Antalya-alanya yöresindeki bazı orman yan ürünlerinin deerlendirme olanakları ANTALYA-ALANYA YÖRESNDEK BAZI ORMAN YAN ÜRÜNLERNN DEERLENDRME OLANAKLARI Mehmet Akgül 1 Selim en 1 Saim Ate 2 Süleyman Korkut 1 Ümmü Karagöz 1 1 D.Ü. Orman Fakültesi / Düzce 2 G.Ü. Orman Fakültesi/Kastamonu Özet Dünya nüfusunun hızla artması ve orman kaynaklarının geçen zamana paralel olarak gittikçe azalması sonucu, yaamsal öneme sahip ormanlar hızla yok olmaktadır. nsanlık bunun üstesinden gelmek için çeitli tedbirler almaktadır. Bunların önlemlerin baında hızlı yetien türler, tarımsal artıklar, alternatif enerji kaynakları ve odun dıı orman kaynaklarının deerlendirilmesi gelmektedir. Bu çalıma da Antalya-Alanya yöresi seçilmitir. Yörenin seçilmesin amacı, bölgenin hem turizm hem de doal bitki örtüsü açısından büyük öneme sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Yörede odun dıında, çeitli alanlarda kullanılan ve ekonomik deere sahip çalı tipi bitkiler, onların kullanım alanları ve potansiyellerinden bahsedilecektir. Bu kaynakların en gerçekçi ekilde deerlendirilerek ülke ekonomisine katkı salaması gerekmektedir. Aksi halde zaten yetersiz ve sınırlı üretim seviyesine sahip ormanlarımıza müdahale artmakta ve zengin bitki kaynaklarımız hızla azalmaktadır. Ülkemiz yan ürünleri o kadar çeitli ki, tüm orman ürünlerinin ihracat deerinin % 60 nı oluturmaktadır. Bu yan ürünlerin bir çou ekonomik deere sahiptir. Bu türler bata alıç, defne, funda, geven, harnup, laden, menengiç, mersin, sakız, sandal ve yabani zeytin olmak üzere daha bir çok bitki buna dahil edilebilir. Orman yan ürünlerinin, özellikle orman alanları civarında ve içerisinde yaayan insanımızın ilendirilmesi açısından mutlaka deerlendirilmesi gerekir. Ayrıca bitkilerden yararlanma esnasında türlerin korunmasına da mutlaka titizlik gösterilmelidir. Buna ilave olarak özellikle bu bitkilerden farmakoloji, tıp ve gıda alanında yerinde deerlendirme ile daha fazla ekonomik deer oluturulması yoluna gidilmelidir. Son olarak, bu alanda deerlendirilen kapasitenin de üstüne çıkılarak kırsal kalkınma için yeni bir endüstriyel saha oluturulmalıdır. Anahtar kelimeler: Antalya-Alanya Yöresi, yan ürünler, çalı formunda bitkiler Abstract EVALUATION POSSIBILITIES OF SOME FOREST BY PRODUCTS IN ANTALYA- ALANYA DISTRICT As a result of rapid increase in world s population and continuous decrease in forest sources has a vital importance for sustainable managament.. Human beings take various measures to overcome this problem. Some leading measures take place on studying rapid growing species, utilizing agricultural waste, examing alternative energy sources to save forest resources. Antalya-Alanya district is chosen for his study. Because this district has great importance for both tourism and natural vegetation. Bush like plants having economic value was utilized various applications. This review will add our countries economy as these sources utilized in the industry. Otherwise, interferences in our forests having limited sources decreases rapidly. By products from our forest constitute 60% of export and some of the by product are as fellow: thorn apple, bay, heath, howtorn, gum-trogacanth, carob, terebinth, myrtle, gum, wild olive and many other types. A special attention should be given to the by products, because it could support employement. In addition it could help on protecting species. By are now products are utilized in pharmacology, medicine and food industry. Therefore, it could be a new industrial areas that could help our economy.
