DOGU KARADENiZ BÖLGESiNDE El ARAÇLARlYLA KÜLTÜR BAKIMI STANDART ZAMANLARI

F.D.C 305 DOGU KARADENiZ BÖLGESiNDE El ARAÇLARlYLA KÜLTÜR BAKIMI STANDART ZAMANLARI Standard times of weed control by hand tools in the Eastern Blacksea region Hasret ATASOY Orman Yüksek Mühendisi ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTiTÜSÜ MÜDÜRLÜGÜ TURKISH FOREST RESEARCH INSTITUTE Teknik Bülten Serisi Technical Bulletin No: 235

ÖN SÖZ Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan Artvin, Trabzon ve Giresun Orman Bölge Müdürlükleri ormanlık alanlarının sahil kesiminde tesis edilen ağaçlandırma alanlarında uygulanan, dikim şeritlerinde, dikim sırası boyunca ve fidan çevresindeki diri örtünün kültür t~k:mı amacıyla temizlenmesi, böğürtlen, kabalak, eğrelti vb. bitki türlerinin köklenmesi ve fidan etrafında ot alma ve çapalama işlerine ilişkin iş ölçmeleri yapılarak standart zaman çizelgeleri düzenlenmiştir. Standart zaman çizelgeleri, günümüzde bu yörede uygulanan kültür bakımı yöntemlerine ve çeşitli diri örtü gruplarına göre ayrı ayrı verilmiştir. Bu standart zamanlar, dikim alanlarında uygulanmak üzere belirlenmekle birlikte, diri örtünün sadece kesilerek temizlenmesini gerektiren doğal gençleştirme alanlarının arazi hazırlığı ile bazı diri örtü türlerinin köklenmesi gereken gençlik alanlannda da kullanılabilirler. Giriş bölümünde; kültür bakımiarına ilişkin yapılan çalışmalar, malçlamanın fidan gelişimine etkileri ve iş ölçmeye ilişkin literatür bilgileri verilmiştir. Bulgular bölümünde; diri örtünün yaş ağırlığına, boyuna, köklenecek bitki sayısı ve bunların köklü ağırlıkianna göre gerekli standard zamanlar toplam 15 çizelgede tek ve çift girişli olarak verilmiştir. Çizelgeler sadece bir defa yapılacak kültdr bakımları içindir. Yılda birkaç. kez bakım yapılacak yerlerde, her defasında aynı çizelgelerden yararlanılacaktır. Çalışmada emeği geçen tüm araştırıcı ve uygulayıcı arkadaşlarıma teşekkür ederim. Mart 1992 Hasret ATASOY

öz Çalışmanın amacı; yoğun ve boylu diri örtünün önemli bir sorun olduğu Doğu Karadeniz sahil kesimindeki dikim alanlarında, el araçlarıyla yapılan kültür bakımı işlerine ilişkin standart zamanların belirlenmesidir. Bu çalışma sırasında kesilen diri örtünün birim alandaki yaş ağırlığı boyu ve köklenen bireylerin sayısı ile bakım süreleri arasındaki ilişkilerden yararlanılarak, değişik kültür bakım yöntemlerine ve diri örtü gruplarına göre standart zamanlar hesaplanmıştır. Bunlar diri örtünün 1 m2 lik alandaki yaş ağırlığına, boyuna ve köklenen birey sayılarına göre 15 adet çizelgede verilmiştir. diri örtü Anahtar sözcükler: Ormancılıkta standart zaman (Kültür bakım, nün kesilmesi ve köklenmesi). ABSTRACT The aim of this study was to determine the standard times of weed control operations by using hand tools for the planlation areas in the coastal part of the Eastern Blacksea Region. The standard times have been estimated by basing upon the relations among the durations of operations and the fresh weights of cut weeds, the heights, the numbers of uprooted plants in 1 m 2 area for various weed control methods and weed groups. They are tabulated on 15 standard time tables by the mean height, the fresh weight of the cut green cover and the number of uprooted plants in 1 m2. Keywords: Standard time on forestry (weed control, weeding and cleaning, uprooting). 5

içindekiler SAYFA GiRiŞ... 9 2 LiTERATÜR ÖZETi... 11 3 MATERYAL VE YÖNTEM... 17 3. 1 Materyal............................................ 17 3.2 Yöntem... 20 4 VERiLERiN DEGERLENDiRiLMESi... 22 5 BULGULAR... 24 5.1 Dikim şeridinde bulunan çeşitli ot, böğürtlen ve süceyrat sürgünlerinin tamamının orak ya da tahra ile kesilmesi ve şerit aralarına yığılması... 24 5.2 Dikim sırası boyunca fidana zarar veren diri örtünün orak ya da tahra ile kesilerek şerit aralarına yığılması... 34 5.3 Fidan çevresinde fidanazararlı olan diri örtünün orakla kesilerek fidan aralarına yığılması... 42 5.4 Dikim şeridinde bulunan böğürtlen, eğrelti ve Petasites'lerin kazma ile köklenmesi... 50 5.5 Fidan çevresinde ot alma ve çapalama... 53 6 TARTIŞMA... 54 7 SONUÇ VE ÖNERiLER...... 58 ÖZET...'... 63 SUMMARY... 66 KA YNAKÇA... 69 7

1 GiRiŞ Çok iyi planlanan ve uygulanan ağaçlandırma çalışmaları, kültür bakımının uygun zamanlarda ve gerekli kalitede yapılmaması durumunda, başarısızlıkla sonuçlanabilmektedir. Genellikle ot alma, çapalama, sürgün kontrolu ve tamamlama etkinliklerinden oiuşan kültür bakımı, kurak bölgelerde olduğu kadar, nemli iklim bölgelerinde de önem taşımaktadır. Zira bilinmektedir ki kurak bölgelerde kültür bakımı olarak; fidan çevresinde, dikim sırası boyunca ya da dikim şeridinin tam alanında, yüzeysel toprak işleme ve ot alma, ağaçlarıdırmanın başarısını olumlu yönde etkilemektedir. Bu tip yerlerde su mücadelesi daha önemlidir. Nemli ve yağışlı bölgelerde ise, diri örtü yoğun biçimde ağaçlandırma alanlarını kaplamakta, hızlı bir gelişme göstererek dikilen fidanlardan çok daha boylu olmakta ve fidanları tamamen kapatmaktadır. Bu durumda kültür bakımı, diri örtü ile fidanlar arasındaki ışık ve besin mücadelesi bakımından önemli olmaktadır. Ayrıca, bazan diri örtü, kışın kar ile fidan üzerine baskı yaparak, kınimalarına ya da deforme olmalarına neden olmaktadır. Kurak bölgeler için söylenen "iki çapa bir sudur" ata sözünün, bu tip yerler için "iki orak bir ışıktır" biçiminde benimsenmesi isabetli olur. Bu nedenle kültür bakımlarının, zamanında ve uygun biçinde yapılması, ağaçlandırmanın başarısı için zorunludur. Özellikle gençlikte yavaş büyüyen doğu ladini, yayılış alanını oluşturan Doğu Karadeniz sahil kesimindeki dikim alanlarında yoğun ve boylu olan diri örtü baskısının amansız tehdidi altında bulunmaktadır. Nitekim yörede dikilmiş fakat gerekli nitelikte ve çoklukta bakım yapılamadığı için tümüyle elden çıkan ağaçlandırma alanlarına rastlamak hiç zor değildir. Kültür bakımının yeterince yapılamamasının sebeplerinin bütçe yetersizliği ve iş organizasyonu eksikliği olduğu gözlenmektedir. Kültür bakımlarının yeterli kalite ve çoklukta yapılmaması ağaçlandırma projelerinin ülke geneli için hazırlanan birim zaman değerlerine bağlı kalınarak hazırlanmalarından kaynaklanmaktadır. ~öylece özellikle Karadeniz sahil kesimindeki dikim alanlarında az parayla çok kültür bakımı işi yapma durumu ortaya çıkmakta, bu da kalitesiz kültür bakımına neden olmaktadır. Oysa ki, ucuz iş, işin nitelik ve niceliğinden taviz vermemek koşuluyla, en az maliyetle yapı

