GRİZULU VE YANGINA ELVERİŞLİ OCAKLARDA ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER HAKKINDA YÖNETMELİK RG: 25.7.1996-22707 BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak Tanımlar Amaçlar Madde 1 Bu Yönetmeliğin amacı, grizulu ve yangına elverişli ocaklarda yapılan çalışmalar sırasında, grizu patlamaları ve ocak yangınlarının önlenmesi için gerekli olan tedbirlerin alınmasını sağlamaktır. Kapsam Madde 2 Bu Yönetmelik, grizulu ve yangına elverişli taşkömürü, linyit ve benzeri maden işletmelerindeki yer altı çalışmalarını kapsar. Hukuki dayanak Madde 3 Bu Yönetmelik, Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük ün 186 ncı maddesine göre çıkarılmıştır. Tanımlar Madde 4 Bu Yönetmelikte geçen deyimlerden; Kendiliğinden Yanma: Fiziksel etkilere maruz kalan kömür veya cevherin hava ile temas etmesi sonucunda, kimyasal reaksiyonlarla sıcaklığının artarak yanmaya başlaması olayını, Yangına Elverişli Damar: Kendiliğinden yanma özelliği gösteren damarı, Kritik Zon: Alt taban yolundan ayak arkası göçüğüne giren kaçak havanın meydana getirdiği ısının, göçükten geçen havanın azlığı
nedeniyle, yeterince ayak dönüş havasına girememesi sonucu oluşan ve ayağın ilerlemesi ile birlikte sürekli olarak yer değiştiren kızışma zonunu, Erken Uyarı Sistemi (Monitoring Sistem): Yerüstünde çeşitli merkezlerden gözlenebilecek şekilde sürekli olarak gaz ölçümü yapan ve tehlikeli durumu anında sesli ve ışıklı olarak bildiren sistemi, Kesonlama: Kömür damarı yüzeyinin hava ile irtibatını kesmek için yapılan tecrit etme işlemini, Hacimsel İnertizasyon: Yangın bölgesinin barajla kapatılarak diğer üretim birimleriyle ilişkisinin kesilmesi ve buraya inen gazın (azot veya benzer özelliği gösteren diğer gazlar) enjekte edilmesi işlemini, Bölgesel İnertizasyon: İnert gazın doğrudan doğruya yangın kaynağına uygulanması işlemini, Denge barajı (Savak) : Basıncın dengelenmesi yoluyla kesin olarak sızdırmazlık sağlanması için ana baraj önüne yapılan barajı, Basınç Odası: İçindeki havanın basıncını yükseltmeye veya düşürmeye yarayan sistemleri ihtiva eden ve ana barajla denge barajı arasında oluşturulan bölümü, Şok Barajı (Ağırlık Barajı) : Kapatılacak panolarda patlama tehlikesinin de mevcut olduğu durumlarda, ana barajın önüne yapılan patlamaya dayanıklı barajı, Kılavuz Delikleri: Ani gaz boşalması ihtimali bulunan ocaklarda, boyları 5 metreye kadar olan ve kısa süreli iş emniyetini sağlayan delikleri, Pilot Sondaj Delikleri: Ani gaz boşalması ihtimali bulunan ocaklarda, boyları 5 metreden fazla olan ve sondaj makinesi ile delinen delikleri, İfade eder. İKİNCİ BÖLÜM
Genel Hükümler Gaz analiz laboratuvarı Madde 5 Her işletmede, bir gaz analiz laboratuvarı kurulur. Ancak, yarıçapı en fazla 50 kilometre ola alan içinde bulunan işletmeler, merkezi bir yerde, müşterek bir gaz analiz laboratuvarı kurabilirler. Bu hüküm, aynı işletmenin çeşitli ocakları için de geçerlidir. İşletmeler, merkezi gaz analiz laboratuvarının kuruluş ve işletme giderlerini, çalıştırdıkları işçi sayısı oranında karşılarlar. Erken uyarı sistemi Madde 6 Her işletmede, metan, karbonmonoksit, karbondioksit ve diğer zararlı gaz gelirleri ile oksijen oranının sürekli olarak izlenebilmesi ve tehlikeli durumun anında tespit edilebilmesi için, erken uyarı sisteminin kurulması zorunludur. Ölçüm cihazları Madde 7 İşletmelerdeki mühendis ve nezaretçilerde, portatif metan, karbonmonoksit, karbondioksit ve diğer zararlı gazları ölçen dedektörler ile oksijen ve duman dedektörleri bulundurulur. Yapılan ölçümlerin sonuçları, emniyet rapor defterine kaydedilir. Yangına elverişli damar Madde 8 Üretime başlamadan önce, damarların gaz içeriklerinin ve yangına elverişli olup olmadıklarının belirlenmesi zorunludur. Yangın sahaları Madde 9 Çalışma yapılacak damar ve buna komşu damarlardaki yangın sahaları havalandırma planına işlenir. Tahkimat malzemesi
