GAZÂLÎ DE SÜNNET, HADİS ve YORUM Prof. Dr. Mehmet Görmez
MEHMET GÖRMEZ Nizip-Gaziantep te doğdu (1959). İlk öğrenimini Nizip te, orta öğrenimini Gaziantep İmam-Hatip Lisesi nde tamamladı. Yüksek öğrenimini Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa kültesi nde yaptı (1983). Kahire Üni versitesi nde inceleme ve araştırmalarda bulundu (1988). Musa Carullah Bigiyef, Hayatı, Fikirleri ve Eserleri adlı tez ile yüksek lisansını tamamladı (1990). Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu adlı teziyle doktorasını bitirdi (1994). Doktora çalışması, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Birincilik Ödülü nü kazandı (1996). Ahmet Yesevi Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde dersler verdi (1995-1997). Anadolu Üniversitesi İlahiyat önlisans programının hazırlanmasında görev aldı. İnceleme ve araştırmalar yapmak üzere İngiltere de bulundu (1997-1998). Yardımcı doçent (1998), ardından doçent oldu (1999). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi nde dersler verdi (2001-2003). Diyanet İşleri Başkan Yardımcılığı görevine atandı (2003). Diyanet İşleri Başkanı oldu (2010). Hâlen aynı görevi sürdürmektedir. Evli ve üç çocuk babası olup Arapça ve İngilizce bilmektedir. Yazarın yayımlanmış birçok makalesi vardır. Bazı telif eserleri şunlardır: Musa Carullah Bigiyef, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Hadis İlminin Temel Meseleleri, Kalbin Erbaini, Gazâlî de Sünnet, Hadis ve Yorum. Ayrıca, Muhammed Ebû Şehbe den Sünnet Müdafaası, Musa Carullah tan Kitâbu s-sunne ve Hatun adlı kitapları çevirmiştir.
İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 9 BİRİNCİ BÖLÜM GAZÂLÎ NİN SÜNNET ANLAYIŞI...13 1. Gazâlî nin Sünnet ve Hadis Anlayışında Takip Ettiği Gelenek... 13 2. Gazâlî nin Sünnet ve Ahlak Sistemi... 16 3. Değerlendirme... 26 İKİNCİ BÖLÜM GAZÂLÎ NİN HADİS BİLGİSİ VE BİRİKİMİ...31 1. Usûle Dair Eserlerinde Hadis Bilgisi ve Hadise Bakışı... 32 2. Ahlaka Dair Eserleri ve Hadis... 37 3. Örneklerle İhyâ daki Hadislerin Değeri... 54 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GAZÂLÎ NİN HADİSLERİ ANLAMA VE YORUMLAMA YÖNTEMİ...65 KÂNÛNU T-TE VÎL...75 1. Akıl Nakil İlişkisi Açısından Hadislerin Anlaşılması ve Yorumlanması... 77 Birinci Grup... 82 Bütün Düşüncelerini Sadece Nakli Bilgilere Hasrederek İfrata Düşenler... 82 İkinci Grup... 82 Bütün Bakışlarını Akla Tahsis Ederek Tefrite Düşenler... 82 Üçüncü Grup... 83 Aklı Esas Alarak, Fazla Araştırmaya Gerek Duymadan Nakli Ona Tabi Kılanlar. Yani Her Türlü Nakli Bilgiyi Akıl İle Çözümlemeye Çalışanlar, Aklın Verilerine Göre Değerlendirenler... 83