lan iştir. Ancak buna, iş organizasyonu eksiklikleri olarak, yeterli sayıda ve zamanda işçi temin edilmesi, işçinin, yapılacak işe önceden iyice hazırlanması, işçinin rahat çalışabiieceği uygun kesim aletleri ve giyeceklerin ve insana yaraşır biçimde yaşam koşullarının sağlanması da eklenebilir. Ücretierin yeterli miktarda olmaması nedeniyle, işçiler başka işleri olmadığında kültür bakımı işinde çalışmak istemektedir. Özellikle Karadeniz Bölgesinde, çay ve fındık toplama, yayla ve mezralarda çayır biçme zamanlarında işçiler, ormancılık işlerini bırakarak bu işlerde çalışmaktadırlar. Yörede kültür bakımının zamanı, genellikle fındık toplama ve çayır biçme zamanlarına denk düşmektedir. Bu olumsuzluk başka bölgelerden işçi sağlanarak giderilmeye çalışılmaktadır. Bu da çoğu zaman iş organizasyonunu bozmakta ve kültür bakımları istenenzamanda yapılamamaktadır. Uygun ücretlendirme ile bu sorun kısmen çözülebilir. Uygun ücretlendirme ise, yöre koşullarına göre yapılarak kültür bakımının standart zamanlarının saptanmasına bağlı olmaktadır. Kültür bakımı standart zamanlarının tesbit edilebilmesi için, önce uygun kültür bakımı yöntemlerinin belirlenmesi gerekir. Ülkemizde kültür bakımı hakkında yöntem belirleme araştırmaları henüz yapılmamıştır. Bugün, zamanla kazanılan tecrübelere ve kimi yorumlara göre çeşitli kültür bakımı yöntemleri uygulanmaktadır. Karadeniz bölgesi sahil kesiminde genellikle uygulanmakta olan kültür bakımı yöntemleri uygulama çokluğu sırasına göre aşağıdaki gibidir. 1- Dikim şeridi tam alanındaki ot ve sürgünlerin kesilmesi. 2- Dikim sırası boyunca tüm ot ve sürgünlerin kesilmesi. 3- Fidan çevresindeki ot ve sürgünlerin kesilmesi (Ocakta orak bakımı). 4- Fidan çevresinde sadece sürgün kontrolu. 5- Fidan çevresindeki atların elle sökülmesi, fidan çevresinde çapa ve fidana zarar verecek sürgünlerin kesilmesi (Ocakta çapa bakımı). Bu bakım yöntemlerinin hangilerinin ekolojik koşullara ve ağaç türü isteklerine göre daha ekonomik olduğu, kaç yıl ve yılda kaç kere uygulamaları gerektiği denemeler sonucunda henüz ortaya konulmamıştır. lo

2 LiTERATÜR ÖZETi Ülkemizde, daha çok ağaçlandırma amacıyla diri örtü temizliği, toprak işleme ve dikim ile üretim işlerine ilişkin standart zamanların yada geeiçi birim zamanların tesbiti üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar, Saatçioğlu (1957), Varol (1970), Dingil (1976), Birler ve ark. (1979), Atasoy (1979), Gezer ve Erkuloğlu (1978), iıter ve ark. (1986), Şirin (1989) ve AGM (1975) tarafından yapılmıştır. Kültür bakımiarına ilişkin olarak ise az sayıda çalışmalar yapılmıştır. Bunlar aşağıdaki gibidir: 1) 1975 yılından önce AGM kurumunca yapılmış kimi uygulama sonuçlan derlenerek bulanan değerler, Bayındırlık Bakanlığı "Genel Fiyat Analizleri ve inşaat Birim Fiyatlarına Esas işçilik, Araç ve Gereç Rayiç Cetvelleri" ile karşılaştırılarak "AGM Birim Zaman Cetvelleri" hazırlanmış olup, bu cetveller kültür bakımlarını da içermektedir. Bu cetvellerdeki birim zamanlarda zamanla bazı değişiklikler yapılmış ve Orman Genel Müdürlüğü'nce 1987 yılında bir kitap halinde hazırlanan "Ağaçlandırma, Toprak Muhafaza, Mer'a lslahı, Sun' i Gençleştirme ve Enerji Ormanı Tesisi Uygulama Projeleri ile ilgili Etüd ve Proje Düzenleme Esasları, Dispozisyonları ve Yararlanılacak Bilgiler" adıyla ve 4125 nolu tamim halinde teşkilata yayınlanmıştır. Bu tamirnde belirtilen işçi ile yapılan kültür bakımı birim zamanları Çizelge 1 'de özetlenmiştir. 2) 1955 yılında FAO tarafından yayınlanan ve Beşkök (1956) tarafından Türkçeye çevrilen "Kurak Mıntıkalarda Ağaçlandırma Tekniği" adlı yayında; ilk ve ikinci yıllar için kültür bakımı birim zamanlan aşağıdaki biçimde verilmiştir. ilk yılda Çapalama ve ot alma (ikidefa) ikinci yılda tamamlama ikinci yılda çapalama ve ot alma (iki defa) : 25+20 45 günjha : 15 gün/ha : 30 gün/ha 3) Sencer ve ark. ( 1979) tarafından yapılan bir araştırmada, 1978-1979 yıllarında 57 adet AGM mühendisliğince doldurulan 2524 adet soru formundaki veriler değerlendirilerek "Ağaçlandırma Birim Zaman Cetvelleri" oluşturulmuştur. Bu cetvelierin düzenlenmesinde Meyil sınıfları (0-20, 21-30, 31-40 ve 40' dan fazla) ile ot ve sürgün yoğunluğu dikkate alınmıştır. Cetvellerde verilen işı ı

çi ile kültür bakımı birim zamanları maksimum ve minimum değerler halinde aşağıdaki gibidir. - Fidan etrafında ot alma ve çapa - Şerit üzerinde ot alma ve çapa - Fidan etrafında sürgün kontrolu - Şerit üzerinde sürgün kontrolu - Fidan etrafında ot alma, çapa ve sürgün kontrolu - Şerit üzerinde ot alma, çapa ve sürgün kontrolu : 4.7-14.6 gün/ha : 6.9-16.8 gün/ha :5.1-15.4 gün/ha : 8.1-18.4 gün/ha : 6.3-19.6 gün/ha : 9.5-22.9 gün/ha Bu çalışma ayrıca, ağaçlandırma ve bakım işlerine ilişkin Makineli Birim Zamanları da içermektedir. 4) Buraya kadar belirtilen kültür bakımı birim zamanları, genellikle ülkenin ortalama koşulları için geçerli olabilir. Bu değerler özellikle yoğun ve boylu diri örtünün yetişmesine çok uygun olan Karadeniz sahil kesimi için oldukça küçük değerlerdir. Bu eksikliğin giderilmesi için Orman Genel Müdürlüğünce, yöre koşullarına uygun ağaçlandırma işlerinin dolayısıyla da kültür bakımlarının birim zamanlarının tesbiti istenmiş ve Doğu Karadeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğünce, mevcut olanlar ile yörede kurulan bazı deneme alanlarından elde edilen verilerden de yararlanılarak, daha sağlıklı çalışmalar sonuçlandırılıncaya kadar kullanılmak üzere, ana konuları içerecek şekilde "Geçici Birim Zaman Cetvelleri" hazırlanmış ve bir rapor halinde Orman Genel Müdürlüğüne sunulmuştur (Atasoy, 1979). Bu cetvellerde yörenin tüm koşullarının ortalaması olarak verilen kültür bakımı birim zamanları aşağıda belirtilmiştir (1 ha 7000 m2 olarak dikkate.alındı). - Tamamlama için çukur açılmış ya da toprak işlenmiş yerlere fidan dikimi - Bakım için böğürtlen ve benzeri bitkilerin, dikim şeridinde kazma ile köklenmesi, sürgün kontrolu, boylu atların kesilmesi, fidan çevresinde 50-60 cm çapında çapalama ve tamamlama yapılacak yerlerde toprak işleme - Fidan çevresinde 50-60 cm çapındaki alanda diri örtünün temizlenmesi ve çapalanması - Şerit tam alanındaki atların ve sürgünlerin kesilerek, fidan etrafında çapa yapılması : 1.8 günjha : 41.6 günjha : 13.1 günjha : 18.0 günjha 12

