GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ

ISSN : 1300-3100 GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CİLT : 12 TEMMUZ-1995 SAYI : 2

ISSN : 1300-3100 GAZI ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ. DER GİSİ İSİ THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CİLT : 12 TEMMUZ - 1995 SAYI : 2

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ Prof. YAYIN KOMİSYONU B Dr. A Ş KA Mustafa N TÜRKER Prof. Dr ÜYE. Oktay 1 Prof. Dr. ÜYE Şule YÜCETAŞ JNER Prof. Dr ÜY DEMİREL E. Erol Prof. Dr. ÜY E Tayfu ALAÇAM DERGİ YAZIŞMA ADRESİ : Emek Mah. 82. Sokak No.: 4 Tel: 212 62 20 06510 ANKARA/TÜRKİYE GAZİ ÜNİVERSİTESİ İLETİŞİM FAKÜLTESİ BASIMEVİ

İ Ç İ N D E K İ L E R C O N T E N T E S ARAŞTIRMALAR RESEARCH 1 Çürük aktivitesi yüksek olan bireylerde çeşitli antimikrobiyal ağız çalkalama solüsyonlarının tükrük ve plak biyokimyası ve mikrobiyoloji üzerine etkisi. The etfects of antimicrobial mounthrinse solutions on saliva and plaque biochemistry and microbiology of the person who have high caries activities. Hülya ERTEN CAN, Hiima ÖMÜRLÜ, Mukadder CAN, Ayhan KUBAR 11 Çiğnemede taraf tercihi ve elektromyografik değerlendirilmesi. Lateral preference in mastication and electromyographic evaluation. Caner YILMAZ, Suat YALUĞ, Engin KOCABALKAN, Arife DOĞAN 17 Pulpasız dişlerde dişte oluşan stres dağı lımına postun etkisi. Effects of post on dentin stress distribution in pulpless teeth. Özgül KARACAER, Arife DOĞAN 23 Değişik post tasarımlarının dişte oluşan stres dağılımına etkisi. Effect of various post design on stress distribution of teeth. Özgül KARACAER, Arife DOĞAN - 29 Metal destekli porselen restorasyonlarda farklı tasarımların stres analizi. Stress analysis of different metal ceramic crown designs. Gürcan ESKİTAŞCİOĞLU, Semih BERKS UN 37 Sabit protezlerde kullanılan akrilik resin lerdeki renk değişikliğinin spektrofotometrik yöntemlerle incelenmesi. Spectrophotometric analysis of color changes within the acrilic resin veneers. Şenay CANAY, Nur HERSEK, Gülsen YÜKSEL 41 Farklı ajanlar kullanılarak yapıştırılan polikarbonat kronların yapışma özelliklerinin tutuculuk testleriyle değerlendirilmesi (Bölüm I). The evaluation of adhesive ability of polycarbonate using different cementing agents by retention tests (Section I). Handan AYHAN, Tezer ULUSU

47 Farklı ajanlar kullanılarak yapıştırılan po likarbonat kronların yapışma özelliklerinin klinik olarak değerlendiirlmesi (Bölüm II). Clinical evaluation adhesive ability of agents. (Section II). polycarbonate crowns using different cementirg Handan AYHAN, Tezer ULUSU 53 Remineralize mineye asit uygulanması in vitro. Acid etching of remineralized enamel invitro study. Ayşe Cavidan AKÖREN, Bengül YURDUKORU 61 Gömülü kaninler üzerine retrospektif bir analiz. A retrospective analysis on impacted crnines. Sedat ÇETİNER, Ümit BÖRKAN, Dilek EMEK 65 Fonksiyonel temporo mandibuler eklem bozukluklarında radyografinin ve sintigrafinin tanı değerleri. The value of scintigraphy and radiography in diagnosing functional Tmj disorders. Kemal KARAKURUMER, Tuncer ÖZEN Yavuz AYDINTUĞ, Mehmet ÖZGÜVEN, Kemal Murat OKÇU 73 Yumuşak astar kaideli ve rezilens ara tabakalı mandibular total protezlerin alveoler kret rezorbsiyonuna etkisi. The effect of mandibular total dentures on the resorbtion on alveolar ridge. B. BEYDEMİR, B. KAMA, K. ESER, S. ORUÇ, H. HASKAN with soft linent besement and resilient layer 79 Dezenfektan katkılı elastomerik bir ölçü materyalinin antibakteriyal ve antifungal etkisinin araştırılması. Evaluation of antibacterial and antifungal effects of an elastomerict impression material. Özgül KARACAER, Belma ASLIM, Yavuz BEY ATLI ı 85 Yumuşak astar materyallerinin fiziksel etkisi. Physical property of soft denture lining materials. Özgül KARACAER, Celil DİNÇER, Erol DEMİREL, Teoman TİNÇER 93 Farklı protez tamir yüzeylerinin kırılma dayanıklılığı yönünden incelenmesi. Investigation of different fractured denture surface in terms of fracture toughness. Gülay KANSU, Nilüfer DENLİ, Yüksel TÜRKÖZ IV

VAKA BİLDİRİMİ CASE REPORT 99 Genaralize jüvenil periodontitiste elektron- mikroskopik bulgular (Bir olgu nedeniyle). Scanning electron microscopic findings in generalize djuvenile peniodontitis (A case report). Gökhan AÇIKGÖZ. Altan DOĞAN, Bülent KURTİŞ 107 Angle sınıf II bölüm 2 malokluzyonların erken dönem tedavisi (2 vaka nedeniyle). Early Treatment of Angle Class II division 2 malocclusion (Case Report). Sema YÜKSEL, Orhan MERAL, Tuba ÜÇEM 117 Bir vakada orbital defektin restorasyonu. The prosthetic treatment of orbital defect (A case report). Hüseyin YAZICIOĞLU, Suat YALUĞ 121 Travmatik nöroma (Bir olgu). Traumatic Neuroma (A case report). Mehmet KÖKTEN, Osman KÖSEOĞLU V

YAYIN KURALLARI 1. Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Fakülte'nin yayın organıdır. Dişhe kimliği ve Tıp Dallarında yapılan araştırma lar, vaka takdimleri ve derlemeler yayınla nır. 2. Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi yılda 2 sayı olarak yayınlanır ve iki sayıda bir cilt tamamlanır. 3. Başka yerde yayınlanan yazılar dergiye alınmaz. Çeviriler eser sahibinin imzası, izin belgeleri ve asılları ile birlikte gönde rilmelidir. 4. Araştırmalar ve derlemeler 15, vaka takdim leri 5 daktilo sayfasını geçmemelidir. Da ha uzun yazıları yayın kurulu kısaltmakta serbesttir. Metinler daktilo ile standart daktilo kâğıdına ve sayfanın bir yüzüne iki satır aralıklı olarak yazılarak yayın kurulu na iki nüsha halinde teslim edilmelidir. Sayfanın sağ ve solunda ikişer santimetre aralık bırakılmalıdır. Pelür ya da başka tür kâğıda yazılmış nüshalar kabul edilmez. 5. Başlıklar metne uygun, kısa ve açık ifadeli olmalıdır. Yazarın veya yazarların akade mik unvanları, adları ve soyadları başlığın alt ve ortasına konmalıdır. Yazarların çalış tıkları kurumların adları, soyadlarmın sonu na konulacak (*) işareti ile birinci sayfanın altında not halinde bildirilmelidir. 6. Araştırmaların yazılış düzeni şöyle olmalı dır : Özet (Türkçe), Özet (Yabancı dilde, ko nu başlığı ile birlikte), Giriş, Materyal ve Metod, Bulgular, Tartışma, Yararlanılan Kay naklar ve Yazışma Adresi. Yazışma adre sinde gereğinde bağlantı kurulacak yazarın telefon numarasıda bulunmalıdır. 7. Yazının anlamını ifade edecek nitelikte en az 5 satır Türkçe özetle birlikte, bu özetin ingilizce, Almanca veya Fransızca çevirile ri yazılmalıdır. 8. Türkçe özetin altına konuyu tanımlayabile cek en az 2 anahtar kelime ve yabancı dil- de özetin altına bunların karşılıkları yazılmalıdır. yabancı dildeki 9. Resimler net ve parlak fotoğraf kâğıdına basılmış ve resim ebatları (13x15) olmalıdır. Grafik, diyagram ve şemalar çini mürekkebi ve aydınger kâğıdına veya şablon kartonuna çizilmelidir. Bunların arkasına yazar adı, yazı başlığı, şekil numarası ve yerleri ayrı bir zarf içinde yazıya eklenmelidir. Klişelerin konulacağı yerler yazı içerisinde de işaretlenmelidir. Grafik, diyagram ve şekil altı yazılar metin dışında ayrı bir daktilo kâğıdına yazılmalıdır. Tablolar bir başlık bulundurmalıdır. Fotomikrograflarda boyama yöntemi ve büyütme gösterilmelidir. Elektromikrograflarda ve scanning elektronmikrograflarda büyütme bulunmalıdır. Tablo numaras: üzerinde romen rakamıyla, şekiller altta normal rakamlarla gösterilir. 10. Dergi basım koşulları uygun olduğunda, renkli fotoğraf basımı ücret karşılığında mümkündür. 11. Yararlanılan kaynaklar ya metindeki geçiş sırasına göre veya yazarların soyadlarına göre alfabetik olarak düzenlenmelidir. Ya rarlanılan kaynakların yazılış şekli şu sıra ya göre olmalıdır : a) Dergiler : Yazarın soyadı, adının ilk harf leri, yazının başlığı, derginin kısaltılmış adı, cilt numarası, sayfa numarası, yılı. Dergi isimleri «Index Medicus»da veri len listeye göre kısaltılmahdır. b) Kitaplar : Yazarın soyadı, adının ilk harf leri, kitabın adı, baskı veya cilt numara sı, basıldığı basımevi, basıldığı şehir, yılı. 12. Dergiye gönderilecek yazılarda imlâ ve ter minoloji yönünden şu noktalara dikkat edil mesi gerekmektedir. Anatomi terimlerinin Latinceleri kullanılmalı ve bunlar tırnak içe risinde orijinal imlâsı ile yazılmalıdır. Diş- VII

