İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği yayın organıdır. Üç ayda bir yayınlanır. ISSN 1306-6943 2012 Kasım Sayı: 40 İMMB Adına Sahibi Duran KARAÇAY Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Bayramali KÖSA Yayın Komisyonu Duran KARAÇAY Mustafa SİLPAĞAR Bayramali KÖSA Murtaza BURGAZ Halil OLKAN Halide RASİM Engin Murat BAHAR Faik SOYLU Turgay KARGIN Tuğba DEMİRBAĞ Gülderen ÖÇMEN Yazışma Adresi Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA Tel: 0.312 385 78 94 Faks: 0.312 385 78 95 www.ismakinaları.org.tr e-posta: bilgi@ismakinalari.org.tr Grup-e-posta: ismakinalari@yahoogroups.com Grup e-posta üyelik adresi: ismakinalari-subscribe@yahoogroups.com Tasarım ve Baskı Bizim Grup Basımevi Mithatpaşa Cad. 62/11 Kızılay / ANKARA Tel: 0.312 418 18 03-0.312 418 18 63-0.312 418 10 89 Faks: 0.312 418 10 69 e-posta: bizimgrupajans@gmail.com - info@bizimgrup.com.tr www.bizimgrup.com.tr Grafik Tasarım Hasan ERKAN Yayının Türü: Yerel Basım Tarihi: 28 Kasım 2012 Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara ücretsiz olarak dağıtılır. Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir. Yayınlanan yazılara ücret ödenmez. Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez. 22 28 32 36 40 50 54 58 62 66 74 82 85 88 4 6 10 16 ÖNSÖZ Dekapaj a Yüzeysel Bir Bakış Can ve Mal Güvenliği İçin Kar Lastiklerinin Önemi Araçların Yüklenmesine İlişkin Ölçü ve Usuller ile Tartı ve Boyut Ölçüm Toleransları Hakkında Yönetmelik Mineral Yağlara Su Karışmasının Yarattığı Olumsuz Etkiler ve Buna Bağlı Oluşan Mekanik ve Kimyasal Aksaklıklar Kum Islahında Havalı Seperatör Kullanımı Silindirlerde Rulman Problemi Yağ Seviye Çubuğu Yardımıyla Motor Yağı Analizi Suudi Arabistan da Yapılan bir İnşaat Projesinde Türk Personelin Hızlı Devrinin İncelenmesi Havalı Soğutucular Yeni 6331 Sayılı İSG Yasası Üzerine Teknik Değerlendirmeler - 2 İstihdam Açığı Var Kalifiye Eleman Yok. Yurt Dışında Çalışmaya Gideceklere Öneriler Yenilenebilir Enerji Kaynakları İlk Yardım Temel Bilgiler Makinalarınızın Kışlık Bakımını Yaptınız mı? Kış Şartlarında Makina Çalıştırma Etkinliklerimiz ve Haberler Reklam İndeksi ALPEM (Arka Kapak İçi Karşısı) ANADOLU ELEKTRİK 80 ANADOLU FLYGT 15 ANİŞMAK (Önsöz Karşısı) ASC TÜRK MAK. (Arka Kapak) BOZDAĞ 43 BP CASTROL 95 BSP MAKİNA 53 CEREN MAKİNA 25 ECE 76 ECE 77 GÜRİŞ 35 HAKMAK 49 HİDROMEK (İçindekiler Karşısı) İMER L&T 81 İMMB HİDROLİK EĞİTİMİ 52 İMMB İLANI 64 IRENEC 69 KASTAŞ 13 KOZMAKSAN 60 MAPA PETROL 84 OKUR MAKİNA 45 ÖZBEKOĞLU 21 ÖZÇELİKLER 57 ÖZKARDİŞLİ 47 PENA 65 PETLAS 31 PİMMAKSAN 61 PMS 79 SANDVIK (Ön Kapak İçi Karşısı) SANKO (Ön Kapak İçi) SEDA MAK. 27 TATKO (Arka Kapak İçi) TEKFALT 73 TEKNO ASFALT 9 TEKNO VİNÇ 39 TEMSA 71 TETA MÜH. 19
Önsöz Önsöz Sevgili Okurlar; Duran KARAÇAY İMMB Yönetim Kurulu Başkanı Dergimizin 40. sayısına yazdığım bu yazıyı Cumhuriyetimizin 89. Yılını Kutladığımız 29 Ekim 2012 tarihinde yazmaya başladım. Başlamadan önce birkaç arkadaşla birlikte sohbet ederken, aile ve akrabalık bağının dışında İnsanın hayatında unutamayacağı en önemli kişi kim olabilir konusunu konuşuyorduk. Önce Hayatımızda kim veya kimler bizi en çok etkiledi ki o kişileri unutmadık? diye düşünüp saymaya başladık. Bir arkadaşımız İnsan kendisine yaşamını kolaylaştıran konuları öğreten kişileri unutmaz dedi ve sormaya başladı: İlk okul öğretmeninizin ismini hatırlamayan var mı? Hepimiz anında cevabı verdik. Meslek hayatına ilk atıldığınızda yapacağınız işleri öğreten ağabeylerimizin isimlerini sordu. Mesleğinde elli yılını dolduran ağabeyimiz dahil hepimiz mesleğimizdeki ilk öğreticilerimizi söyleyiverdik. Bağımsızlık, özgür olma,sosyal hayat,dünya ile entegre olabileceğimiz eğitim, iktisat, ekonomi, sanayi gibi önemli konularda öğreticiliğinin yanında uygulamaları da başlattığını unutmadığımız Mustafa Kemal Atatürk ün aramızdan ayrılışının 74. yılında saygıyla anıyoruz. İMMB Nedir? İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina mühendisleri tarafıdan 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu. Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir. İMMB nin Amacı Nedir? İMMB nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır. Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın şekilde paylaşımını sağlamaktır. İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir. İMMB nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir. Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir. Buradan her türlü fedakarlıklarını esirgemeyen eğitim neferleri öğretmenlerimizin de 24 Kasım Öğretmenler Günü nü kutlarız. Öğrenmeyi ve öğrendiklerimizi öğretmeyi başarmalıyız. Yoksa öğretmenlerimizin fedakarlıklarının karşılığı olmayacaktır. Çevremizde ve komşu ülkelerdeki huzursuzluklar ister istemez ülkemizi de olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle içeride ve dışarıda huzura ve barışa daha çok ihtiyacımız olduğu bir dönemden geçiyoruz. Bizler öz güvenle çalışarak, üreterek ve aynı zamanda tasarruf ederek ülke çıkarlarını koruyacağımıza inanıyoruz. Çatışarak gelecek inşa etmek mümkün değil. Başarı odaklı, inançla ve inatla çalışıp üretirsek gelecek nesillere daha iyi bir gelecek bırakabiliriz. Kentsel dönüşüm projelerinde kullanılan makina ekipman sayısı yanında operatör ve tamir bakım personelinde de sıkıntı her geçen gün artmaktadır. Derneğimiz bu konuda eğitimlerle ve sıfırdan operatör yetiştirme programları ile sektördeki sıkıntının giderilmesine katkıda bulunmaya devam etmektedir. Hep tartıştığımız konulardan birisi ve en önemlisi sıfır hata ile iş yapmak. Bunu, içeriği uygun ve sürekli eğitimle başarabiliriz. Saygılarımızla
Dekapaj a Yüzeysel Bir Bakış Nedim ÇAKIR / Satış Temsilcisi / Enka Pazarlama İhracat İthalat A.Ş Yüzey maden çalışmalarında, işletmelerin mineral cevher yatağına ulaşabilmeleri için, Madenin atık malzemelerinin (örtü tabakasının) kaldırılması gerekmektedir. Bu atık malzeme kaldırma işlemi dekapaj olarak bilinmektedir. Açık işletme projesine uygun olarak, maden yatağının üzerindeki örtü tabakasının; gevşetilmesi, kazılması, yüklenmesi, taşınması, dökme alanına boşaltılması, serilmesi, dökme alanının projesine göre şekillendirilmesi ve doğal çevreye uygun hale getirilmesi, dökme ve dekapaj alanı basamaklarının ve yollarının su drenajlarının yapılması, düzgün ve bakımlı tutulması gibi çeşitli faaliyetleri kapsayan işlerin tümününe dekapaj veya örtü kazısı denir. Yani, değerli cevhere ulaşılması için yapılan kazı miktarıdır. Açık işletmelerdeki arama devresinden sonra uygulanan yöntemlerden biridir. Dekapaja gereksinim olmadan da kazı işlemine geçen işletmeler mevcuttur. Bu tür işletmelerde cevher mostrası çoğunlukla yüzeyde büyük bir alanda kendini belli eder. Bir maden yatağının açık işletme olarak işletilebilmesi için teknik ve ekonomik bakımdan açık işletmeye uygun düşecek maksimum dekapaj/cevher (m³/ton) oranı hesaplanır ve bu oranı aşmayacak şekilde cevherin tamamını ya da bir bölümünü içine alan bir limit (taban) kotunu esas alarak dekapaj ve cevher üretim maliyetlerini de kapsayan bir açık işletme projesi yapılarak projeye uygun şekilde dekapaj işlemi gerçekleştirilir. Projede belirlenen döküm ve kazı sahalarının üzerindeki bitkisel örtü tabakası, iş bitiminde arazinin doğal hale getirilmesinde kullanılmak üzere farklı bir döküm alanında muhafaza edilir. Kazı basamakları ve döküm sahası için yollar hazırlanarak nakliye grubu için gerekli iyileştirmeleri yapılır. Daha sonra kazı alanında basamak kazı yüksekliklerine göre delme patlatma işlemi gerçekleştirilir. Gevşetilen malzeme ekskavatör ve loderler ile kazısı yapılarak nakliye araçlarına (kamyonlara) yüklenir. Kazanılan bu nispeten değersiz malzeme döküm sahasına taşınarak stoklanır. Basamaklar halinde yapılan kazı işlemi sonucunda kömür veya cevherin üzeri açılarak değerli madenin kazanılması sağlanır. Belirli basamak yüksekliğinde yapılan kazı işleminde yeterli şev açıları verilerek kazı yapılan bölümün arkasında kalan toprağın heyelan tehlikesi de önlenmelidir. Döküm sahasına stoklanan değersiz veya değeri ekonomik olarak düşük malzemenin serme ve sıkıştırma işlemine tabi tutularak hacmi olabildiğince azaltılır. Böylece dökümden oluşan gevşek tabaka nispeten daha sağlam bir tabaka halinede getirilmiş olur. 6