fr,restry Commission'nin Booklet No: 45 (1978) olarak yayınlanan "Standard Time Tables and Output Guides" adlı kitabında; bir işin tamamlanması için gerekli toplam zamanın direkt çalışma, endirekt çalışma ve dinlenme payı zamanlarının toplamı olduğu belirtilerek, özel ormancılığa hizmet etmek amacıyla, makine ve işçi gücüne göre fidanlık ve arazi hazırlığından üretim işlerine kadar bir çok ormancılık faaliyetlerine ilişkin standart zamanlar verilmiştir. Bu kltapta kültür bakımında; 1.4 x 1.4 m den 2.1 x 2.1 m ye kadar sekiz aralık mesafe ile dikilen alanlarda, ot türlerine ve bunların yoğunluk ve kalınlıklarından oluşturulan derecelere göre fidana yakın kısımlarda 8-15 cm, daha uzaklarda 15-25 cm boyda kalacak şekilde, fidan çevresinde 1 m genişliğinde bulunan diri örtünün el aletleriyle kesilmesine ilişkin standart zamanlar da verilmiştir. Bu kitapta el alatleri kullanılarak yapılacak kültür bakımları için verilen standart zamanlar, 1.4 x 1.4 m den 2.1 x 2.1 m ye kadar sekiz aralık mesafeye dört bitki grubuna ve bu gruplardaki bitkilerin yoğunluk derecelerine, her yıl ya da birkaç yılda bir kesilmesine göre hesaplanmıştır. Her yıl bakım yapılan dikim alanlarında orak ve benzeri kesim aletlerinin kullanılmasında, bitki gruplarına ve en az ve en çok yoğunluk derecelerine göre standaıt zamanlar Çizelge 2'de verilmiştir Bakım yöntemleri hakkında yapılan bazı çalışmalar ise aşağıda belirtilmiştir: 1) Özdemir ( 1961), Walther' e atfen bidirildiğine göre, Pin us teada dikim alanında, fidan kökleri etrafında 125 cm lik bir alanda siyah plastik ile yapılan malçlama sonunda 3. yıl sonbaharında, malçlama yapılanlar % 25 daha boylu olmuştur. 2) Yapılan bir denemede, Acer saccharum dikilen bir alanda oluşan atların biçilmesi, biçilmemesi, fidan etrafına 1 m çapında herbisit uygulanması, 1 m çapında siyah polietilenle kaplanması ve tüm dikim alanına herbisit atılması sonunda elde eelilen bir yıllık boy artımiarı aşağıdaki gibidir. Ot biçilmiş -0.8 cm (Sürgünlerde kuruma) Ot biçilmemiş 1.2 cm 1 m çapında herbisit 39 cm 1 m çapında siyah polietilen 41 cm Tüm alanda herbisit 58 cm 14

Çizel ge 1. Kültür bakımı birim zamanları (OGM-4125, 1987) Tab le i. Work times for weeding (OGM-4125, 1987) Poz No: Yapılan işler (Works) Saat (hour) 37.1210/1010 Topraksız fidanların, tamamlama yapılacak sahalara taşınması ve işçilere da~ıtımı 37.1210/1050 Tüplü fidanların tamamlama yapılacak sahalara taşınması ve çukurlara da~ıtımı 37.1210/1100-P Tamamlama amacıyla işlenmiş topra~a plantuvar ile ibreli fidan dikimi 0.47-0.55/1000 ad. 25-33/1000 ad. 43-52.8/1000 ad. 37.1210/11 00-Ç Tamamlama amacıyla işlenmiş toprağa çapa ile topraksız ibreli fidan dikimi 52-63.8/1000 ad. 37.1210/1110 Tamamlamada 15x30x30 cm ebadında açılmış çukurlara topraksız ibreli fidan dikimi 37.1210/1130 Tamamlamada açılmış çukurlara tüplü fidan dikimi 67-75/1000 ad. 156-166/1000 ad. 37.1270 37.1290 37.1310 Bakım için dikim şeritlerinde ya da tüm alanda boylu otların ve sürgünlerin temizlenmesi Bakım için fidan çevresinde 50-60 cm çapındaki sahada diri örtüncin temizlenmesi Bal<ım için dikim şeritlerinde çapa yapılması 105/ha 28/1000 Ad. 90-96.75 jha 37.1330 Bakım için fidanların çapındaki sahanın çapalanması çevresinde 50-60 cm 31-33.3/1000 ad. 5) Karaçam dikim alanlarında üçgen, kare ve dikdörtgen biçiminde ve 1, 2.25, 3 ve 4 m2 de bir dikim yapılan yerlerde, fidanı n çevresinde O. 75 m genişliğinde yılda üç kez yapılan süceyrat temizliği biçimindeki bakım birim zamanlarının 9.8-44.8 gün/ha arasında değiştiği ve dikdörtgen dikimlerinde hem tesis ve hem de kültür bakımının daha az olduğu (9.8-28.8 günjha bakım) bildirilmiştir (Tosun, 1984). En çok kültür bakımı birim zamanı, üçgen dikiminde ve 27.3-44.8 gün/ha arasında olmuştur. 6) Dönmez (1986) tarafından ağaçlandırma alanında örtü temizliği, toprak işleme ve kültür bakımı işlerine ilişkin makineli birim zamanları saptanmıştır. 7) Saatçioğlu (1966) tarafından; kültür bakım ının, 1/3 tesis masrafı kadar düşünülmesi gerektiği belirtilmektedir.

Çizelge 2: El araçlarıyla bakım standart zamanları (Forestry Commission 1978) Table 2: Standard times of weeding by hand tools (Forestry Commission, 1978). Aralık- mesafe (spacing) Bitki grupları Weed groups 2x2 m 1.7x1.7 m 1.4x1.4 m gün (day)jha gün (day)jha gün (day)jha 1) Her yıl bakım yapılan yerlerde; a- Otlar, eğrelti ve daha çok hafif çayırlar 1.2-3.6 1.5-4.2 1.8-5.1 b- Kaba çayır ve sazlıklar c- Sarılıcılar (böğürtlen, erika, hanımeli ve clematisler) 2.0-4.5 2.6-5.3 2.4-5.3 3.0-5.7 2.8-6.4 3.7-6.5 d- Odunsu bitkiler (katır tırnağı dahil sürgün ve fidanlar) 3.1-7.1 3.6-7.9 4.4-9.7 2) Birkaç yılda bir bakım yapılan yerlerde; c- Sarılıcılar 5.6-1(' 4 6.2-11.6 6.9-12.8 d- Odunsu bitkiler 9.7-14.2 10.9-15.9 12.0-17.5 Kültür bakımı için atların biçilmesi, daha çok su kaybına neden olduğundan, en elverişsiz işlem olmuştur. Otun olduğu gibi kalması da, fidanın su ve besin alımını önemli derecede olumsuz etkilemektedir. Siyah naylon ile yapılan malçlama ve herbisit kullanımı, atların gelişimini engellediği ve sahadan uzaklaştırdığı için oldukça önemli yararlar sağlanmıştır (Eyüboğlu, 1989). Yine aynı çalışmada, Prunus avium dikili alanda bulunan otları biçilmiş, biçilmemiş ve tamamen çıplaklaştırılmış topraktaki boy gelişimi sırasıyla 9, 31 ve 80 cm olmuştur. Fidan etrafında malçlamanın ve atların tamamının alınmasının bu önemli yararlarının yerli ağaç türlerirnizde de değişik bölgelerde araştırılıp ortaya konmasında yarar vardır. 3) Ürgenç (1986), fidan etrafındaki atların alınıp, toprak rutubetinin muhafazası için 2-3 cm derinliğinde çapalanmasından başka, kurak mıntıkalarda önemli diğer bir bakım tedbirinin malçalama olduğunu ve malçalamanın da, toprak sathının çeşitli maddelerle yüzeysel olarak kapatılması işlerine dendiğini, malçalamacla ficlanın kök boğumu çevresine saman, kuru ot, ibre ve hatta toprak ile plastik bir örtü, kraft kağıdı, fidanın iki yanına konan ince peclavra, taşlar ve örtü temizliğinden elde eelilen metaryalin kullanılabileceğini belirtmek- 15

