CAM SANAYİİ Hazırlayan Birsen YILMAZ 2006 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
TÜRKİYE'DE ÜRETİM Cam sanayii, inşaat, otomotiv, meşrubat, gıda, beyaz eşya, mobilya, eczacılık, elektrik elektronik vb. birçok sektöre girdi veren önemli bir sektördür. Cam üretiminde kullanılan en önemli girdiler, kum, soda, dolomit, kuvartz gibi maddelerdir. mizin bu kaynaklar açısından zengin olması nedeniyle, Türk cam sanayi %98 oranında yerli hammadde kullanmaktadır. En çok kullanılan girdilerden birisi olan soda üretiminde Türkiye nin payı dünyada %1.7, Avrupa Birliği nde ise %10 dur. Diğer taraftan, Türkiye de cam hammaddeleri yeterince bulunsa da, hammadde rezervleri çok fazla kaliteli değildir. Ayrıca, fiziksel ve kimyasal özellikleri bakımından istenen özelliklere uygun hammadde rezervleri giderek azalmaktadır. Kesintisiz üretim yapma zorunluluğu olan cam sanayiinde, daha önceleri yerli hammaddelerden yararlanmanın sağladığı karşılaştırmalı üstünlükler kullanılabilmekte iken; küreselleşme nedeniyle giderek dünyanın küçülen bir pazar durumuna gelmesi ve kalitenin daha çok ön plana çıkması, üretimde yüksek kaliteyi sağlayacak şekilde kaliteli hammadde kullanımını gerektirmektedir. Türk cam sanayiinde, T. Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. (Şisecam) lider durumdadır. Sektörün toplam yıllık üretiminin yaklaşık %90 ını Şişecam üretmektedir. Bununla beraber, sektörde orta ve küçük ölçekli bazı firmaların yanısıra, pekçok atölye düzeyinde işyeri de faaliyet göstermektedir. Sektörün 2003 yılı üretimi 1.8 milyon tonun üzerindedir. Türk cam sanayii gerek ülke imalat sanayii ölçeğinde, gerekse dünya cam sanayi esas alındığında gelişmiş bir sanayi dalıdır. Sektör, dünya üretiminde %1.5 paya sahiptir. Sektörde kurulu toplam kapasite içinde düzcam birinci sırada, cam kaplar ikinci sırada, cam ev eşyası ise üçüncü sıradadır. T. Şişe Cam Şirketler Topluluğu, 25 kadar büyük uluslararası şirketin bulunduğu dünya cam sanayinde üretim miktarı açısından 10. sırada, Avrupa da ise 6. sırada yer almaktadır. Sektörde lider durumunda olan Şişecam a ait 15 düzcam ve cam ürünler üreten firma, sektör için hammadde ve ambalaj malzemesi üreten 8 firma, 10 tane pazarlama ve finansman firması bulunmaktadır. Topluluk cam sanayiinde hammadde olarak kullanılan sodanın da tek üreticisidir. Cam sanayinin temel özelliklerinden birisi olan, kesintisiz üretim ve yüksek kapasite ile çalışma zorunluluğu nedeniyle, Şişecam sürekli olarak yeni ürünler devreye sokarak ürün çeşitliliğini ve kapasitesini artırmakta, teknolojisini geliştirmektedir. Cam sektörü, sermaye yoğun bir üretim alanıdır ve sektörde sürekli yatırım zorunluluğu vardır. Cam üretiminde, makina donanım hızlarının artması, enerji yoğun üretim olması ve kesintisiz üretim zorunluluğu ölçeklerin büyümesine neden olmaktadır. Bu doğrultuda, Şişecam da, sürekli olarak kapasitesini artırmakta; gerek yurtiçinde, gerekse yurdışında yatırımlar gerçekleştirmektedir. Yurtdışında genişleme politikası doğrultusunda, Bulgaristan da, Gürcistan da ve Rusya da fabrikalar satın almış ya da yatırımlar yapmıştır. Almanya, Rusya Fed., Çin, Hong Kong ve Avusturya gibi ülkelerde temsilcilikleri de bulunmaktadır. Cam ev eşyası üretiminde, Şişecam a bağlı 2 firma, Art and Craft (Güral Cam), Koncam gibi firmalar da mevcuttur. Topluluğa ait firmalardan birisi, Schott isimli Alman firmasının ortaklığı ile kurulmuş olup, 1999 Haziran ayında üretime geçmiştir. Düzcam üretiminde, Şişecam a bağlı üç firma, cam ambalaj grubunda ise Şişecam a bağlı 2 firma bulunmaktadır, ayrıca küçük ve orta ölçekli birkaç firma bulunmaktadır. Emniyet camı üretiminde, ikisi Şişecam a ait olmak üzere 5 firma, çift camda iki tanesi Şişecam a ait olmak üzere 8 firma, ayna üretiminde ise bir tanesi Şişecam a ait olmak üzere 3 büyük firma bulunmaktadır. Cam elyaf, Şişecam ve Toprak Holding tarafından üretilmektedir. Yıllara Göre Cam Ürünler Üretimi Birim: 1 000 Ton 1995 1 140 1996 1 337 1997 1 470 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 1