Mehmet Akgül v.d. Key words: Antalya-Alanya District, by products, plants in bush form EVALUATION POSSIBILITIES OF SOME FOREST BY PRODUCTS IN ANTALYA- ALANYA DISTRICT Summary As a result of rapid increase in world s population and continuous decrease in forest sources has a vital importance for sustainable managament.. Human beings take various measures to overcome this problem. Some leading measures take place on studying rapid growing species, utilizing agricultural waste, examing alternative energy sources to save forest resources. Antalya-Alanya district is chosen for his study. Because this district has great importance for both tourism and natural vegetation. Bush like plants having economic value was utilized various applications. This review will add our countries economy as these sources utilized in the industry. Otherwise, interferences in our forests having limited sources decreases rapidly. By products from our forest constitute 60% of export and some of the by product are as fellow: thorn apple, bay, heath, howtorn, gum-trogacanth, carob, terebinth, myrtle, gum, wild olive and many other types. A special attention should be given to the by products, because it could support employement. In addition it could help on protecting species. By are now products are utilized in pharmacology, medicine and food industry. Therefore, it could be a new industrial areas that could help our economy. Key words: Antalya-Alanya District, by products, plants in bush form GR Dünyada orman yan ürünlerinin ülke ekonomileri için önemi büyüktür. Bir ülkenin kalkınması için birincil ürün olan odun hammaddesi kadar ikincil ürün olarak deerlendirilen orman yan ürünleri de büyük önem taımaktadır. Odun dıı orman ürünlerinin deerlendirilmesi açısından ülkemiz gelimekte olan ülkeler arasında yer almaktadır. Orman yan ürünlerinin büyük bir kısmı orman köylüleri tarafından deerlendirilmekte ve kendi ihtiyaçları için kullanılmaktadır. Kalan kısım ise aracılar tarafından köylülerden düük fiyatlarla alınmakta, ehirlerde pazarlanmakta veya yurtdıına ihraç edilmektedir. Odun dıı orman ürünlerimizin büyük çounluu ilenmemi veya yarı-ilenmi olarak ihraç edilmektedir. Bu sebeple salanan gelir düük olmakta ve ülke ekonomisinin gelimesine daha az katkı salamaktadır (Anonim, 2001). Antalya-Alanya yöresi güne, kumsal ve denizinin dıında önemli derecede orman varlıına sahip önemli bir bölgelerimizdir. Çeitli orman yan ürünleri açısından büyük bir zenginlie sahip yörede, bu ürünler halk tarafından her zaman deerlendirilebilmektedir. Çünkü bölgede yaylacılık önemli olduu için ve kıı sert olmadıı için yöre halkı dört mevsim yaylalara ulaımı salayabilmekte 2