Dördüncü Grup... 84 Nakli Asıl Kabul Edip, Fazla Araştırmadan Aklı Ona Tabi Kılanlar... 84 Beşinci Grup... 85 Hem Nakli Hem de Aklı Birlikte, Eşit İki Asıl Olarak Kabul Edip, İkisinin Arasını Cem ve Te lif Etmeye Çalışanlar... 85 2. Gayb ve Melekût Âlemine Dair Hadislerin Varlık Mertebeleri Bakımından Anlaşılması ve Yorumlanması... 93 2.1. Zati Varlık: (el-vucûdu z-zâtî)... 95 2.2. Hissî Varlık (el-vucûdu l-hissî)... 95 2.3. Hayalî Varlık (el-vucûdu l-hayâlî)... 100 2.4. Akli Varlık (el-vucûdu l-aklî)... 102 2.5. Şibhi Varlık (el-vucûdu ş-şibhî)... 104 3. Müteşabih Hadislerin Anlaşılması ve Yorumlanması... 106 3.1. Takdis... 110 3.2. Tasdik... 111 3.3. Acziyeti İtiraf... 111 3.4. Sükût... 111 3.5. İmsâk... 112 3.6. Keff... 114 3.7. Marifet Ehline Teslim... 114 KAYNAKLAR...117 DİZİN...123
KAYNAKLAR Abdulmecid, Mackeen, Some Thoughts on the Meaning of Folloving The Sunna Islamic Quarterly. Abdurrazzâk, İbn Hemmâm, el-musannef, I-XI, thk. Habiburrahmân el-a zamî, Dâru t-turâs, Beyrut 1970. Aclûnî, İsmâ îl ibn Muhammed, Keşfu l-hafâ ve Muzîlu l-ilbâs, Beyrut 1408/1988. Ahmed eş-şirbâsî, Yeselûneke fî d-dîni ve l-hayât, Dâru l-ceyl, Beyrut 1979. Ahmed ibn Hanbel, Muhammed, Musned, I-VI, Dâru l-fikri l- Arabî, Beyrut, ty. Ahmed İmtiyaz, Delâilu t-tevsîki l-mubekkir li s-sunneti ve l-hadîs, Arapçaya çev. Abdulmutî Emin Kal acî, Kahire 1990. Ahmed Mahmûd Subhî, Fî ilmi l-kelâm dirâse felsefiyye li ârâi lfiraki l-islâmiyye fî usûli d-dîn, Kahire 1985. Ayderus, Ta rîfu l-ahyâ, bi fadâ ili l-ihyâ (Zebîdî nin Ithâfu ssâde sinin kenarında), Beyrut, ty. Azîmâbâdî, Ebû t-tayyib Muhammed Şemsu l-hakk, Avnu l- Mabûd Şerhu Sunen-i Ebî Dâvûd, I-XIIV, Mektebetu s- Selefiyye, Medine 1968. Bekir Karlığa, DİA, XIII, 525.
118 GAZÂLÎ DE SÜNNET, HADİS ve YORUM Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed ibn İsmâ îl, el-câmi u s-sahîh, I-VI, thk. Mustafâ Dîb el-buğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1990., el-edebu l-mufred, Âlemu l-kutub, Beyrut 1984. Dârimî, Ebû Muhammed Abdillâh ibn Abdirrahmân, Sunen, I-II, Daru r-reyyân, Kahire 1987. Câbirî, Muhammed Âbid, Bunyetu l-akli l-arabî, Merkezu Dirâsâti l-ahdeti l-arabiyye, Beyrut 1990. Çağrıcı, Mustafa, Gazzâlî, DİA, XIII, 489-505. Dehlevî, Şah Veliyyullah, Huccetullâhi l-bâliğa, çev. Mehmet Erdoğan, İstanbul, 1994., Huccetullâhi l-bâliğa, thk. Muhammed Şerif Sukkar, Dâru l Ihyâi l-ulûm, Beyrut 1990. Dönmez, İbrahim Kafi, DİA, XIII, 513. Ebû Dâvûd, Suleymân ibn el-eş as-es- Sicistânî, Sunen, I-V, Çağrı Yay., İstanbul 1981. Fârisî, İbn Balabân, el-ihsân fî Takrîbi Sahîh-i İbn Hibbân, I-XVIII, thk. Şuayb el-arnavut, Muessetu r-risâle, Beyrut 1988. Gazâlî, Ebû Hâmid, el- Menhûl min Talîkâti l-usûl, thk. Muhammed Hasan Heyto, Daru l-fikr, Beyrut 1980., el-edeb fî d-dîn (Mecmû atu r-resâil içinde)., el-keşfu ve t-tebyîn fî ğurûri l-halki ecmaîn., el-mustasfâ, I-II, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut 1983., er-risâletu l-ledunniye., Faysalu t-tefrika beyne l-islâm ve z-zanâdika, thk. Suleymân Dunyâ, Beyrut 1961., İhyâu ulûmi d-dîn, çev. Ahmed Serdaroğlu, İstanbul 1985., İhyâu ulûmi d-dîn (el-muğnî ile birlikte), Beyrut, ty., Kânûnu t-te vîl., Kitâbu l-erba în fî usûli d-dîn., Mi râcu s-sâlikîn, (Mecmûatu r-resâil içinde)., Mişkâtu l-envâr, (Mecmû atu r-resâil içinde)., Mişkâtu l-envâr, çev. Süleyman Ateş, Bedir Yayınları, İstanbul 1994.