Ekonomik olarak değerli cevherin üretimi için belirlenen dekapaj sınır değeri, pasada kalacak cevher ve üretilebilir cevher miktarını veya kömür ocaklarında yeraltı işletmesine geçilecek kazı derinliğini belirler. a. Uygun makina seçimi önemlidir. Kazının belirlenen süre ve seviyede yapılabilmesi için uygun güç ve büyüklükte makinalar ile çalışılmalıdır. Seçilen makinaların kazı ve yüklemeye uygun biçimde konum alması ve uygun çalışma açısı ile çalıştırılmaları, verimli çalışma süresi ve doğal olarak yakıt tasarrufu sağlar. Bilinçli ve yetkin operatör seçimi makina verimliliği için çok önemlidir. b. Makinalar ile paralel çalışacak nakliye ekipmanlarının makinalara uygun büyüklükte, yeterli sayıda ve saha şartlarına uyumlu güçte olmaları gerekir. Uygun nakliye güzergahları belirlenmeli ve en az maliyet ve süre ile nakliyenin tamamlanması gerçekleştirilmelidir. c. Şantiyede kullanılan serme sıkıştırma ve diğer yardımcı ekipmanların seçimi de maliyetler için önem arz eder. d. Bunlarla birlikte dikkat edilmesi gereken en önemli unsur; günümüz koşullarındaki pahalı yakıt fiyatları göz önüne alındığında, şantiyedeki yakıt tüketim miktarları olacaktır. Bu nedenle seçilen makina ve ekipmanların üretim miktarları ve yakıt tüketimleri iyi analiz edilmelidir. Yakıt/ton veya yakıt/m³ miktarı değerleri hesaplanmalı ve bu kriterlere en uygun makina ekipman seçimi gerçekleştirilmelidir. Planla- Ekonomik olarak değerli cevherin üretimi için belirlenen dekapaj sınır değeri, pasada kalacak cevher ve üretilebilir cevher miktarını veya kömür ocaklarında yeraltı işletmesine geçilecek kazı derinliğini belirler. Bu değerin en uygun seviyelerde tutulabilmesi cevher fiyatının önemi kadar, çalışma ve üretim maliyetlerini de oldukça önemli kılmaktadır. Çalışma maliyetlerini etkileyen başlıca etkenleri şöyle açıklayabiliriz; 7
ma çerçevesinde dekapajı alınacak malzeme miktarı, malzemenin doğal halde yani patlatma veya kazı işlemi uygulanmamış kabarmamış hacmiyle hesaba alındığından, metreküp maliyetler dekapaj malzemesinin yerinde yani gevşetilmemiş halindeki hacmiyle hesaplanmalıdır. Açık işletmecilikte kaya ve kömür (veya cevher) üstü dekapaj işlemlerinde gevşetme ve kırma genellikle delme-patlatma yolu ile yapılır. Açık işletmelerde bu patlatmalar basamak şeklinde uygulanır. e. Delme-patlatma verimliliği de tüm çalışmayı etkileyen önemli bir faktördür. Açık işletmecilikte kaya ve kömür (veya cevher) üstü dekapaj işlemlerinde gevşetme ve kırma genellikle delmepatlatma yolu ile yapılır. Açık işletmelerde bu patlatmalar basamak şeklinde uygulanır. Delme-patlatma yanlış bir kanıyla sadece delik delme ve patlatma olarak diğer faaliyetlerden bağımsız olarak düşünülür. Fakat delme-patlatma kazı ve yükleme, nakliye, serme, sıkıştırma verimliliği için oldukça önemli olup tüm bu faaliyetlerle birlikte düşünülmesi gereken bir unsurdur. Verimli yapılan bir patlatma sonucu oluşan uygun parça boyutları, kazıyı kolaylaştıracağı gibi doluluk oranı daha yüksek nakliyeye olanak sağlar. Serme ve sıkıştırmayı kolaylaştırır. Uygun parça boyutu için ise belirli bir delik düzeninde, uygun çap ve boyda delikler açılırak istenilen patlatma verimine uygun patlayıcı seçilerek patlatma işlemi gerçekleştirilmelidir. Üretim aşamasındaki dekapaj sırasında kaldırılan malzemenin yüzde yüz atık olması gerekmez. Bu genellikle cevher ve atık karışımı olmaktadır. Cevher-atık oranı ekonomik olmayan düşük seviyelerden karlı olan yüksek seviyelere kadar farklılık gösterebilir. Düşük cevher oranlı malzemenin kaldırılması stok üretiminde kullanılabilecek bir miktar malzeme üretimi sağlayabilir. Ancak bu tabakanın kaldırılması, alt tabakalardaki cevher oranı daha yüksek olan malzemeye ulaşılmasına olanak sağlar. Bu nedenlerle, dekapaj çalışması sonucunda işletme için üç fayda ortaya çıkabilir. Kullanılabilir nitelikteki cevhere ulaşılması, Gelecek dönemlerde daha fazla miktarda malzemeye daha iyi erişim sağlanabilmesi, Pasa ile atılan cevherin, uygun olabilecek ekonomik koşullara bağlı olarak işlenebilecek durumda bulunmasıdır. 8