Madde 10 Ana kat lağımları, rekuplar ve taban yolları tahkimatının yanmaz malzeme ile yapılması esastır. Arıza zonları Madde 11 İşletmelerde, üretime arıza zonlarından başlanamaz. Denge barajı Madde 12 Pano, tamamen alındıktan sonra barajlanarak kapatılır. Bu barajların önüne, ayrıca, denge barajı yapılır. Basınç odası Madde 13 Hava sızdırmazlığı sağlanamayan barajlar için, baraj önüne denge barajı yapılarak basınç odası kurulması zorunludur. Sızdırmaz malzemeler Madde 14 Yangına elverişli ocaklarda, kesonlama ve barajlama yapılması ve boşluk ve çatlakların doldurulması için, hava sirkülâsyonunu engelleyici ve yanmaz özelliğe sahip olan köpük ve benzeri malzemeler (kül, bentonit, taştozu, kalsiyumklorür ve benzeri gibi ) kullanılır. Komşu panolar Madde 15 Komşu panolar arasında yeteri kadar topuk bırakılmasına dikkat edilir. Topuk bırakılmadığı takdirde, kesonlama ve denge barajları yapılarak hava sızdırmazlığı sağlanır. Bırakılan topuklar Madde 16 Bırakılan topuklara, hava sirkülâsyonunu engelleyici ve yanmaz özelliğe sahip olan sızdırmaz malzemeler enjekte edilir. Boşlukların doldurulması
Madde 17 Panonun taban yolları sürülürken tavan ve yanlarda boşalmaların meydana gelmemesine çalışılır. Boşalan kısımlar, hava sirkülâsyonunu engelleyici ve yanmaz özelliğe sahip olan sızdırmaz malzemelerle doldurulur. Kesonlama Madde 18 Ana kat lağımlarının ve rekupların kendiliğinden yanmaya elverişli damarları kestiği kısımlar ile taban yollarını kesen arıza zonları ve eski imalat yüzeyleri beton, taş veya tuğla kemere alınarak veya hava sirkülâsyonunu engelleyici ve yanmaz özelliğe sahip olan sızdırmaz malzemeler kullanılarak kesonlanır ve kesilen kısmın her iki tarafında da 1 metreden az olmayacak şekilde uzatılır. Belirli süre çalışılmayan panolar Madde 19 Çeşitli nedenlerle belirli bir süre çalışılmayan panoların hava miktarları azaltılarak kritik zonun yeri değiştirilir. Yeniden çalışmaya, panoya yeterli miktardaki havanın verilmesinden sonra başlanır. Havalandırılmayan bacalar Madde 20 Havalandırılmayan bacaların ağızları, bekletilmeden barajlanarak kapatılır. Panonun tahliyesi Madde 21 Ocaklarda yapılan ölçüm sonuçlarına göre, kendiliğinden yanmanın açık aleve dönüşebilme ihtimali mevcut olduğu takdirde, panonun bütün bölümleri derhal tahliye edilir ve girişi engelleyecek tedbirler alınır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Gaz Analizleri ve Havalandırma Gaz analizleri Madde 22 İşletmelerde yapılan gaz analizlerinde, karbonmonoksit gelirinin, oksijen miktarındaki azalma değerine bölünmesiyle elde edilen oran sürekli olarak izlenir. Sonuçlar, havalandırma defterine kaydedilir. Havalandırma basıncı Madde 23 Ocaklarda, asgari havalandırma basıncının uygulanması esastır. Kesit daralmaları Madde 24 Pano nefesliğinde ve taban yolarında, yüksek basınç farkı meydana getirebilecek kesit daralmalarına engel olunur. Müstakil havalandırma Madde 25 Ocaklardaki üretim birimlerinin müstakil olarak havalandırılması zorunludur. Taban yolları Madde 26 Taban yolları, rekuplarla ve ayak dibi ve ayak başı ile doksan dereceden daha küçük açı yapamaz.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Ani Gaz Boşalması İhtimali Bulunan Ocaklarda Alınacak Özel Tedbirler Depresyon kontrolü Madde 27 Depresyonun, 150 mm su sütunun üzerine çıkmaması için gerekli tedbirlerin alınması zorunludur. Metan ölçümü Madde 28 Her vardiya başlangıcında vardiya esnasında ve vardiya bitiminde metan ölçümü yapılması esastır. Ölçüm sonuçları, emniyet rapor defterine kaydedilir. Metan drenaj sistemi Madde 29 Ani gaz boşalması ihtimali bulunan ocaklarda, metan drenaj sisteminin kurulması zorunludur. Kılavuz delikleri Madde 30 Taş içerisinde sürülen galerilerde, yaklaşılan yerin yapısı hakkında bilgi edinmek için kılavuz delikleri delinecek ve bu delikler ilerleme aynasından 1.5 metre ileride olacaktır. Rekuplarda pilot sondajı Madde 31 Rekuplarda, kömür damarının kesilmesine en az 5 metre kaldığında ilerleme durdurulur. Aynaya kadar gerekli tahkimat yapıldıktan sonra, değişik doğrultuda, kömür damarını kesip geçen en az 3 adet pilot sondaj deliği delinir. Kömür damarlarında pilot sondajı Madde 32 kömür damarı içerisinde sürülen galerilerde ilerleme aynası üzerinde, değişik doğrultuda, en az 10 metre boyunda 3 adet pilot sondaj deliği delinir. Delik boyları 5 metre kaldığında sondajlar tekrarlanır.
