Selçuk Üniversitesi öğrencileri arasında astım ve astım semptom prevalansı

Selçuk Üniversitesi öğrencileri arasında astım ve astım semptom prevalansı Turgut Teke, Faruk Özer Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya Amaç: Bu çalışma, Selçuk Üniversitesi öğrencilerinde, astım prevalansının ve astım gelişimini etkileyen risk faktörlerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Yöntem: Çalışma, 2003 2004 eğitim-öğretim yılında Konya kent merkezindeki fakülte ve 4 yıllık yüksekokulların 1. sınıfındaki 8110 öğrencinin 4504 üne ECRHS protokolüne dayanılarak hazırlanan yazılı anket uygulaması ile yapıldı. Bulgular: Çalışmaya alınan 4433 öğrencinin % 52.4 ü erkek, % 47.6 sı kız ve genel yaş ortalaması 19.2±1.5 idi. Çalışmada; şimdiki (current) astım % 1.6, yaşam boyu (kümülatif) astım % 2.7, astım benzeri semptom varlığı % 38 olarak bulundu. Son 12 aydaki hışıltılı solunum, hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı ve nezle-grip olmadan olan hışıltılı solunum prevalansları sırasıyla % 20.5, % 9.5 ve % 7.8, gece uykudan göğüste sıkışma hissi, nefes darlığı, öksürük atağı ile uyanma oranları sırasıyla % 11.1, % 8.5 ve % 19, son 12 ayda astım atağı geçirme ve halen astım için tedavi kullanma oranları % 1.3 ve % 0.8 bulundu. Allerjik rinit oranı ise % 11 idi. Sonuç: Bu çalışmada, önceki çalışmalarla uyumlu olarak ailesel atopi, allerjik rinit ve sigara faktörlerinin astım gelişiminde risk faktörleri olarak rol oynayabileceği belirlenmiştir. Çalışmamızda saptanan bulguların ülkemizde üniversite öğrencilerinde yapılan diğer çalışmalarda bildirilen verilerle uyumlu olduğu gözlenmiştir. Türkiye nin tüm bölgelerinden deneklerin katıldığı çalışmamızda elde edilen verilerin astım ile ilişkili ulusal raporlarının hazırlanmasında yararlı olacağı kanısındayız. Anahtar kelimeler: Astım prevalansı, ECRHS, üniversite öğrencileri, risk faktörleri Asthma and asthma related symptoms prevalence in Selçuk University students Objective: This study was performed in the students of Selçuk University, for purpose of determining the prevalence of asthma and the effect of risk factors on the development of asthma. Methods: The data were collected through the application of the modified ECRHS questionnaire to 4504 subjects from the selected 8110 students in the city of Konya. Results: Of the 4433 students (19.2±1.5 years) enrolled in the study, 52.4% were males. Current asthma prevalence was 1.6%, cumulative asthma prevalence was 2.7% and prevalence of asthma like symptoms was 38% in this study. Prevalences of wheezing, wheezing associated with shortness of breath and wheezing without cold were found to be 20.5%, 9.5% and 7.8%, respectively. Asthma attack within previous 12 months and use of asthma medicine rates were found 1.3% and 0.8%. Conclusion: Family history of atopy, allergic rhinitis and smoking may play role as risk factors for developing asthma. Our study has showed that the prevalence of asthma in the university students in Konya is concordant with the previous findings reported in some studies performed in the other university students of our country. Our results will be useful the reveal the epidemiology of asthma of our country. Key words: Asthma prevalence, ECRHS, university students, risk factors :13-21 Astım dünyanın hemen her bölgesinde ve her yaş grubunda görülebilen kronik enflamatuar bir hava Yazışma adresi: Dr. Turgut Teke, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya e-posta: turgutteke@hotmail.com yolu hastalığıdır (1). Her yaş grubunda rastlanabilen astımın tedavisine yönelik gelişmeler olmasına rağmen astım sıklığı giderek artma eğilimi göstermektedir (2,3). Dünya üzerinde yaklaşık 300 milyon astımlı olduğu ve bu sayının 2025 yılında 400 milyona ulaşabileceği tahmin edilmektedir (4). 13