Can ve Mal Güvenliği İçinKar Lastiklerinin Önemi Orhan GEREDELİOĞLU / Makine Yüksek Müh. Kış aylarında meydana gelen kazaların ve trafik tıkanmalarının önemli bir kısmının mevsime uygun lastik kullanmamaktan kaynaklandığı ve Kış (Kar) Lastiği kullanımının mevsim ve bölge koşulları çerçevesinde zorunlu hale getirilmesi için çalışmalar yapıldığı bilinmektedir. Avrupa Birliği (EC) No 661/2009 sayılı regülasyonu, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 661/2009/AT Yönetmeliği ve Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu nun ECE R 117 sayılı regülasyonuna göre Kar lastiği; lastik sırt deseni, sırt deseni bileşimi veya yapısı taşıt hareketini başlatmak veya sürdürme kabiliyeti bakımından kar şartlarında normal bir lastikten daha iyi bir performans elde etmek için tasarımlanan bir lastik çeşididir. yapıya sahiptir. Bunun yanı sıra, kar lastikleri damarlı sırt yapısı ve daha derin dişlere sahip omuz bölgesi sayesinde erimiş karlı ve çamurlu suyu daha rahat tahliye eder. Kar lastikleri bu sayede kar koşullarında yaz lastiklerine oranla çok daha kısa fren mesafesine ve çok daha iyi yol tutuşu ve çekişe sahiptir. Bu nedenle sıcaklığın 7 ºC nin altında seyrettiği dönemde kar lastiği kullanılmalıdır. Yaz lastiklerinin yere temas eden yüzeyi 7 ºC den itibaren sertleştiğinden ıslak ve soğuk yolda yeterli kavrama sağlayamazlar. Buna karşılık kar lastikleri özel hamuru ve yüksek silika oranı sayesinde 7 C nin altındaki hava sıcaklıklarında bile yumuşaklığını ve dayanıklılığını koruyan bir 10
Kar lastiklerin ülkemiz mevsim koşullarında kullanım gerekliliğinin ortalama 5-6 ay gibi geniş bir dönemi kapsadığı düşünülürse, kar lastiklerinin fazladan bir masraf kaleminden çok bir gereklilik olduğu basın-yayın organları ve Kamu Spotu çalışmaları ile kamuoyu anlatılmalıdır. Karayolu güvenliğin sağlanması, can ve mal güvenliği ile kaza ve kayıpların en aza indirilmesi için;, lastiğin standartlara uygunluğu gösteren üç tepeli kar kristali (three peak snowflake mark) markalamasına sahip olması gerekmektedir. Kar Lastiğinin Önemi Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nün yayınladığı istatistiklere göre Ankara da yıl genelindeki ortalama sıcaklık verileri Kasım ayından başlayarak Nisan ayına kadar 7 C nin altında kalmaktadır. Buna ek olarak, 2010 yılında yayınlanan TÜİK kaza istatistikleri raporuna göre bir yılda karlı veya buzlu zeminde gerçekleşen ölüm veya yaralanma ile sonuçlanmış kaza sayısı 1.171 dir. Bu veriden çok daha yüksek bir sayıda da maddi hasarlı kazalar meydan gelmiştir. İtalya Lastik ve Kauçuk Federasyonu nun yaptığı testlere göre; aynı özelliğe sahip iki cankurtaranın birine yaz lastiği diğerine ise kar lastiği takıldığında; ortalama 45 km/s hız ile -9.5 C sıcaklıkta ve %4 eğimde kar lastiği takılı aracın fren mesafesi, yaz lastiği takılı olan aracın fren mesafesinden 30 metre daha kısa olduğu görülmüştür. Aynı kurumun yaptığı bir başka testte ise aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi yaz lastiği ve kar lastiği aynı şartlarda fren mesafeleri ölçülmüş ve kar lastiğinin çok daha kısa mesafede durabildiği görülmüştür. Alman lastik üreticisi bir markanın da çeşitli koşullar için yaz (standart), dört mevsim ve kar lastiklerini kıyaslayan testlerinde ıslak zeminde aşağıdaki fren mesafelerinde durabildiğini gözlemlenmiştir. Araç cinsi ve durma mesafeleri 5 C ve 100 km/h Karlı Zemin Kar lastiği takılı olan 65 metre 31 metre Yaz lastiği olan araç 69 metre 62 metre Dört mevsim lastiği olan araç 71metre 42 metre Kar Lastiğinin Kullanım Zamanı Kar lastikleri, hava sıcaklığı 7 C nin altına düştüğü şartlarda kullanılmalıdır. Bu yüzden kar lastiğini araca takmak için karın yağmasını beklememek gerekir. Bu lastikler, karlı veya buzlu zeminde sağladığı güçlü tutunma ve ilave çekiş özellikleri ile zincirden çok daha emniyetli ve aracın aksamlarına da zarar vermeyen unsurlardır. Fren mesafeleri (m) Yaz Lastiği Kar Lastiği Ambulans 50 metre 20 metre Otomobil 63 metre 12 metre 11