tedir. Plastik örtü fazla rutubetli kuzey ülkelerinde kuwetli otlanmayı engellerken, kurak bölgelerde ek olarak evaperasyonu da büyük ölçüde azaltılmakta ve sonuç olarak dikimin başarısını ve fidanın gelişimine büyük ölçüde etkili olmaktadır. iş etüdü hakkında birçok literatür bulunmaktadır. Bunlardan; ILO tarafından yayınlanan ve MPM tarafından Türkçeye çevrilen "iş Etüdü" (MPM, 1979), Yıldırım (1989) tarafından hazırlanan "Ormancılıkta iş Etüdü", Kobu (1979) tarafından hazırlanan "Üretim Yönetimi" sayılabilir. Bu eserlerde genelde iş etüdünün esasları verilmekte, kültür bakımlarıyla ilgili özel bir bilgi ise, içermemektedirler. Yıldırım (1989) "Ormancılıkta iş Etüdü" adlı kitabınında, REFA'ya atfen, iş Etüdünü, "iş sistemlerinin araştırılması ve düzenlenmesi ile ilgili metot ve tecrübelerinin çalışan kişinin verim gücü ve ihtiyaçları da dikkate alınarak, işin iyileştirilmesi ve işletmenin daha ekonomik çalışmasını sağlamak amacıyla, uygulanması" diye açıklamaktadır. Kitabın 1. bölümünde; 1) Veri belirleme, 2) Veri türlerinin elde edilmesi, 3) Verilerin değerlendirilmesi ve 4) Standart zamanların hesaplanmasının esaslarını vermektedir. insan için satandart zamanın ise; temel zaman + dinlenme zamanları+ dağılım zamanlar+ hazırlık zamanının toplamından oluştuğu belirtilmektedir. Kobu (1979) "Üretim Yönetimi" adlı kitabında iş analizleri bölümünü 1) Metot ve Geliştirme ve 2) iş ölçümü olarak iki başlıkta vermektedir. Bu kitapta, iş ölçümünün tanımı, iş ölçümü teknikleri, tempo takdiri, toleransların hesaplanması ve standart zamanların bulunması konularını da ayrıntılı biçimde açıklamaktadır. Bu çalışmada Doğu Karadeniz bölümü sahil kesimindeki dikim alanlarının kültür bakımiarına esas olmak üzere, yörede yaygın olarak uygulanmakta olan kültür bakımı yöntemlerinin standart zamanları, diri örtünün boyuna, ağırlık olarak yoğunluğuna ve köklernede birey sayısına göre beş başlık halinde verilmiştir. ]()

3 MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Kültür bakımı için, dikim alanlarında diri örtünün temizlenmesi ve çapa işlerine ilişkin iş ölçümü çalışmaları, Doğu Karadeniz Yöresindeki üç Orman Bölge Müdürlüğü (Artvin, Trabzon ve Giresun) sahil kesimindeki ağaçlandırma çalışmalarının en yoğun olduğu yerlerde yapılmıştır. Bu yerlerin ikilimi birbirine çok yakın olup, yıllık yağış toplamı 1000 mm nin üzerindedir. En rutubetli mevsim yaz mevsimidir. Bu nedenle, bu yerlerde çok çeşitli bitkiler yetişebilmekte ve büyümeleri de çok hızlı olmaktadır. Başlıca otsu ve odunsu bitkiler; Böğürtlen türleri (Rubus spp), Eğreltiler (Pteridium, Athirium, Dryopteris), Kabalak (Petasites spp), Otsu mürver (Sambucus ebu/us). lsırgan (Utrica spp), Telekia spp, Borago officinalis, çeşitli çayırlar ve sarılıcı otlardır. Odunsu türler is(,:; orman gülleri (Rhododendron spp), Yabani karayemiş (Laurocerasus officinalis), Ayı üzümü (Vaccinium arctostophyflos), Çoban püskülü (ilex colchica), Hanımeli (Lonicera spp), ve Artvin yöresinde D.K. Meşesi (Quercus pontica) olup, bunlara kütük ve kök sürgünleri veren çeşitli ağaç ve ağaççık türleri de eklenebilir. Bu bitki türleri içinde, kültür bakımı için en çok problem olanlar; başta böğür!enler olmak üzere, eğrelti ve geniş yapraklar oluşturan kabalak (Petasites spp) türleridir. Odunsu bitkiler, tesis aşamasında şeritler halinde kesildiklerinden, kültür bakımı için bunların sadece yıllık sürgünleri söz konusudur. Bu bitkilerin yıllık sürgünlerinini fidan için önemli bir sorun olmadıkları, ancak bir kaç yıllık sürgünlerinin temizlenmesinin yeterli olacağı gözlenmiştir. Bu çalışmada sadece fidana zar2rlı olabilen sürgünler temizlenmiştir Tamamlama amacıyla dikim alanına fidan dağıtımı, toprak işleme ve dikim işlerinde yöre özelliklerinden kaynaklanan önemli bir farkın olmayacağı kabul edilmiştir. Tamamlama işleri için, OGM (1987)'nin 4125 nolu tamiminde verilen birim zamanlar kullanılabilir. Karadeniz sahil kesimindeki ağaçlama alan- 17

ların da esas sorun yoğun ve boylu diri örtü nedeniyle, ülke geneli için belirlenen diğer kültür bakımı işlerine ilişkin birim zamanların uygun olmayışıdır. Bu çalışmaya başlamadan önce, yörede geçmişten beri uygulanan kültür bakımı yöntemleri incelenmiş ve bu yöntemler, iş ölçümü yapılacak kültür bakımı yöntemleri olarak kararlaştırılmıştır. Bu yöntemler aşağıda açıklanmıştır. 1. Dikim şeridinin tam alanında bulunan atların ve süceyrat sürgünlerinin kesilerek şerit aralarına atılması: Bu yöntem; şeritte bulunan tüm diri örtünün orak ve tahra ile kesilerek, çıkan malzamenin şerit aralarına atılması ve fidanın yakın çevresindeki atların ise daha itina ile el ve orak yardımıyla uzaklaştırılması biçiminde uygulanmıştır. 2. Dikim sırası boyunca fidana zararlı olabilen diri örtünün kesilmesi: Bu yörıtem, d*im sırası boyunca, bulunan diri örtünün yere yatması halinde fidana zarar veremiyeceği kadar genişlikteki alanda bulunan diri örtünün orak ve tahra ile kesilmesi ve fidanın yakın çevresindeki atların el ve tahra yardımıyla daha itina ile temizlenmesi, çıkan malzemenin şerit aralarına atılması biçiminde uygulanmıştır. Diri örtü boyu 60 cm den az olduğunda, 0.8 m genişliğindeki atların temizlenmesi yeterli olmuştur. Fakat boylu olan yerlerde bu genişlik yeterli olmamış ve 1.5-2.0 m' ye kadar genişlikteki alanın (Bir fidan için 2-4 m2) temizlenmesi gerekmiştir. Diri örtü boyu 1.5-2 m ye ulaştığı yerlerde, 1.5 m genişliğin dışında bulananların da tepeleri orak ve tahra ile vurulması gerekmiştir. Çalışmada diri örtü boyuna göre değişen bakım alanı ayrı ayrı ölçülmemiş, ihtiyaç duyulan kadar alanda temizleme yapılarak 1 m için gerekli zaman miktarı ölçülmüştür. 3. Fidan çevresinde fidanazararlı olan diri örtünün temizlenmesi: Bu yöntem, yörede dikimde uygulanan 0.8 x 0.8 m toprak işleme alanında bulunan diri örtünün elle sökülüp, kalanların orakla kesilmesi biçiminde uygulanmıştır. Sıra bakımında olduğu gibi bu bakırnda da diri örtü boyu 60 cm den çok olduğu yerlerde temizlik işi 1.5-2.0 m genişliğe kadar yapılması gerekmiştir. Bu yöntemde de, gerektiği gibi bakım yapılarak bir fidan için gerekli bakım zamanı ve kesilmesi gereken tüm diri örtünün ağırlığı ölçülmüş, bakım yapılan alan ise dikkate alınmamıştır. 4. Fidan çevresinde çapa bakımı: Bu yöntem; fidan çevresinde 0.8 x 0.8 m genişliğindeki diri örtünün elle ve çapa yardımıyla sökülerek, fidanın köklerine zarar vermeyecek şekilde 3-4 cm derinliğinde toprağın işlenmesi ve zararlı sürgünlerin kesilmesi biçiminde uygulanmıştır. 18