Astım prevalansı coğrafi bölgelere ve toplumlara göre farklılık göstermekte olup prevalans % 1 ile % 30 arasında değişmektedir. Ülkeler arasında farklılıklar olduğu kadar, aynı ülke içinde bölgeler arasında da farklılıklar söz konusudur (1,5). Modern toplumlarda artan hava kirliliği, allerjen miktarında artma, çocukluktaki enfeksiyonlar, kapalı ortamlarda yaşanması, azalan egzersiz, sigara, diyet ve genetik faktörler bu farklılıktan sorumlu tutulmaktadır (6). Batı Avrupa ülkelerinde astım prevalansı % 5-10 düzeylerinde iken prevalansın Türkiye de çocuklarda % 5-8, erişkinlerde ise % 5 in altında olduğu kabul edilmektedir (7). Astım klinik bir teşhistir ve yaygın kabul gören uluslararası bir tanımı yoktur. Tanı için altın standardının olmaması, epidemiyolojik çalışmalarda astımın mevcudiyetini belirlemeyi zorlaştırmaktadır. Astımın öksürük, hırıltılı solunum, dispne gibi semptomları nonspesifiktir. Hava yolu hiperreaktivitesi karakteristik olmasına rağmen tanı için spesifik ve yeterli değildir (8). Fazla sayıda bireyle yapılan çalışmalarda astım tanısı koyabilmek için sorgulama formları gibi daha sınırlı sayıda veri içeren yöntemlere gerek vardır (9,10). Prevalans saptanması amacıyla yapılan çalışmalarda en yaygın yöntem anket uygulanmasıdır. Anket çalışmalarında, sorgulama formlarındaki değişiklikler ve yöntemdeki farklılıklar, değişik zaman kesitlerinde ve değişik toplumlarda elde edilen sonuçların karşılaştırılmasını zorlaştırmaktadır (11). Bu nedenle hem çocuk hem de erişkin yaş grup çalışmalarında kullanılmak üzere standardize anket formları geliştirilmiştir. Bunlardan çocuklar için geliştirilen yöntem ISAAC (The International Study of Asthma and Allergies in Childhood), erişkin yaş grupları için geliştirilen ise ECRHS (European Community Respiratory Health Survey) protokolü olarak bilinmektedir (5,12). Bu çalışmada; ECRHS yöntemi kullanılarak Türkiye nin değişik bölgelerinden gelen Selçuk Üniversitesi birinci sınıf öğrencilerinde, astım ve astım benzeri semptomların yaygınlığının ve astım gelişimini etkileyen risk faktörlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem Çalışma Populasyonu Bu çalışmaya, 2003 2004 eğitim-öğretim yılında Selçuk Üniversitesi nin Konya kent merkezinde bulunan fakülte ve 4 yıllık yüksekokullarında 1. sınıfta öğrenim gören 8110 öğrencinin alınması hedeflenmiştir. Öğretim süresi 4 yıldan az olan ve Konya kent merkezi dışında öğrenim gören öğrenciler çalışmaya alınmamıştır. Çalışma Planı Bu çalışma, Kasım-Aralık 2003 tarihinde Selçuk Üniversitesi birinci sınıf öğrencilerine yönelik modifiye ECRHS faz I anket formu kullanılarak yapılan Cross-Sectional anket çalışması olarak planlandı. Anketler, uygulama tekniği konusunda hazırlık eğitimi almış Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi bünyesinde faaliyet gösteren İLAR kamuoyu araştırma birimi nde çalışan 20 anketör tarafından uygulandı. Anketörlerin görevi anket formlarını ulaştıkları öğrencilere dağıtıp cevaplanmış formları toplamaktı. Öğrencilerden soruları anladıkları şekilde cevaplamaları istendi. Anket formlarındaki yanıtlanmamış sorular hayır cevabı verilmiş olarak kabul edildi. Anket Formu Çalışmada ECRHS faz I anket formu esas alınarak oluşturulan modifiye anket formu kullanıldı. Orjinali İngilizce olan ECRHS faz I anketi Türkçe ye çevrildi. Standart ECRHS faz I anket formundaki sorular, astım ve astım semptomları olan hışıltılı solunum, nefes darlığı, göğüste sıkışma hissi ve öksürük atağı ile ilgili sorulardır. Astım ve astım benzeri semptomları saptamak üzere bu çalışmada kullanılan modifiye anket formuna standart anket formundaki sorulara ek olarak; Yaşamınızın herhangi bir döneminde astım atağı geçirdiniz mi?, Anne, baba ve kardeşler gibi birinci derece akrabalarınızda allerjik hastalık ve/veya belirtiler var mı? soruları eklenmiştir. Ayrıca, öğrencilerin doğum yerlerini, yaşadıkları şehirleri ve sigara içme öyküsünü araştıran sorular da yer almıştır. Çalışmada kullanılan anket formu Tablo 1 de yer almaktadır. 14

Tablo1. Çalışmada kullanılan modifiye anket formu 1. Hiç son 1 yıl içerisinde göğsünüzde herhangi bir nedenle hışıltılı veya hırıltılı solunum (nefes alıp verirken göğüste hırıltı veya hışıltı) olduğunu fark ettiniz mi? 1a. Göğsünüzden gelen bu sesle birlikte nefes darlığınız oldu mu? 1b. Göğsünüzden gelen bu sesleri, grip veya nezle olmadan da duymuş muydunuz? 