hekimliği ve Tıp diline yerleşmiş terimler 16. söylendiği şekilde yazıldıktan sonra parantez içerisinde orijinal yazılış şekli belirtilmelidir. ;. ' 13. Metin içindeki sayfa üstlerine yazmak ama cıyla, yazarlar konu başlıklarını beş kelime yi geçmeyecek şekilde kısaltarak birinci sayfanın en başına parantez içerisinde bil dirmek zorundadırlar. 14. Dergide yayınlanacak yazıların bilimsel ni- 17 teliğinden yazar ya da yazarlar sorumludur. Bilimsel yayınlar ile tenkitler ve cevapları «Editöre Mektuplar» bölümünde yayınlanır. 15. Dergi ile ilgili her hususta Gazi Üniversi- 13 tesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Yayın Komisyonu Başkanlığı ile bağlantı kurulur. Yayınlanması istenilen makalelerin başvu ruları bir dilekçe ile Yayın Komisyonu Baş kanlığına yapılır. Yayın Kurulunun, yayın kurallarına uymayan yazıları yayınlamamak, düzeltilmek üzere yazarına geri gönderme yetkisi vardır. Yayın komisyonuna gelen yazılar şekil yönünden incelendikten sonra danışma kuruluna gönderilir. Danışma Kurulunun en az 15 gün içindeki incelemesi sonucunda olumlu rapor alınan makalelere yayınlanabilir raporu verilebilir. Yayınlanması kabul edilen yazılar sıraya alınır. Yayınlanmak üzere gönderilen yazılar herhangi bir siyasal düşünceyi ve uygulamayı içerir, savunur ya da eleştirir mahiyette olamaz. Dergide yayınlanan yazıların telif hakkı Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi'ne aittir, başka yerde yayınlanamaz. Dergide yayınlanan yazılara Gazi Üniversitesi Rektörlüğü'nce belirlenecek esaslar içinde telif hakkı ödenir. VIM

G.Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt XII, Sayı 2, Sayfa 1-10, 1995 ÇÜRÜK AKTİVİTESİ YÜKSEK OLAN BİREYLERDE ÇEŞİTLİ ANTİMİKROBİYAL AĞIZ ÇALKALAMA SOLÜSYONLARININ TÜKRÜK VE PLAK BİYOKİMYASI VE MİKROBİYOLOJİSİ ÜZERİNE ETKİNLİKLERİ Dr. Hülya ERTEN CAN*, Doç. Dr. Hüma ÖMÜRLÜ", Uzm. Dr. Mukadder CAN" Uzm. Dr. Ayhan KUBAR*"* ÖZET Bu çalışmada Snyder Testi kullanılarak çürük aktivitesi yüksek olan 60 birey tespit edildi. Bireylerin tükrük ve plak örnekleri alınarak gerek Streptokokların sayı ve dağılımları gerekse tükrük HCO 3, PH, Laktat dehidrojenaz (LDH) enzim aktiviteleri ile plak PH'ları üzerine kullanılan antimikrobiyal ağız çalkalama solüsyonlarının etkinlikleri çift kör deneyi ile incelendi. Klorheksidin ve Sanguinarin içeren ağız çalkalama solüsyonlarının her ikisinin de bakteri plağının diş üzerinden uzaklaştırılmasına yardımcı olduğu hem tükrük hem de bakteri plağı içindeki mikroorganizmaların sayı ve dağılımlarında önemli bir azalmaya neden olduğu saptandı. Her iki solüsyon tükrük ve plak PH değerlerinde artmaya neden olurken, tükrük LDH enzim aktivitelerinde ve HCO 3 değerlerinde bir değişme bulgulanmadı. Anahtar Kelimeler : Diş çürüğü, Dental Plak, Tükrük Biyokimyası, Mutans Streptokokları, Antimikrobiyal Solüsyonlar. G.Ü. Dişhek. Fak. Diş Hast. ve Ted. Anabilirin Dalı Dr. G.Ü Dişhek. Fak. Diş Hast. ve Ted. Anabilim Dalı Doç. Dr. Mevki Asker Hast. Biyokimya Bölümü Uzman Dr. G.A.T.A. Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Uzman Dr. SUMMARY The Effects of Antimicrobial Mouthrinse Solutions On Saliva And Plaque Biochemistry And Microbiology of The Person Who Have High Caries Activities In this study, individuals having high rate of caries activity were selected using Snyder Test. Individual saliva and dental plaque samples were obtained and then several tests were conducted. These tests included the determination of the number and distribution of Streptococcus mutans, bicarbonate and ph levels and lactat dehidrogenase enzyme activities of saliva and the effects of various antiseptic solutions contained 0.12 % Chlorhexidine and 0.03 % Sanguinarine-Zn on the ph leevls of dentai plaque. Evaluations were made by using double blind test. It was found that both solutions Chlorhexidine and Sanguinarine helped to remove the plsque from tooth surface and significantly reduced the number and distribution of microorganisms present in saliva and dental plaque. Due to those twc solutions saliva and plaque ph values were found to increase but no change were observed in saliva lactat dehidrcgenase enzyme activities and bicorbonate values. Key Words : Dental Caries, Dental Plaque, Mutans Streptococci, Antimicrobial Solutions, Saliva Biochemistry.