1998 1 514 1999 1 397 2000 1 601 2001 1 511 2002 1 613 2003 1 838 Kaynak : Devlet Planlama Teşkilatı Yıllık Programları Ürün Gruplarına Göre Cam Ürünler Üretimi Birim:1000 Ton Yıllar 2001 2002 2003 Düzcam 601 631 820 Cam Ambalaj 468 488 508 Cam Ev Eşyası 296 340 351 Cam Yünü 29 29 29 Cam Mozaik 8 7.5 7.5 Emniyet Camları 34 34 47 Çift Cam 22 22 23 Diğer Camlar 53 61.5 52.5 TOPLAM 1 511 1 613 1 838 Kaynak: DPT Yıllık Programları TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİ İhracat Türkiye cam ürünleri ihracatında önemli bir ülkedir. İhraç pazarları sürekli gelişmektedir. 1986 yılında sadece 50 kadar ülkeye ihracat yapılırken, 2005 yılı itibariyle yaklaşık 180 ülkeye ihracat yapılmıştır. İhracat 630.3 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatın yaklaşık %50 si AB ülkelerine yöneliktir. Bu ülkeler içinde de en büyük alıcılar, Almanya, İtalya, İngiltere, Fransa ve İspanya dır. AB dışında önemli alıcılar arasında, Rusya, ABD, İran, İsrail, Bulgaristan, Ukrayna, Mısır ve Danimarka ilk sıralarda bulunmaktadır. Türkiye'nin Cam Ürünler İhracatı Birim : Milyon Dolar 1998 349,1 1999 330,9 2000 379,8 2001 2002 410,7 442,6 2003 520,3 2004 614,6 2005 630,3 Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatta başta gelen ürün grupları, cam ev eşyası (%48), cam lifleri (%12) ve emniyet camlarıdır. (%14) İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 2
Ürün Gruplarına Göre Cam Ürünler İhracatı Birim: 1000 Dolar Ürün Grubu 2003 2004 2005 Cam ev eşyası Toplam Cam İhracatındaki Payı(% ) Önemli İhracat Pazarlarının Payı(% ) 278 334 312 433 304 076 48 Almanya(9), İngiltere(8), ABD(8), İran(7), İtalya(6), Rusya Federasyonu(4), Fransa(4), İspanya(3), Irak(2), Danimarka(2) Düz cam 53 324 38 665 29 185 5 Almanya(12), Yunanistan(11), İtalya(11), Bulgaristan(10), Arnavutluk(8) K.K.T.C.(5), Mısır(4), Hollanda(4), Rusya Federasyonu(3), İspanya(3) Cam ambalaj Cam Lifleri (cam yünü dahil) Emniyet Camları 23 417 23 909 17 864 3 İsrail(25), İtalya(24), Malta(7), Almanya(6), K.K.T.C.(5), Yunanistan(3), Ürdün(3),Gürcistan(3), İngiltere(2), Suriye(2) 57 253 80 290 81 068 12 Almanya(25),İtalya(14), İspanya(8), İsrail(5), Fransa(5), Mısır(4),Romanya(2), Ukrayna(2), İran(2), Hollanda(2) 60 596 76 479 91 711 14 İngiltere(20), Romanya(17), Slovenya(8), İtalya(6), Almanya(6), ABD(3), Slovak Cum.(3),İsveç(3), Hollanda(2) Diğerleri 40 916 70 997 106 444 16 TOPLAM 520 302 614 566 630 349 100 Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı İthalat Türkiye'nin Cam Ürünler İthalatı 1999 165,2 2000 166,7 2001 2002 131,4 168,4 2003 235,4 2004 339,4 2005 439,6 Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı Ürün Gruplarına Göre Cam Ürünler İthalatı Birim:1000 Dolar Ürün Grubu 2003 2004 2005 Cam lifi, cam yünü ve bunlardan mamul ürünler Toplam Cam ithalatındaki Pay (% ) İthalatta önde gelen ülkelerin % payı 44 906 53 905 65 210 15 Çin Halk Cum. (21), Fransa(13),Almanya (12),Çek Cum.(12),Hollanda(8),İtalya(6), İngiltere(5),İspanya(4), A.B.D.(2),Avusturya(1) Düz cam 39 469 53 139 84 093 19 Çin Halk Cum.(27),Belçika(18),A.B.D.(11), İsrail(10),Rusya Federasyonu(7),Almanya(5),İngiltere( 4),İtalya(4),İran(2),Endonezya(2), İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 3