Antalya-alanya yöresindeki bazı orman yan ürünlerinin deerlendirme olanakları ve yan ürünleri kolaylıkla deerlendirilebilmektedir. Bölgede otsu bitkilerin yanında çalı formundaki bitkilerden de önemeli ölçüde yararlanılmaktadır. Böylece gerek ülke gerekse bölge ekonomisine katkı salanmaktadır. ÇALI FORMUNDAK ODUN DII YAN ÜRÜNLER Burada ekonomik potansiyele yan ürünlerin, kısaca botanik özelliklerine, ayrıca kullanım yerleri ve yararlarına deinilecektir. ALIÇ ( Yemien, Akdiken) Latince Crataegus olarak adlandırılır. yörede iki tür yetimektedir. Dikenli, 2 4 metre boylarında, Nisan-Mayıs aylarında kokulu ve pembemsi beyaz renkli çiçekler açan, koyu sarı yada esmer kırmızı meyveleri olan çalıya benzer bir aaççıktır. Bu türler çounlukla Batı ve Güney Anadolu bölgelerinde yayılı göstermektedir. Meyveleri ipe dizilip pazarlarda satılmaktadır (Asımgil 1996). Alıç bitkisinin kullanılan kısımları, çiçekleri, kabukları, yaprak ve meyveleridir. Kabuk ve meyveleri ise sonbaharda toplanmaktadır. Alıç meyve ve çiçeklerinin çayı içilmektedir(zeybek ve ark., 2002). ARDIÇ Latince adı Juniperus communis L. subsp. nana. dır. Cupressaceae familyasının bir cinsidir. Halk arasında Adi Ardıç, Yabani Ardıç, Bodur Ardıç olarak da bilinmektedir. Kullanılan kısımları ardıcın meyveleridir. Ardıç meyveleri 2 yılda olgunlamaktadır.toplanan meyveler, destilasyona tabi tutularak uçucu yaı elde edilmektedir. Kullanım yeri olarak, öksürük, souk algınlıı, mide rahatsızlıklarında çay olarak, baharat olarak salata ve lahana turularında, içki sanayinde geni oranda likör ve cin gibi alkollü içeceklerinin üretiminde kullanılmaktadır (Anonim,1991; Akgül 2000). Ardıçtan katran da elde edilmektedir. Ardıç katranı elde etmek için bitkinin yalı dalları, gövdesi ve kökleri kesilerek, yarı yarıya toprak içinde bir testi içinde yakılmaktadır. Elde edilen sulu ya dinlendirilerek katran dipten alınmaktadır. Elde edilen katran ise uyuz ve egzama gibi bazı dier deri hastalıklarında haricen tüketilmektedir. Ayrıca deride hafif tahri yaptıından romatizmal hastalıklarda da merhem olarak kullanılabilmektedir (Asımgil 1996). CEHR Halk arasında Boyacı dikeni, Altınaacı, Alacehri, Akdiken, Saplı cehri, Altına, Cehre, Cehni olarak da bilinmektedir. Güney ve Ege bölgesinde yetien cehri türü Rhamnus Alaternus L. tur. Bu bitki kıın yapraını dökmeyen, boyu 1 5 m.ye ulaan, her dem yeil olan bir aaççık türümüzdür. Mersin, Antalya ve Hatay dolaylarında yayılı gösterip daha çok süs bitkisi olarak yetitirilmektedir. Cehri nin kullanılan kısımları taze meyveleridir. (Anonim,1991). Cehri, guaj boyaların imalinde sarı renk tonlarının elde edilmesinde ve son yıllarda özellikle kuma ve gıda sanayinde boyar madde olarak kullanılmaktadır. Gıda sanayinde margarin yalarının renklendirilmesinde, kuma sanayinde ise yünlü ve pamuklu kumaların, Cehri meyvelerinden elde 3
Mehmet Akgül v.d. edilen boya ekstraktları ile sarı ve sarıya yakın renklere boyanmasında kullanılmaktadır (Anonim,1991). DEFNE Bir çok türü bulunur. Bunlardan Laurus nobilis, Akdeniz Bölgesinde maki elemanı olarak bulunan küçük karakteristik aaçlardır. Halk arasında Tehnel aacı olarak bilinmektedir(zeybek ve ark., 2002). Defnenin yaprak ve meyvelerin su buharı ile destile edilmesi sonucunda % 2 3 oranında uçucu ya elde edilmektedir. Defne meyveleri halk arasında itah açıcı, terletici, idrara söktürücü ve sindirim sistemi rahatsızlıklarında kullanılmaktadır. Veterinerlikte defne yaından haricen antiparaziter olarak yararlanılmaktadır (Baytop, 1999). Ayrıca defne yaı ilaç ve kozmetik sanayinde özellikle sabun imalinde kullanılmaktadır. Yaprakları