Çürük Aktivitesi Yüksek Olan Bireylerde G.Ü. Dişlıek. Fak. Derg., 1995 I GİRİŞ Diş çürüğü iç ve dış faktörlere bağlı olarak ağız mikroflorası, gıda artıkları ve diş yapıları arasında meydana gelen geniş spektrumlu karmaşık olayiar zinciri olarak tanımlanır. Çürük ağızda klinik olarak görülebilir hale gelmeden çok uzun bir süre önce oluşmaya başlamaktadır. Bu nedenle çürük riski yüksek olan bireylerin önceden belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması büyük önem taşımaktadır (9, 15, 20, 21). Çürük olayında içerisinde milyonlarca mikroorganizmanın bulunduğu bakteri plağının etkili olduğu bilinmektedir. Bakteri plağının ortadan kaldırılması çürük profilaksisi ve diş tedavisinin temel yaklaşımını oluşturmaktadır (4, 12, 17, 23). Bakteri plağının ortadan kaldırılmasında oldukça etkili olan mekanik temizliğin yeterince yapılamaması nedeniyle, araştırmacılar diş macunları ve ağız çalkalama solüsyonlarına antimikrobiyal ajanlar ilave ederek çalışmalar yapmaktadırlar (3, 5,13, 15). Bu raştırmalarda antimikrobiyal ajanlar kullanılarak mikroorganizmaların sayılarının azaltılmasıyla çürük riskinin minimuma indirilebileceği ileri sürülmektedir (8). Bu mikroorganizmalardan Streptokoklar dişler üzerinde kolonize olabilmeleri, asit ortama ve yüksek şeker konsantrasyonlarına dayanıklı olmaları, endojen olarak asit üretebilmeleri ile çürük olayında etkin rol oynamaktadırlar (1, 14). Bu çalışma çürük aktivitesi yüksek olan bireyleri tespit ederek Sanguinarinin, etkili olduğu bilinen Klorheksidin ve etkisiz olduğu bilinen serum fizyolojik ile karşılaştırılarak hem tükrük hem de plak mikroflorası ve biyokimyası üzerine etkinliğinin araştırılması amacı ile yapıldı. MATERYAL VE METOD Bu çalışmaya yaşları 20 ile 30 arasında değişen 35'i bayan. 35'i erkek olmak üzere G.Ü. Dişhekimliği Fakültesi asistanları ve öğrencileri arasından seçilen 70 kişi ile başlandı. Belirlenen kişiler içerisinden seçilen aktif çürüklü 50 kişi ile yürütüldü. Bu bireyler özel bir diyet uygulamayan, periodontal sorunları olmayan ve son bir ay içinde antibiyotik kullanmamış olan kişilerdi. Bireyler seçilirken ağızlarında en az dört dolgu, çürük veya eksik dişi olmasına dikkat edildi. Tüm bireylerin ağız içi muayeneleri yapıldıktan ve tüm ağız radyografileri alındıktan sonra elde edilen bilgiler hazırlanan formlara işlendi. Bireylere örnek alınacağı için 2 gün önceden mekanik temizleme işlemlerini yapmamaları öğütlendi. Çalışma boyunca örnekler her zaman aynı saatler arasında alındı. Plak Toplama Metodu : Plak örnekleri alt ve üst premolar ve molar dişlerin bukkal yüzlerinden steril, olarak tipi kretuvarlar kullanılarak, dişetlerinde kanamaya neden olmadan toplandı. Toplanan örnekler içerisinde steril distile su bulunan tüpler içine konuldu ve laboratuvara götürülünceye kadar +4 C'de muhafaza edildi. Tiikrük Toplama Metodu : Tükrük örnekleri 2 dakika süre ile parafin çiğnetilerek steril tüplere 5 mi. kadar toplandı. Tüplerin havası alındıktan sonra +4 C'de muhafaza edildi. Tükrük örnekleri bireylerin çürük aktivitelerinin belirlenmesi için Snyder besiyerine ekimleri yapılarak 3 gün süre ile renk değişimlerine göre değerlendirmeleri yapıldı. 48 saat sonunda (++) ve üzeri değer alan bireyler içerisinden 60 kişi seçilerek daha sonraki çalışmalarda bu bireyler kullanıldı. Kültür ve identifikasyon işlemleri için tüm plak ve tükrük örneklerinin dilüsyonları yapıldıktan sonra ilk olarak MSA (Mitis Salivarius Ağar) besiyerine ekimleri yapıldı. 24 saat 37 C'de inkübasyon sonrasında levan ve glukan sentezi için 24 saat de oda ısısında bekletildi. MSA'da primer izolasyonları ve morfolojik incelemeleri yapılan kolonilerden identifikasyon amacı ile önce hemoliz özelliklerini belirlemek için % 5'lik defibrine koyun kanlı ağara, katalaz (H2O2) aktivitesini belirlemek için Mueller Hinton ağara, Esculini hidroliz özelliğini belirlemek için ise Bile Esenlin ağara subkültürleri yapıldı. Ayrıca mannitolü fermentasyon ve % 5'lik sakkarozlu buyyonda üreme özellikleri ile tiplendirmede 0.04 Basitrasin ve Optokine duyarlılıkları araştırıldı.

Cilt 12, Sayı 2 ERTEN CAN, ÖMÜRLÜ, CAN, KUBAR Tükrük örneklerinin mikrobiyolojik ekimleri yapıldıktan sonra santrifüj edilerek parafin parçacıkları çöktürüldü. Elde edilen süpernatantm ph ve HCO 3 değerleri ABL 30 Acide-Base cihazı ile, LDH enzim aktiviteleri Technicon RA-1000 cihazı ile ölçüldü. Ekimleri tamamlanan plak örnekleri ise süspansiyon haline getirildikten sonra ph'ları ph indikatör kağıtları ile ölçüldü. Çalışmada kullanılacak solüsyonlar ağzı kapaklı cam şişeler içinde muhafaza edildi. Her bir solüsyonu ifade eden semboller kullanılarak üzerleri işaretlendi. Çift kör deneyi esasına dayalı olarak hazırlanan solüsyonlar çalışma gruplarına 15 gün süre ile kullanılmak üzere dağıtıldı. Tüm gruplar akşam yemeğinden 2 saat sonra mekanik temizleme işlemlerini yaptıktan sonra her gün 10 mi. solüsyon ile ağızları 1 dakika çalkalandı. Bu işlemden sonra en az 2 saat süre ile herhangi bir şey yenilmemesi ve içilmemesi belirtildi. Solüsyonların kullanılmalarının bitiminde tekrar plak ve tükrük örnekleri alınarak Snyder testi hariç tüm işlemler tekrarlandı. Solüsyonların etkinliklerinin kontrolü amacı ile bireyler 3 ay sonra tekrar kontrole alındı. Tükrük LDH, HCO 3, tükrük ve plak ph'ı İle ilgili istatistiksel değerlendirmelerde ve mikroorganizmaların koloni sayılarının solüsyonların kullanımlarına bağlı olarak değişimlerinin değerlendirilmesinde Eşleştirilmiş t testi, solüsyonların etkinliklerinin karşılaştırılmasında Mann Whitney U testi kullanıldı. BULGULAR 60 bireyin klinik muayene ve gözlemleri ile elde edilen DMFS indeks skorlarının istatistiksel değerlendirilmesi sonucu X = 13.22 sd = 7.12 olduğu saptandı. Bütün grupların tükrük LDH enzim aktivitelerinde ve HÇO 3 değerlerinde solüsyonların kullanımlarına bağlı olarak yapılan istatistiksel değerlendirmelerinde anlamıl bir farklılık bulunamadı (p>0.05). (Tablo 1, 2). Tablo 1. Solüsyonların Tükrük LDH Enzim Aktivitelerine Etkileri Solüsyonun Kullanım Öncesi LDH (U/L) X±sd Sanguinarin 482.20 + 201.25 Klorheksidin 469.30 ±277.55 Serum Fizyolojik 566.35±307.46 Solüsyonun Kullanım Sonrası LDH (U/L) X±sd 507.20 + 276.14 392.25 + 241.41 618.30 ±301.87 3. Ay Kontrolü LDH (U/L) X±sd 508.80+131.18 415.20 ±236.40 568.25±253.40 Tablo 2. Solüsyonların Tükrük Bikarbonat Solüsyonun Kullanım Öncesi Bikarbonat X + sd (mm) Miktarına Etkileri Solüsyonun Kullanım Sonrası Bikarbonat X±sd (mm) 3. Ay Kontrolü Bikarbonat X±sd (mm) Sanguinarin 14.85 + 4.58 13.46±4.22 14.46 ±4.43 Klorheksidin 14.14 + 4.00 12.60 + 4.28 12.84±3.66 Serum Fizyolojik 11.52 ±5.03 11.22±5.15 11.43 ±5.09

