Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 483 - ehir Taknlar ve Etkileri: 19 Haziran 2010 Denizli Takn Örnei Doç. Dr. Mahmud GÜNGÖR 1, Doç. Dr. Mahmut FIRAT 2, Jeoloji Yük. Müh. Mustafa KAYA 3 1 Denizli Belediyesi / Pamukkale Üniversitesi naat Müh.Böl., Denizli mgungor@pau.edu.tr 2 nönü Üniversitesi naat Mühendislii Bölümü, Malatya, mahmut.firat@inonu.edu.tr 3 Denizli Belediyesi Su ve Kanalizasyon leri Müdürlüü,Denizli ÖZET Bu çalmada, ehir merkezinde meydana gelen taknlar ve etkilerinin deerlendirilmesi amaçlanmtr. Bunun için, 19 Haziran 2010 ylnda Denizli merkezde meydana gelen takn, taknn sebepleri ve ortaya çkan etkileri detayl bir ekilde incelenmitir. Devlet Meteoroloji leri kaytlarna bakldnda, Denizli merkeze 19 Haziran 2010 tarihinde yaklak 1 saat süren iddetli saanak sonucunda 52.0 kg/m 2 ve gün içerisinde toplamda 57.6 kg/m 2 ya dümütür. Bu saanak srasnda 5 dakika süreli yan iddeti 127.2 mm/saat olarak tespit edilmitir. Denizli merkezde iddetli saanaklardan sonra takn zararlarn en aza indirmek ve sular tahliye etmek için Devlet Su leri tarafndan farkl noktalarda 1000 yllk tekrarlanma periyoduna sahip debilere göre slah kanallar ina edilmitir. Ancak 19 Haziran 2010 tarihli saanak sonucunda memba kesimlerde toplanarak gelen yüzeysel sular bu kanallara smam ve mansapta yer alan yerleim bölgelerini etkilemitir. Yerleim bölgelerinde, yol üst ve alt yaps, slah kanallar ve evlerin bodrum katlar zarar görmütür. Yerinde yaplan incelemelerde özellikle baz takn kanallarnn ykld, üst yapda yollarn zarar gördüü, evlerin bodrum katlarn su basmas sonucu dorudan mal kayb yaand görülmütür. Membadan toplanarak gelen yüzeysel sularn debilerinin, daha önceden ina edilen takn koruma ve slah kanallarnn kapasitelerinin oldukça üzerinde olduu görülmütür. Buna ramen ina edilen bu kanallar ehir merkezinde meydana gelen iddetli saanak yan, çevreye daha fazla zarar vermesini engellemitir. Bu çalmada, Denizli merkezde bundan sonra bu ve benzeri iddetli yalar sonrasnda meydana gelebilecek taknlarn etkilerinin daha aza indirilmesi için alnmas gereken tedbirler önerilmitir. Anahtar Kelimeler: ehir taknlar, takn zararlar, Denizli, ya City Floods and Impacts: June 19, 2010 Denizli Flood Sample ABSRACT In this study aims to evaluate the floods occurred in cities and theirs impacts. For this aim, June 19 2010 flood and its reasons and impacts were investigated. In Denizli, Meteorological Station measured 52.0 kg/m 2 precipitation because of severe thunderstorm occurred on June 19 and continued 1 hours. The intensity of 5 min. precipitation was determined as 127.2 mm/h. The flood protection structures designed using discharges having 1000 years recurrence period by State Water Works to reduce the effects and damages of floods in the center of Denizli. However, surface runoff collected from upstream of flood protection channel reached to the flood channels. It was seen that the design capacity of these channels were not
- 484 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon sufficient to carry these runoff and the flood waters affected the military zone. Moreover, the residential areas, roads, infrastructure system, flood protection channels and buildings were also suffered during this flood. Especially, it was seen that some of the flood protection channels was collapsed and loss of property was occurred. It was seen that design capacity of flood control structures was exceeded. However, damage and negative effects of intensive precipitation was prevented by flood control channels in center of Denizli. In this study, some suggestions were proposed in