ise konserve endüstrisinde ve baharat olarak kullanılmaktadır ve ihraç edilmektedir(zeybek ve ark., 2002). ERKA ( Funda, Süpürge çalısı) Akdeniz Bölgesi maki üyelerindendir. Odunu sert, inemsi veya yapraklı bitkilerdir. Daimi yeil, çalı yada ender olarak aaççık halinde odunsu bitkilerdir (Zeybek ve ark., 2002). Funda odunu kırmızımsı kahverenginde, gevrek ve kolay kırılabilir özellikler taımaktadır. Erikaların köklerinde silisyumdioksit (Si0 2 ),çiçekli dal uçlarında erikotin isimli glikozit bulunmaktadır. Kök odununda ise silisyumdioksit (Si0 2 ) bulunması nedeniyle atee dayanıklı ve ısıda çatlamayan özelliklere sahiptir. Bitkinin kullanıla kısmı çiçekli dal uçları, kökleri ve ince dallarıdır. Çiçekli dal uçları, çiçek açma döneminde bir toplama makası yardımıyla kesilerek toplanmaktadır. Halk arasında sık dallarından süpürge yapılmaktadır. Sanayide en çok erikaların köklerinden yararlanılmaktadır. Erika kökleri pipo balarının imalinde kullanılmaktadır. Ülkemizde geni oranda bu köklerden 5x5x10 cm. boyutlarında taslaklar hazırlanarak ilenmek üzere ihraç edilmektedir. Kökleri halk tarafından toplanıp satılmaktadır (Anonim,1991). GEVEN Latince Astragalus olarak bilinen geven halk arasında Boz geven veya Zamk geveni olarak bilinir. Geven bir veya çok yıllık, genellikle odunsu yapıdaki bitkilerdir. Ekilmemi yerler, tepeler ve kumlu sırtlarda bulunurlar. Türkiye, ran, Kafkasya ve Afganistan'ın dalık bölgelerinde yetimektedir (Anonim,1991). Orta ve Dou Anadolu da bazı geven türlerinin gövdeleri yaralanarak Tragacantha olarak adlandırılan Kitre zamkı üretilir. Kitre zamkı Erciyes daı ve çevresinde boz geven türünden elde edilmektedir. Bu zamk kaıt, tekstil ve ilaç endüstrisinde kullanılmaktadır. Ayrıca ihracı da yapılmaktadır.(zeybek ve ark., 2002). Dokuma sanayinde, boyalara katılarak, dokumalardaki boyaların kalıcılıı ve parlaklıının salanmasında kullanılmaktadır. Bunun yanında geven bitkisi hayvan yemi ve yakacak olarak kullanılmakta, ç Anadolu'nun bazı bölgelerinde de geven gövdelerinden odun kömürü dahi elde edilmektedir. (Anonim, 2006k). 4
Antalya-alanya yöresindeki bazı orman yan ürünlerinin deerlendirme olanakları HAYIT Hayıtın latince adı Vitex agnus-castus dir. Palmat yapraklı, beyaz veya mor çiçekli çalımsı bir bitkidir. Hayıt karakteristik bir Akdeniz bitkisi olup, Ege bölgesinde de yaygın olarak bulunmaktadır (Zeybek ve ark., 2002). Özellikle dere kenarlarında yetien 2 3 m. boyunda çalı görünümlü bir bitkidir Çok yıllıklıdır. Aacın kendine has kokusu vardır. Kullanılan kısımları çiçekli dalları, yaprakları ve tohumlarıdır(anonim,2006a). Hayıtların meyve ve çiçekli dallarından ilâç sanayiinde yararlanılmaktadır. Halk arasında meyve ve yapraklardan elde edilen tozun yünlülerin güvelere karı korunmasında kullanıldıı literatürde yer almaktadır. Dier yandan kumaların sarı renge boyanmasında yararlanılmaktadır (Anonim,1991). Bu bitkinin çok salam dallarından Antalya ve yörelerinde sepet ve küfe örülmektedir (Zeybek ve ark., 2002). KEÇBOYNUZU (Harnup) Türkiye de doal olarak yetien Keçiboynuzu halk arasında harnup, karabe ve kırat olarak da bilinmektedir. Ülkemizde Güney