119 KAYNAKLAR, Mîzânu l-amel, Mısır, ty., Mukâşefetu l-kulûb, thk. Muhammed Reşîd el-kabbâni, Dâru ihyâi l-ulûm, Beyrut 1994., Ravdatu t-tâlibîn ve umdetu s-sâlikîn. Hattâbî, Ebû Suleymân Hamd ibn Muhammed ibn İbrâhîm, Ma âlimu s-sunen, I-II, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut 1991. Heysemî (ö. 807/1404), Mecma u z-zevâ id, I-X, Beyrut 1967. Irâkî, Zeynuddîn, el-muğnî an hamli l-esfâr (İhyâ ile birlikte), Beyrut, ty. İbn Ebî Hâtim, Kitâbu l-cerh ve t-ta dîl, Haydarâbâd 1953. İbn Ebî Şeybe, el-musannef, I-IX, Lübnan 1995. İbn Fûrek, Muşkilu l-hadîs ve beyânuhû, thk. Mûsâ Muhammed Alî, el-mektebetu l-asriyye, Beyrut, ty. İbn Huzeyme, Muhammed ibn İshâk, es-sahîh, I-III, thk. Mustafâ el-azamî, Beyrut 1971. İbn Kesîr, el-bidâye ve n-nihâye, Beyrut 1988. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed ibn Yezid, Sunen, thk. M. Fuad Abdulbâki, Dâru l-hadîs, Kahire ty. İbnu l-cevzî, Ebû l-ferec Abdurrahmân, Telbîsu İblîs, Beyrut 1992., Def u şubbehit t-teşbîh., el-muntazam. İzmirli İsmail Hakkı, Mustasvife Sözleri mi Tasavvufun Zaferleri mi, İstanbul 1343. Laoust, Henri, Annuaire du Collage de France. Mackeen Abdulmecid, Some Thoughts on the Meaning of Folloving The Sunna Islamic Quarterly, s. 241-249. Mâlik, el-muvattâ, thk. Muhammed Fuad Abdulbâki, İstanbul 1981. Mubârekfûrî, Muhammed ibn Abdirrahmân, Tuhfetu l-ahvezî bi Şerh-i Câmi i t-tirmizî, I-X, Mektebetu s- Selefiyye, Medine 1986. Muhammed Âbid el-câbirî, et-turâsu ve l-hadâse, Beyrut 1991. Muhammed Esed, Yolların Ayrılışı Noktasında İslam, çev. Hayreddin Karaman, İz Yayınları, İstanbul 1997, s. 107.
120 GAZÂLÎ DE SÜNNET, HADİS ve YORUM Muslim, Ebû Huseyn ibn Haccâc el-kuşeyrî, es-sahîh, I-V, thk. M. Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi Kutubi l-arabiyye, Beyrut 1954. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed ibn Şuayb, Sunen, I-IX, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebu l-matbûâti l-islâmiyye, Halep 1986. Nîsabûrî, el-hâkim Ebû Abdillâh, el-mustedrek alâ s-sahîhayn, Dâru l-marife, Beyrut, ty. Polat, Selahattin, Hz. Peygamber in Sünnetini Anlama ve Sünnete Uyma, İslam da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği, TDV Yayınları, Ankara 1995. Rızâeddîn ibn Fahreddîn, İmâm Gazâlî, Şark Kütübhanesi, Kazan 1909. Robson, James, al-ghazali and the Sunne, Muslim World, 1955 sayı: 45. Seher Şeref, Mercânî nin Tercüme-i Hâli. Subkî, Tâcuddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb ibn Alî, Tabakâtu ş- Şâfi iyyetil-kubrâ, I-X, Dâru İhyâi l-kutubi l-arabî, Kahire, ty. Şâfi î, Muhammed ibn İdrîs, er-risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru l-kutubil-ilmiyye, Beyrut, ty., es-sunenu l-me sûre, thk. Emîn Kal acî, Dâru l-ma rife, Beyrut, ty. Şeyh Safvet, Tasavvufun Zaferleri, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, İstanbul 1343. Taberânî, Mu cemu l-evsat., el-mu cemu l-kebîr, Musul 1983. Tâhâvî, Ebû Ca fer, Şerhu Ma ânî l-âsâr, I-IV, thk. Muhammed Seyyid Câdulhak) Matbaatu l-envâr, Kahire ty. Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed ibn İsâ, Sunen, I-V, Çağrı Yay., İstanbul 1981. Toksarı, Ali, Gazâlî nin Hadis Anlayışı ve İhyau Ulûmi d-dîn Adlı Eserindeki Hadislerin Tahlili, İmam Gazali Kongresi, Kayseri 1988, Kayseri, s. 219-226.