Kar Lastiklerinin Markalanması ABD Lastik Üreticileri Derneği (US RMA=Rubber Manufacturers Association) standartlara uygun kar lastiğini belirleyebilmek için, lastik yanağında standartlara uygunluğu gösteren üç tepeli kar kristali sembolü (İngilizce = three peak snowflake mark) ile simgelenen zorunlu sertifikayı benimsemektedir. Bu sembolün kullanımı için gerekli sertifika sadece uluslararası ASTM-F1805 (American Society for Testing and Materials) standardında tanımlanan çekiş testini başarı ile tamamlayan lastikler için verilmektedir. Aksi halde kullanılmaması gerekir. Dolayısıyla, bu markalamaya sahip olmayan lastikler hiçbir şekilde kar şartlarına uygunluk garantisi vermemektedir. Kar lastiği hayati öneme sahip olmasına rağmen, olması gereken standartları sağlamadan ve lastiklerini test ettirmeden bu sembolü kullanan firmalar bulunmaktadır. Bu nedenle, 3-tepeli kar kristali etiket uygulamasına sahip lastiklerin performansından lastik üreticisi firmalarının sorumlu olması, kar lastiği performans sertifikalarının üretici firmalar tarafından sağlanması ve lastiklerin testlere göre markalanmasının denetimleri arttırılması gerekmektedir. M+S veya M&S MARKALAMASI Bazı lastiklerin yanağında M+S veya M&S markalaması da bulunmaktadır. Buradaki M çamuru (Mud), S ise karı (Snow) temsil etmektedir. Bu markalama, üreticiler tarafından lastikleri herhangi bir teste sokmadan lastiğin yanağında kullanılabilmektedir. Bu nedenle M+S ve M&S markalaması lastiğin kış performansını tam olarak yansıtmamaktadır. Özellikle lastik satıcılarının yaz mevsiminde ayrı, kış mevsiminde ayrı lastiğe gerek yok şeklinde veya dört mevsim lastik adı altında yaz ve kış şartları için tek bir lastik önermeleri tüketicileri yanıltmaktadır. Bunun yanında bazı üreticilerin lastik üzerine standart dışı işaretler koyarak tüketiciyi yanılttıkları görülmektedir. Burada önemli olan kar veya kış işaretlerinin lastiğin üzerine vurulmasından çok lastiğin bu özellikleri sağlaması önemlidir. Bunun yanında piyasa gözetimi ile lastik üzerindeki işaretlerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı kontrol edilerek standartlara uymayan lastiklerin dolaşımı engellenmelidir. Sadece M+S sembolü taşıyan lastiklerinin yazın iyi bir yaz lastiği, kışın da iyi bir kar lastiği olarak tanımlanamayacağı mutlaka bilinmelidir. M+S in kış sembolü ile 3-tepeli kar kristali sembolünü beraberce taşıyan lastikler Kar Lastiği olarak tanımlanabilir. Aksi takdirde bu lastikleri kar lastiği olarak tanımlanamaz. Kış şartlarının çok sertleştiği, kar lastiğinin yetersiz kaldığı koşullar için, son çare olarak kar zinciri nin bulundurulması ve gerekli olduğu zaman kullanılması daha garantili bir çözüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Kar Lastiklerinin Teknik Özellikleri Avrupa Birliği (EC) No 1222/2009 sayılı regülasyonu, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca mevzuatımıza uydurularak 31.07.2012 tarihli ve 28370 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak Lastiklerin Yakıt Verimliliği ve Diğer Esas 12
Kar lastiklerinin yukarıdaki şartları sağlaması için, esas olarak kış şartlarında araç hareketini başlatma veya sürdürme kabiliyeti normal bir lastikten çok daha iyi bir performans elde etmek için tasarlanmak zorundadır. Parametreler Gözetilerek Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik adı ve (1222/2009/AT) numarası ile yürürlüğe girmiştir. (1222/2009/AT) sayılı yönetmelikte kar lastiklerinin test koşullarının ağırlaştırıldığı ve sahip olması gerekli ıslak tutuş değerlerinin artırıldığı görülmektedir. Islak Tutuş Deneyi: Test (atmosfer) sıcaklığı: Hem ıslatılan yüzey sıcaklığı ve ortam sıcaklığı; Kar lastikleri için 2 C ila 20 C Normal lastikler için 5 C ila 35 C olmalıdır. Aletli yolcu otomobili kullanılan deney yöntemi Deney yöntemi, Anti-Blokaj Fren Sistemi (ABS) ile donatılmış aletli bir yolcu otomobili kullanılarak, C1 lastiklerin frenleme sırasındaki hız kesme performansını ölçmeye yarayan bir prosedürü kapsar. Tanımlı