2. Hiç son 1 yıl içerisinde gece uykunuzdan göğsünüzde sıkışma hissi ile uyandığınız oldu mu? 3. Hiç son 1 yıl içerisinde gece uykunuzdan nefes darlığı ile uyandığınız oldu mu? 4. Hiç son 1 yıl içerisinde gece uykunuzdan öksürük atağı ile uyandığınız oldu mu? 5. Hiç son 1 yıl içerisinde Astım atağı geçirdiniz mi? 6. Yaşamınızın herhangi bir döneminde Astım atağı geçirdiniz mi? 7. Halen Astım için herhangi bir ilaç kullanıyor musunuz? (inhalerler, aerosoller, spreyler, şuruplar veya tabletler gibi) 8. Alerjik nezleniz (saman nezlesi) var mı? 9. Anne, baba ve kardeşler gibi birinci derece akrabalarınızda alerjik hastalık ve/veya belirtiler var mı? (astım ve/veya saman nezlesi ve/veya ekzama) Anket Formunun Değerlendirilmesi Soru 1, 2, 3, 4 den en az birisine evet cevabı verenler astım benzeri semptomu olanlar olarak değerlendirildi. Soru 5 ve/veya soru 7 ye evet cevabı verenler şimdiki (current) astım olarak değerlendirildi. Soru 6 ya evet cevabı verenler yaşam boyu (kümülatif) astım olarak değerlendirildi. Soru 8 e evet cevabı verenlerde allerjik rinit olduğu kabul edildi. Soru 9 a evet cevabı veren öğrencilerin ailesel atopi hikâyesinin pozitif olduğu kabul edildi. Öğrenciler bölgesel farklılıklar incelenmek üzere, doğum yerleri ve daha önce yaşadıkları iller dikkate alınarak, İç Anadolu, Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu olmak üzere Türkiye nin 7 ayrı coğrafi bölgesine göre gruplandırılarak değerlendirildi. Ayrıca risk faktörlerinden cinsiyet, sigara alışkanlığı, ailesel atopi ve allerjik rinitin astım prevalansı ve astım semptom oranlarına etkisi değerlendirildi. İstatistiksel Analiz Veriler kişisel bilgisayarda SPSS 11.5 for Windows istatistik programında analiz edildi. Verilerin tutarlılık ve doğruluk kontrolleri yapıldıktan sonra frekans dağılımları alındı. Çalışma populasyonunda cinsiyet, sigara alışkanlığı, ailesel atopi ve allerjik rinit gibi risk faktörlerinin astım ve astım semptomlarına olan etkisi lojistik regresyon analizi ile değerlendirildi. Öğrencilerin yaşadıkları bölgelerin karşılaştırılması ki-kare testi ile değerlendirildi. Değerlendirmelerde anlamlılık sınırı olarak P<0.05 kabul edildi. Bulgular Çalışmaya, 8110 öğrenciden ulaşılabilen ve çalışmayı kabul eden 4504 öğrenci katıldı. Anket sonrası yabancı uyruklu olduğu anlaşılan 71 öğrenci değerlendirmeye alınmadı. Değerlendirmeye alınan 4433 öğrencinin 2317 si erkek (% 52.4), 2108 i kızdı (% 47.6). Öğrencilerin yaşları 16 ile 32 arasında değişmekteydi (ortalama 19.2±1.5). Ortalama yaş erkeklerde 19.4±1.4, kızlarda 19±1.5 idi. Olguların % 29.6 sı sigara içmiş, % 70.4 ü ise sigara içmemişti. Sigara içme oranı erkeklerde % 38.5, kızlarda % 19.8 idi. Öğrencilerin 488 inde (% 11.0) allerjik rinit, 1050 sinde (% 23.7) anne, baba ve kardeşler gibi birinci derece akrabalarında allerjik hastalık öyküsü mevcuttu. Allerjik rinit oranı kızlarda % 12.9, erkeklerde % 9.3 olarak bulundu. Öğrencilerin cinsiyet, yaş, geldikleri bölge, ailesel atopi ve allerjik rinit durumlarına göre dağılımları Tablo 2 de belirtilmiştir. Çalışmamızda son 12 ay içinde hışıltılı solunum oranı % 20.5, hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı oranı % 9.5, nezle-grip olmadan olan hışıltılı solunum oranı % 7.8 olarak bulundu. Son 12 ay içinde nefes darlığı ile uykudan uyanma % 8.5, göğüste sıkışma hissi ile uykudan uyanma % 11.1, öksürük atağı ile uykudan uyanma % 19.0 olarak belirlendi. Astım atağı geçirme ve astım için ilaç kullanma oranları ise sırasıyla % 1.3 ve % 0.8 idi. Çalışmamızda yaşam boyu (kümülatif) astım prevalansı % 2.7, şimdiki (current) astım prevalansı % 1.6 ve astım benzeri semptom prevalansı % 38.0 15

Tablo 2. Öğrencilerin cinsiyet, yaş, geldikleri bölge, ailesel atopi ve allerjik rinit durumlarına göre dağılımları Cinsiyet n % Erkek 2317 52.4 Kız 2108 47.6 Yaş 16 19 2939 66.9 20 23 1358 30.9 24 ve üzeri 62 2.2 Bölge İç Anadolu Bölgesi 1916 45.6 Karadeniz Bölgesi 354 8.4 Marmara Bölgesi 404 9.6 Ege Bölgesi 391 9.3 Akdeniz Bölgesi 590 14.1 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 319 7.6 Doğu Anadolu Bölgesi 229 5.4 Sigara alışkanlığı İçmiş 1272 29.6 İçmemiş 3027 70.4 Ailesel atopi hikâyesi Var 1050 23.7 Yok 3383 76.3 Allerjik rinit Var 488 11.0 Yok 3945 89.0 olarak saptandı. Şekil 1 de astım ve astım semptom prevalanslarının cinsiyete göre dağılımı gösterilmiştir. Astım ve astım semptom oranlarının bölgelere göre dağılımına bakıldığında; şimdiki (current) astım prevalansı en yüksekten en düşüğe doğru; Marmara, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Ege, Doğu Anadolu, Karadeniz Bölgelerinde sırasıyla % 3.0, % 2.0, % 1.6, % 1.5, % 1.3, % 0.9, % 0.6 oranlarında bulundu. Yaşam boyu (kümülatif) astım prevalansı Karadeniz Bölgesinde % 3.4 bulunurken bu oran Marmara Bölgesinde % 3.2, İç Anadolu Bölgesinde % 2.9, Akdeniz Bölgesinde % 2.7, Ege Bölgesinde % 