0., ıucuı ~sc:vı c:;:,ıı ıuc: ;:,u ı yuıı Kumruıu: o u yomem, naan çevresınde buiunan ve sadece fidana zarar veren sürgünlerin tahra ve orak ile kesilmesi biçimde uygulanmıştır. Bu bakım şekli, ot ve dikenierin bulunmadığı ya da çok az olduğu, süceyrat ve ağaç kök ve kütük sürgünlerinin bulunduğu yerlerde uygulanabilmiştir. 6. Dikim şeridi tam alanında sürgün kontrolu: Çeşitli ot ve böğürtlenlerle birlikte süceyrat ve ağaç kütük ve kök sürgünlerinin bulunduğu yerlerde, dikim şeridindeki diri örtünün tamamının tahra ve orakla kesilerek şerit aralarına atılması biçiminde uygulanmıştır. Bu bakım yöntemine ilişkin standart zamanlar, sürgünler + böğürtlen + çeşitli atların bulunduğu yerlerde dikim şeridi tam alanında bakım standart zamanı olarak verilmiştir. 7. Dikim şeridi alanında bulunan böğürtlen, eğrelti ve kabalakların kazma ile köklenmesi: Böğürtlenin 1.5-2 m boyunda olduğu yerlerde uygulanamamıştır. Böğürtlenin çok yaygınlaşmadığı ve çok kalınlaşmadığı, özellikle yeni dikilmiş ya da bir yıl önce dikilmiş alanlarda uygulanabilmiştir. Bu yöntem dikim şeridi tam alanında bulunan böğürtlen, eğrelti ve kabafakların baltah kazma ile sökülerek, çıkan malzemenin şerit aralarına atılması biçiminde uygulanmıştır. Bu çalışmada zaman etüdü her Bölge Müdürlüğünün ağaçlandırma çalışmalannın en yoğun olduğu yerlerde yapılmıştır. Yörede en çok uygulanan kültür bakımlanndan sırasıyla şerit tam alanında temizleme, dikim sırası boyunca bakım ve fidan çevresinde tahra ve orak bakımı için daha çok örnek alanda ölçme yapılmıştır. Örnek alanların temizliği, tam alan temizleme için 5-1 O m (homojen alanlarda 5 m, heterojen alanlarda ise 10 m) uzunluktaki dikim şeritleri (17-35 m2), dikim sırasında bakım için 1 O m, ocak bakımı için 1 O fidan ve kökleme için de 5 m uzunluktaki dikim şeridi olarak uygulanmıştır. Örnek sayısı; Tam alan bakımında Sıra boyunca bakırnda Ocak bakımında Köklernede Çapa bakımında Fidan çevresinde sürgün kontrolu 306 130 122 30 28 12 19

Kullanılan Aletler: Kültür bakımı işlerinde; uygulamada genellikle kullanılan orak, tahra, çapa ve baltah kazma, iş ölçümünde ise; kronornetre, şerit metre, cetvel, klizimetre ve el kantarları kullanılmıştır. işçiler: Her yörede kültür bakımı işlerinde her yıl çalışan işçiler çalıştırılmıştır. Bu işçiler yöre koşullarına oldukça alışkın oldukları ve değişen arazi koşullarının onların çalışma hızlarını etkilemediği gözlenmiştir. Verilerin Elde Edilmesi alanı örtme yüzdesi olarak tahmin edilmiştir. Diri örtü türlerinin karışım oranları, Diri örtü; Böğürtlen, eğrelti, kabalak, otsu mürver, çeşitli çayır otları ile çe ağaç, ağaçcık ve çalıların sürgünleri olarak kaydedilmiştir. Her örnek alanda bir kaç noktada diri örtünün boyu ölçülerek, ortalama şitli boy hesaplanmıştır. Her örnek alandaki kültür bakımı sonunda çıkan diri örtü ya da kökler 0.1 kg hassasiyetinde tartılmıştır. Kökleme yapılan yerlerde ayrıca sökülen bireyler sayılmıştır. Zamanın ölçülmesinde; işçilerin işe başladıklarında kronometre çalıştırılmış, örnek alandaki bakım işi bittiğinde durdurulmuş ve zaman, dakika ve saniye olarak kaydedilmiştir. Hemen ardından kronometre sıfırlanıp yeni ölçme için tekrar çalıştırılmıştır. Bu şekilde her örnek alandan elde edilen veriler; tam alan bakırnda ve köklernede 1 m2 ye, dikim sırası bakımında 1 m'ye, ve ocak bakımında bir fidana düşen zamana ve 1 m2 ye düşen diri örtü yaş ağırlığına ve kök sayısına çevrilmiş ve hesaplamalar bu birimlere göre yapılmıştır. 3.2 Yöntem. iş ölçümü: Kültür bakımı çalışmalarının niteliği ve bu araştırmanın amacının uygunluğu göz önünde tutularak, iş ölçümü yöntemlerinden Doğrudan '){)

Ölçme yöntemi'nin (kronometraj) en uygun olduğuna karar verilmiş ve ölçmeler bu yöntemin ''Tekrarlı ölçme" biçimine göre yapılmıştır. Buna göre kronometre, her bir örnek alana başlanırken çalıştırılmış ve iş bitiminde durdurularak kayıt alındıktan hemen sonra yeniden çalıştırılmıştır. Kronometrenin durdurulup yeniden çalıştırılması arasında, geçen süre çok küçük bir değer olduğundan sonuca önemli bir etkisinin olmadığı kabul edilmiştir. Derecelendirme (Tempo Tayini) :Tempo takdiri ve derecelendirme, işçinin çalışma hızının normal bir çalışma hızı kavramına oranlanmasıdır. Nitelikli bir işçinin normal çalışma hızı 100 kabul edilerek kültür bakımı işlerinde derece 11 O olarak belirlenmiştir. 110 Böylece "Normal (temel) zaman = --x ölçülen zaman" 100 biçiminde hesaplanmıştır. Toleransların (Payların) Hesaplanması: Standart zamanın bulunabilmesi için hesaplanan Temel Zaman'a arızi paylar ile dinlenme payları eklenmiştir. işe başlayıp, çalışma günü sonuna kadar (8 saat için) arızi paylar % 3 ve dinlenme payları da % 20 olarak kabul edilmiştir. Standart Zamanın (SZ) Hesaplanması : Literatürde standart zamanın SZ = ÖZ x R + ÖZ x R x a eşitliğine göre hesaplandığı bildirilmektedir (Kobu, 1979). ÖZ x R = NZ olduğundan SZ NZ (1 + a) biçiminde hesaplanmıştır....... 110 Olçülen zaman (OZ), tesbit edilen derece ( R"' -- = 1.1) ile 100 çarpılarak normal zaman (NZ) bulunmuş ve gerekli paylar da (a = dinlenme payı % 20 + arızi paylar % 3 = % 23 ) eklenerek standart zaman SZ = NZ (1 +0.23) hesaplanmıştır. ÖZ = Ölçülen zaman NZ = NormaLzaman (Temel zaman) R = Derece (Tempo) a = Paylar (Toleranslar) SZ = Standart zaman 21