Anadolu'da Antalya, Silifke, Gülnar, Anamur, Dalaman dolaylarında yayılı gösterir. Harnup un meyveleri yenmektedir. Antalya da pekmez fabrikası vardır. Keçi boynuzundan elde edilen pekmez kansızlıa karı kullanılmaktadır. Tohumlarından düme, kolye, tespih ve oje yapılır. Meyveleri toz halinde tatlandırıcı olarak yapımında kullanılmaktadır. Keçi boynuzu protein, pektin, organik asitler, eker, mineraller ve müsilaj içerir. Meyvelerinden fermentasyon ile protein elde edilmektedir (Zeybek ve ark., 2002). Keçi boynuzunun kullanılan kısmı meyve ve tohumlarıdır. Bir aaçtan yaklaık olarak 200 kg. kadar meyve toplanabilmekte ve meyvenin % 10'unu da tohumlar tekil ettiinden aaç baına ortalama 20 kg. tohum elde edilebilmektedir. Etli meyveleri insanlar ve hayvanlar tarafından besin maddesi olarak tüketilmektedir ( Anonim,1991; Akgül 2000). Tohumlarda ise; % 60 oranında protein, eker ve niasta ihtiva etmediinden eker hastaları için ideal bir gıda maddesidir. Keçi boynuzu ispirto ve rom imalinde kullanılmakta ve bazı öksürük uruplarının bileimine girmektedir. Ayrıca tekstil sanayinde de kuma boyalarını sabitletirerek, kumaların aprelenmesinde kullanılmaktadır (Anonim,1991; Akgül 2000). LADEN (kayagülü) Latince Cistus olarak bilinen bu bitki 30 100 cm yükseklikte, basit tüylü ve genellikle yapıkan yapraklı, pembe ve beyaz çiçekler açan bir bitkidir. Özellikle ülkemizde batı ve güney bölgesinde makilerde bol olarak yetimektedir Ayrıca tütsü olarak yakılmakta ve parfümeri endüstrisinde kullanılmaktadır. Yaprakları kaynatılıp içilmektedir. Osmanlı döneminde saç boyamasında deerlendirilmitir. Laden yün boyamasında da kullanılmaktadır (Baytop, 1999). Kullanılan kısımları yapraklı dallarıdır. Yapraklar rezin, uçucu ya ve tanen içermektedir. Yatıtırıcı olarak da kullanılmaktadır (Asımgil 1996). MENENGÇ Pistacia terebinthus halk arasında Menengiç, Çöre, Çitlenbik, Sakız Aacı, Yabani fıstık olarak da bilinmektedir. Ormanlık alanlarda maki formasyonunda yer alan ve doal olarak yetien 5
Mehmet Akgül v.d. bitkilerden biridir. Akdeniz Bölgesi ve Kanarya adalarında tabi olarak yetimektedir (Anonim,1991, Akgül 2000). Olgun bir aaçtan 60-100 kg. meyve alınabildii halde küçük çaplı ve çalı görünümündeki aaççıklardan 1-10 kg. arasında meyve alınmaktadır. 100 kg. meyveden 25 kg. menengiç yaı elde edilebilmektedir. Menengicin kullanılan kısımları meyveleri, odunu ve yaprak mazılarıdır (Anonim,1991,). Bitkinin kabuklarında da % 25 oranında tanen bulunmaktadır. Aromatik kokulu, yuvarlak küçük yalı meyveleri kavrularak tüketilmekte ve ayrıca toz haline getirilip kahve eklinde içilmektedir. Aaç halinde olanların gövdelerinden güzel kokulu chias (Terebentin) üretilir (Akgül, 2000). Yapraklarda böcek tarafından oluturulan mazılar da fazla miktarda tanen taır, kıymetli ipek kumalarının boyanmasında, araba renk vermede ve tütsü maddesi olarak kullanılmaktadır Kuru meyvelerden elde edilen ya, yemeklerde ve helva yapımında kullanılmaktadır. Menengiç yaı, sabun eldesin de, pres artıı da küspe olarak kullanılmaktadır (Anonim,1991). MERSN Mersin, ülkemizde Ege ve Akdeniz bölgelerinde yayılı gösteren her dem yeil bir bitkidir. Bu