Sulu delme Madde 33 Sondaj tijlerinden su akışı sağlanmadan delik delmeye başlanamaz ve tijler döndüğü müddetçe su sirkülâsyonu sağlanır. Metan dedektörü Madde 34 Sondajlar yapılırken, aynada ses ve ışık uyarılı bir metan dedektörü bulundurulur. Sondaj kayıtları Madde 35 Yapılan sondajlar ve gaz ölçümlerinin sonuçları sondaj defterine kaydedilir. Emniyet lambası kullanma yasağı Madde 36 Ani gaz boşalması ihtimali bulunan ocaklarda, emniyet lambası kullanılamaz.
BEŞİNCİ BÖLÜM Uzun Ayaklarda Alınacak Özel Tedbirler Ayak boyları Madde 37 Kritik zonun yer değiştirmesi için ayak boylarının, günde en az bir have ilerleme yapılacak şekilde planlanması esastır. Dolgu metot zorunluluğu Madde 38 Tavan göçertmesinin tamamen veya kısmen sağlanamadığı durumlarda ve tavan taşının üzerinde alınması ekonomik olmayan veya alınamayan damar bulunduğu takdirde, dolgulu metotlarla çalışılması zorunludur. Katlar halinde çalışma Madde 39 Az eğimli olan kalın damarlarda katlar halinde çalışma yapılır. Bu takdirde, birbirini izleyen iki ayak arını arasındaki uzaklık, 10 metreden az ve 30 metreden çok olamaz. Damar kalınlığının değişmesi Madde 40 Uzun ayak metodu ile çalışılan ocaklarda, tavan taşı ile taban taşı arası tamamen alınacak şekilde üretim yapılır. Damar kalınlığında değişmeler meydana gelmesi halinde, gerekli yerlere dolgu veya enjeksiyon yapılır. Ayak arkaları Madde 41 Ayak arkalarındaki tahkimat malzemesinin, çektirme kullanmak suretiyle azami şekilde alınması esastır. Göçüklerin açılması Madde 42 Ayaklarda meydana gelen göçükler, kömür postası bırakılmadan açılır.
Gaz ölçümleri Madde 43 Uzun ayak metodu ile çalışılan ocaklarda, kendiliğinden yanmanın belirlenebilmesi için; a) Ayak giriş ve çıkışında, b) Göçertmeli çalışılan ayaklarda, ayak başı göçüğünde, c) Pano hava dönüş yolunda, Sürekli olarak metan, karbonmonoksit, karbondioksit ve oksijen ölçümleri yapılarak ölçüm sonuçları emniyet rapor defterine kaydedilir. Tahkimatın sökülmesi Madde 44 Göçertmeli çalışılan tüm ayaklarda, ayak başlangıç baş yukarısının tahkimatı, ayak üretime geçtikten sonra tamamen sökülerek göçertilir. İlerletimli ayaklarda, ayrıca, bu baş yukarının baş ve dibine, damar kalınlığının en az iki katı kadar uzunlukta hava sızdırmayacak şekilde dolgu yapılır. Dolgu duvarı Madde 45 İlerletimli uzun ayaklarda, taban yollarının ayak arkası göçüğü tarafına, en az 3 metre kalınlığında hava sızdırmaz dolgu duvarı yapılır. Sızdırmazlık, duman tüpü ile kontrol edilir. Yapılan dolgu duvarlarının içine, her 50 metrede bir numune boruları konularak karbonmonoksit geliri sürekli olarak gözlenir. İlerletimli uzun ayaklar Madde 46 İlerletimli uzun ayaklarda, alt taban yolu arını ayak arınından en fazla 10 metre, üst taban arınından en fazla 2 metre ileride tutulur.