4 VERiLERiN DEGERLENDiRiLMESi Her bir kültür bakımı yöntemine ilişkin elde edilen verilerle, bilgisayarda önce varyans analizleri yapılmış, F değerinin önemli olup olmadığı kontrol edilmiştir. F değerinin önemli olduğu anlaşıldıktan sonra, kültür bakımı süresini etkileyen, diri örtünün yaş ağırlığı, boyu ve kök sayısı verileriyle regresyon analizi yapılarak, en yüksek (r) değeri veren regresyon eşitlikleri saptanmıştır. Bu çalışmada: - Zaman (Y)ile yaş ağırlık (X) ilişkisi için, log Y = a+ b.log X - Zaman (Y) ile yaş ağırlık (X 1 ) ve boy (X 2 ) için, log Y= a+ b.log X1 + c. X2 - Zaman (Y) ile kök sayısı (X) ve zaman (Y) ile boy (X) ilişkisi için Y=a+bX eşitliklerinin en uygun oldukları anlaşıldığından, standart zamanlar bu eşitliklere göre hesaplanarak çizelgeler düzenlenmiştir Diri örtünün dikim şeridi tam alanında temizlemesi biçimindeki kültür bakımı standart zamanları, 1 m2 den çıkan diri örtü yaş ağırlığına ve boyuna göre, 1 hektarda 7000 m2 lik alanda bakım yapılacağı kabul edilerek işgünü/ha {7000 m 2 ) olarak, Dikim sırası boyunca, fldana zararlı olan diri örtünün temizlenmesi biçimindeki bakım standart zamanları, 1 m2 den çıkan diri örtü yaş ağırlığına ve boyuna göre iş gücüjkm olarak, Fidan çevresinde, fidana zararlı olan diri örtünün temizlenmesi bakımı standart zamanları, 1 m 2 lik alandan çıkan diri örtünün yaş ağırlığına ve boyuna göre iş günü/1000 fidan olarak, Dikim şeridi tam alanında bulanan böğürtlen, eğrelti Ne kabalakların köklenınesi standart zamanları, bir metre kareden köklenen birey sayısına ve köklü yaş ağırlığına göre iş günü/1 ha (7000 m 2 ) olarak, Fidan çevresinde çapa bakımı ise ortalama değerler halinde iş günü/1 000 fidan olarak hesaplanarak çizelgelerinde verilmiştir.

5 BULGULAR Doğu Karadeniz Bölgesindeki dikim alanlarında çoğunlukla uygulanmakta olan dört değişik kültür bakımı yöntemi, bu araştırma çalışmasında ağırlıklı olarak ele alınmış ve elde edilen, diri örtünün boyu, kesilen diri örtünün birim alandaki yaş ağırlığı (kgjm 2 ), birim alandaki köklenen birey sayısı (adetjm2), köküyle birlikte diri örtünün yaş ağırlığı ile birim alana bir fidana düşen kültür bakımının ölçülen zaman (dakika) verileri değerlendirilerek, regresyon analizi sonuçları Çizelge 3'de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi; gerek diri örtü ağırlığı, boyu, köklenen birey sayısı, köklü diri örtü ağırlığı ile zamanın regresyonunda ve gerekse boy ve ağırlık, birey sayısı ve köklü diri örtü ağırlığı çoklu regresyonda, F değerleri, r ve R ilişkinlik katsayıları % 1 seviyesinde önemlidir. Bu da; ölçülen ağırlık, boy ve birey sayısı değerlerinin herbiriyle kültür bakımı zamanlarının hesaplanabileceğini ve bu zamanların güvenle kullanılabileceğini göstermektedir. Kültür bakımı zamanını önemli derecede açıkladığı anlaşılan, diri örtünün birim alandaki yaş ağırlığı, boyu ve birey sayısı verilerinden yararlanarak, gerekli paylar da eklenerek, kültür bakımı standart zamanları hesaplanmış ve uygulayıcının rahat kullanılabileceği şekilde çizelgeler halinde (Çizelge 4-A, 4-B, 4-C, 4-E, 5-A, 5-B, 5-C, 5-E, 6-A, 6-B, 6-C, 6-D ve 7) verilmiştir. Değişik kültür bakımı yöntemlerine göre elde edilen sonuçlar aşağıda açıklanmıştır. 5.1 Dikim şeridi alanında bulunan çeşitli ot, böğürtlen ve süceyrat sürgünlerinin tamamının orak ya da tahra ile kesilmesi ve şerit aralarına yığılması: Toplam 306 örnek alandan elde edilen veriler değerlendirilerek, karelik alanda temizlenmesi gerekli diri örtünün yaş ağırlığına bir metre (kgjm 2 olarak) ve ortalama boyuna (cm olarak) göre 1 ha da 7000 m 2 lik alan için gerekli standart zamanlar hesaplanmış ve Çizelge 4-A da tek ve çift girişli olarak verilmiştir. Bu çizelgelerde sadece bir metre karadeki diri örtünün ortalama ağırlığına (kgjm2) göre gerekli kültür bakımı standart zamanı (işgünü/7000 m 2 ) bulunabildiği gibi, daha ayrıntılı çalışılmak istendeğinde hem yaş ağırlık ve hem de

Ayrıca diri örtü türüne göre standart zamanlar dikim şeridi tam alanında ve dikim sırası boyunca yapılan kültür bakımı için 4 er çizelge, fidan çevresinde kültür bakımı için ise iki çizelge halinde verilmiştir. Sadece fidan çevresinde sürgün kontrolü için de ayrıca bir çizelge düzenlenmiştir. Böylece 1 m 2 deki diri örtü yaş ağırlığına ve diri örtü boyuna 1 m2 de köklenecek diri örtü birey sayısına göre bakım standart zamanlarına ilişkin toplam 15 adet çizelge düzenlenmiştir.

Çizelge 3. Kültür bakımı için, diri örtünün kesilmesi ve köklenmesi süreleri ile yaş ağırlık, boy ve köklenen bitki sayısı arasındaki ilişkilere ait istatistikler Table 3. Same statistics on relations among the durations of cutting and uprooting operations, fresh weight, height of green cover, and number of uprooted plants n F r Syx tv V ı Dikim şeridinde bakım log':ı' = -0.227 + 0.7642 logx 1 306 1059.2 xx 0.881xx Weeding on the planting strips / Y : dakika (minute) logy = -0.0934 + 0.9 logx 1-0.0011 X 2 223 365.3 xx 0.877XX x 1 : kgjm 2 X 2 : cm y = 0.0457 + 0.006~ 223 133.7 xx 0.614xx Dikim sırası boyunca bakım logy = -0.1909 + 0.8263 logx 1 130 509.4 xx 0.894 Weeding along the planting row logy = -0.0374 + 0.9464 logx 1-0.0013X 2 130 272.7 xx 0.90VX Y : dakika (minute) X 1 : kgjm 2 x 2 : cm y = 0.061 + 0.0052~ 130 84.0 xx 0.629xx Fidan çevresinde bakım logy = 0.0371 + 0.4269 logx 1 122 218.8 xx 0.804XX Weeding araund the seedlings logy = -0.123 + 0.2832 logx 1 +0.0014X 2 122 128.1 xx 0.826xx Y : dakika (minute) X 1 : kgjm2 X 2 : cm y = 0.225 + 0.0083~ 122 169.2 xx 0.765xx Dikim şeridinde kökleme Y = 0.7028 + 0.1062X 1 30 10.38 xx 0.520XX Uprooting in the planting strips Y = 0.1873 + 0.0862X 1 +0.5353X 2 30 9.41 xx 0.641xx Y : dakika (minute) x1 :birey(number)jm2 x2 : köklü ağırlık (weight with root) kgjm2 Y = 0.832 + 0.491X2 30 5.75 xx 0.491XX ı 0.1446 0.1501 0.305 0.1628 0.1585 0.2822 0.1147 0.1090 0.3136 0.3661 0.3534 0.4180 -.. ----'-------~