121 KAYNAKLAR Watt, W. Montgomery, Islamic Surveys, Islamic Philiosophy and Theology, Edinburg 1992. Yâkût Hamevî, Mu cemu l-buldân, I-V, Beyrut 1957. Zebîdî, Murtazâ, İthâfu s-sâdeti l-muttakîn bi şerhi esrâri ihyâi ulûmi d-dîn, Beyrut, ty. Zehebî, Siyeru a lâmi n-nubelâ, I-XXIII, thk. Şu ayb Arnavut- Huseyn Esed, Muessesetu r-risâle, Beyrut 1990 7.
DİZİN A Â işe (Hz.) 15, 36, 56, 57, 62, 98, 101 Abbâs (Hz.) 101 Abdulazîz ibn Ebî Recâ 50 Abdulazîz ibn Ebî Ruvvâd 50 Abdulğâfir el-fârisî 38 Abdullâh ibn Mes ûd 102 âcizlik 33 Âdem (Hz.) 103 âdemoğlu 77; ~nun damarlarında kanın dolaştığı 78 âdet ve ibadet ayırımı 22 adil 34, 35 ahbâr ilmi 66 ahlak 17; ~ kaynağı 11, 16; ~ sistemi 16 ahlaki olan ile ahlaki olmayan davranış 27; azim ~ın ilkeleri 11; büyük ~ 16, 17; büyük ~ın ilkeleri 17; gelenekçi ~ 11 Ahmed ibn Hanbel 68, 77, 105, 106 akli: ~ delil 35, 86, 87; ~ varlık 94, 102 alaca hastalığı 21 Ali (Hz.) 30 Alî ibn Huseyn 77 Ali Toksarı 41 Allah: ~ dostlarının seciyesi 22; ~ ın başka varlıklara benzediğini çağrıştıran müteşabih hadisler 12 anlayıcı tavır 21 Arap: ~ 66; ~ dili 87; ~ dilinin bütün anlatım teknikleri 72; ~ lisanı 108 Arapça 112 Aristo 11, 66 Ayderus 45 Azimâbâdî 117 B Batı medeniyeti 11 bâtıni görülen te viller 69 Bâtınilerin te vilatı 69 bed u l-halk 94 benzeme 18 Berîre 36 beyân 65, 66 Beyhâkî 38, 53 bezî 104 bozulmuş toplumu ıslah etmek isteyen ahlaki ihya hareketi 11 Buhârî 38, 45, 52, 59, 77, 96, 97, 98, 102 Bureyde 53 burhân 65, 66 Burhân Bıkaî 47 C Câbir ibn Abdillâh 77, 79, 80, 101 Câfer-i Tayyâr 98, 99 Cebrail (Hz.) 62, 96, 98, 102 cehennem 60, 80, 92, 93, 94, 96, 97, 98, 99, 100 cem 112 cennet 44, 60, 80, 81, 92, 93, 94, 96, 97, 98, 99, 102, 103; ~ ehli 81 Cibril-i Emin 91 cumartesi 21 el-cuveynî 39 cünüp 15; ~lük 35
124 GAZÂLÎ DE SÜNNET, HADİS ve YORUM Ç çarşamba 21 D Dârimî 118 Dâvûd 100 Dâvûd ibnu l-muhabber 50 Dehlevî 98 denge 22 Descartes 11 Dıhye 102 din: ~in evi 71; ~in zorlukları 18 dinî ve akli ilimler 11 E Ebû Bekir 42 Ebû Bekr ibn Aburrahmân 15 Ebû Bekr ibnu l-arabî 47 Ebû Cuheyfe 56 Ebû Dâvûd 38, 53, 79, 118 Ebû Dâvûd Bureyde 54 Ebû Hanîfe 13, 14, 18 Ebû Hureyre 15, 28, 56, 79, 80, 96, 98, 105 Ebû Sa îd el-hudrî 96 Ebû Sehl Muhammed ibn Ubeydullâh el- Hafsî 38 Ebû Yûsuf 13 Ebû Zerr 53 Ebû d-derdâ 52, 53 Ebû l-ferec İbnu l-cevzî 39 Ebû l-feth