bir ilk hızla başlanarak, frenler dört tekerleğe de aynı anda, ABS yi etkinleştirecek kadar sertçe uygulanır. Hız kesme ortalaması önceden tanımlanmış iki hız arasında hesaplanır. Aday lastik ıslak tutuş endeksi aşağıdaki ampirik formülle hesaplanır. G (T)= BFC(T) BFC(R) x 125 + a x (t - t 0 ) + b x - 1,0 x 10-2 BFC(R) BFC(R 0 ) Burada: t, aday lastik (T) deneye tabi tutulurken ölçülen, oc cinsinden ıslak yüzey sıcaklığı. t 0, ıslak yüzey referans sıcaklık koşulu; Normal lastikler için t 0 = 20 C Kar lastikleri için t 0 = 10 C olmalıdır. BFC (R 0 ), referans koşullarda referans lastik için frenleme kuvvet katsayısı. BFC (R 0 ) = 0,68 Normal lastikler için a = -0,4232 ve b= -8,297. Kar lastikleri için a= 0,7721 ve b= 31,18. Avrupa daki Uygulamalar Avrupa kıtasında yer alan birçok ülkede hava koşullarına bağlı ve dönemsel olarak kar lastiği kullanımı koşulu tam kapsamlı ya da yarı kapsamlı olarak zorunlu tutulmaktadır. Bu ülkelerin çoğunda, belirli aylarda kar lastiği olmayan araçların trafiğe çıkması yasaktır ve çeşitli para cezaları uygulanmaktadır. Binek araçlar ve 3,5 ton ağırlığa kadar olan ticari ve hafif ticari araçların bütün lastiklerinde, 3,5 ton ve üzeri ağırlıktaki araçların ise sadece ön akslarında kış mevsiminde kar lastiği bulundurma zorunluluğu bulunmaktadır. Unutmayınız: Kış sezonunda trafik ışıklarına, kavşaklara, yokuşlara ve su birikintilerine yaklaşırken her zaman dikkatli ve yavaş olunuz. Karlı zeminde aracınıza yavaşça hızlandırınız, aracınız 1.viteste patinaja neden oluyorsa daha yavaş kalkış için 2. vitesle hareket etmeyi deneyin. Normal, karlı veya buzlu yollarda hiç bir şekilde lastiklerinizin havasını düşürmeyin. Lastiklerin sırtı yola tam olarak oturmalı, aşırı veya düşük havalı lastiklerin sırtı yola tam olarak temas etmez. Buzlu alana yaklaşırken frene aralıklarla basınız, ABS li araçlarda frene basmak yeterlidir. Yokuş inerken motor freni (düşük vites) gücünü kullanın. Vites değiştirmeyin. İnişe geçtikten sonraki ani vites küçültmeleri ve fren hareketiniz aracın kaymasına neden olur. Kaynaklar 1. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Lastikler Alt Komitesi Kış Lastiği Kullanımı Raporu, Ekim, 2012 2. Avrupa Lastik ve Kauçuk Üreticileri Birliği internet sitesi; http://www.etrma.org/activities/transport/wintertyre/tyre-testing 3. Amerika Test ve Malzeme Derneği internet sitesi; http://www.astm.org/standards/f1805.htm 4. Avrupa, İzlanda ve Norveç ülkelerinde kış lastiği uygulamaları (Winter tyres within Europe, Iceland and Norway), Avrupa Tüketici Merkezleri Ağı (The European Consumer Centres Network), 26.Ocak.2010; http://www.ukecc.net/read_write/file/winter_tyres_ ECCs_january2011.pdf 5. http://www.conti-online.com/generator/www/tr/tr/ continental/lastikleri/general/haberler/basin-bultenleri/pr_2012_01_31_kar_kis_tr.html 14
8 Kasım 2012 PERŞEMBE Resmî Gazete Sayı : 28461 Yönetmelik Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığından: Araçların Yüklenmesine İlişkin Ölçü ve Usuller İle Tartı ve Boyut Ölçüm Toleransları Hakkında Yönetmelik Birinci Bölüm Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; insan ve eşya taşımak amacıyla ülkemiz karayollarında seyreden ve Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından tescil edilmiş olan motorlu ve motorsuz araçlar ile yabancı plakalı araçların yüklenmesine ilişkin ölçü ve usuller ile tartı ve boyut ölçüm toleranslarını belirlemektir. Kapsam Madde 2 (1) Bu Yönetmelik; insan ve eşya taşımak amacıyla ülkemiz karayollarında seyreden ve Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından tescil edilmiş olan motorlu ve motorsuz araçlar ile yabancı plakalı araçların yüklenmesine ilişkin ölçü ve usuller ile tartı ve boyut ölçüm toleranslarına ilişkin usul ve esasları kapsar. Dayanak Madde 3 (1) Bu Yönetmelik 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 8 inci ve 65 inci maddeleri ile 26/9/2011 tarihli ve 655 sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci, 7 nci, 28 inci ve 34 üncü maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar Madde 