diri örtü boyu ölçülerek, ağırlık ve boya göre çift girişli olarak da kültür bakımı zamanları bulunabilir. Sadece boy ölçmekle de gerekli standart zaman bulunabilir. Ancak, diri örtünün boyuna göre zaman ilişkisi de % 1 seviyesinde önemli olmakla birlikte, ağırlığa göre olan zaman ilişkisiden daha az bir seviyededir. Gerek F ve gerekse r değerleri, ağırlık-zaman ilişkisinden daha küçüktür. Bu bakımdan bir metre karede temizlenmesi gereken diri örtü ağırlığına (kg), ağırlık ve boya (çift girişli) göre standart zamanın bulunmasına öncelik verilmeli, ağırlığın ölçülemediği, sadece diri örtü boyunun ölçülebildiği durumlarda, boya göre standart zamanın kullanılması daha doğru olur. Standart zamanlar, dikim alanlarındaki kültür bakımı için uygulanmak üzere belirlenmekle birlikte, diri örtünün sadece kesilmek suretiyle temizlenmesi gereken yerlerde yapılacak doğal gençleştirme arazi hazırlığında da, yaş ağırlık ve boya göre çizelgelerden kararlaştırılan standart zamanlar, 1.42~ ile çarpılıp hektara çevrilerek kullanılabilirler. Şekil 1: iki aylık böğürtlen ve eğrelti Figure 1: Two-month aged bramble and bracken

Çizelge 4-A Böğürtlen, sürgünler, çayır ve geniş yapraklı otların karışık bulunduğu yerlerde dikim şeridindeki diri örtünün kesilerek uzaklaştırılması (1 ha da 7000 m2 için işgünü) Table 4-A Removal the green cover on the planting strips by cutting where brambles, sprouts, grasses and herbaceous plants are mixed (workday for 7000 m2in 1 ha) Ağırlık Standart Zaman Diri Örtü Boyu- Heights of Weed (cm) Weight Standard time kgjm 2 gün(day)/7000 m 2 25 50 75 100 125 150 175 200 0.1 2.05 +0.41 1.87 1.76 1.65 0.2 3.48+0.45 3.50 3.29 3.08 2.89 0.3 4.74+0.49 5.04 4.73 4.44 4.17 3.93 0.4 5.91 +0.55 6.53 6.14 5.76 5.41 5.09 4.78 0.5 7.01 +0.59 7.88 7.52 7.04 6.61 6.22 5.84 5.51 0.6 8.05+0.65 '8.84 8.30 7.79 7.33 6.88 6.45 0.7 9.06+0.71 10.16 9.54 8.95 8.42 7.90 7.41 0.8 10.03'+0.78 11.46 10.76 10.10 9.49 8.91 8.36 0.9 10.97+0.86 12.74 11.96 11.23 10.55 9.91 9.30 8.73 1.0 11.89+0.94 14.01 13.16 12.35 11.60 10.89 10.22 9.59 1.1 12.78+1.06 14.33 13.45 12.64 11.87 11.14 10.45 1.2 13.66+1.18 15.50 14.55 13.67 12.83 12.04 11.30 1.3 14.52 + 1.31 16.66 15.64 14.69 13.79 12.94 12.14 1.4 15.37+1.45 17.81 16.91 15.71 14.74 13.83 12.98 1.5 16.20 +1.59 18.96 17.80 16.69 15.68 14.72 13.81 1.6 17.02 + 1.72 18.85 17.71 16.62 15.60 14.64 1.7 17.82 +1.88 19.91 18.70 17.55 16.47 15.46 1.8 18.62 +2.02 20.96 19.69 18.48 17.34 16.28 1.9 19.40+2.18 22.01 20.67 19.40 18.21 17.09 2.0 20.17+2.33 23.05 21.65 20.30 19.07 17.90 2.1 20.94+2.49 24.09 22.62 21.22 19.92 18.70 2.2 21.70+2.65 25.12 23.59 22.13 20.78 19.50 2.3 22.44 +2.80 26.14 24.55 23.03 21.62 20.29 2.4 23.18+2.96 25.51 23.93 22.47 21.08 2.5 23.92 +3.14 26.44 24.82 23.31 21.86 2.6 24.64+3.29 27.34 25.72 24,15 22.66 2.7 25.36+3.47 28.28 26.61 24.98 23.44 2.8 26.08+3.65 29.22 27.49 25.81 24.22 2.9 26.79+3.82 30.15 28.37 26,64 25.00 3.0 27.49+4.00 31.09 29.26 27.47 25.77 3.5 30.92 +4.90 33.60 31.55 29.62 4.0 34.23+5.86 35.58 33.39 4.5 37.45+6.38 39.56 37.12 5.0 40.59+6.88 43.49 40.82 Boya göre Standart Zaman 3.91 6.92 9.93 12.94 15.95 18.96 21.96 24.97 Standard time by height gün(day)/7000 m2 +1.85 +1.66 +1.58 +1.62 +1.78 +2.02 +2.33 +2.67 27

Çizelge 4-A nın Kullanımı 1) Dikim alanındaki dikim şeridinde bulunan diri örtünün orak ve tah ra ile kesilerek temizlenmesine ve bu iş için gerekli standart zamanın, sadece bir metre kareden çıkan diri örtü yaş ağırlığına göre bulunmasına karar verildiğinde: a) Diri örtünün boy ve, yoğunluğu bakımından homojen olan alanlarda, en az üç ayrı yerde ve en az 5 m uzunluğundaki dikim şeritleri işaretlenerek, bu alanlarda bulunan diri örtü kesilip, el kantarıyla tartılarak, bir metre kareye düşen yaş ağırlığı kilogram olarak hesaplanır. Çizelgede, bulunan ağırlığın karşısındaki değer, bir hektarda 7000 m2 lik alanın kültür bakımı için gereken standart zaman, iş günü olarak okunur. b) Diri örtünün boy ve yoğunluk bakımından çok farklılık gösterdiği dikim alanlarında, bir metre kareye düşen yaş ağırlığın bulunması için ölçme yapılacak dikim şeridi uzunluğunun en az 10 m alınması gerekir. 2) Standart zaman, yaş ağırlık ve boya göre çift girişli olarak bulunmasına karar verildiğinde; yukarıda belirtilen boy ve yoğunluğun değişkenliğine uygun uzunluktaki şeritlerde ağırlık (kg) ve boy (cm) ölçmeleri yapılarak, çizelgede bir metre karedeki ortalama ağırlığın (kg) ortalama boy (cm) ile çakıştığı değer bir hektarda 7000 m2 lik alanın iş günü olarak standart zamanı oku nur. 3) Çizelge 4-A nın ikinci sütunundaki ( +) olarak verilen değerler, alanı çok geniş olan dikim alanları için kullanılmamalıdır. Zira, diri örtü geniş alanlarda hep homojen ya da hep heterojen olmayıp, genellikle tüm koşulları içermektedir. Üçbeş, hektarlık küçük alanlarda diri örtünün ve arazinin olumlu ya da olumsuz yönde özellik gösterdiği durumlarda, ortalama zaman değerlerine ( +) biçiminde belirtilen değerler eklenmeli ya,da çıkartılmalıdır. Bu durum tamamen uygulayıcının kanaatına bağlıdır. 4) Ortalama ağırlık değerleri 0.1 kg farklılıklarla 0.1 den 5.0 kg a kadar, ortalama boy değerleri de 25 cm den 200 cm ye kadar verilmiştir. Bu en az ve en çok değerler, ölçme yapılırken rastlanan en az ve en çok değerlerdir. 5) Herhangi nedenlerle ağırlığın ölçülememesi durumunda, dikim alanında boy değişikliğinin az ya da çok olmasına göre, boylanmanın homojen olduğu yerlerde en az üç, çokfarklı olduğu yerlerde en az beş noktada diri örtü boyunun ölçülerek ortalaması bulunup, bu ortalama boyun hizasındaki ortalama standart zaman çizelgenin en alt kısmından okunabilir. Yukarıda 4. kısımda belirtildiği ( +) olarak verilen değerler ortalama zamana eklenebilir ya da çıkartılabilir.