order to reduce the effect of flood in Denizli after heavy precipitation. Keywords: City Floods, flood damage, Denizli, precipitation 1. Giri Bir havzada meydana gelen iddetli saanak ya sonucunda, bir nehir veya dere yatandaki mevcut su miktarnn, hzla artmas ve yatak çevresinde yaayan canllara, arazilere, mal ve mülke zarar vermesi olay takn olarak ifade edilir. Takn, insanlarn yaamlarn etkileyen, can ve mal kaybna neden olan, tarm arazilerine ve çevreye zarar veren doal bir afettir. Günümüzde ksa süreli ve iddetli yalar sonucunda, drenaj sistemlerindeki kapasite yetersizlikleri, eimli ve geçirimsiz bölgelerden geçen sularn toplanarak aka geçen sularn drenaj kanallarn tkamas ve takn yataklarnn kapatlmas gibi sebeplerden dolay taknlar meydana gelmekte ve zararlar ortaya çkmaktadr. Ayrca, doal yapnn tahribat, çarpk kentleme, dere yataklarndaki yaplamadan dolay gün geçtikçe takn olaylarnn neden olduu zararlar artmakta, can ve mal kaybna yol açan felaketler daha sk görülmektedir. Ülkemizde yaplan aratrmalar sonucunda, topraklarmzn, %57 sinin az iddetli, %22 sinin iddetli su erozyonunun etkisi altnda olduu, bunun sonucunda da, tanan iri malzeme dnda, ylda 300 milyon m 3 ince malzemenin de akarsularmzla tand görülmektedir. Denizli ilinde zarar oluturan taknlar, 1957, 1975, 1990, 1995, 1999, 2005 ve 2010 tarihlerinde meydana gelmitir. Bu taknlar sonucunda, yollarn kaplama ve bordürlerinde, menfezlerde, içme suyu isale hattnda ve dier altyap tesislerinde ve yerleim yerlerinde büyük çapta hasarlar meydana gelmitir. Bu çalmada, Denizli ilinde 19 Haziran 2010 tarihinde meydana gelen ksa süreli ve iddetli saanak sonucunda oluan takn ve zararlar incelenmitir. Denizli merkezde bundan sonra bu ve benzeri iddetli yalar sonrasnda meydana gelebilecek taknlarn etkilerinin daha aza indirilmesi için alnmas gereken tedbirler önerilmitir. 2. Denizli de Daha Önce Meydana Gelen Önemli Takn Olaylar Denizli ili, Ege ile ç Anadolu Bölgeleri arasndaki geçi bölgesinde yer almakta ve iklimsel karakter olarak daha çok karasal iklim özelliklerine sahiptir. Denizli (DM) kaytlarna göre yllk ortalama ya 550 557 mm civarnda deimektedir. Büyük Menderes havzasnda bulunan ve takn oluturan yan dereler, Denizli nin güney, güneydou ve güneybatsnda yer almakta olup il merkezini etkilemektedir. Takn alanlarnda güney-bat ve kuzey-dou yönlerinde ortalama eim % 8 civarndadr. Bu yan derelerin çk kesimlerinde yerleim yerleri mevcut olup, daha aa kesimlerinde Çürüksu ve Gökpnar çayna yakn yerlerde ise, tarm arazileri bulunmaktadr. Denizli merkezinde takna sebep olan yandereler ile ilgili bilgiler ekil 1 de verilmitir (DS 212.ube Raporu). Takn zararlarn azaltmak ve takn sularn tahliye etmek amacyla Devlet Su leri tarafndan ina edilen slah ve derivasyon kanallar ve tasarm debileri; Gümüçay Islah Kanal (Q 1000 =72 m 3 /s), Kuruçay Derivasyon Kanal (Q 1000 =42 m 3 /s), Kocadere Derivasyon Kanal (Q 1000 =26 m 3 /s), Kemer Dere Islah Kanal (Q 1000 =15 m 3 /s), Kla Deresi (Q 1000 =12 m 3 /s), Zindan Deresi (Q 1000 =36 m 3 /s) eklindedir. Denizli merkezde 19 Haziran 2010 tarihinde yaklak 1 saat süren iddetli saanak meydana gelmi ve Denizli meteoroloji istasyonundan alnan kaytlara göre saanak sonucunda 53.6 kg/m 2 ve gün içerisinde toplamda 62 kg/m 2 ya dümütür. Bu saanak srasnda 5 dakika süreli yan iddeti 127.2 mm/saat olarak tespit edilmitir. ekil 1 den de görüldüü gibi, Deirmendere, Domuzini deresi ve Kla deresinden gelen sular mansapta yer alan Kuruçay derivasyon kanalna gelmektedir. Ayrca Kuruçay derivasyon kanalnn memba kesiminde askeri alanda toplanan yüzeysel sular da bu kanala boalmaktadr.