Emniyet camı 30 102 51 133 44 927 10 Fransa(31), Almanya (15), İspanya(8),İngiltere(7),Finlandiya(5), İsrail(4), İtalya(4), Japonya(4), Belçika(3),Güney Kore Cum.(3) Ev eşyası 21 366 34 638 49 451 11 Çin Halk Cum(28), Fransa(15),Endonezya(14),Hindistan (8),İtalya(6), Bulgaristan(5), Almanya(4),Brezilya(3), Polonya(1),Güney Kore Cum. (1) Cam ambalaj 26 617 35 335 51 314 11 Bulgaristan(35), Fransa(19), İtalya(15), Almanya(6), Hindistan(5), Avusturya(3), Çin Halk Cum.(3), İsrail(1) Diğerleri 65 502 104 620 104 620 34 Toplam 168 449 339 375 439 609 100 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı 2005 yılı cam ürünler ithalatı 439.6 milyon dolardır. Cam lifleri, cam yünü ve mamullerinin ithalattaki payı %15, düz camın %19, emniyet camlarının %10, cam ev eşyasının %11 ve cam ambalajın %11 dir. İthalatın yaklaşık %45 i AB ülkelerinden yapılmaktadır. İthalatta önde gelen diğer ülkeler arasında, Çin, Güney Kore, Bulgaristan ve ABD bulunmaktadır. Çin in ülkemiz cam ürünleri ithalatındaki payı yıllar itibariyle giderek artmaktadır. 1995 yılında AB ile Gümrük Birliği Anlaşmasının imzalanmasından sonra, AB ülkelerinden yapılan tüm sanayi ürünleri ithalatında olduğu gibi cam ürünlerinde de sıfır gümrük vergisi uygulanmakta; üçüncü ülkelere ise Ortak Gümrük Vergisi (OGT) uygulanmaktadır. Bu kapsamda, yerel cam sanayi için en büyük tehdidi üçüncü ülkeler oluşturmaktadır. Özellikle Orta ve Doğu Avrupa ile Uzakdoğu ülkeleri sahip oldukları büyük kapasiteler ve adil pazar koşullarını bozucu uygulamaları ile sorun yaratmaktadırlar. Cam ürünlerini dampingli fiyatlarla ihraç etmelerinin yanısıra, bir de OGT uygulaması çerçevesinde koruma oranlarının aşağıya çekilmesi ile Türk cam sanayini tehdit edecek konumdadırlar. Bu nedenle zaman zaman, bu ülkeler menşeli cam ürünler ithalatında soruşturma açılmakta ve ithalatın gözetime tabi tutulmasına karar verilmektedir. Bu kapsamda ithalatta kota uygulamaları da gündeme gelmektedir. DÜNYA CAM ÜRÜNLER ÜRETİMİ VE TİCARETİ Dünya cam üretimi, 2000 yılı itibariyle yaklaşık 108 milyon ton düzeyindedir. Bunun %53 ü cam ambalaj, %29 u düzcam, %5 i cam ev eşyası, %2 si cam lifi ve %11 i de diğer ürünlere aittir. Türkiye nin dünya cam üretiminde aldığı pay % 1,5 civarındadır. Avrupa üretiminin ise % 5 ini yapmaktadır. Cam üretiminin sermaye yoğun ve yüksek kapasite gerektiren yapısından dolayı sektöre çok sayıda firma girememektedir. Sonuç olarak dünya cam sektöründe çoğunluğu uluslararası nitelikte olmak üzere, çok az sayıda firma mevcuttur. Sektörde, son yıllarda kartelleşme eğilimi de görülmektedir. Dünya cam üretiminin %70 i, 10 büyük şirket tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünya cam üretiminin %33 ünü Avrupa, %33 ünü Asya ve %29 unu ise Amerika Kıtası ülkeleri gerçekleştirmektedir. Dünyadaki en büyük 25 firmadan 7 si ABD de, 5 tanesi Japonya da, 4 tanesi Fransa da, 3 tanesi İngiltere de, birer tanesi Almanya, İsveç, Belçika, İtalya, Endonezya ve Türkiye de bulunmaktadır. Şişecam, dünyadaki büyük firmalar listesinde 10. sıradadır. Topluluk cam ev eşyası üretiminde dünyada üçüncü, Avrupada ikinci büyük üretici durumundadır. Dünyadaki üreticilerin pekçoğunun dünyanın çeşitli yerlerinde fabrikaları olup, bu durum ihraç edilecek bölgelere yakınlık ve dolayısıyla navlunda avantaj sağlamaktadır. DÜNYA İHRACATI Dünya Düzcam İhracatı (2004) Birim : Milyon Dolar Belçika 483 Almanya 440 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 4