Çürük Aktivitesi Yüksek Olan Bireylerde G. Ü. Dişhek. Fak. Derg., 1995 Sanguinarin ve Klorheksiden içeren ağız çalkalama solüsyonları kullanılan grubun plak ve tükrük ph değerlerinde solüsyonların kullanımla- rına bağlı olarak meydana gelen artışın (p<0.05), 3 ay sonra tükrük ph'da devam etmediği bulundu (p>0.05). (Tablo 3,4). Tablo 3. Solüsyonların Plak ph'na Etkileri Solüsyonun Kullanım Öncesi plak ph X±sd Solüsyonun Kullanım Sonrası plak ph X±sd 3. Ay Kontrolü plak ph X±sd Sanguinarin 6.10±0.35 6.43 + 0.24 6.33 + 0.23 Klorheksidin 6.23 ±0.41 6.53 + 0.20 6.45±0.15 Serum Fizyolojik 6.20 + 0.52 6.28±0.30 6.23 + 0.61 Tablo 4. Solüsyonların Tükrük ph'na Etkileri Solüsyonun Kullanım Öncesi tükrük ph X±sd Solüsyonun Kullanım Sonrası tükrük ph X±sd 3. Ay Kontrolü tükrük ph X + sd Sanguinarin 6.88±0.22 7.22 + 0.26 6.98±0.11 Klorheksidin 6.85±0.29 7.28 ±0.26 6.98 ±0.26 Serum Fizyolojik 6.78±0.30 6.73 ±0.34 6.76 + 0.33 Her iki solüsyonun kullanımına bağlı olarak tükrük Streptokoklarının sayısında azalmanın olduğu saptanırken (p<0.05), 3 ay sonraki kontrollerde solüsyonların etkinliğini S. salivarius ve S. mitis üzerinde devam ettirmediği saptandı (p>0.05). (Tablo 5,6,7). Sanguinarin ve Klorheksidin içeren solüsyonların plak S. mutans ve S. salivarius sayılarında azalmaya neden olduğu (p<0.05) ve bu durumun 3 ay sonraki kontrollerde de devam ettiği bulundu (p<0.05). Tablo 8,9,10). Sanguinarin içeren solüsyonun ise plak S. mitis sayılarında meydana getirdiği azalma istatistiksel olarak anlamlı bulunmazken (p>0.05), Klorheksidin içeren ağız çalkalama solüsyonları S. mitis üzerine etkili olduğu saptandı (p<0.05). Her iki ağız çalkalama solüsyonunun plak ve tükrük Streptokokları üzerine olan etkinlikleri karşılaştırıldığında Klorheksidinin daha etkili olduğu bulunmuştur (p<0.05).

Cilt 12, Sayı 2 ERTEN CAN, ÖMÜRLÜ, CAN, KUBAR Tablo 5. Sanguinarin İçeren Ağız Çalkalama Solüsyonu Kullanılan Grubun Tükrük Streprokok Oran ve Dağılımları (n : 20) Sayı <10 7 10 7 -<10 8 10 8 -<10 9 ^ Sayı % Sayı % Sayı % CO < MU T % Solüsyon Kullanım Öncesi 12 60 8 40 - Solüsyon Kullanım Sonrası 19 95 1 5 co 3 Ay Sonrası 20 100 RIUS VLV A CO CO Solüsyon Kullanım Öncesi 1 5 15 75 4 20 Solüsyon Kullanım Sonrası 10 50 10 50 3 Ay Sonrası 3 15 9 45 8 40 CO Solüsyon Kullanım Öncesi 6 30 13 65 1 5 Solüsyon Kullanım Sonrası 2 10 10 50 7 35 1 5 CO 3 Ay Sonrası 3 15 16 80 1 5 Tablo 6. Klorheksidin İçeren Ağız Çalkalama Solüsyonu Kullanılan Grubun Tükrük Streprokok Oran ve Dağılımları (n : 20) Sayı <10 7 10 7 -<10 8 Sayı % 10 8 -<10 9 Sayı "o Sayı % co z < MU T % Solüsyon Kullanım Öncesi 12 60 4 20 4 20 Solüsyon Kullanım Sonrası 19 95 1 5 co 3 Ay Sonrası 19 95 1 5 RIUS U.V A co co Solüsyon Kullanım Öncesi ' 12 6C 8 40 Solüsyon Kullanım Sonrası 2 10 6 30 8 4G 4 20 3 Ay Sonrası 12 60 8 40 co Solüsyon Kullanım Öncesi 2 10 14 70 4 20 1- i Solüsyon Kullanım Sonrası co 3 Ay Sonrası 7 35 12 60 1 5 20 100

Çürük Aktivitesi Yüksek Olan Bireylerde G. Ü. Dişhek. Fak. Derg., 1995 Tablo 7. Serum Fizyolojik Kullanılan Grubun Tükrük Streptokok Oran ve Dağılımları (n : 20) Sayı <10 7 10 7 -<10 8 10 8 -<10 9 Sayı % Says % Sayı % z < Solüsyon Kullanım Öncesi 15 75 4 20 1 5 MU T Solüsyon Kullanım Sonrası 16 80 3 15 1 5 OT 3 Ay Sonrası 15 75 3 15 2 10 trius Solüsyon Kullanım Öncesi 1 5 3 15 16 80 Solüsyon Kullanım Sonrası 1 5 7 35 12 60 OT OT 3 Ay Sonrası 1 5 4 20 15 75 OT Solüsyon Kullanım Öncesi 4 20 16 80._ MİTİ Solüsyon Kullanım Sonrası 2 10 18 90 OT 3 Ay Sonrası 3 15 17 85 Tablo 8. Sanguinarin İçeren Ağız Çalkalama Solüsyonu Kullanılan Grubun Plak Streprokok Oran ve Dağılımları (n : 20) <10 7 10 7 -<10 8 10 3 - < 10 9 Sayı % Sayı "o Sayı,'o Sayı % OT Solüsyon Kullanım Öncesi 4 20 13 65 3 15, MUT / Solüsyon Kullanım Sonrası 18 90 2 10 OT 3 Ay Sonrası 18 90 2 10 krius Solüsyon Kullanım Öncesi 4 20 7 35 9 45 Solüsyon Kullanım Sonrası 11 55 S 40 1 5 OT OT 3 Ay Sonrası 4 20 11 55 5 25 en Solüsyon Kullanım Öncesi 6 30 12 60 2 10 MİTİ Solüsyon Kullanım Sonrası 7 35 12 60 1 5 OT 3 Ay Sonrası 1 5 14 70 5 25

Çürük Aktivitesi Yüksek Olan Bireylerde G. Ü. Dişhek. Fak. Derg., 199S Tablo 9. Klorheksidin Sçeren Ağız Çalkalama Solüsyonu Kullanılan Grubun Plak Streprokok Oran ve Dağılımları (n : 20) CA < MU T <10 7 10 7 -<10 8 10 s -< I0 9 Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Solüsyon Kullanım Öncesi 1 5 14 70 5 25 Solüsyon Kullanım Sonrası 17 85 2 10 1 5 CA 3 Ay Sonrası 17 85 2 10 1 5 \RIUS Solüsyon Kullanım Öncesi 1 5 11 55 7 35 1 5 ^f Solüsyon Kullanım Sonrası 7 35 11 55 2 10 CO (A CA 3 Ay Sonrası 3 15 11 55 5 25 1 5 Solüsyon Kullanım Öncesi 1 5 14 70 5 25 1 i Solüsyon Kullanım Sonrası 2 10 13 65 5 25 CA 3 Ay Sonrası. 9 45 11 55 Tablo 10. Serum Fizyolojik Kullanılan Grubun Plak Streptokok Oran ve Dağılımları (n : 20) CA z <10 7 10 7 -<10 8 10 3 -<10 9 Sayı Sayı "o Sayı % Sayı /o Solüsyon Kullanım Öncesi 5 25 15 75 MU T Solüsyon Kullanım Sonrası 5 25 14 70 1 5 CA 3 Ay Sonrası 5 25 15 75 krius < CO CA Solüsyon Kullanım Öncesi 1 5 10 50 7 35 2 10 Solüsyon Kullanım Sonrası 1 3 Ay Sonrası 1 5 50 1 CO Solüsyon Kullanım Öncesi 15 75 5 25 5 10 8 50 40 8 10 40 1 Ol Ol MITI Solüsyon Kullanım Sonrası 16 80 4 20 CO 3 Ay Sonrası 15 75 5 25