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 485 - Denizli ilinde 2010 ylnda meydana gelen takn olayndan önce çeitli dönemlerde zarar oluturan taknlar gözlenmitir. 1957, 1975, 1990, 1995, 1999 ve 2005 tarihlerinde meydana gelen taknlar sonucunda, yollarn kaplama ve bordürlerinde, menfez ve köprülerde, içme suyu isale hattnda ve dier altyap tesislerinde, ekili tarm arazilerinde ve yerleim yerlerinde büyük çapta hasarlar meydana gelmitir (Güngör ve Frat, 2006). 1957, 1975 ve 1990 taknlarna ait kaytlar mevcut olmadndan meydana gelen zararlarn boyutlar kesin olarak bilinememektedir. 8 Temmuz 1995 tarihinde yaklak 4 saat aralksz devam eden ve tekerrür süresi yönünden kadastrafol boyutta olduu belirlenen saanak sonucunda 105.6 mm ya kaydedilmitir. 10 Temmuz 1995 tarihinde 18:20 24:00 saatleri arasnda 62,6 mm ya kaydedilmi, yan balamasndan itibaren 80 dakika içerisinde düen ya miktar 57.5 mm olarak belirlenmitir. Meydana gelen bu takn srasnda; 200 civarnda konut, iyeri ve fabrika takndan zarar görmütür. Ayrca, il merkezinde Dokuzkavaklar, Bakrl, Merkezefendi, Karaman, ncilipnar ve Fatih mahallelerinde etkili olan sel sular Denizli-Aydn karayolunda ve ehir içinde ulam olumsuz yönde etkilenmitir. 23 Austos 1999 tarihinde 18.00 21.00 saatleri arasnda iddetli saanak ya meydana gelmi ve ilk 45 dakika içinde m 2 ye 50 kg ya dümütür. Ya sonucunda Gümüçay deresinde Q 500 =65,3 m 3 /s ve Q 1000 =71,3 m 3 /s üzerinde takn debisinin geçtii belirlenmitir. 1995 takn, askeri sahadan geçen Kuruçay derivasyon kanalnn henüz yaplamamas nedeni ile Denizli merkezinde etkili olmutur (Güngör ve Frat, 2006). 1999 takn sadece Gümüçay deresi ve kollarnda etkili olmu, Denizli il merkezinin yukar ksmndan gelen ya sular, Kuruçay derivasyon kanalnda toplanarak Gümüçay deresine aktarlmtr. Takn sularnn geçtii yollarda kaplama ve bordürler yer yer tahrip olmu, Denizli-Aydn karayolunun kuzeyinde bulunan Eskihisar, Bozburun ve Goncal köylerine ait yaklak 800 dekar ekili alana zarar vermitir. 29 Mays 2005 tarihinde Denizli de ani ve iddetli saanak ya meydana gelmitir. Ani ve iddetli meydana gelen ve takna sebep olan bu ya, özellikle Çamlk bölgesinde ve Baba Beldesinde etkili olmu ve büyük çapta zarara yol açmtr. Çamlk bölgesinin üst ksmlarnda bulunan Kla deresinden, Baba Belde sinin üst ksmlarnda bulunan Cevizli ve Kapz derelerinden ve özellikle de Devrent deresinden gelen sel sular takna sebep olmutur (Güngör ve Frat, 2006). 3. 19 Haziran 2010 Takn ve Etkileri 19 Haziran 2010 günü meydana gelen saanak ile birlikte Kla deresinin 1000 yllk tekrarlanma periyoduna sahip tasarm debisinden daha büyük bir debi (12 m 3 /s den daha büyük bir debi) toplanarak Kuruçay derivasyon kanalna girmitir. Ayrca askeri bölgeden gelen yüzeysel aklarn da katlmasyla birlikte Kuruçay Derivasyon kanalnda toplanan sular aka devam etmitir. Kla deresine kapasitesinin üzerinde gelen ve smayan sular, Kla deresi yatanda ve çevresinde, Kuruçay derivasyon kanal balangcnda, askeri saha içerisinde ve çevresinde zarar meydana getirmitir (Foto 1, 2, 3). Foto 1: Takn sonras Kuruçay Derivasyon Kanal Balangc
- 486 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon ekil 1. Takn slah kanallar ve dereler Foto 2: Takn sonras Kuruçay Derivasyon Kanal, Askeri Saha içi
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 487 - Foto 3: Takn sonras Kuruçay Derivasyon Kanal Çökeltim Havuzu Dier taraftan, Kuruçay, Kla deresi ve askeri bölgeden gelen ve Kuruçay Dersivasyon kanal ile aa kesime iletilen sular, Kuruçay Dersivasyon kanalnn memba kesiminde yer alan Zindan deresi, Kemer dere ve Kocadere den gelen sular ile birlemektedir. ekil 1 de görüldüü gibi, Kocadere den tanan sular mansapta yer alan Zindan deresine gelmekte ve Kuruçay Derivasyon kanalna ulamaktadr. Ayrca, Kocadere ya havzasnn sularnn bir ksm da Kemerdere ye mansaplanmaktadr. Servergazi Mahallesi içinden geçen Kemerdere de toplanan sular yine Kuruçay derivasyon kanalna boalmaktadr. Kocadere Ya Havzas n Bölen Orman Yolunda takn sonras ortaya çkan durum Foto 4 te gösterilmitir. Foto 4: Takn Sonras Kocadere Ya Havzas n Bölen Orman Yolu 19 Haziran 2010 günü meydana gelen saanak ile birlikte, Servergazi Mahallesi içinden geçen ve Kocadere ya havzasnn sularnn bir ksmn da alan Kemerdere de kapasitesinin üzerinde yani Q 1000 =15 m 3 /s nin üzerinde olduu su topland görülmütür. Dier taraftan Kocadere ya havzasnn toplad ya sularnn yine Kocadere nin kapasitesinin üzerinde olduu gözlemlenmitir. Kocadere toplanan ve Q 1000 =26 m3/s nin üzerinde olan sular ile birlikte mansap kesimde yer alan Zindan deresine kapasitesinin üzerinde (Q 1000 =36 m 3 /s) üzerinde su gelmitir. Zindan deresinin tad sular mansapta yer alan Kuruçay Derivasyon kanalna iletilmitir. Takn annda Kuruçay Derivasyon Kanal Zindan Dere Balants noktasnn görünümü Foto 5 te verilmitir.