Geriye dönümlü uzun ayaklar Madde 47 Geriye dönümlü uzun ayaklarda, ayak ilerledikçe, taban yollarının tahkimatı devamlı sökülerek göçertilir. Taban yollarında, her 25 metrede bir, hava kaçağını önleyecek barajların yapılması zorunludur. ALTINCI BÖLÜM Yangınlı Sahalarda Alınacak Özel Tedbirler Enerjinin kesilmesi Madde 48 Barajların kapatılmasından veya açılmasından önce pano hava giriş ve çıkış yollarındaki tüm elektrik enerjisi ve telefon devreleri kesilir. Barajlarda metan drenajı Madde 49 Kapatılmakta olan bir sahada metan drenaj sistemi varsa, drenaj, barajlar tamamen kapatılıncaya kadar sürdürülür ve kapatma tamamlandığında derhal durdurulur. Ancak, büyük bir hacimdeki patlayıcı atmosferin kapatılan sahaya birikme ihtimalinin bulunması durumunda, oksijen oranı, patlama için gerekli olan miktarın altına düşünceye kadar, barajların kapatılmasından sonra da drenaj sürdürülür. Barajların aynı anda kapatılması Madde 50 Pano hava giriş ve çıkış yollarındaki barajların aynı anda kapatılması esastır. Barajlar yapılırken, galeri kesiti daralması nedeniyle geçen hava miktarındaki azalmalar dikkatle izlenir ve çıkış barajında sürekli olarak gaz ölçümü yapılır. Yapılan gaz ölçümlerinin sonuçları emniyet rapor defterine kaydedilir. Kurtarma istasyonu Madde 51 Barajların kapatılması sırasında, emniyetli bir yerde kurtarma istasyonu kurulur. Kurtarma istasyonunda, yeterli sayıda
kurtarma cihazı ve kurtarma elemanı bulundurulur. Bu sırada, gerekli haberleşme sistemi kurulur. Havalandırma yetersiz ise, çalışmalar kurtarma cihazı ile yapılır. Hidrolik pompalar Madde 52 Yangının kısa sürede yayılması ihtimalinin bulunduğu durumlarda, barajların süratle ve emniyet içerisinde kapatılabilmesi için, hidrolik pompalar sağlanarak panoya sevk edilmek üzere hazır durumda bekletilir. Bu barajların yapımında, çabuk donma özelliğini haiz olan çimento ve benzeri malzeme kullanılır. İnertizasyon Madde 53 Yangınlı sahaya, gerektiğinde hacimsel veya bölgesel inertizasyonla müdahale edilir. Baraj takviyesi Madde 54 Açık damar yangınlarına karşı yapılan barajlar kapatıldıktan sonra, 48 saat geçmedikçe baraj takviye çalışmaları yapılamaz. Pano kapatılması veya açılması Madde 55 Yangınla bir panonun kapatılması veya kapatılmış olan bir panonun açılması sırasında, pano hava giriş ve çıkış yolları üzerinde hiç kimse bulundurulamaz. Şok barajı Madde 56 Kapatılacak panolarda, patlama tehlikesinin de mevcut olduğu durumlarda şok barajı yapılması zorunludur. Şok barajı tamamlandıktan sonra, barajda başkaca bir iş yapılmadan, bütün işçiler en az 24 saat boyunca buradan uzaklaştırılır. Numune alınması
Madde 57 Barajlardan, her gün, her vardiyada, kurulmuş olan numune boruları vasıtasıyla gaz numuneleri alınır ve analiz sonuçları emniyet rapor defterine kaydedilir. Barajların açılması yasağı Madde 58 Barajların arkasında patlamaya elverişli gaz karışımları tespit edildiği takdirde, yangın sahası tek veya çift taraflı olarak açılamaz. Yeni bir galeri, desandre veya baca sürülerek yangın sahasına ulaşılamaz. Barajların tek taraflı açılması Madde 59 Barajlar, giriş veya çıkış tarafından tek taraflı olarak açılacaksa, tali havalandırma amacıyla kullanılmak üzere vantilatör tesisi kurulur ve çalışmaya hazır durumda bulundurulur. Baraj malzemesi Madde 60 Açılmakta olan barajların, yangının yeniden başlaması ihtimaline karşı kapatılabilmesi için gerekli olan malzemenin barajlarda hazır bulundurulması esastır.
YEDİNCİ BÖLÜM Yürürlük ve Yürütme Yürürlük Madde 61 Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 62 Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.