Cilt 12, Sayı 2 ERTEN CAN, ÖMÜRLÜ, CAN, KUBAŞ TARTIŞMA Hekimliğin en önemli hedefi hastalıkların oluşması ve gelişmesinin önlenmesidir. Bu amaca ulaşmada en emin yol risk grubu bireylerin ortaya çıkarılması için çaba harcanmasıdır. Çürük riski fazla olan bireylerin dişlerinin madde kaybı meydana gelmeden önce belirlenmesi, koruyucu önlemlerin alınması ve bunun bütün topluma uyarlanması dental işlem gereksiniminin azaltılması veya geciktirilmesi hem ağız sağlığı programları ve hem de ülke ekonomisi açısından önem taşımaktadır (16, 20). Diş çürüğü ile ilgili olarak son on yıl içinde yapılan araştırmalarda S. sanguis ve S. mitins'in plak oluşumunun başlangıcında egemen olmalarının yanında S. mutans ve Laktobasillerin çürük başlamasından ve ilerlemesinden sorumlu olan önemli patojen mikroorganizmalar oldukları belirlenmiştir (13). Ülkemizde de çürük ile Streptokoklar arasındaki ilişkileri inceleyen çeşitli çalışmalar yapılmıştır Korunmuş'a göre, Ayhan (11) Streptokokları bakteri plağı ve tükrükten izole ederek türlerini saptayarak koloni sayımlarını yapmıştır. Çalışmasında çürük ile hem bakteri plağı hem de tükrükteki Streptokok türleri arasında bir ilişki bulunmadığını ileri sürmüştür. Bizim çalışmamızda ise Ayhan'ın sonuçlarının tam tersi sonuçlar elde edilmiştir. Gerek bakteri plağı gerekse tükrükte bulunan Steptokokların sayılarının fazla olduğu bireylerde çürük insidansının da yüksek olduğunu saptamış bulunuyoruz. Bu iki çalışmanın sonuçlarının farklı olmasını, Ayhan'ın plak ve tükrük Örneklerini direkt olarak besiyerine ekimlerini yaparken, bizim dilüsyon yöntemini kullanmamıza ve Ayhan'ın bireyleri seçerken çürük aktivitelerini gözönünde bulundurmazken, bizim aktif çürüklü bireylerle çalışmayı yürütmüş olmamıza bağlıyoruz. Korunmuş (11) yaptığı araştırmada çürüklü ve çürüksüz bireylerden aldığı tükrük örneklerinde Streptokokların sayı ve dağılımlarını incelemiş, S. mutans sayılarının çürüklü bireylerde çürüksüz bireylere oranla çok daha fazla olduğunu, dolayısıyla çürük dağılımı ile S. mutans sayısının uyum gösterdiğini saptamıştır. Yaptığımız araştırmanın sonuçları bu çalışmanın sonuçları ile paralellik göstermektedir. Hoover ve To (8) araştırmalarında Klorheksidin içeren ağız çalkalama solüsyonunun tükrük S. mutans ve S. salivarus seviyelerinde azalmaya neden olduğunu, Sanguinarin içeren ağız çalkalama solüsyonunun ise etkisinin yeterli olmadığını ileri sürmüşlerdir. Palcanis ve arkadaşları (18) ise tükrük Streptokokları üzerine Klorheksidinin etkisinin Sanguinarine göre daha fazla olduğunu belirtmişlerdir. Yaptığımız çalışmada hem Klorheksidin hem de Sanguinarin içeren ağız çalkalama solüsyonları kullanılan grupların tükrük ve plak S. mutans ve S. salivarius seviyelerinde önemli bir azalma olduğunu saptadık. Bu iki solüsyonun etkinliklerni karşılaştırdığımızda Klorheksidin'in daha etkili olduğunu, ayrıca hem tükrük hem de plak S. mitis seviyelerinde de azalmaya neden olduğunu belirledik. Bazı araştırmacıların Sanguinarinin etkisini yetersiz bulmalarını bu solüsyonu çok kısa süre kullanmalarına, Klorheksidin ve Sanguinarin ile ilgili başarısız sonuçlar elde eden araştırmacıların bu başarısızlıklarının nedeninin ise bu ajanları jel halinde kullanmalarından kaynaklandığı kanısındayız (8, 18, 19). Diş çürüklerine karşı korunmada tükrük tampon kapasitesinin, akış hızının ve PH'nın önemli rolleri olduğu bilinmektedir (4, 12, 17). Yapılan bu ve buna benzer araştırmalar göz önüne alındığında çürüğün oluşumunda tükrüğün ph'nın, tamponlama kabiliyetinin, akış hızının ve dolayısıyla da plak ph'nın önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle biz de çalışmamızda bireylerin tükrük ve plak ph'larına ve bikarbonat değerlerine kullandığımız antimikrobiyal solüsyonların etkilerini araştırdık. Çalışmamızda elde ettiğimiz sonuçlara göre Sanguinarin ve Klorheksidin içeren ağız çalkalama solüsyonla- S

Çürük Aktivitesi Yüksek Olan Bireylerde G. Ü. Dişhek. Fak. Derg., 1995 rının plak ve tükrük ph'larında yükselmeye neden olduğunu saptarken bikarbonat değerlerinde değişme olmadığını belirledik. Plak ve tükrük ph'larında saptanan bu artışın kullandığımız solüsyonların etkisiyle Streptokokların sayılarında ve dolayısıyla da ürettikleri asitlerdeki azalmaya bağlı olarak meydana geldiği kanısındayız. Çürük olayında etkili olduğu hayvan deneyleri ile kanıtlanmış olan tükrük LDH enzim aktivitesinin insanlardaki etkileri'de çeşitli çalışmalarda araştırılmaktadır (6, 7). Yapılan bu araştırmalar sonucunda LDH enziminin çürük oluşumunun önlenmesinde yardımcı olabileceği izlenimi edinilmektedir. Bu nedenle çalışmamızda kullandığımız antimikrobiyal solüsyonların LDH enzim aktivitesine etkili olup olmadığını araştırdık. Araştırmamızın sonucunda kullandığımız solüsyonların tükrük LDH enzim aktiviteleri üzerine etkisinin bulunmadığını belirledik. Koruyucu dişhekimliği temel anlamda ağız ve diş dokularının sağlıklı yapılarının iç ve dış etkenlerle bozulmasının engellenmesi amacıyla önceden yapılan çeşitli uygulamaları kapsamaktadır. Bu koruyucu uygulamaların büyük bir bölümü çürük ile yakından ilişkili olan bakteri plağı ve tükrükte bulunan mikroorganizmaların faaliyetlerinin engellenmesine yöneliktir. Bu amaçla antimikrobiyal ajanların uygulamaları uzun yıllardan beri yapılmakta ve her geçen gün bu ajanlara bir yenisi eklenmektedir (13, 22). Bütün ilaçlarda olduğu gibi Klorheksidin içeren ağız çalkalama solüsyonlarının da istenmeyen bazı yan etkilerinin olduğu ileri sürülmektedir. Klorheksidinin diş ve yumuşak dokularda renklenmeye neden olduğu, hassas kişilerde ağız mukozasındaki irritasyonun yanısıra ağızda tat değişimi ve parotis bezinde ödeme neden olduğu çeşitli çalışmalarda gözlenmiştir (2, 10). Bizim çalışmamızda ise uyguladığımız bu süre içinde Klorheksidine ait yan etkilere rastlanılmamıştır. Bu durumun nedeni çalışma süresinin uzun olmamasıdır. Yan etkilerinin bulunmaması ve etkinliğinin kullanım süresinin uzaması ile artış göstermesi nedeniyle, Sanguinarinin özellikle mekanik temizleme işlemlerini yapamayacak durumda olan, çürük aktivitesi yüksek, fiziksel ve mental özürlü bireylerde kullanımının yararlı ve iyi bir alternatif olacağı inancını taşımaktayız. SONUÇLAR Çürük aktivitesi yüksek olan bireylerde her iki ağız çalkalama solüsyonlarının kullanımlarına bağlı olarak tükrük ve plak Streptokoklarının sayılarında önemli ölçüde azalma belirlendi. Hem tükrük hem de bakteri plağı içerisindeki Streptokokların sayılarının azalmasına bağlı olarak ürettikleri asitlerde azalma olduğu bu durumun da hem tükrük hem de bakteri plağının ph değerlerinde yükselmeye neden olduğu belirlendi. Sonuç olarak çürük aktivitesi yüksek olan bireylerde yan etkisi bulunmayan Sanguinarinin kullanımının çürük insidansının azaltılmasında yararlı olacağı kanısındayız. KAYNAKLAR 1. Ang., Ö. : Ağız Mikrobiyolojisi, İ.Ü. Tıp Fakültesi Ya yınları İstanbul, 1981. 2. Addy, M., Wade, W., Jenkins. S., Goodfield, S. : Comparison of two commercially available Chlorhexidine mouthrinses : Staining and antimicrobial effect invitro. Clin. Preventive Dent. 11 (5): 10-14, 1989. 3. Clay, W. : Effects of Sanguinarine and SaE on the microbiata associated with the oral cavity, Sanguinaria research : New perspectives. Highlights from a symposium held in Toronto, Ontario, Canada April (25) : 18-22, 1990. 4. Edgar, M. : Saliva : Its secretion, composition and functions. Br. Dent. J., 172 : 305-313, 1992. 5. Fsrdal, O., Turnbull, S. : Review of the literature on use of Chlorhexidine in Dentistry. J.A.D.A., 112: 863-869, 1986.