ABD 427 Çin 292 Japonya 289 Fransa 266 Güney Kore 165 Tayland 143 Endonezya 142 Lüksemburg 104 Hollanda 101 Türkiye 39 Dünya Toplamı 4 039 Kaynak: Trademap ITC Dünya 2004 yılı düzcam ihracatı 4 milyar dolar civarında gerçekleşmiş olup, bir önceki yıla gore %19 artış olmuştur. İlk üç büyük ihracatçı ülke Belçika (%11), Almanya (%10) ve ABD dir (%10). Türkiye dünya ihracat sıralamasında 22. sırada yer almaktadır ve toplam içindeki payı %1 den küçüktür. Dünya Cam Ev Eşyası İhracatı (2004) () Fransa 983 Çin 651 Almanya 565 İtalya 425 Çek Cumhuriyeti 346 Türkiye 304 Polonya 285 İsviçre 227 ABD 201 Avusturya 182 Dünya Toplamı 5 954 Kaynak : Trademap ITC Dünya cam ev eşyası 2004 yılı ihracatı yaklaşık 6 milyar dolar olup, başta gelen üç ülke, Fransa (%16), Çin (%10) ve Almanya dır. (%9) 6 sırada yer alan Türkiye nin toplam içindeki payı %12 dir. Dünya Emniyet Camları İhracatı(2004) Belçika 719 İtalya 671 Almanya 600 ABD 592 Fransa 416 Meksika 291 Çin 268 Çek Cum. 217 İspanya 215 İspanya 211 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 5
Türkiye 76 Dünya Toplamı 5 942 Kaynak : Trademap ITC Dünya emniyet camları ihracatında en önemli üç ülke, Belçika (%12), İtalya (%11) ve Almanya dır.(%10) Türkiye 16. sırada olup, toplam içindeki payı %1 dir. Dünya Cam Lifleri (cam yünü dahil) İhracatı (2004) ( ABD 699 Belçika 642 Çin 639 Almanya 594 Fransa 453 Tayvan 414 İngiltere 386 Japonya 365 Danimarka 312 Kanada 301 Türkiye 80 Dünya Toplamı 7 554 Kaynak : Trademap ITC Dünya cam lifleri ihracatında ilk üç sırayı alan ülkeler, ABD(%9), Belçika(%8) ve Çin dir. (%8) Türkiye 21. sırada yer almakta olup, toplam içindeki payı %1 dir. DÜNYA İTHALATI Dünya Düz Cam İthalatı (2004) ( Tayvan 768 Kanada 247 Almanya 244 Güney Kore 212 Çin 193 Belçika 168 Fransa 163 İtalya 140 Japonya 139 İngiltere 121 Türkiye 53 Dünya Toplamı 4 588 Kaynak : Trademap ITC Dünya düz cam ithalatında ilk üç sırada yer alan ülkeler, Tayvan (%16), Kanada (%5) ve Almanya dır. (%5) Türkiye, 29 milyon dolarlık düzcam ihracatına karşılık, 53 milyon dolarlık ithalatı ile net ithalatçı durumundadır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 6
Dünya Cam Ev Eşyası İthalatı (2004) ABD 1 044 Almanya 450 İngiltere 364 Fransa 301 İtalya 267 İsviçre 235 Kanada 225 Japonya 223 BAE 215 İspanya 211 Türkiye 35 Dünya Toplamı 5 840 Kaynak : Trademap ITC Dünyada en fazla cam ev eşyası ithalatı yapan ilk üç ülke ABD (%17), Almanya (%7) ve İngiltere dir. (%6) Türkiye 35 milyon dolarlık ithalatına karşılık, 304 milyon dolarlık ihracatı ile net ihracatçı durumundadır. Dünya Emniyet Camları İthalat (2004) ABD 788 Almanya 705 Fransa 663 İngiltere 474 Kanada 416 Belçika 411 İspanya 258 İtalya 203 Avusturya 145 İsveç 130 Türkiye 51 Dünya Toplamı 5 863 Kaynak : Trademap ITC Dünya emniyet camları ithalatındaki en önemli üç ülke, ABD (%13), Almanya(%12) ve Fransa dır. (%12) Türkiye 51 milyon dolarlık ithalatına karşılık, 92 milyon dolarlık ihracatı ile net ihracatçı durumundadır. Dünya Cam Lifleri (cam yünü dahil) İthalatı ABD 790 Almanya 733 Fransa 521 Çin 515 İtalya 329 Belçika 288 İngiltere 265 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 7
Kanada 260 İspanya 244 Japonya 214 Türkiye 54 Dünya Toplamı 6 997 Kaynak : Trademap ITC Dünya cam lifleri ithalatında önde gelen üç ülke, ABD (%11), Almanya (%10) ve Fransa dır (%7). Türkiye 54 milyon dolarlık ithalatına karşılık, 81 milyon dolarlık ihracatı ile net ihracatçı durumundadır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 8