et-tûsî 38 Ebû l-hasan eş-şâzelî 42 Ebû l-hasen ibn Hırzhum 42 ehl-i dünya 58 ehl-i hadis 13 ehl-i tasavvuf 22 el 103, 113 en yüce örnek (el-meselu l-ulyâ) 21 Endülüs 39, 42 Enes (Hz.) 57, 61, 77, 98 Enes ibn Mâlik 97 Esed 23, 24 Eş arî 106 evliya 114 Evzâî 13 ezan 79 Ezrâk vadisi 100 F Fadl ibn Abbâs 15 fahiş 60, 104 fakihler 13, 107 Farsça 112 Fâtıma (Hz.) 44, 57 felsefe 73 felsefi ve tasavvufi ahlak 11 fezail 12, 60 fıkıh 39 fıtrat 29 fiil: ~ olmaksızın bize gelen emirler 14; ~in bağlayıcılık ifade ettiği 17; ~in niteliği 17; ~in vacib olduğu 18 fiilî gelenek 13 G gayr-i metluv vahiy 14 Gazâlî, Ebû Hamîd Muhammed Gazâlî 10, 13, 22, 27, 44, 45, 47, 60, 72, 94, 106; ~ ile ilgili eski ve yeni bütün kaynaklar ve araştırmalar 10; ~ nin eserlerinden hareketle cevabı aranması gereken soru 11; ~ nin fürûa ait eserleri 40; ~ nin, hadisleri anlama ve yorumlama yöntemi 71; ~ nin ruhu 43; ~ nin sünnet anlayışı 10, 23; ~ nin sünnet ve hadis anlayışı 11; ~ nin tasavvufi ahlak sisteminde asıl gaye 21; ~ nin usûl eserleri 15; ~ ye karşı yükseltilen itirazlar 10 göz 113 Grek medeniyeti 11 gülmek 113 Ğ ğulât 43 H haber 67 Hacer-i Esved 26, 68, 72, 105 hadis: ~ 16; ~lerin anlaşılması ve yorumlanması 12 hadisçi: ~ler 18, 21; ~lere yaptığı nasihatler 16 Hâfız Irâkî 49 hakiki varlık 95 hameletu l-esfâr (kitap hamalları) 66 Hanefiler 35 Hârise ibn Nu mân 98 Hasan (Hz.) 44, 50 Hâtemu l-enbiyâ 22 Hattâbî 119 hayalî varlık 94, 100; ~ varlıklar 100 Herezhem 42 Herşâ tepesi 100
125 DİZİN hikmet 21, 23, 36, 58 hissî varlık 94, 96, 97, 98, 100, 106 hüccet 14, 15, 34 I Irâkî 30, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 59 ıstırab 33; lafızda ~ 33; manada ~ 33 İ İbn Abbâs 15, 34, 36, 99, 100 İbn Abdilberr 53, 54 İbn Abdilberr Şeddâd ibn Evs 54 İbn Akîl 47 İbn Ebî Leylâ 13 ibn Ebî Tâli 98 İbn Fûrek 107 İbn Hibbân 93, 99, 118 İbn Huzeyme 119 İbn Kayyım 40 İbn Kesîr 40 İbn Kuteybe 107 İbn Mâce 119 İbn Mes ûd 102 İbn Ömer 36 İbn Teymiyye 40; ~ ve İbnu l-kayyım 47 İbnu l-arabî 41 İbnu l-cevzî 39, 40, 47, 53, 119 İbrahim (Hz.) 101 icmâ 34, 35 İdil-Ural Türkleri 43 ihtilaf 27, 31, 33, 36, 83 ilimde rüsuh sahibi kimseler 114 İmam Mâlik 13, 34, 88, 111 İmâm-ı Rabbânî 48 irfân 65, 66 İsa (Hz.) 42, 44, 101 İslam bilim ve düşünce tarihi 11; ~ fırkaları 105 ; ~ a pek dost olmayan tenkitçiler 24; ~ ın ilk dört