bitkinin kullanılan kısımları yaprak ve dallarıdır. Mersinden elde edilen uçucu yalar antiseptiktir. Di macunu hazırlamada ve ciltteki sivilceleri iyiletirici, cildi güzelletirici sabunların eldesin de kullanılmaktadır. Mersinin yaprakları baharat olarak kullanılmakta ve ayrıca çelenk yapımında da deerlendirilmektedir (Zeybek ve ark., 2002). SAKIZ AACI Pistacia lentiscus en fazla 3 5 m.ye kadar boylanan, kıın yapraklarını dökmeyen, sık dallı çalı yada aaççık görünümündedirler. Ege denizindeki adalarda, özellikle Sakız Adası'nda, Batı Anadolu'da yetien ve Akdeniz Makisi içinde yer alan bir bitkidir. Dünya sakız ihtiyacının yaklaık olarak % 80 90 ı Sakız Adasından karılanmaktadır. (Anonim,1991). Olgun aaçlardan yılda 5 kg, gelimekte olanlardan ise 3 kg sakız elde edilebilir. Damla sakızı Orta Dou Ülkelerinde çinemede kullanılır. Dileri temizleyici, di etlerini kuvvetlendirici, solunum yollarını aromatize edicidir (Zeybek ve ark., 2002). Aacın kullanılan kısmı, aaç gövdesine ve dallarına yara açılmak suretiyle elde edilen reçineli sakızdır. Sanayide çeitli ürünlere renk verici, yapıtırıcı, cilâ verici olarak, tütünlere koku verilmesinde, sakızın çeitli organik çözücülerdeki çözeltileri de kullanılmaktadır. Ayrıca, eczacılık ve parfümeri sanayinde sabitletirici olarak da kullanılmaktadır. ekercilikte ve içki yapımında da koku verici olarak geni kullanım alanı bulmaktadır. Halk arasında dondurma ve tatlıların yapımında da faydalanılmaktadır(anonim,1991). SANDAL AACI Halk arasında Davulga, zandal ve kalanga olarak bilinen sandal aacı ülkemizde Güney Anadolu, Akdeniz ve Ege de doal olarak yetien, kıın yapraklarını dökmeyen çok yıllık bir aaçtır. Sandal aacının gövdesi ilk yıllarda kırmızı kiremit rengindedir ve 5 10 cm. büyüklüündedir. Kullanım alanı olarak, damar sertliine, sinirleri yatıtırmaya, sivilce, egzama ve kaıntıya, idrarı arttırmaya, hararete, ishali kesmeye iyi gelmektedir (Anonim,2006a). 6
Antalya-alanya yöresindeki bazı orman yan ürünlerinin deerlendirme olanakları Yaprakları kaynatılıp içilmekte, meyveleri hem taze olarak hem de kurutulup dövülerek balla karıtırılıp yenmektedir. Olgunlamı meyvelerinden de reçel yapılmaktadır. Endüstride bu aacın odunu parfüm ve tütsü yapımında kullanılmaktadır (Anonim, 2006d). SUMAK Halk arasında Sumak, Debba Sumaı, Boyacı Sumaı, Tatari, Tetri, Sarı Boyaaacı ve Sarıcan olarak bilinmektedir. Ülkemizde Boyacı sumaı (Rhus cotinus L.) ve Derici sumaı (Rhus coriaria L.) olmak üzere bu iki tür doal olarak yetimektedir. Her iki türde Akdeniz bölgesinde bulunmaktadır (Anonim,1991). Sumak ekonomik deeri yüksek olan bir bitkimizdir. Yaprakları ve genç sürgünleri içerdii tanen nedeniyle deerli, sepi maddeleri arasında yer almaktadır. Dokuma ve yünlerin sarı veya siyah renge boyanmasında ve çounlukla da baharat olarak kullanılmaktadır. Boyacı sumaı sanayide kuma ve derilerin sarıya boyanmasında, derici sumaından elde edilen öz ise, ince derilerin sepilenmesi ve siyaha boyanmasında öne çıkmaktadır (Anonim,1991). YABAN ZEYTN Ülkemizde Ege, Akdeniz ve Güney Anadolu bölgelerinde yetimektedir. Aılamada anaç olarak kullanılır. Zeytin odununun endüstride