öğrencilerinin beden eğitii ve spora bakışı ve ne kadar yararlandığı, sonucun da spor ve sosyalleşe kavraını açıklaak için yapılan çalışa coğrafi anlada aynı bölgede bulunan, öğrenci sayıları bakıından birbirinden farklı 8 lise inceleneye alınıştır. Bu liselerin he sayısal he de sözel bölüleri olak üzere beden eğitii ve spor dersi bulunan tü sınıflara, lisanslı olarak okul takılarında spor yapan ve Gençlik ve Spor İl Müdürlüğünce çeşitli kulüplerde lisanslı olarak spor yaptığı tespit edilen ortaöğreti öğrencilerine uygulaa yapılıştır. Bu şekilde belirlenen ortaöğreti öğrencilerine, 0 yılı Nisan, Mayıs, Haziran ayları boyunca anket uygulanıştır. Araştıraya gönüllü olarak katılan 800 kişiye uygulanan anketlerden 67 si değerlendireye alınıştır 800 kişiye uygulanan anketler teker teker gözden geçiriliştir. Yapılan inceleelerde anketin farklı bölülerinin boş bırakıldığı en yüksek değerin işaretlendiği görülüştür. Bu nedenle hatalı görülen ve aaca uygun olayan 18 anket değerlendire dışı bırakılıştır kalan 67 anket içerisinde işle yapılası kararlaştırılıştır. Örneklein belirlenesinde İlgili Milli Eğiti Bakanlığının ve Karaan İl Milli Eğiti Müdürlüğünün 0-011 eğiti öğreti yılında ki öğrenci sayıları ele alınıştır. Örnekle grubunu oluşturan liselerin öğrenci sayıları ve anketi cevaplayan öğrenci sayıları aşağıdaki tabloda veriliştir.
Eğiti gördüğü okul Liselerdeki öğrenci sayısı Anketi cevaplayan öğrenci sayısı Anadolu Öğreten Lisesi 360 94 Anadolu Lisesi 547 81 Teizel-Ünlü And. Tekn. ve Bilgisayar Lisesi 466 7 Anadolu Endüstri teknik ve eslek Lisesi 705 88 Anadolu İa-Hatip ve İa-Hat. Lisesi 77 61 Fatih Lisesi 551 90 Karaan Lisesi 635 93 Milli Piyango Fen Lisesi 344 93 TOPLAM 4335 67 Veri a Araçları Araştırada Şahan (007). tarafından geliştirilen sporda sosyalleşe ölçeği kullanılıştır. Ölçeğin geliştirile aşaasında spor-sosyalleşe konusu ile ilgili kullanılan ölçekler, Hacettepe kişilik envanteri, sosyotropi, otonoi ölçeği, sosyal karşılaştıra ölçeği, sosyal tanıa anketi, kendini tanılaa envanteri, kişisel bilgi foru gibi daha önce uygulanış çalışalardan yararlanılıştır. Oluşturulan (SSÖ) ölçeği pilot uygulaaya tabii tutuluş, gereksiz, cevaplayıcı çeldirici ve anlaşılaayan sorular ya çıkartılış ya da yeniden düzenleniştir. Bu ölçek iki bölüden oluşaktadır. Ölçeğin 1. bölüünde öğrencilerin kişisel bilgilerini belirleeye yönelik (doğu yeri, yaş, cinsiyet vb) soru,. bölüde ise spor ile birlikte sosyalleşe kavraının ortaya çıkasına yardı edecek 35 soru bulunaktadır. Ölçek kesinlikle katılıyoru, katılıyoru, kararsızı, katılıyoru, kesinlikle katılıyoru şeklinde 5 likert tipinde hazırlanıştır. Likert tipi ölçeklee, ölçeklee yönteleri arasında en çok kullanılan ve kuruluş ve güvenirliliği açısından en kolay olanıdır Araştıraya katılan ortaöğreti öğrencileri anketi ortalaa 35-40 dakikalık bir sürede cevaplaışlardır Sosyalleşe Ölçeği Geçerlilik ve Güvenirliliği Konu Madde sayısı Cronbach Alpha Spor ile sosyalleşe 35 0.84 Şahan (007) tarafından geliştirilen ölçeğin cronbach alpha güvenirlik katsayısı 0,84 olarak hesaplanıştır. Cronbach Alpha değerleri sosyal bililer için 0,70 in üzeri kabul edilir. Dolayısıyla bu değerler ölçeğin güvenilir olduğunu gösterektedir (Arseven 001). İstatiksel Analiz Araştırada betisel istatistik yöntelerinden frekans analizi ve descriptive (taalayıcı istatistik) analizleri kullanılıştır. Gruplar ararsı farkı değerlendirek için crosstab (çapraz tablo) karşılaştıralı istatistik uygulanıştır.