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Azami ağırlık: Aracın güvenle taşıyabileceği azami yükle birlikte ağırlığını, b) Azami dingil ağırlığı: Araçların karayolu yapılarından güvenle ve yapıya zarar vermeden geçebilmeleri için saptanan dingil ağırlığını, c) Azami genişlik: Aracın boylamasına düzlemine paralel ve bu düzlemin her iki tarafında araca teğet olan ve aracın geri görüş aynası (aynaları) hariç olmak üzere aracın yan taraflara doğru çıkan bütün sabit aksamı kapsayan iki düzlem arasındaki azami mesafeyi, ç) Azami uzunluk: Aracın boylamasına düzlemine dik ve aracın sırasıyla önüne ve arkasına teğet olan ve aracın bütün aksamı ve özellikle aracın önünden ve arkasından dışarı doğru çıkan bütün sabit aksamını (tamponlar, çamurluklar ve benzeri) kapsayan iki düşey düzlem arasındaki azami mesafeyi, d) Azami yükseklik: Aracın üzerinde bulunduğu düzlem ile buna paralel aracın en uç üst kesimine teğet düzlem arasındaki azami mesafeyi, e) Bakanlık: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığını, f) Boyut ölçüm toleransı: Boyut ölçümü yapan alet ve cihazların gerçek boyutlara nazaran ölçüm esnasında santimetre cinsinden gösterdiği sapma miktarını, g) Dingil ağırlığı: Araçlarda aynı dingile bağlı tekerleklerden karayolu yapısına aktarılan ağırlığı, ğ) Gabari: Araçların, yüklü veya yüksüz olarak karayolunda güvenli seyirlerini temin amacı ile uzunluk, genişlik ve yüksekliklerini belirleyen ölçüleri, h) Gönderen: Eşyayı bir yerden başka bir yere nakletmek amacıyla taşımacıya teslim eden gerçek veya tüzel kişiyi, ı) İşleten: Denetlenen araç 11/6/2009 tarihli ve 27255 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Karayolu Taşıma Yönetmeliği kapsamında bir yetki belgesine kayıtlı ise yetki belgesi sahibi olan; kayıtlı değilse araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sı- 16
fatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan gerçek veya tüzel kişiyi veya başka bir kişinin aracını kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunduğu ispat eden kişiyi, i) Tartı toleransı: Tartı yapan alet ve cihazların gerçek ağırlığa nazaran tartım esnasında kilogram cinsinden gösterdiği sapma miktarını, j) Taşıma sınırı: Bir aracın güvenle taşıyabileceği, en çok yük ağırlığı veya yolcu ve hizmetli sayısını, ifade eder. ç) Azami ağırlıklar 1) Dingil ve dingil grubu ağırlıkları Dingil ağırlığı en çok; Tahriksiz tek dingilde Tahrikli tek dingilde İki dingilli motorlu araçlarda aks grubu ağırlığı en çok; Dingiller arası mesafe 1m den az ise (d<1m) Dingiller arası mesafe 1 m ile 1.3 m arası ise (1 m d< 1.3 m) Dingiller arası mesafe 1.3 ile 1.8m arası ise (1.3 m d< 1.8 m) 10 ton 11,5 ton 11,5 ton 16 ton 18 ton İkinci Bölüm Araçların Yüklenmesine İlişkin Ölçü ve Usuller Araçların ağırlık ve boyut ölçüleri Madde 5 (1) Karayollarında seyreden araçların yüklü ve yüksüz olarak uyacakları boyutların ve bu araçların karayolu yapısına zarar vermeden güvenle seyredebilecekleri ağırlıkların aşağıda belirtilen şartlara uygun olması zorunludur. a) Azami genişlik Araçların azami genişliği Frigorifik taşıtların yalnız frigorifik yapılarında Belediyelere ait troleybüsler b) Azami yükseklik Araçların azami yüksekliği c) Azami uzunluk 2,55 metre 2,60 metre 2,65 metre 4,00 metre Dingiller arası mesafe 1.3 m ile 1.8 m arası ise (1.3 19 ton m d< 1.8 m) (Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onay Yönetmeliği veya Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmeliğinde belirtilen şartlarla) İki dingilli römork ve yarı römorklarda aks grubu ağırlığı en çok; Dingiller arası mesafe 1m den az ise (d<1m) 11 ton Dingiller arası mesafe 1 m ile 1.3 m arası ise 16 ton (1 m d< 1.3 m) Dingiller arası mesafe 1.3 ile 1.8m arası ise ( 18 ton 1.3 m d< 1.8 m) Dingiller arası mesafe 1.8 m veya daha büyük ise 20 ton (1.8 m d) Üç dingilli aks grubu ağırlığı en çok; Dingiller arası mesafe 1.3 m veya daha az ise ( d 1.3 m) 21 ton Dingiller arası mesafe 1.3 m ile 1.4 m arası ise 24 ton (1.3 m < d 1.4 m) Otobüs dışındaki motorlu araçlarda Römorklarda İki dingilli