2.6, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde % 2.2 ve Doğu Anadolu Bölgesinde % 0.4 idi. Astım benzeri semptom prevalansı ise en yüksekten en düşüğe doğru; Marmara, Akdeniz, Karadeniz, Doğu Anadolu, İç Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde sırasıyla % 41.3, % 40.5, % 40.1, % 38.9, % 37.4, % 36.6, % 32.0 oranlarında bulundu. Şimdiki (current) astım, yaşam boyu (kümülatif) astım ve astım benzeri semptom prevalanslarında bölgeler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık yoktu (P>0.05). Son 12 ayda hışıltılı solunum semptom oranı Marmara (% 24.3), Akdeniz (% 22.9) ve Karadeniz Bölgelerinden (% 22.9) gelen öğrencilerde diğer bölgelerden gelen öğrencilere göre anlamlı olarak daha yüksekti (P<0.05). Hışıltılı solunum dışındaki diğer astım semptomlarında, astım atağı geçirmede ve astım ilacı kullanma oranlarında bölgeler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık yoktu (P>0.05). Cinsiyet farklılığının astım ve astım semptomları üzerine olan etkisi değerlendirildiğinde; son 12 ayda öksürük atağı ile uykudan uyanma ve astım benzeri semptom prevalansı kızlarda erkeklere oranla anlamlı derecede daha yüksekti (P<0.001). Son 12 ayda grip veya nezle olmadan olan hışıltılı solunum ise erkeklerde kızlara göre anlamlı olarak daha yüksekti (P<0.007). Yaşam boyu (kümülatif) astım, şimdiki (current) astım ve diğer astım semptomlarının prevalanslarında ise erkek ve kızlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık yoktu (P>0.05). Sigara içmeyenlere göre sigara içenlerde hışıltılı solunum (P<0.001), grip veya nezle olmadan olan hışıltılı solunum (P<0.001), göğüste sıkışma hissi ile uykudan uyanma (P<0.002), nefes darlığı ile uykudan uyanma (P<0.003), öksürük atağı ile uykudan uyanma (P<0.001) ve astım benzeri semptom prevalansı (P<0.001) anlamlı olarak daha yüksek bulundu. Tablo 3 de cinsiyet ve sigaranın astım ve astım semptom prevalansları üzerine olan etkisi gösterilmiştir. Ailesel atopi tanımlayan öğrencilerde yaşam boyu (kümülatif) astım (P<0.001) ve astım benzeri semptom (P<0.001) prevalansları anlamlı olarak daha yüksek bulundu. Allerjik riniti olanlarda alerjik riniti olmayanlara göre şimdiki (current) astım (P<0.001), yaşam boyu (kümülatif) astım (P<0.002) ve astım benzeri semptom (P<0.001) prevalansları daha yüksek bulundu. Tablo 4 de ailesel atopi ve alerjik rinitin astım ve astım semptom prevalansları üzerine etkisi gösterilmiştir. 16

Şekil 1. Astım ve astım semptom prevalanslarının cinsiyete göre dağılımı Tablo 3. Cinsiyet ve sigaranın prevalanslar üzerine olan etkisi Cinsiyet Sigara Erkek Kız P İçmiş İçmemiş P n % n % n % n % Hışıltılı solunum 514 22.2 396 18.8 0.21 393 30.9 476 15.7 0.001 Hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı 223 9.6 196 9.3 0.11 179 14.1 215 7.1 0.31 Grip-nezle olmadan hışıltılı solunum 225 9.7 122 5.8 0.006 199 15.6 132 4.4 0.001 Göğüste sıkışma ile uyanma 251 10.8 243 11.5 0.4 170 13.4 303 10 0.001 Nefes darlığı ile uyanma 186 8 193 9.2 0.16 130 10.2 234 7.7 0.002 Öksürük atağı ile uyanma 360 15.5 482 22.9 0.001 303 23.8 506 16.7 0.001 Astım atağı geçirme 32 1.4 24 1.1 0.48 22 1.7 30 1 0.05 Astım ilacı kullanma 18 0.8 17 0.8 0.96 7 0.6 25 0.8 0.39 Yaşam boyu (kümülatif) Astım 69 3 52 2.5 0.06 41 3.2 79 2.6 0.35 Şimdiki (current) Astım 40 1.7 32 1.5 0.55 24 1.9 43 1.4 0.26 Astım benzeri semptom 840 36.3 845 40.1 0.001 622 48.9 996 32.9 0.001 Tablo 4. Ailesel atopi ve alerjik rinitin prevalanslar üzerine olan etkisi Ailesel atopi Allerjik rinit Var Yok P Var Yok P n % n % n % n % Hışıltılı solunum 291 27.7 620 18.3 0.001 160 32.8 751 19 0.001 Hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı 147 14 273 8.1 0.54 94 19.3 326 8.3 0.001 Grip-nezle olmadan hışıltılı solunum 128 12.2 219 6.5 0.005 72 14.8 275 7 0.04 Göğüste sıkışma ile uyanma 160 15.2 334 9.9 0.001 88 18 406 10.3 0.001 Nefes darlığı ile uyanma 127 12.1 252 7.4 0.001 80 16.4 299 7.6 0.001 Öksürük atağı ile uyanma 277 26.4 566 16.7 0.001 139 28.5 704 17.8 0.001 Astım atağı geçirme 24 2.3 32 0.9 0.08 22 4.5 34 0.9 0.001 Astım ilacı kullanma 15 1.4 20 0.6 0.32 17 3.5 18 0.5 0.001 Yaşam boyu (kümülatif) Astım 56 5.3 65 1.9 0.001 41 8.4 80 2 0.001 Şimdiki (current) Astım 28 2.7 44 1.3 0.17 27 5.5 45 1.1 0.001 Astım benzeri semptom 505 48.1 1182 34.9 0.001 270 55.3 1417 35.9 0.001 17