Ankette yer alan ifadeler öncelikle frekans analizi tabloları ile sunuluştur. Özellikle deografik faktörlerin frekans analizleriyle ifade edilesi aradığıız sonuçların daha net görülesine ikân sağlaıştır. Ankette yer alan ve sosyalleşe ile ilgili olan sonuçlar frekans analizi ve Descriptive (Taalayıcı İstatistik) analizleri ile sunuluştur. Karşılaştıra yaptığıız bazı ifadelerde Crosstab (Çapraz tablo) analizi ile de gösteriliştir. Descriptive analizi özellikle Likert tipi ölçeklerde elde edilen cevapların ağırlıklı olarak yönünü belirler ve standart sapasını verir. (Alpar 000) Aaç; verilen cevaplarda bir anorallik olup oladığının anlaşılasıdır. Bu çalışa Selçuk Üniversitesi Beden Eğitii ve Spor Yüksek Okulu nun 16..009 tarihli ve 0 toplantı nuaralı etik kurulu kararına uygun olarak yapılıştır. BULGULAR Deografik Sonuçlar Çizelge 1. Cinsiyet Cinsiyeti n % Bay 390 58,0 Bayan 8 4,0 67 0,0 Çizelge 3.1 de görüldüğü gibi araştıra örnekleini oluşturan katılıcıların; %58 i bay ve %4 si bayandır. Cinsiyet- spor faaliyetlerinde başkaları ile daha kolay iletişi kurarı. Cinsiy et Cinsiyetspor faaliyetleri nde başkaları ile daha kolay iletişi kurarı. katılıyor u Katılıyor u Kararsızı Katılıyoru Kesinlikl e katılıyoru % n % n % n % n % n % n Bay 4,6 18 9,7 38 19, 75 38,5 15 0 8 9 0 39 0
Bayan,1 6 13,1 37 7 76 40,1 11 3 17,7 50 0 8 3,6 4 11,1 75,5 15 1 39,1 6 3 3,7 15 9 0 67 Çizelge 3.18 e göre cinsiyet ile spor faaliyetlerinde başkaları ile daha kolay iletişi kurarı ifadesi arasında bir ilişki incelenek isteniştir. Çizelgede ankete cevap verenler nispetince düşünüldüğünde bayların spor faaliyetlerinde başkaları ile daha kolay iletişi kurduklarını söyleyebiliriz. Çizelge 3.19. Cinsiyet - spor aktivitelerinde kendii daha özgür ifade ederi. Cinsiye t Cinsiyet - spor aktivitelerin de kendii daha özgür ifade ederi. katılıyoru Katılıyoru Kararsızı Katılıyoru katılıyoru % n % n % n % n % n % n Bay 0,3 5,9 3 1 80 37,4 146 34 131 0 390 Baya n 1,8 5 13,5 38 19,8 56 4, 119,7 64 0 8, 15 9,1 61 0, 136 39,4 65 9,1 195 0 67 Çizelge 3.19 a göre cinsiyet ile spor aktivitelerinde kendii daha özgür ifade ederi değişkeni arasında bir ilişki incelenek isteniştir. Çizelgede he bayanların he erkeklerin kendilerini spor aktiviteleri ile ifade edebildikleri görülektedir. Çizelge 3.. Cinsiyet - insanlar beni spor aktivitelerinde daha kolay tanıyabilirler. Cinsiyet - insanlar beni spor
Cinsiye t aktivitelerin de daha kolay tanıyabilirle r. katılıyoru Katılıyoru Kararsızı Katılıyoru katılıyoru % n % n % n % n % n % n Bay 7,7 30,3 87 6,4 3 5,9 1 17,7 69 0 39 0 Baya n 8,5 4 30,1 85 5, 71 3,8 67 1,4 35 0 8 8 54 5,6 17 5,9 17 4 5 16 8 15,5 4 0 67 Çizelge 3. e göre cinsiyet ile insanlar beni spor aktivitelerinde daha kolay tanıyabilirler değişkenleri arasında bir ilişki incelenek isteniştir. Bu çizelgeye göre spor aktiviteleri ile uğraşan erkeklerin daha çok bu aktivitelerle tanındıklarını sosyal çevrelerinin spor aktiviteleri sayesinde arttığını bayanlarda bu duruun nispeten daha az görüldüğünü söyleyebiliriz. Çizelge 3.3. Cinsiyet hayatıdaki en büyük zevklerden birisi tanıadığı insanlarla spor yapaktır. Cinsiye t Cinsiyet hayatıdak i en büyük zevklerden birisi tanıadığı insanlarla spor yapaktır. katılıyoru Katılıyoru Kararsızı Katılıyoru katılıyoru % n % n % n % n % n % n Bay 19, 75 3,1 90 8, 1 13,9 54 15,6 61 0 390