Cilt 12, Sayı 2 ERTEN CAN, ÖMÜRLÜ, CAN, KUBAR 6. Highman, S., Edgar, W. : Effects of LDH on human dental plaque metabolism. J. Dent. Res., 67 : 279-281, 1993. 7. Highman, S., Edgar W. : Effects of LDH fissur caries in rats. Caries Res., 24 : 39-43, 1990. 8. Hoover, J., To, T. : Efficacy of Chlorhexidine and Sanguinarine mouthrinses on selected salivary microflora. J. Can. Dent. Assoc, 56 : 325-327, 1990. 9. Hunter, H., Banoczy, J., Horowitz, H. t Krasse B., De Liefde, B., O Mullane, D., Poulsen, S., Rise, J. Schro der, U., Valontine, A., Wei, S., Winter, G.: Review of methods of identification of high caries risk groups and individuals. Int. Dent. J., 38 : 177-179, 1988. 10. Jenkins, S., Addy, M., Newcombe, R. : Comparison of two commercially available Chlorhexidine mouthrinses. Clin Preventive Dent., 38: 211-217, 1988. 11. Korunmuş, F.: Diş Çürüğü Olan ve Olmayan Ço cuklarda Oral Streptokokların Dağılımı ve NaF Gar garasının Etkileri. Doktora Tezi. GATA Dişhekimliği Bilimleri Merkezi Pedodonti Bilim Dalı. Ankara 1989. 12. Mandel, D.: The role of saliva in maintaining oral homeostasis. J.A.D.A., 119: 298-303, 1989. 13. Marsh, H. : Antimicrobial strategies in the prevention of dental caries. Caries Res. 27: 73-76, 1993. 14. Me Ghee, I.. Michalek, M., Cassell, H. : Dental Mic robiology. Harper and Row Publichers, Philadelphia, 1982. 16. Newburn, E. : Preventing dental caries : Current and prospective strategies. J.A.D.A., 123: 68-73, 1992. 17. Österberg, T., Landahl, S., Hedegard, B.: Salivary flow, saliva ph and buffering capacity in 70 years old men and women, J. Oral Rehabilitation 11 : 157-170, 1984. 18. Palcanis, K., Formica, J., Miller, R. : Longitudinal evaluation of Sanguinaria : Clinical and microbioloriic studies. Compend. Cont. Educ. Dent., 7: 179-183, 1986. 19. Saxen, L., Niemi, M., Ainamo, I. : Intraoral spread of the antimicrobial effect of Chlorhexidine gel. Scand. J. Dent. Res., 84 : 304-307, 1976. 20. Sims, W.: The interpretation and use of Snyder Tests and lactobacillus counts. J.A.D.A., 80: 1315-1319, 1970. 21. Stecksen-Blicks, C. : Salivary counts of lactobacilli and Streptococcus mutans in caries prediction ScanH. J. Dent. Res., 93 : 204-212, 1985. 22. Vanderas, P. : Bacterio'ogic and non-bacteriologic criteria for identifying individuals at high risk of developing dental caries : A review. J. Public Health Dent., 46 (2) 106-103, 19813. 23. Wilson, R., Ashley. F. : Collection of biochemical analysis of human dental plaque from approximal tooth surfances and comparison with plaque from free smooth surfaces. Archs. Oral Biol., 33 (7) : 473-478, 1988. 15. Moran, 1., Addy, M., Newcombe R. : A clinical trial to assess the efficacy of Sanguinaria Zinc mouthrinse (Veadent) compared with Chlorhexidine mouthrinse fcorsodyl). J. Clin. Periodontol., 15: 612-616, 1988. 10

G. Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt XII, Sayı 2, Sayfa 11-15, 1995 ÇİĞNEMEDE TARAF TERCİHİ VE ELEKTROMYOGRAFİK DEĞERLENDİRİLMESİ Caner YILMAZ**, Suat YALUĞ'*, Engin KOCABALKAN*, Arife DOĞAN* ÖZET Bu çalışmada, lateral çiğneme tercihi belirlenerek, masseter ve anterior temporal kasların çiğneme fonksiyonları sırasında aktiviteleri saptandı. Çiğneme tarafının belirlenmesi ve elektromyografik ölçümleri on denekte 15, 20 ve 25. saniyelerde değerlendirildi. Gözle inceleme lokmanın sağ veya sol tarafta konumlanmasına göre yapıldı. Çiğnemenin tercih edildiği ve edilmediği taraflardaki masseter ve anterior temporal kasların kontraksiyonları yüzey elektrcmyografi ile belirlendi. Sağ yada sol çiğneme tercihi çiğneme karakterinin özelliği olarak bulundu. Anahtar Kelimeler : EMG, Çiğneme. SUMMARY Lateral Preference In Mastication And Electromyographic Evaluation In this study masticatory lateral preference was determined, with the addition of electromyographic activity of the masseter and anterior temporal muscles in chewing. To study concurrence of the side of mastication and electromyographic chewing patterns, ten subjects chewed gum for 15, 20 and 25 s. Visual inspections were done of either right or left side bolus placement. Contraction patterns of the chewing and non-chewing side masseter muscles rnd anterior temporal muscles were appraised by surface electromyography. Right or left lateral preference was an expression of mainly chewing behaviour. Key Words : EMG, Chewing. GİRİŞ Çiğneme, sürekli veya baskın olarak dentisyonun sağ ya da sol tarafıyla gerçekleştirildiğinde, bu, çiğneme tercihi olarak belirlenir (2,3). Çiğneme işlevi çift taraflı oluşabilir jse de gözlenen kişilerin yaklaşık % 78'inin çiğnemenin oluştuğu tercih tarafına sahip olduğu ifade edilmiştir. Bu, normal olarak lateral kayma esnasında en fazla diş kontağının olduğu taraftır. Çiğneme tercih tarafına sahip olmadığı görülen kişiler basitçe bir yandan diğer yana çiğnemelerini değiştirebilirler (9). Keza, her iki yanda eşit olarak artikülasyonun iyi yada kötü olduğu vakalarda çiğneme, genellikle, sağ ve sol taraflarda sıra iie oluşur (6, 10). Lord (7). santral sinir sisteminin herbir kişiye özgü fizyolojik çiğneme modeli oluşturduğunu bildirmiş; Ahlgren (1) de okul çocuğu çiğneme modelini incelediğinde bunun kişinin karak teristiği olduğu sonucuna varmıştır. Moller(8) elevator kasların EMG değerlendirmesi ile yaptığı çalışmasında çiğnemenin dentisyonun sağ ve sol taraflarında eşit olarak gerçekleştiği sonucuna varıp; ancak lokma yer- Gazi Üniversitesi Dişhekimllği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı Araş. Gör. Dr. Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı Öğr. Üyesi Doç. Dr. Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı Öğr. Üyesi Prof. Dr. 11

