Belgeselcinin Gözüyle Çetin mir Yap m 99 y l süren bir kartal yuvas shak Pafla Saray shak Pafla Saray, XVIII. Yüzy l sonlar ndaki Osmanl üslubunu yans tan ve mparatorlu unun do usu için Topkap Saray kadar önemli eserlerden biridir. Baz kaynaklara göre saray n yap m n Do ubeyaz t sancak beyi Çolak Abdi Pafla 1685 te bafllatm fl ve o lu shak Pafla devam etmifl, shak Pafla n n o lu Mehmet Pafla da 1784 te tamamlam flt r. 80
B u duruma göre saray n yap m doksan dokuz y l sürmüfl ve 7.600 m2 lik bir alana yay lm flt r. Osmanl mimarisinin en güzel örneklerinden biri olan shak Pafla Saray Orta Asya, Selçuklu, ran ve Osmanl mimari özelliklerini bünyesinde toplam flt r. Örne in; shak Pafla külliyesindeki caminin kubbeleri Türk- slam kubbelerini, saray kompleksi Topkap Saray n, yap toplulu unun kap lar da Selçuklu üslubundad r. Yüksek bir tepe üzerine kartal yuvas gibi kurulmufl olan saray n kim ya da kimler taraf ndan yapt r ld konusunda tek kayna a ba l kal nm flt r. Bu kaynak ta ikinci avluya bakan Harem Taç Kap s üzerinde yer alan sekiz sat rl k bir kitabedir. Osmanl Türkçesi ile yaz lm fl kitabenin orta k sm nda: Bin yüz ile doksan dokuz oldu buna tarih / shaka meram üzere kerem k l dü cihan beytinden saray n miladî 1784 y l nda tamamland anlafl lmaktad r. Kitabede kas r oldu u belirtilen saray n, Ç ld r Hanedan ndan I. shak Taç Kap Pafla n n torunu II. shak Pafla taraf ndan 1784 M. (1199 H.) tarihinde bitirildi i ifade edilmektedir. Osmanl döneminde Ç ld r Livas Mutasarr f olan shak Pafla vezirlik rütbesiyle Ç ld r ve Ah ska valili i yapm flt r. Sultan III. Selim zaman nda ran sefiri stanbul a giderken burada konuk olmufl ve saray n ihtiflam n padiflaha anlatm flt r. Ancak bu durum padiflah n ihtiflam na gölge düflürdü ü düflüncesi ile shak Pafla gözden düflmüfltür. T ürk mimarisinin en güzel örneklerinden olan shak Pafla Saray Türkistan, Selçuklu ve 81
ç Kap Türk mimarisinin en güzel örneklerinden olan shak Pafla Saray Türkistan, Selçuklu ve Osmanl mimari özelliklerini birlefltiren bir yap d r. 82 Osmanl mimari özelliklerini birlefltiren bir yap d r. Caminin kubbeleri Türkistan kubbeleri gibidir. Saray Topkap Saray 'n and r r; kap lar ise Selçuklu stilindedir. 50x115 metre alan kapsayan saray n harem dairesi iki katl, di er bölümleri tek katl idi. Günümüzde ikinci kat tamamen y k lm fl durumdad r. Saraya ancak do- udaki tepeden aç lan bir kap dan girilir. Di er taraflar 20-30 metre yükseklikte sa lam duvarlarla çevrilidir. Kap dan, önce d fl avluya girilir. D fl avlunun etraf nda uflak ve seyis odalar ve tavlalar vard r. D fl avludan iç avluya kemerli tak fleklinde büyük bir kap dan girilir. ç avluda çeflitli odalar ve ko- ufllar vard r. Ortadaki harem dairesinin duvarlar nda shak Pafla'y öven yaz lar bulunmaktad r. Kap n n iki yan nda iki aslan heykeli vard r. Divan odas (toplant salonu) ise 20 metre genifllik ve 30 metre uzunluktad r. Saray iki avlu ve bu avluda bulunan yap lar toplulu undan meydana gelmifltir. Birinci avludaki yap lar n baz lar y - k lm flt r. Dört taraf yap larla çevrili ikinci avlu dikdörtgen planl d r. Girifle göre sa tarafta selaml k ve onun arkas nda haremlik vard r. Bunlar n sonunda cami ve türbe bulunmaktad r. Türbe Selçuklu kümbet mimarisi üs-
lubunda infla edilmifltir. Saray bölümü iki kattan oluflmaktad r. 366 oda da bu iki kat içinde yer almaktad r. Her odada tafltan yap lm fl ocaklar vard r. Tafl duvarlardaki boflluklar bütün yap n n merkezi bir s tma sistemine sahip bulundu unu göstermektedir. Divan salonu 20x3 metre boyutlar ndad r. Duvarlar ve taban tafltand r. Duvarlar Türk hat sanat n n örnekleriyle, sülüsle yaz lm fl ayet ve beyitlerle süslüdür. Saray n ikinci avlusundaki türbe kesme tafltan yap lm flt r. Bu sekizgen türbe, Selçuklu türbe mimarisi gelene inin tipik örne i olan kümbet fleklindedir ve iki katl