Tablo 5. Astım gelişiminde etkili olan risk faktörleri için lojistik regresyon testi ile hesaplanmış Odds oranları (OR) ve % 95 güvenlik aralıkları (% 95 CI) Cinsiyet Sigara Ailesel atopi Allerjik rinit OR % 95 CI OR % 95 CI OR % 95 CI OR % 95 CI Hışıltılı solunum 0.904 0.771-1.059 2.429** 2.070-2.849 1.589** 1.335-1.891 1.934** 1.551-2.411 Hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı 1.251 0.944-1.659 1.154 0.873-1.659 1.097 0.873-1.527 1.890* 1.311-2.725 Grip-nezle olmadan hışıltılı solunum 0.655* 0.486-0.884 2.710** 2.022-3.632 1.575* 1.151-2.155 1.463* 1.003-2.135 Göğüste sıkışma ile uyanma 1.088 0.892-1.327 1.435* 1.168-1,764 1.519** 1.225-1.884 1.677** 1.282-2.193 Nefes darlığı ile uyanma 1.171 0.937-1.464 1.434* 1.137-1.809 1.486* 1.168-1.890 2.109** 1.588-2.800 Öksürük atağı ile uyanma 1.794** 1.524-2.110 1.827** 1.544-2.162 1.554** 1.304-1.852 1.566** 1.248-1.965 Astım atağı geçirme 0.815 0.461-1.442 1.764 1.000-3.114 1.694 0.937-3.064 4.590** 2.515-8.379 Astım ilacı kullanma 0.984 0.482-2.010 0.690 0.293-1.622 1.455 0.686-3.087 7.359** 3.497-15.484 Yaşam boyu (kümülatif) Astım 0.695 0.475-1.018 1.204 0.812-1.786 2.199** 1.488-3.250 3.642** 2.410-5.503 Şimdiki (current) Astım 0.860 0.522-1.419 1.343 0.801-2.251 1.447 0.851-2.460 4.572** 2.678-7.804 Astım benzeri semptom 1.301** 1.141-1.484 2.150** 1.870-2.473 1.511** 1.301-1.755 1.997** 1.632-2.443 *P<0.05 **P<0.001 Astım gelişiminde etkili risk faktörleri olan cinsiyet, sigara, ailesel atopi ve allerjik rinit için lojistik regresyon testi sonucu elde edilen odds oranı ve % 95 güvenlik aralığı değerleri Tablo 5 de gösterilmiştir. Bu sonuçlara göre astım gelişimini etkileyen en önemli risk faktörü allerjik rinittir. Sigara içme ve ailesel atopi hikayelerinin olması da astım gelişiminde önemli risk faktörleridir. Çalışmamızda, cinsiyetin astım gelişimi için önemli bir risk faktörü olmadığı ve prevalansları çok az etkilediği gözlenmiştir. Tartışma Ülkemizde erişkinlerde ECRHS yöntemini kullanılarak yapılan prevalans çalışmalarında (13-18); hışıltılı solunum prevalansı % 16.2 ile 22.6, hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı oranı % 9.2 ile 19.2, nezle grip olmadan hışıltılı solunum olma oranı % 7.2 ile 18.1 arasında değişmektedir. Çalışmamızda son 12 aydaki hışıltılı solunum prevalansı bahsedilen çalışmalarla benzer bulunurken hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı ve nezle grip olmaksızın hışıltılı solunum oranları Mirici ve arkadaşlarının çalışması (15) dışındaki çalışmalardan daha düşük olarak bulunmuştur. Bu farklılık kullanılan yöntemle ilişkili olabilir. Belirtilen çalışmada kullanılan yöntem çalışmamızdakine benzer olarak anketlerin dağıtılıp, bireylerin soruları anladıkları şekilde cevapladıktan sonra tekrar toplanması şeklinde yapılırken diğer çalışmaların hemen hepsinde yüz yüze görüşme yöntemi uygulanmıştır. Anılan çalışmalarda son 12 ayda göğüste sıkışma hissi ile uyanma, nefes darlığı ile uyanma ve öksürük atağı ile uyanma oranlarının sırasıyla; % 10.7-17.9, % 9.9-15.3 ve % 10.8-30.8 oranları arasında değiştiği bildirilmiştir (13-18). Çalışmamızda ise bu oranlar anılan çalışmalardan daha düşük bulunmuştur. Kullanılan tekniklerdeki farklılıklar yanında diğer çalışmalarda incelenen yaş gruplarındaki farklılığın bu durumun nedeni olabileceği düşünülmüştür. Çalışmamızda astım atağı geçirme (% 1.3) ve astım için tedavi kullanma oranının (% 0.8) diğer çalışmalardan daha düşük olması da bu görüşümüzü desteklemektedir. Tablo 6 ülkemizde ECRHS yöntemi kullanılarak yapılan çalışmalarda elde edilen astım ve astım semptom oranlarını özetlemektedir. Çalışmamızda olduğu gibi üniversite öğrencilerinde ECRHS protokolü kullanılarak astım prevalans çalışması ülkemizde 4 üniversitede yapılmıştır. İlk defa 1994 yılında Kalyoncu ve ark (19) Hacettepe Üniversitesi nde 4331 üniversite birinci sınıf öğrencisine yaptıkları ankette son 12 aydaki hışıltılı solunum, hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı, nezle grip olmaksızın hışıltılı solunum, öksürük atağı ile uyanma, nefes darlığı ile uyanma oranlarını erkeklerde sırasıyla % 5.6, % 2.6, % 2.5, % 2.7 ve % 1.5 kızlarda sırasıyla % 4.3, % 2.0, % 1.3, % 3.0 ve 18