otobüslerde İkiden çok dingilli otobüslerde Yarı römorklu araçlarda Mafsallı (Körüklü) otobüslerde Römorklu otobüslerde İki römorklu katarlarda 12,00 metre 12,00 metre 13,50 metre 15,00 metre 16,50 metre 18,75 metre 18,75 metre 22,00 metre 2) Toplam ağırlıklar İki dingilli motorlu araçlar ve römorklarda Üç dingilli motorlu araçlarda (Tahrikli dingilin, çift lastikle ve havalı süspansiyon sistemi ile veya 97/27/AT Yönetmeliğinde tanımlandığı gibi eşdeğer kabul edilen bir süspansiyon sistemi ile donatılmış olduğu veya her bir tahrikli dingilin çift lastikli olduğu ve her bir dingilin azami ağırlığının 9,5 tonu aşmadığı durumlarda 26 tondur.*) 18 ton 25 ton 17
Üç dingilli yarı römorklu araçlarla mafsallı otobüslerde (26 ton*) e) Gabari dışı yük yüklenemez, taşınan yük üzerine veya araç dışına yolcu bindirilemez. Dört dingilli motorlu araçlarda Dört dingilli römorklu ve yarı römorklu araçlarda Dört dingilli yarı römorklu araçlarda yarı römork dingil grubu ağırlığı 20 ton olan araçlarda Beş veya daha çok dingilli yarı römorklu veya römorklu katarlarda 40 ft. boyutunda ISO Konteyner taşıyan iki veya üç dingilli yarı-römorka sahip üç dingilli motorlu araçlarda 28 ton 32 ton 36 ton 38 ton 40 ton (2) Araçların imal tarihine bakılmaksızın yukarıda belirtilen boyutlar ve ağırlıklar uygulanır. (3) Karayolundan başka bir ulaşım imkânının olmadığı, zorunlu ve istisnai hallerde; bölünemeyen özel yüklerin Karayolları Trafik Yönetmeliğinde belirtilen şartlarla taşınması zorunludur. (4) Uluslararası yük ve yolcu taşımacılığına ilişkin konulardaki ikili ve çok taraflı anlaşma hükümleri ile savaş hali, sıkıyönetim, olağanüstü hal ve doğal afet durumlarında uygulanacak hükümler saklıdır. Araçların yüklenmesine ilişkin usuller Madde 6 (1) Karayollarında seyreden araçların yüklenmesine ilişkin ölçü ve usuller aşağıda belirtilmiştir. a) Taşıma sınırı üstünde yolcu taşınamaz. b) Taşıtların tescil belgelerinde belirtilen azami yüklü ağırlıklar aşılamaz, bu ağırlıklar aşılmamış olsa bile azami dingil ağırlıkları aşılacak şekilde yükleme yapılamaz. c) Karayolu yapısı ve kapasitesi ile trafik güvenliği bakımından tehlikeli olabilecek tarzda yükleme yapılamaz. ç) Tehlikeli ve zararlı maddeler, gerekli izin ve tedbirler alınmadan taşınamaz. d) Ağırlık ve boyutları bakımından taşınması özel izne bağlı olan eşyalar gerekli izin alınmadan taşınamaz. f) Karayoluna değecek, düşecek, dökülecek, saçılacak, sızacak, akacak, kayacak, gürültü çıkaracak şekilde yükleme yapılamaz. g) Her çeşit yolda ve yolun her eğiminde, aracın ve yükün dengesini bozacak, yoldaki bir şeye takılacak ve sivri çıkıntılar hasıl edecek şekilde yükleme yapılamaz. ğ) Sürücünün görüşüne engel olacak, aracın sürme güvenliğini bozacak ve tescil plakaları, ayırım işaretleri, dur ve dönüş ışıkları ile yansıtıcıları örtecek şekilde yükleme yapılamaz. h) Aracın boyunu önden 1 metre, arkadan 2 metre aşacak, kasanın sağ ve sol yanından taşacak şekilde yükleme yapılamaz. ı) Çeken ve çekilen araçlarla ilgili şartlar ve tedbirler yerine getirilmeden araçlar çekilemez. i) Ağırlık ve boyut kontrol mahallerinde işaret, ışık, ses veya görevlilerin dur ikazına uyulması zorunludur. j) Yolcu ve eşya taşımalarında kullanılan araçların her yılın 1 aralık ile 1 nisan tarihleri arasında kış lastiği kullanmaları zorunludur. Hava şartlarının gerektirmesi halinde söz konusu tarih aralığındaki süre Bakanlıkça 1 ay artırılabilir. (2) Birinci fıkranın (a), (b), (c), (ç), (d), (e), (f), (g), (ğ), (h), (ı) ve (i) bentlerinde belirtilen kurallara uymayanlar hakkında; 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 114 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen personel tarafından aynı Kanunun 65 inci maddesinde belirtilen miktarlarda trafik idari para cezası karar tutanakları düzenlenir. (3) Birinci fıkranın (j) bendine uymayan araçları denetlemeye, Bakanlığın yetkilendirdiği Bakanlık personeli ile 655 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 28 inci maddesinin ikinci fıkrasının (c) bendi çerçevesinde Emniyet Genel Müdürlüğü, 18