Çiğnemede Taraf Tercihi G.Ü. Dişhek. Fak. Der., 1995 leşiminin doğrudan gözleminin bu görüşü desteklemediğine işaret etmiştir. Pond ve arkadaşları (10) çiğneme tercih tarafı ile mastikatör disfonksiyonları da kapsayan fsrklı okluzal durumları ilişkilendirdikleri çalışmalarında bu faktörlerin çiğneme tercihini etkilemediğini bildirirken, Goldaracena ve arkadaşları (5) dental çürük varlığının taraf tercihini etkilediğini ifade etmişlerdir. Çalışmamızda çiğneme tercih tarafı ve el kullanımı arasındaki ilişki ve tercih tarafının masseter ve anterior temporal kas aktivitesindeki etkisini araştırmayı amaçladık. Co., Tokyo, Japan) iki kanallı EMG kayıt cihazında yapıldı. Kayıtlar alınırken hastalar sandalyeye başları dik ve desteksiz bir şekilde oturtularak yüzeysel ve toprak elektrotlar yerleştirildi. Elektrotlar aynı tarafta M. Masseter ve M. Tempor.alis Anterior'a yerleştirildi. Verilen işaret ile sakız ağıza yerleştirilip çiğneme yaptırılarak sağ ve sol taraflar için EMG kayıtları 15, 20 ve 25 saniyelerde alındı. Deneklere çiğneme işlemi üçer defa tekrar ettirilip bu ölçümlerin ortalama amplitüd değerleri alındı ve gruplar birbirine göre student t testi ve varyans analizi metodlarıyla istatistiksel olarak değerlendirildi. GEREÇ VE YÖNTEM Diş eksikliği olmayan, periodontal yönden sağlıklı, sistemik veya stomatognatik olarak herhangi bir rahatsızlığı bulunmayan, 22-27 yaşları arasında 10 denek araştırma için gönüllü oldu. 190 mg ağırlığında ve 33X17X3 ebatlarında Vivident (Perfetti Gıda, Türkiye) şekersiz sakız test örneği olarak kullanıldı. Çiğneme tercihinin belirlenmesi çalışmaları: Verilen işaret ile denek, sakızı ağzına yerleştirerek 15 saniye süre ile çiğnedi, bu zamanda çiğneme işlemi durduruldu ve sakızın sağ tarafta mı sol tarafta mı lokalize olduğu gözlendi. Sakız çiğnemeye devam ettirilerek 20 ve 25 saniyelerin sonunda aynı işlem tekrarlanarak lokalizasyon gözlendi. Bu testler sırasında deneklere hangi elini kullandığı ve hangi tarafla çiğnemeyi tercih ettiği sorularak kaydedildi. EMG kayıt çalışmaları : Nöromüsküler aktiviteler sağ ve sol M. Masseter ile M. Temporalis Anterior'da incelendi. Her iki kasta 7 mm çaplı gümüş klorürden yapılmış yüzeysel elektrotlar kullanıldı. Elektromyografik kayıtlar Neuropack 2 (Nihon Kohden BULGULAR Çiğneme tercihinin belirlenmesi çalışmaları: Araştırmaya dahil olan 10 denekte 15, 20 ve 25. saniyelerde çiğnenen sakızın sağ yada sol tarafta konumlanması Tablo l'de gösterilmektedir. Deneklerden dokuzu alışkanlık çiğneme tercihi ve el kullanımını sağ olarak, birisi sol olarak ifade etti. 15. saniyede sağ ve sol taraf tercihi eşit dağılım (% 50 - % 50) gösterdi. 20. saniyede 7 deneğin (% 70) sağda lokmayı konumlandırdığı gözlenirken 3 deneğin (% 30) solda konumlandırdığı gözlendi. 25. saniyede ise 6 deneğin (% 60) sağda, 4 deneğin (% 40) ise solda konumlandırdığı gözlendi. Deneklerden sadece ikisinin her üç süreçte sürekli olarak sağ tarafı kullandığı gözlenirken sürekli sol tarafın kullanıldığı gözlenmedi. 4 deneğin baskın olarak sağ tarafı kullandığı gözlenirken 4 deneğinde baskın olarak sol tarafı kullandığı gözlendi. EMG kayıt çalışmaları : Tablo II; 15, 20 ve 25. saniyelerde deneklerden çiğneme esnasında sağ ve sol masseter ve anterior temporal kaslarından elde edilen EMG değerlerini (milivolt cinsinden) göstermektedir. Bütün çiğneme sürelerinde çiğneme yaptırılan her i.ki taraf masseter ve anterior tem- 12

Cilt 12, Sayı 2 YILMAZ, YALUĞ, KOCABALKAN, DOĞAN poral kasın EMG değerleri karşılaştırıldığında sağ taraf için anlamlı olarak yüksek bulundu (p<0,01). Her iki taraf için kas gruplarının 15, 20 ve 25. saniyelerinde elde edilen EMG değerleri arasında anlamlı fark bulunamamıştır (p>0,05). Denek Tablo I. 15 sn. Sağ Sol 15, 20 ve 25. saniyelerinde çiğnemede lateral tercih ve kullanılan el alışkanlığı. 20 Sağ Çiğneme sn. 25 Sol Sağ sn. Sol Çiğneme Tercihi Sağ Sol Kullandığı El Sağ Sol 1 + + + + + 2 + + + + + 3 + + + + + 4 + + + + + 5 + + + + 6 + + + + + 7 + + + + + 8 + + + + + 9 + + + + + 10 + + + + + Toplam 5 5 7 3 6 4 9 1 9 1 Yüzde 50 50 70 30 60 40 90 10 90 10 Tablo II. 15, 20 ve 25. saniyelerde deneklerden çiğneme esnasında sağ ve sol masseter ve anterior temporal kaslarından elde edilen EMG değerleri ve standart sapmaları (milivolt cinsinden). Çiğneme 15 saniye 20 saniye 25 saniye Tercihi Masseter Anterior Tempora Masseter Anterior Tempora Masseter Anterior Temporal l Sağ Sol Sağ Sol Sağ Sol Sağ Sol Sağ Sol Sağ Sol Sağ Sol 1 0.63 0.48 0.59 0.48 0.6 0.41 0.58 0.56 0.69 0.45 0.58 0.51 2 * 0.63 0.86 0.61 0.66 0.6 0.83 0.69 0.76 0.72 0.87 0.63 0.73 3 * 0.87 0.58 0.7 0.57 0.78 0.53 0.64 0.57 0.84 0.54 0.68 0.54 4 * 0.7 0.55 0.64 0.52 0.76 0.59 0.65 0.61 0.75 0.53 0.65 0.62 5 * 0.79 0.54 0.68 0.56 0.83 0.58 0.68 0.6 0.79 0.57 0.64 0.52 6 0.88 0.61 0.75 0.65 0.89 0.5» 0.76 0.67 0.85 0.65 0.73 0.64 7 * 0.81 0.68 0.74 0.73 0.8 0.59 0.76 0.71 0.81 0.68 0.76 0.63 8 * 0.76 0.57 0.71 0.62 0.74 0.52 0.69 0.61 0.74 0.62 0.68 0.61 9 * 0.7 0.53 0.67 0.6 0.73 0.57 0.64 0.56 0.7 0.56 0.64 0.55 10 0.74 0.5 0.65 0.56 0.7 0.58 0.65 0.52 0.71 0.59 0.66 0.51 9 1 0.751 ±0.038 0.59 ±0.110 0.674 ±0.053 0.595 ±0.073 0.743 ±0.092 0.579 ±0.104 0.674 ±0.055 13 0.617 ±0.074 0.76 ±0.058 0.606 ±0.113 0.666 ±0.051 0.585 ±0.073