Tablo 6. Ülkemizde erişkinlerde ECRHS yöntemini kullanılarak yapılan çalışmalar n Yaş Soru 1 Soru 1a Soru 1b Soru 2 Soru 3 Soru 4 Soru 5 Soru 7 Astım Küm. Cur. Benz. Astım Astım Semp. All. Rinit Akkurt ve ark [13] 5448 38.2 20.9 15.2 12.5 14.2 14.8 22.7 4.9 3.4 4.5 - - - Saraçlar ve ark [14] 1820 34.5 21.7 12.9 10.6 12.7 9.9 22.6 2.9 5.1-2.8 - - Mirici ve ark [15] 1917-18.6 9.2 7.2 16.0 12.7 30.8 1.6 1.3 - - - - Tuğ ve ark [16] 2554 38.1 19.1 15.6 12.4 17.9 13.8 25.4 2.1 3.1 3.1 4.1 25.7 8.2 Demir ve ark [17] 522 46.2 22.6 19.2 18.1 16.3 15.3 17.0 4.4 4.2 2.3 - - 8.2 Gönlügür ve ark [18] 1388 35.5 16.2 - - 10.7 12.8 10.8 11.8 4.2 - - - 6.1 Soru 1: hışıltılı solunum, Soru 2: hışıltılı solunum ve nefes darlığı, Soru 3: nezle-grip olmaksızın hışıltılı solunum, Soru 4: göğüste sıkışma ile uyanma, Soru 5: astım atağı, Soru 6: astım için ilaç kullanma, Küm. Astım: yaşam boyu (kümülatif) astım, Cur. Astım: şimdiki (current) astım, All. Rinit: allerjik rinit % 1.3 olarak bulmuşlardır. Astım tanısı ve astım atağı oranları ise erkeklerde sırasıyla % 0.7, % 0.4, kızlarda % 0.3, % 0.3 oranlarında bulunmuştur. Kalyoncu ve ark (20) aynı çalışmayı 1999 yılında 4639 öğrenci üzerinde tekrarlamışlar ve öksürük atağıyla uyanmanın her iki cinsiyette; son 12 aydaki hışıltılı solunum ve nefes darlığı ile uyanmanın kızlarda belirgin olarak arttığını tespit etmişlerdir. Kocaeli Üniversitesi nde 2000 üniversite öğrencisi üzerinde Yıldız ve ark (21) yaptığı çalışmada yaşam boyu astım prevalansı % 8.2, şimdiki astım prevalansı % 7.6 olarak saptanmıştır. Eskişehir de Osmangazi Üniversitesi nde 1515 üniversite öğrencisi arasında yaptıkları iki aşamalı çalışmanın ilk aşamasında Özdemir ve ark. (22) şimdiki astım oranını % 0.7, astım benzeri semptom oranını % 17 olarak bulmuşlardır. Aynı çalışmada nefes darlığı ile uyanma % 1.3, göğüste sıkışma hissi ile uyanma % 2.8, öksürük atağı ile uyanma % 10 olarak tespit edilmiştir. İkinci aşama sonrasında şimdiki astım prevalansı % 0.4, yaşam boyu astım prevalansı % 0.7 olarak bulunmuştur. İzmir de Dokuz Eylül Üniversite Tıp Fakültesi öğrencilerinde Çımrın ve arkadaşlarının 833 öğrenci üzerinde yaptığı çalışmada (23) yaşam boyu astım prevalansı % 6.7, şimdiki astım prevalansı % 0.5 olarak belirtilmiştir. Son 12 aydaki hışıltılı solunum prevalansı % 21.8, hışıltılı solunum ile birlikte nefes darlığı oranı % 6.7, göğüste sıkışma hissi ile uyanma oranı % 14.7, nefes darlığı ile uyanma oranı % 5.6, öksürük atağı ile uyanma oranı % 23.2, astım tanısı konulanların oranı % 2.0, son 1 yıl içinde astım atağı geçirme oranı % 0.5, astım için tedavi kullananların oranı % 0.8 olarak tespit edilmiştir. Ülkemizde üniversite öğrencileri arasında yapılan bu çalışmalarda (19-23) şimdiki astım prevalansı % 0.5 ile % 7.6 arasında değişmektedir. ECRHS tarama anketinin orijinalinde olmayan yaşam boyu (kümülatif) astım prevalansı bu çalışmaların bir kısmında değerlendirilmiş ve % 0.7 ile % 8.2 arasında bulunmuştur (21 23). Üniversite öğrencilerindeki bu değerler, ülkemiz için bildirilen erişkinlerdeki prevalans değerlerinden belirgin olarak daha düşük görülmektedir. Hem şimdiki hem de yaşam boyu astım için üst sınırı oluşturan değerler Yıldız ve arkadaşlarının (21) Kocaeli Üniversitesinde yaptıkları çalışmanın sonucundan elde edilmiştir. Bu çalışmada araştırmacılar bu yüksek prevalans oranlarını Kocaeli ilinin endüstri şehri olmasına ve yoğun motorlu araç trafiğine sahip olmasına bağlı olarak ortaya çıkan hava ve çevre kirliliğine bağlamışlardır. Bizim çalışmamızda da hem şimdiki hem de yaşam boyu astım prevalansları belirtilen bu değerler arasında kalmaktadır. ECRHS nin ilk aşamasında ortalama hışıltılı solunum prevalansı % 20.7, nefes darlığı ile birlikte hışıltılı solunum % 9.8, grip olmaksızın hışıltılı solunum % 12.7 oranında saptanmıştır. Ayrıca gece göğüste sıkışma hissi için; % 13.5, gece nefes darlığı için; % 7.3, gece öksürüğü için % 27.9, astım atağı için; % 3.1 ve astım tedavisi alan hasta sayısı için % 3.5, şimdiki astım için % 4.5 oranları bildirilmiştir (1). Bizim çalışmamızda astım ve astım benzeri semptom prevalansları -biraz daha düşük olmakla birlikte- 19