d r. Duvarlar geometrik motiflerle süslüdür. Bu türbede Çolak Abdi Pafla, shak Pafla ve yak nlar yatmaktad r. shak Pafla Külliyesi iki avlu ve bu avlular n çevresinde kurulmufl yap lardan meydana gelmifltir. Birinci avludaki yap lar n ço u y k ld ndan günümüze ulaflamam flt r. Birinci avluda nöbetçi odas, muhaf z ko- ufllar, zindan, at koflum yerleri ve arabalar n korundu u mekânlar ile çeflme bulunmaktad r. Saray n ikinci avlusunun dört taraf bina gruplar ile çevrelenmifl olup, dikdörtgen bir plân göstermektedir. Bunlardan orta Tafl flçili i avlu etraf nda, sa taraftaki selaml k kare bir alan kaplamaktad r. Selaml n arkas nda harem dairesi yer al r. Harem ile selaml k aras ndaki alana da cami ile türbe yerlefltirilmifltir. Yap n n bütününde Osmanl saray mimari gelene i uygulanm fl, bu yüzden de yap lar iç içe gruplar halinde toplanm flt r. Külliyenin birinci Türbe
Salon avlu etraf ndaki bölümü girifl kap s çevresi ve duvarlar d fl nda tahrip olmufltur. Buradaki büyük girifl kap s ana duvarlardan d fla do ru ç k nt meydana getirmifltir. Kap n n tüm yüzeyi kabartma bitki motifleri, stilize a açlar, mukarnas and ran bezemeler ve genifl alan hareketlendiren kemerler ile kaplanm flt r. Bu kap üzerine 84 iki s ra halinde sekiz kartufl içerisine bir kitabe oturtulmufltur. S aray n 20x3 m. ölçüsündeki kabul salonunun döflemesi ve duvarlar tafltand r. Bu duvarlar Osmanl yaz sanat n n örnekleri, ayet ve çeflitli beyitleri ile süslenmifltir. Saray n ikinci avlusu dikdörtgen planda olup buradaki yap lar ve harem dairesi kar fl k bir düzen göstermektedir. Burada cami, türbe ve çeflitli ihtiyaçlar n görüldü ü hamam, kiler, aflhane, merasim salonu, f r n bulunmaktad r. Mimari plan n n yan s ra tafl iflçili i ve duvar süslemeleri bak m ndan da çok önemli bir eserdir. Ne var ki, Ocakl oda 1877-1878 Osmanl -Rus
Savafl nda Ruslar buras n karargâh olarak kullanm fl ve saraya ait de erli eflyalar birlikte götürmüfllerdir. Saray n 13x6,5 m. ölçüsündeki çelik kabartmal, alt n kaplamal kap s bugün Moskova Müzesi ndedir. shak Pafla Saray n n saray bölümü 116 odal olup, bu ç avlu odalar iki kat n içerisine yerlefltirilmifltir. Odalar n her birisinde tafltan ocaklar bulunmaktad r. Tafl duvarlar n aras nda geçen s tma tesisat ile sarayda merkezi bir s tma sistemi kurulmufltur. Giriflin sa nda yer alan selaml k ve haremin sonunda cami ve türbe bulunmaktad r. shak Pafla Külliyesi içerisinde yer alan cami dikdörtgen plânl olup, üzeri tromplar n destekledi i yüksek bir kubbe ile örtülmüfltür. Caminin önü teras fleklinde olup buraya kapal bir son cemaat yeri eklenmifltir. Kubbesi ile birlikte cami, kesme tafltan infla edilmifl, pencere kenarlar nda ve baz duvarlar zengin bitki motifleri ve mimari elemanlarla bezenmifltir. Caminin ibadet mekân yuvarlak kemerli konturlarla bezenmifl olup, bunlar n aralar na yuvarlak madalyonlar ve bitkisel motifler yerlefltirilmifltir. Kubbe d fltan çok büyük olarak görülmesine ra men, içeriden oldukça küçük ve bas kt r. Kubbe, Orta Asya ve Selçuklu türbelerinde oldu u gibi burada da iki katl d r. Kuflkusuz bunun da nedeni shak Pafla Camisi nin Orta Asya ya ve ran a yak nl ndan kaynaklanmaktad r. C aminin güneyinde Selçuklu üslubunu and ran iki katl Çolak Abdi Pafla n n türbesi bulunmaktad r. Türbe içerisinde Çolak Abdi Pafla, shak Pafla ve aile yak nlar gömülüdür. Bu türbenin iki katl oluflu Selçuklu gelene inin bu dönemde de sürdü ünü göstermekte ve Selçuklu kümbetlerini de hat rlatmaktad r. Türbenin alt kat cenazenin gömüldü ü cenazelik veya mumyal k bölümüdür. Osmanl mimarisinde, Erken Osmanl dönemi d fl nda cenazelik bölümleri türbelerde görülmemektedir. Yap da bu tür bir Selçuklu türbe mimarisinin uygulanmas oldukça ilginçtir. Türbenin duvarlar da camide oldu u gibi çeflitli bitkisel motiflerle bezenmifltir. cetinimir@butundunya.com.tr 85