asrı içinde 39; ~ ilim ve düşünce tarihi 66 İslamiyet 9 İsmail Hakkı İzmirli 47 istiva 88, 111 itaat edilen 18 ittibâ 19 ittifak 32, 36, 38, 59 İzmirli İsmail Hakkı 45, 46, 50, 69 K Kâdî Iyâd 41, 47 Kahire 118, 119, 120 kahkaha 35 kalp 22, 23, 71, 92; ~ aynasının tabii dengede tutulması 23 Kant 11 kanun-i ilahî 22 Karmati 72 kelimullâh 43 Kıllet 49 kırbaç 42 Kitap ve mütevatir sünnetin kati nassları 32 köpek 70 Kudüs 39 kudve 14, 18 L lahn 36 Laoust 14 Leopolde Weiss 23 M Ma amâfîh Zebîdî 50 Mâlik 39 el-mâzerî 39, 41, 42, 47 mecaz ve istiare 68 medeniyet 9 Medine 9, 15, 34, 79, 100, 117, 119; ~ valisi 15 mekârim-i ahlak 16 Mekke 100 melek 42, 61, 69, 70, 90, 93, 98, 106; ~ ler 69, 71, 91; ~ler 81, 115; ~ lerin peygamberlere insan suretinde görünmesi 78 melekût âlemi 78 mendub 17, 18 el-men hûl 118 Merâsil-i Hasan 50 Mercânî 26; Tatar âlimi Şihâbuddîn ~ 26 merfû 34, 49, 50, 52, 53 Mervân ibn Hakem 15 Meryem (Hz.) 96 meselu l-ulyâ 21, 23 meşhur hadisler 36 mevkuf 34, 52 mevzu hadis 42 Meymûne (Hz.) 34 Meysere ibn Abdi Rabbîh 50 misafir 35 mîzânu l-amel 22 Montgomary Watt 10 Muattile 107 Mucessime 107
126 GAZÂLÎ DE SÜNNET, HADİS ve YORUM muhal 84, 85, 86, 103, 111 Muhammed (Hz.) 10, 22, 77 Muhammed Âbid Câbirî 65, 66 Muhammed Esed 23, 24, 25 Muhammed ibn Eslem 20 Muhammed ibn Velîd 38 Muhammed ibn Zekeriyâ er-râzî 20 Muhammed Zâhid Kevserî 71 Musa (Hz.) 42, 44, 100, 101 Muslim 38, 39, 45, 50, 52, 59, 79, 96, 97, 98, 100, 101, 102, 120 Muşebbihe 107 mutâ 14, 18 Mümin birey ve toplumlar 26 münker 68; ~ haberler 36; ~ ve uydurma haberler 40 müşkül meseleler karşısında durmak 86 mütevatir nass 35 N Namaz 32, 79 nâmütenâhi 92 Nasîruddîn ibn Munîr el-iskenderî 47 Nassa 11, 16 nassların zahirî anlamı 69 necaset ve taharet 36 nekir 68 Nesâî 79 nesîe 15 Nevevî 44, 45 numune-i imtisal 16 Ö ölümün hakiki koç şekline dönüşeceği 97 Ömer (Hz.) 28, 42, 53 örnek almak 14, 18, 19, 22 Peygamber (Hz.) 23; ~ e (Hz.) benzemek 18; ~ e uymak 20; ~ i her türlü hareket ve sekenatında örnek almak 19; ~ in davranışları 12, 17; ~ in en ideal ahlakın rehberi olduğu 16; ~ in fiil ve davranışları 17; ~ in her konudaki tutum ve davranışları 17; ~ in her türlü hareket ve sekenatı 29; ~ in, kahkaha ile güldükleri için bazı sahabilere tekrar abdest almayı emrettiğine dair haber 35; ~ in örnekliği 14, 22, 26; ~ in