ECRHS ortalama sonuçlarına yakın olarak bulunmuştur. Astım için risk faktörleri açısından değerlendirildiğinde; çalışmamızda yaşam boyu astım ve şimdiki astım prevalanslarında cinsiyetler arasında anlamlı farklılık yoktu. Ancak astım benzeri semptom prevalansını ve son 12 ayda öksürük atağı ile uykudan uyanma oranını kızlarda erkeklere oranla anlamlı derecede daha yüksek bulduk. Ülkemizde üniversite öğrencileri arasında yapılan diğer çalışmalarda da astım prevalansları açısından cinsiyetler arasında anlamlı farklılık bulunmadığı bildirilmiştir. Özdemir ve ark (22) son 12 aydaki hışıltılı solunum oranının, Kalyoncu ve ark (19) ise son 12 aydaki hışıltılı solunum ve nezle grip olmaksızın olan hışıltılı solunum oranlarının erkeklerde anlamlı olarak yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda şimdiki ve yaşam boyu astım prevalansları dışında tüm astım semptomları sigara içmeyenlere göre sigara içenlerde anlamlı olarak daha yüksek bulundu. Kalyoncu ve ark (19,20) ve Özdemir ve ark (22) yaptıkları çalışmalarda sigara içilmesi ile astım ve astım semptomları arasında anlamlı bir birliktelik olduğunu belirtmişlerdir. Çımrın ve ark (23) ise astımla uyumlu semptomları tanımlayan öğrencilerde sigara içme oranının % 71.4 gibi yüksek bir oran olduğunu rapor etmiştir. Her ne kadar aktif sigara içen erişkinlerde sigaranın astıma yol açması noktasında veriler sınırlı olsa da bu çalışmalar erişkinlerde aktif sigara içiminin astım için güçlü bir risk faktörü olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Genel populasyonda astım % 1 10 oranında görülürken anne veya babadan birisi astımlı ise doğacak bebekte astım görülme sıklığı % 20-30 a, her ikisi astımlı ise % 60-70 lere çıkmaktadır (24,25). Çalışmamızda da % 23.7 olarak saptanan ailesel atopi oranı ile yaşam boyu (kümülatif) astım ve astım semptomları arasında anlamlı ilişki vardı. Çalışmamızda öğrencilerin 488 inde (% 11.0) allerjik rinit mevcuttu. Allerjik riniti olanlarda hem şimdiki hem yaşam boyu astım, hem de astım semptomları allerjik riniti olmayanlara göre daha yüksek bulundu. ECRHS metodu kullanılarak ülkemizde yapılan çalışmalarda allerjik rinit oranları % 2.3 ile % 16.7 arasında (16 19,22); aynı metot kullanılarak dünyanın değişik ülkelerinde yapılan çalışmalarda ise % 9.6 ile % 34.3 arasında (26 30) bulunmuştur. Nazal allerji için ECRHS nin ortalama oranı da % 20.9 olarak tespit edilmiştir (1). Oranlar arasındaki bu büyük farklılıklar iklim ve bitki örtüsündeki farklılıkların allerjik rinit prevalansı üzerinde etkili olduğunu düşündürmektedir. Sonuçta, şimdiki astım gelişmesi için en önemli risk faktörü allerjik rinit (OR 4.572, % 95 Cl 2.678-7.804) iken, yaşam boyu (kümülatif) astım gelişiminde etkili olan risk faktörleri allerjik rinit (OR 3.642, % 95 Cl 2.410-5.503) ve ailesel atopi (OR 2.199, % 95 Cl 1.488-3.250) dir. Marmara, Akdeniz ve Karadeniz Bölgelerinden gelen öğrencilerde hışıltılı solunum semptom oranı diğer bölgelerden gelen öğrencilere göre anlamlı şekilde daha yüksekti. Marmara bölgesi, ülkemizde endüstrileşme ve nüfusun en yoğun olduğu, önemli sayıda karayolunun üzerinden geçtiği ve yoğun bir motorlu araç trafiğinin bulunduğu endüstri bölgesidir. Tüm bu nedenlerden dolayı Marmara bölgesinde yoğun hava ve çevre kirliliği vardır. Bu da astım semptomları için tetik çekici faktördür. Karadeniz ve Akdeniz bölgeleri sahil bölgelerimizdir. Ayrıca Karadeniz bölgesi en fazla yağış alan bölgemizdir. Bunun için bu bölgelerimizde iç bölgelere kıyasla nem oranı daha fazladır ve dolayısıyla astım için tetikleyici faktör olan ev tozu akar oranı daha yüksektir. Ayrıca değişen diyet alışkanlığı ve Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde fazla olan balık tüketimi de bu farklılıklardan sorumlu olabilir. Sonuç olarak; bu çalışmada elde ettiğimiz prevalanslar Türkiye nin diğer üniversitelerinde benzer yöntemle yapılan çalışmalardan elde edilen prevalansları destekler niteliktedir. Astım gelişimini etkileyen önemli risk faktörlerinin allerjik rinit, sigara ve ailesel atopi olduğu, çalışma populasyonumuzun yaş grubunda cinsiyetin astım gelişimini etkilemediği gözlenmiştir. Türkiye nin tüm bölgelerinden deneklerin katıldığı çalışmamızda elde edilen verilerin astım ile ilişkili ulusal veya yerel raporlarının hazırlanmasında yararlı olacağı kanısındayız. Kaynaklar 1. European Community Respiratory Health Survey: Variations in the prevalence of respiratory symptoms, self reported 20