kullanımını arttırmak için çeitli projeler yapılmaktadır. Sıkı yapılı ve sert bir aaçtır. Genellikle kolay ilenir ve düzgün yüzey verir. Kuru odununun çalıma oranı azalır. Endüstride kaplama olarak mobilya üretiminde kullanılmaktadır. Zeytin damar deseni yüzünden kendine özgü bir görüntü salar. Fırça sapı ve biblo yapımında kullanılmaktadır. Zeytinin meyveleri, yemeklik olarak kullanılan yaı ve yaından elde dilen sabun büyük ekonomik deere sahiptir. SONUÇLAR Antalya-Alanya yöresinde sayısız odun dıı orman ürünleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Orman letmelerinin kontrolü altında deerlendirilmekte, bir kısmı da aktarlar tarafından kullanılmaktadır. Antalya da halk tarafından deerlendirilebilen odun dıı orman ürünlerin sayısı çok azdır. Halk birçok ürünün gerek ekonomik gerekse tıbbi etkilerini bilmemektedir. Ülkemizin gerek gıda ve gerekse bata tıp ve eczacılık olmak üzere kimya, boya, kozmetik gibi deiik sanayi alanlarında kullanılabilecek çok sayıda odun dıı orman ürününe sahip olması, hem ülke içi tüketim hem de yurt dıı ihraç ürünü olarak ekonomimiz açısından önemli bir kaynaktır. Bu ürünlerin ilenmi olarak ihraç edilmesi salanmalıdır. Odun dıı orman ürünlerinden faydalanmak amacıyla halkın bilinçlendirilmesi, ve bunun için çeitli eitim programları düzenlemelidir. Buna paralel olarak bu türlerden sürdürülebilir bir fayda salamak amacıyla, türleri toplama ve üretim aaması sürekli kontrol altında tutulmalıdır. Tükenmekte olan ve ekonomik deeri yüksek olan türler koruma altına alınmalıdır. Bugüne kadar orman idaresince ihracı söz konusu olabilecek orman yan ürünleri üzerinde gerektii biçimde durulmamı ve sürekli ve düzenli bir üretime konu edilmemitir. Bu sebeple ihracı söz konusu olabilecek orman yan ürünlerinin de yurt içi ve yurt dıında tanıtılması, üretim, deerlendirme, iç ve dı satım olanaklarının aratırılması gerekmektedir. Bu amaçla Odun dıı orman ürünleri envanteri, Çevre ve Orman Bakanlıı tarafından hazırlanmalıdır. 7
Mehmet Akgül v.d. Yine bu bitkilerden özellikle salık yönünden önem taıyanlarının saptanması amacıyla orman, eczacılık, fen ve tıp fakülteleriyle ortaklaa çalımalar yapmaları da yararlı olacaktır. KAYNAKLAR Akgül, M., 2000. Akdeniz Bölgesi Orman Yan Ürünlerinden Yararlanma Olanakları, TC Orman Bakanlıı, Teknik Bülten, Yıl 1, sayı 1. Anonim,1991., Ülkemizde Bazı Orman Tali Ürünlerinin Tehis ve tanıtım Klavuzu, T.C. Orman Bakanlıı Orman Genel Müdürlüü letme ve Pazarlama Dairesi Bakanlıı, Ankara. Anonim, 2001. DPT,Sekizinci Be Yıllık Kalkınma Planı, Ormancılık Özel htisas Komisyonu Raporu, 539 s., Ankara. Anonim,2006a, www.istanbulbaharat.com 11.10.2005 Anonim, 2006d, www.herbalium.net, 15.11.2005 Anonim, 2006k. www.ogm.gov.tr. 14.01.2006 Asımgil, A., 1996, ifalı Bitkiler, ISNB:975-362-085-3, stanbul. Baytop, T., 1999. Türkiye'de Tıbbi Bitkiler le Tedavi, Nobel Tıp Kitabevleri, 2. Baskı.Davis, P.H., 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol:1, at the University Press, Edinburgh. Zeybek, U., Zeybek, N., 2002. Farmasötik Botanik, Ders Kitabı, Deitirilmi 3. Baskı, E.Ü. Eczacılık Fakültesi yayınları No:3, Bornova, zmir. 8