- 488 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon Foto 5: Kuruçay Derivasyon Kanal Zindan Dere Balants Foto 6: Gümüçay Islah Kanal Kaynarca Köprüsü (Takn Sonras)
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 489 - Bütün bu derelerden gelen sularn toplanmasyla, Kuruçay Derivayon Kanalnda kanal Kapasitesi nin (Q 1000 =42 m 3 /s), üzerinde su gelmi ve toplanan su Gümüçay slah kanalna ulam ancak, kanaldan taan sular çevreye yaylarak takn zararlar oluturmutur.gümüçay Islah Kanal kendi ya havzasndan gelen su, Kuruçay Derivasyon Kanal ndan gelen suyla birlikte kapasitesinin (Q 1000 =72 m 3 /s) üzerine çkm ve taan su çevresinde takn zararlar oluturmutur. Ayrca, slah kanalnn Bozburun köprüsüne ulat kesimdeki deiik noktalarnda sa ve sol sahilde duvar yklmalar ve oyulmalar olumutur. Takn sonrasnda Gümüçay Islah kanal ve çevresinde meydana gelen zararlar Foto 6 ve 7 de gösterilmitir. Foto 7: Takn Sonras meydana gelen zararlar Sonuçlar ve Öneriler Bu çalmada, Denizli ilinde 19 Haziran 2010 tarihinde meydana gelen ksa süreli ve iddetli saanan sebep olduu takn ve etkileri incelenmitir. Bakldnda taknlar üzerinde iddetli yalarn yan sra insan faktörünün önemli bir etkisi olduu görülmektedir. Yukarda detayl bir ekilde verildii gibi Denizli il merkezinde bir çok bölgede geçen yan
- 490 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon derelerin varl takn oluturma potansiyeline sahiptir. Bu derelerde yaplan slah çalmalar ve takn koruma kanallarn ina edilmesi ile de ksa süreli iddetli saanaklarn daha az zararla atlatlmas etkisi büyük olmutur. Ancak, Denizli ilinde meydana ve gelebilecek taknlar ve sonucunda oluabilecek zararlar en aza indirmek için aada sralanan hususlarn dikkate alnmas gerekmektedir. Denizli l Merkezini etkileyen yanderelerin ya havzalarnn bitki örtüsünün daha da iyiletirilmesi ve korunmas. Daha önce DS tarafndan yukar havzalarda yaplan tersip bentlerinin ve slah sekilerinin yeniden gözden geçirilmesi gerekirse kapasite ve saylarnda iyiletirmelerin yaplmas. Dere yataklarnn slah ve slah yaplm yan derelerin periyodik temizlik ve bakmlarnn yaplmas Gümüçay Islah Kanal nn bozulan kesimlerinin onarlmas Dere yataklarnn çöp, moloz vs. atklarla doldurulmamas Meskun mahalde yamursuyu ebekesinin acilen tamamlanmas Dere yataklarnn asla imara açlmamas, daha önce açlm ise, kamulatrma ile mutlak surette boaltlarak takn yatann yeniden düzenlenmesi Kaynaklar Güngör, M., Frat, M. Türkiye de Takn Afetleri Ve Denizli Örnei, 1. Takn Sempozyumu, Bildiriler Kitab, 107-115, Ankara, 2006. DS 212.ube Raporu: Denizli il merkezi 19.06.2010 tarihinde meydana gelen takn özet raporu (yaynlanmam rapor)