asthma attacks and use of asthma medication in the European Community Respiratory Health Survey (ECRHS). Eur Respir J 1996;9:687 95. 2. Sly RM. Changing prevalence of allergic rhinitis and asthma. Ann Allergy Asthma Immunol 1999;82:233-52. 3. Bavbek S, Mısırlıgil Z. Türkiye de astma verileri. Tüberküloz ve Toraks 1998;46:69-80. 4. Masoli M, Fabian D, Holt S, Beasley R. The global burden of asthma: executive summary of the GINA dissemination committee report. Allergy 2004;59:469 78. 5. The International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC) Steering Committee. Worldwide variation in prevalence of symptoms of asthma, allergic rhinoconjunctivitis, and atopic eczema: ISAAC. Lancet 1998;351:1225-32. 6. Kalyoncu AF. Epidemiyoloji. İçinde: Kalyoncu AF, Türktaş H, editörler. Ulusal Verilerle Astma. Ankara: Kent Matbaası; 1999. 8-39. 7. Toraks Derneği. Ulusal Astım Tanı ve Tedavi Rehberi. Toraks Dergisi 2000;1(ek 1):4 8. Sears MR. The definition and diagnosis of asthma. Allergy 1993;48 (17 Suppl):12-6. 9. Samet JM. Epidemiologic approaches for the identification of asthma. Chest 1987;91:74-8. 10. Pekkanen J, Pearce N. Defining asthma in epidemiological studies. Eur Respir J 1999;14:951 7. 11. Burr ML. Diagnosing asthma by questionnaire in epidemiological survey. Clin Exp Allergy 1992;22:509 10. 12. Burney P, Luczynska C, Chinn S, Jarvis D. The European Community Respiratory Health Survey. Eur Respir J 1994;7:954 60. 13. Akkurt İ, Sümer H, Özşahin SL, Gönlügür U, Özdemir L, Doğan Ö ve ark. Prevalence of asthma and related symptoms in Sivas, Central Anatolia. J Asthma 2003; 40: 551 6. 14. Saraçlar Y, Çetinkaya F, Tuncer A, Kalaycı Ö, Adalıoğlu G, Şekerel BE ve ark. The prevalence of self-reported asthma and respiratory symptoms in Ankara, Turkey. Respiratory Med 1997;91:461 3. 15. Mirici A, Sağlam L, Kaynar H, Yılmaz N, İnandı T. Erzurum da Erişkin Popülasyonunda Astım Semptom Prevalansı. Solunum Derg 2002;4:454 7. 16. Tuğ T, Açık Y, Tuğ E. Prevalence of Asthma and Asthma- Like and Allergic Symptoms in the Urban Adult Population of Elazığ. Turk J Med Sci 2002;32:243 9. 17. Demir AU, Kalyoncu AF, Selçuk T, Artvinli M, Şahin A. Prevalence of asthma, allergy and respiratory symtoms in Hasançelebi/Hekimhan/Malatya in Eastern Turkey. Turkish Resp Jour 2001;2:29 34. 18. Gönlügür U, Seyfikli Z, Sümer H, Topçu S, Özdemir L. Sivas ta ev kadınlarında astma prevalansı. Sol Hast Derg 1999;10:156 8. 19. Kalyoncu AF, Karakoca Y, Demir AU, Alpar R, Shehu V, Çöplü L et al. Prevalence of asthma and allergic diseases in Turkish university students in Ankara. Allergol Immunopathol. 1996;24,4:152-7. 20. Kalyoncu AF, Demir AU, Ozcakar B, Bozkurt B, Artvinli M. Asthma and allergy in Turkish university students: Two crosssectional surveys 5 years apart. Allergol Immunopathol 2001;29:264 71. 21. Yıldız F, Ilgazlı A, Özkarakaş, Çelikoğlu M, Kasapçopur N, Çebi H, et al. Endüstri şehri Kocaeli nde üniversite öğrencileri arasında bronşiyal astma prevalansı. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1999;47:160 4. 22. Özdemir N, Uçgun I, Metintaş S, Kolsuz M, Metintaş M. The prevalevce of asthma and allergy among university freshmen in Eskisehir, Turkey. Respiratory Med 2000;94:536 41. 23. Çımrın AH, Sevinç C, Ellidokuz H, Bilgiç A, Büyükyılmaz T, Khalil A, et al. Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Astım Semptomu Prevalansı ve İlişkili Faktörler. Toraks Derg 2002;3:13 6. 24. Lundback B. Epidemiology of rhinitis and asthma. Clin Exp Allergy 1998;28:3-10. 25. Gergen PJ, Weiss KB. Epidemiology of asthma. In: Buse WW, Holtage ST (eds). Asthma and Rhinitis. USA: Blackwell Scientific Publication. 1995:15-28. 26. De Marco R, Verlato G, Zanolin E, Bugiani M, Drane JW. Nonresponse bias in EC Respiratory Health Survey In Italy. Eur Respir J 1994;7:2139 45. 27. Neukirch F, Pin I, Knani J, Henry C, Pison C, Liard R, et al. Prevalence of asthma and asthma-like symptoms in three French cities. Respir Med 1995;89:685 92. 28. Jogi R, Janson C, Bjornsson E, Boman G, Bjorksten B. The prevalence of asthmatic respiratory symptoms among adults in Estonian and Swedish university cities. Allergy 1996;51:331-6. 29. Papageorgiou N, Gaga M, Marossis C, Reppas C, Avarlis P, Kyriakou M, et al. Prevalence of asthma and asthma-like symptoms in Athens, Greece. Respir Med 1997;91:83 8. 30. Chowgule RV, Shetye VM, Parmar JR, Bhosale AM, Khandagale MR, Phalnitkar SV, et al. Prevalence of respiratory symptoms, bronchial hyperreactivity, and asthma in a megacity. Results of the European community respiratory health survey in Mumbai (Bombay). Am J Respir Crit Care Med 1998;158:547 54. 21