Çiğnemede Taraf Tercihi G. Ü. Dişhek. Fak. Derg., 1995 TARTIŞMA Çiğneme işlemi sırasında besin kitlesi küçük parçalara ayrıldığında yutkunmanın refleks bir hareket gibi geliştiği düşünülmektedir. Bu esnada öğütülmüş kitlenin çenenin her iki tarafına dağıtıldığı varsayılır, buradaki taraf tercihi tamamen istem dışı gelişmektedir. Bu olay subkortikal ve nöral işlemler sonucu oluşur. Sensorimotor ve motivasyonel çiğneme davranışları taraf tercihinin oluşmasında etken rol oynar (3). Kişi başlangıçta alınan lokmanın farkına duyusal olarak varabilecek ve sonra istemli yada istem dışı olarak habitüel çiğnemeyi yapar. Bunun sonucunda ortaya çıkan lokma ayrı parçalar halinde değilde bir bütün halinde yutulur. Kohesivliği, homojenliği ve diğer bir çok özellikleri çiğneme sonucunda ortaya çıkan lokmaya benzemesi nedeniyle sakız test örneği olarak seçilmiştir. Ağıza alınan çiğnenmemiş sakız 8 ile 13 saniyede yumuşak çiğnenmiş lokma haline gelir. Bu parametre sakızın büyüklüğü şekli ve yoğunluktaki farklar ile de değişir. İnsanlar yaklaşık olarak 15-25 saniyelik çiğneme periyodundan sonra öğütülmüş gıdayı yutarlar (3, 10). Araştırma bulgularında deneklerin sağ taraflı çiğneme tercihi ve el kullanımı % 90 oranında iken, çiğneme esnasında lokmanın sağ tarafta bulunması % 50 gibi düşük bir orana inmektedir. Bu sonuca göre kişinin kullandığı elden lateral çiğneme tercihinin belirlenmesi mümkün değildir. Nitekim Pond ve arkadaşları [10),aynı sonuca varıp; ilk ve müteakip çiğneme tarafının büyük ölçüde uyumlu olduğunu bildirmişlerdir. Tablo l'de görüldüğü gibi on denekten altısında aynı durumu gözledik; kişiler ilk ve son süreçte aynı taraflarını kullandılar. Deneklere lokmanın neden sol tarafa götürdüğü sorulduğunda, bunun cevabı alışkanlık veya rahatlık şeklinde olmuştur. Araştırmanın birinci kısmında çiğneme tercihleri belirlenen deneklere literatürde tanımlandığı şekilde masseter ve anterior temporal kaslara elektromyografi uygulandı (4, 12). EMG çalışması sonucunda gerek masseter gerekse anterior temporal kas aktivite değerleri alışkanlık çiğneme tercihi ile uyumlu bulundu. Gözle kont- rolde çiğneme tercihinin genelde (% 50-70) sağ tarafla yapıldığı bulgusu dikkate alınırsa bu, çalışan taraf elektromyografisinin daha yüksek amplitüd değerleri gösterdiği bulgusuna varan diğer çalışmalarla uyum göstermektedir (2, 11), sncak, çalışan tarafın değişmesine karşın kontralateral (dengeleyen) taraftaki yüksek değerler Christensen'in (2) belirttiği gibi merkezi belirleyicilere ilaveten çok sayıda periferal faktörlerin çalışan ve dengeleyen tarafta motor ünit başlatma mekanizmasını etkileyebilirliği ile açıklanabilir. Bunlar çalışmamızda da gözlediğimiz alışkanlık çiğneme tercih varlığı olabileceği gibi, okluzal stabilite, gıda lokmasının boyut ve bütünlüğü, kas sarkomer uzunluğu ile ilişkili olarak mandibuler oryantasyonda olabilir (5). KAYNAKLAR 1. Ahlgren, J. : Pattern of chewing and malocclusiorr of teeth. Açta Odont. Scand. 25:3. 1S67 «as quoted" Pond, L.H., Barghi, N., Barnwell, G.M. : Occlusion and chewing side preference. J. Prosthet. Dent., 55 : 493-500, 1986. 2. Christensen, L.V., Radue, J.T. : Lateral preference in mastication : an electromyographic study. J. Oral Rehabil., 12 : 429-34, 1985. 3. Christensen, L.V., Radue, J.T. : Lateral preference in mastication : a feasibility study. J. Oral Rehabil., 12 : 4. Ferrario, V.F., Sforza, C, Miani J.R., A., D'Addona. A., Barbini, E. : Electromyographic activity of human masticatory muscles in normal young people. Sta tistical evaluation of reference values for clinical applications, J. Oral Rehabil., 20: 271-80, 1993. 5. Gcldaracena, P., Rey. R., Martinez, C : Dental caries end chewing side preference in Maya Indians. J. Dent. Res., 63 : 182, 1984. 6. Hannam, A.G., De Cou, R.E., Scorr, J.D., Wood, W.W. : The relationship between dental occlusion, muscle activity and associated jaw movement in man. Arch Oral Biol., 22: 25-31, 1977. 7. Lord, F.P.: Movements of the jaw and how they are effected. Int. J. Orthop. 23 : 1937 «as quoted» Pond, L.H., Barghi, N., Barnwell, G.M. : Occlusion and chewing side preference. J. Prosthet. Dent., 55 : 498-500, 1986. 14

I Cilt 12, Sayı 2 YİLMAZ, YALUĞ, KOCABALKAN, DOĞAN 8. Moller. E. : The chewing apparatus. Açta Physiologica Scandinavica. 69: 75-107, 1966 «as quoted» Christensen, L.V., Radue, J.T.: Lateral preference in mas tication : an electromyographic study. J. Oral Rehabil., 12 : 429-34, 1985. 9. Okeson, J.P. : Management of Temporomandibular Disorders and Occlusion. 2nd Ed., Mosby Co., St. Louis, 1989. 10. Pond, L.H., Barghi, N., Barnwell, G.M. : Occlusion and chewing side preference. J. Prosthet. Dent., 55 : 498-500, 1986. 11. Visser, A., McCarroll, R.S., Oosting, J., Naeije, M. : Masticatory electromyographic activity in healty young adults and myogenous cronimandibular disorder patients. J. Oral Rehabil., 21 : 67-76, 1994. 12. Yılmaz, C, Doğan, A., İki farklı oklüzyona göre ha zırlanan tam protezlerde M. Masseter ve M. Temporalis Anterior aktivasyonlarının elektromyografik olarak incelenmesi, G.Ü. Dişhek. Fak. Derg., 10 (1) : 75-89, 1993. 15

G. Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt XII, Sayı 2, Sayfa 17-22, 1995 PULFASIZ DİŞLERDE DİŞTE OLUŞAN STRES DAĞILIMINA POSTUN ETKİSİ Özgül KARACAEFT, Arife DOĞAN" ÖZET Çalışmada, endodontik tedavi sonrası guttapercha, altın, titanyum ve paslanmaz çelik metalinden yapılmış, post ile desteklenmiş, dört farklı tasarımda oluşturulmuş üst kanin dişe insisopalatinal bölgeden 500 N'Iuk mastikatör yük uygulandı. Dentin ve kemikte oluşan basma, çekme ve makaslama gerilimleri üç boyutlu sonlu elemanlar yöntemi ile incelendi. Sonuçta post uygulanmış üç farklı yapıda, özellikle paslanmaz çelik postta olmak üzere basma ve makaslama gerilimlerinde post uygulanmamış dişe nazaran daha az gerilim olduğu, dört farklı tasarımda ise gerek dentinde gerekse kemikte çekme gerilmelerinin birbirine oldukça yakın olduğu gözlendi. Anahtar Kelimeler temi, post-core sistem. Sonlu elemanlar yön- SUMMARY Effects cf Post On Dentin Stress Distribution In Pulpless Teeth In this study, masticatory loading of 500 N was applied to incisopalatinal regions of maxil- Isry cannies supported with four different post desings (only gutta-percha, gold, titanium and stainless steel) after endodontic treatment. The ccmpressive, tensile and shear stress values existing on dentin and maxillae were analyzed with threedimensional finite element method. Finally, the compessive and shear stress values in three different post desings (gold, titanium and stainless steel), especially in the stainless steel post, were found to be smaller than the values in only gutta-percha applied tooth. Also, the stress distribution values, determined both in dentin and in bone (maxillae) on four different pest desings, were nearly the same. Key Words core system. Finite element method, post- GİRİŞ Endodontik terapinin etkinliğinin artışına paralel olarak bu tür dişlerin restorasyonu, postcore sistemleri ile yaygın olarak gerçekleştirilmektedir. Post-core restorasyonlarda post kök kanalına yerleştirilir ve core yapısına apikal bir uzantı ile tutunup prepare dişe benzeyen koronal kısmı desteklenir (14). Restore edilen dişin kök kanalına post yerleştirilmesinin amacı; oklüzal kuvvetleri kök boyunca dağıtmak ve koronal diş yapısı ve kron restorasyonunun retansiyonu için core'un tutuculuğunu sağlamaktır (1, 2, 6, 18). Ancak post yerleşimi için dentin yapısının fazla kaldırılması halinde dişin okiüzal kuvvetlere karşı direnci azalır ve diş kırılabilir (1). Bender ve Freedland (3) kök kırıklarının hem kanalın fazla preparasyonu hem de postun aşırı kuvvetle yerleştirilmesi nedeniyle oluştuğunu belirtmişlerdir. Korcnol ve radiküler stabiliz.asyon için üç farklı görüş vardır. İlki dişin karşıt okiüzal kuv- G.Ü. Dişhek. Fak. Protetik Diş Ted. Anabilim Dalı Dr. Araş. Gör. G.Ü. Dişhek. Fak. Protetik Diş Ted. Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. 17