Baya n 8,4 80 34,4 97 1 59,6 30 5,6 16 0 8 3,1 155 7,8 187 5,1 169 1,5 84 11,5 77 0 67 Çizelge 3.3 e göre cinsiyet ile hayatıdaki en büyük zevklerden birisi tanıadığı insanlarla spor yapaktır değişkeni arasında bir ilişki incelenek isteniştir. Bu çizelgeye göre, insanların tanıadığı bireylerle spor yapa oranı daha düşük görülektedir. Bu durua yalnız kala duygusu neden teşkil etiş olabilir. Çizelgeden de anlaşılacağı gibi bu duru insanların yakın çevresiyle spor yaptığını gösterektedir TARTIŞMA SONUÇ Cinsiyet açısından bakıldığında ta olarak eşit olasa da daha önce yapılan alan araştıralara göre bir denge olduğu söylenebilir. Spor bireyin dinaik sosyal çevrelere katılıı sağlayan bir sosyal etkinlik olası özelliğinden dolayı kişinin sosyalleşesinde öneli bir role sahiptir. Modern toplulularda sporun çoğunlukla kolektif bir etkinlik olduğu göz önünde bulundurulduğunda, sportif faaliyetler aracılığı ile spor ile ilgilenen bireyler değişik insan grupları ile sosyal ilişkiye girektedir. Spor, bireyin kendi dar dünyasından kurtularak başka ortalarda, başka kişilerden, inançlardan, düşüncelerden insanlar ile diyalog içinde bulunasını, onlardan etkilenesini ve onları etkileesini sağlaaktadır. Bu yönü ile sporun, yeni dostluklar kurulasına, pekiştirilesine ve sosyal kaynaşaya destek sağladığı söylenebilir. Spor sadece spor yapanlar değil izleyici kitleleri arasında da öneli bir sohbet ve uhabbet konusu oluşturaktadır (Çaha 000). Ortaöğreti öğrencilerinin Çizelge 3.19 da cinsiyet-spor aktivitelerinde kendii daha özgür ifade ederi ifadesinde katılıcıların kendilerini spor aktiviteleri sayesinde he erkeklerin he de bayanların spor ile kendilerini daha özgür ifade edildikleri görülektedir. Çalışaızda Sosyalleşe düzeylerinin birbirine yakın olduğu söylenebilir. Theberge (000) ile Abraha (1998) yapış oldukları çalışalarda bayanların spor yoluyla sosyalleşelerinde erkeklere göre daha yüksek düzeyde olduğu. Özdinç (005) te yapış olduğu çalışada ise spor vesilesiyle, Türk erkeğinin sosyalleşe sürecinin bayanlara göre daha fazla olduğu görülektedir. Sosyalleşe süreci bazı insanların fiziksel aktivite ve beden eğitii ve spor içinde nasıl ilgili olduğunu anlaası için uygun bir yer iken, bazıları için böyle değildir. Fiziksel aktivite ve beden eğitii ve sporla ilgili ola sürecine spor ile sosyalleşe denir. Diğer bazı çalışalardan elde edilen bazı bulgu ve araştıralar bu eğilii destekleektedir. Greendorfer (1979) a göre yetişkinlikte spor ilgisinin, çocukluktaki spor uğraşı ile ilişkili olduğu bulunuştur. Karapınar (1997), Koşu (1998), Çakakçı (001), Çelik (00), Öken (003), Şahan (007) de yapış oldukları çalışalarda sporun sosyalleşe üzerine etkisinin öneli olduğunu belirtişlerdir.