sünneti 13; ~in şefkati 27; ~ in tüm fiillerini vücuba hamledenler 18; ~ i örnek almak 18; ~ i tekzip 94; ~ sözlerinde arama 16 R Rahman 68, 105, 110 Ravhâ 79 raviler 35, 54 refîk 104 refu l-harac 18 Resul-i Ekrem den sadır her türlü fiziksel davranış 27 rıfk 104 Rızâeddîn ibn Fahreddîn 43 Ribâ 15 S Safiyye ibn Huyey 77 Safvet Efendi 46, 47, 48, 69 sahabe 15, 114 salı 21 sara hastalığına yakalanan kimsenin gaipten verdikleri haberler 91 sarığı ayakta sarma 20 Sehavî 50 Selef 36 senedin muztarib olması 33 sıdk 36 sika raviler 36 sosyal ve kültürel antropoloji 9 sözlü rivayetler 13 Subhânallâh 77 Subkî 30, 41, 42, 43 sufiler: ~in işârâtı 69; ~in, Şiilerin ve Bâtınilerin usûlleri 65 Suleymân ibn Îsâ es-siczî 50 sünnet: ~ 17, 26; ~e ittiba 20, 21; ~i anlama ve yorumlama 17; ~i ihmal 20; ~in dindeki yeri 9; ~in ruhu 23; ~i taşıyan malzeme 16; ~i tatbik 13; ~i uygulama 26; ~i uygularken âdet-ibadet ayırımı yapmak 19; ~ merkezli ahlak sistemi 19; ~ ve hadis 9; ~ ve hadisi doğru anlamak 9 Ş Şâfi î 13, 37, 39, 66 Şafii 120; ~ler 35 Şah Veliyyullâh Dehlevî 98 şahadet parmağı 20, 29 şalvar 20 Şam 39 Şâri 44, 67, 68 Şeddâd ibn Evs 54 Şerh 119 Şeyh Safvet Efendi 46
127 DİZİN şeytan 56, 73, 77, 79, 89 Şibhi varlık 94, 104 T taabbudi konular 20 Tâcuddîn Subkî 41 taharet 28 Tahâvî 107 tahrif 33, 36 taklîd 19 taleb 67 tasavvuf 73 tasğîr 19 tashif 36 te vil 67, 68, 71, 72, 83, 87, 88, 94, 95, 105, 106, 111, 112, 113; ~ler 69, 70 teessi 18, 19, 22 tefrik 112 teklîfu muhâl 32 tekzip 105 temizlik 27 tercihe şayan haberin senedi 35 tertib-i rabbani 22 teşebbuh (benzemek) 18, 19, 22 tevakkuf 86, 87 tevazu 27 tırnak kesme 29, 30 Tirmizî 119, 121 Turtûşî 38, 39, 47 Türkçe 32, 36, 38, 45, 52, 53, 54, 112, 121 U Ubeydullah Küçük 45 ulvi ve süfli 67 Urve ibn Mes ûd 101 Usâme ibn Zeyd 15, 58, 77, 99 usûlu d-dîn 73 usve 14, 18 uydurma hadisler 40, 48, 60 Ü ümmet 10, 47, 48, 83; ~in icmâı 32 Ümmü Seleme 15 V vesvese 77, 78, 79, 89 Y Yahudi asıllı 23 yalan üzerinde ittifak etmeleri mümkün olmayan topluluk 32 yaratılışın başlangıcı 94 Yemen 59, 68, 105 Yemenli Ebû l-hayr 42 yorum yolu ile akıl ve naklin cem ve telfiki 86 Yunus (Hz.) 101 Yûnus ibn Mettâ 100 Yûsuf ed-dımeşkî 47 Z zabit 34, 35 zati varlık 94, 95 zayıf 52; ~ ravi 21; ~ hadislerle amel etme 12 Zebîdî 44, 50 Zehebî 40 Zerkeşî (ez-) Bedruddîn 41, 50