KAYNAKLAR 1. Abraha A. Geschlecht als Strukturdiension Sozialer Ungleichheit-auch i Sport, in: K. Cachayand I. Hartann-Tews (Ed.) Sport und Soziale Ungeichkeit (Stutgart: Verlag Staphanie Naglschid), 1998.. Alpar R. Spor Bililerinde Uygulaalı İstatistik, GSGM Spor Eğiti Daire Başkanlığı Yayınları, Yayın No:151, Ankara,000;47. 3. Aracı H. Okullarda Beden Eğitii,Yardıcı Ofset,1. Bası,Ankara, 1998; 1-15. 4. Aracı H. Okullarda Beden Eğitii, Bağırgan Yayınevi, Ankara, 1999; 13-18. 5. Arseven A. Alan Araştıra Yöntei, Gündüz Eğiti ve Yayıncılık, Ankara, 001. 6. Çaha Ö. Spora Yaslanarak Bir Nefes Alak, Beta Yayınları, Ankara, 000. 7.Çakakcı S. Okullardaki Beden Eğitii Dersinin ve Faaliyetlerinin Öğrencilerin Sosyalleşesine Etkileri Kütahya Dulupınar Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Beden Eğitii ve Spor Anabili Dalı, T11175, Yayınlanaış Yüksek Lisans Tezi, 001;II-70-76. 8. Çelik İİ. Sporun Sosyalleşe Sürecindeki Rolü, Niğde Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Beden Eğitii ve Spor Anabili Dalı, 1303, Yüksek Lisans Tezi, 00; 11-87. 9. Greendorfer SL. Differencess in childhood socialization influences of woen involved in Sport and woen not involved in Sport In M. Kotee(Ed.) The diension of Sport sociology, Chapaign, IL Leisure Press, 1979; 59-7. Karapınar A. Okuyan Ergenlerin Sosyalleşe Probleleri Sakarya Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Kurular Sosyolojisi Anabili Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 1997; 6-0 11.Koşu S. Sporun Sosyal Bütünleşeyi Sağlaada Rolü, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Beden Eğitii ve Spor Öğretenliği Anabili Dalı, Yayılanaış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 1998; 5. 1. Öken AŞ. Okullarda Beden Eğitii ve Sporun Öğrencilerin Toplusallaşasındaki Rolü, Erzuru Atatürk Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Eğiti Bilileri Anabili Dalı, 15560, Yayınlanaış Doktora Tezi, 003; 168-176. 13. Özdinç Ö. Çukurova Üniversitesi Öğrencilerinin Sporu ve Spora Katılıın Sosyalleşeyle İlişkisi Üzerine Görüşleri, Ankara Üniversitesi BESYO, Sporetre Beden Eğitii ve Spor Bilileri Dergisi, Cilt:III, Sayı:, Ankara, 005;77-84. 14. Şahan H. Üniversite Öğrencilerinin Sosyalleşe Sürecinde Spor Aktivitelerinin Rolü Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Yayılanaış Doktora Tezi, 007;4-139. 15. Theberge N. Gender and Sport, In: J Coakley and E. Dunning (Ed.) Handbook of Sport Studies. (London: Sage), 000.