6) Aynı ağırlıkta olduğu halde, farklı boyda diri örtünün bulunduğu yerlerde, boy arttıkça kültür bakımı süresi azalmaktadır. Başka bir deyişle, aynı boydaki diri örtünün sıklığının daha çok olduğu yerlerde daha çok, daha az olduğu yerlerde daha az bakım süresi gerekmiştir. Bu durum, Çizelge 4-A da, aynı diri örtü ağırlığının hizasında diri örtü boyunun artışına bağlı olarak, bakım süresinin de giderek azaldığı biçiminde görülmektedir. Ayrıca; çoğunluğu böğürtlenin, çoğunluğu çayır otlarının, sürgünler+ böğürtlen + çeşitli etiarın karışık, çayırlar+çeşitli otlar+az böğürtlenin karışık ve çeşitli otlar+çayırların karışık bulunduğu yerler için de ayrı ayrı standart zaman çizelgeleri düzenlenerek 4-B, 4-C, 4-D ve 4-E de verilmiştir. 29

Çizelge 4-B Çoğunlukla böğürtlen bulunan yerlerde, dikim şeridindeki diri örtünün kesilerek uzaklaştırılması ('1 ha da 7000 m 2 için işgünü) Table 4-B Removal the green cover on the planting strips by cutting, where mostly brambles are covered (workday for 7000 m 2 in 1 ha) Ağırlık Standart Zaman Weight Standard time kgjm 2 gün (day)/7000 m 2 0.5 7.36 0.6 8.44 0.7 9.47 0.8 10.46 0.9 11.43 1.0 12.36 1.1 13.27 1.2 14.17 1.3 15.04 1.4 15.90 1.5 16.74 1.6 17.56 1.7 18.38 1.8 19.18 1.9 19.97 2.0 20.75 2.1 21.52 2.2 22.28 2.3 23.03 2.4 23.78 2.5 24.52 2.6 25.24 2.7 25.97 2.8 26.68 2.9 27.39 3.0 28.09 3.5 31.52 4.0 34.83 4.5 38.03 5.0 41.15 Boy Ağırlık Standart Zaman height weight Standard time cm kgjm 2 gün (day)/7000 m 2 50 0.63 9.214 75 0.99 12.541 100 1.36 15.608 125 1.72 18.495 150 2.08 21.250 175 2.45 23.887 200 2.81 26.440 Ortalama m ean 20.014 30

Çizelge 4-C Sürgünler, böğürtlen ve çeşitli otların karışık bulunduğu yerlerde, di kim şeridindeki diri örtünün kesilerek uzaklaştırılması (1 ha da 7000 m 2 için işgünü) Table 4-C Removal the green cover on the planting strips by cutting, where sprouts, brambles and herbaceous plants are mixed (workday for 7000 m 2 in 1 ha) Ağırlık Standart Zaman Weight Standard time kgjm 2 gün (day)/7000 m 2 0.3 7.616 0.4 8.906 0.5 9.865 0.6 11.102 0.7 12.073 0.8 12.982 0.9' 13.840 1.0 14.657 1.1 15.436 1.2 16.184 1.3 16.904 1.4 17.599 1.5 18.271 1.6 18.924 1.7 19.558 1.8 20.175 1.9 20.777 2.0 21.365 2.1 21.939 2.2 22.501 2.3 23.052 2.4 23.591 2.5 24.121 2.6 24.641 2.7 25.151 2.8 25.654 2.9 26.148 3.0 26.634 3.5 28.963 4.0 31.144 4.5 33.188 5.0 35.161 Boy Ağırlık Standart Zaman height weight Standard time cm kgjm 2 gün (day)/7000 m 2 50 0.404 10.083 75 0.872 13.634 100 1.341 16.870 125 1.810 19.909 150 2.279 22.809 175 2.748 25.572 200 3.217 28.235 Ortalama m ean 16.193 31

Çizelge 4-D Çayır+çeşitli otlar+az böğürtlenin karışık bulunduğu yerlerde, dikim şeridindeki diri örtünün kesilerek uzaklaştırılması (1 ha da 7000 m 2 için işgünü) Table 4-D Removal the green cover on the planting strips by cutting, where grasses, herbaceous plants and brambles in low density are mixed (workday for 7000 m 2 ha) Ağırlık Standart Zaman Weight Standard time kg/m 2 gün (day)/7000 m 2 0.3 7.489 0.4 8.524 0.5 9.426 0.6 10.232 0.7 10.968 0.8 11.647 0.9 12.281 1.0 12.878 1.1 13.443 1.2 13.980 1.3 14.493 1.4 14.985 1.5 15.457 1.6 15.913 1.7 16.353 1.8 16.780 1.9 17.193 2.0 17.595 2.1 17.986 2.2 18.366 2.3 18.738 2.4 19.100 2.5 19.455 2.6 19.801 2.7 20.140 2.8 20.473 2.9 20.799 3.0 21.119 3.5 22.637 Boy Ağırlık Standart Zaman height weight Standard time cm kg/m 2 gün (day)/7000 m2 50 0.604 10.259 75 0.864 12.065 100 1.117 13.536 125 1.362 14.800 150 1.602 15.920 175 1.836 16.932 200 2.067 17.861 Ortalama m ean 13.516 32

yızeıge <t ı: ye:şmı otıarın ve çayınarın KarışıK oıaugu yerıerae, aıkım şerıaırı....., ki diri örtünün kesilerek uzaklaştırılması (1 ha da 7000 m 2 için işgü nü) Table 4-E Removal the green cover on the planting strips by cutting, where herbaceaus plants and grasses are mixed (workday for 7000 m 2 ha) Ağırlık Standart Zaman Weight Standard time kgjm 2 gün (day)/7000 m 2 0.1 2.575 0.2 4.340 0.3 5.891 0.4 7.316 0.5 8.655 0.6 9.930 0.7 11.153 0.8 12.333 0.9 13.477 1.0 14.591 1.1 15.677 1.2 16.739 1.3 17.779 1.4 18.800 1.5 19.803 1.6 20.790 1.7 21.761 1.8 22.719 1.9 23.664 2.0 24.596 Boy Ağırlık Standart Zaman height weight Standard time cm kgjm 2 gün (day)/7000 m 2 25 0.261 5.308 50 0.582 9.708 75 0.933 13.851 100 1.304 17.817 125 1.688 21.645 150 2.087 25.394 Ortalama m ean 9.668 33

Bu çizelgeler incelendiğinde görüleceği gibi, çeşitli çayır otalarının karışıma katıldığı yerlerdeki bakım süresi, boyu 1.5 m den daha kısa olan böğürtlenin bulunduğu yerlerden daha çoktur. Bu durum, çayır otlarının toprak yüzeyini keçe gibi örtmesi ve bunların temizlenmesinin, geniş yapraklılardan daha çok zaman almasıyla açıklanabilir. Diri örtünün boyu çok değişken olmakla birlikte, Haziran ve Temmuz aylarında ortalama 1 m olmaktadır. Böğürtlen, otsu mürver, tavşancıl otu ve telekia türleri 2 m ye kadar boylanabilmektedir. ilk bakırnın Temmuz ayında yapıldığı yerlerde, Ağustos-Eylül aylarındaki diri örtü boyu 30-120 cm kadar boylandığı ölçülmüştür. Yılda birkaç kez bakım yapılması gereken yerlerde, her bakım zamanı için, yaş ağırlık ve boy ölçmeleri ayrı ayrı yapılarak, standart zamanların bu yeni değerlere göre belirlenmesi gerekir. 5.2 Dikim Sırası Boyunca Fidana Zarar Veren Diri Örtünün Orak ya da Tahra ile Kesilerek, Şerit Aralarına Yığılması Toplam 130 örnek alandan elde edilen veriler değerlendirilerek, bir metre karedeki diri örtünün yaş ağırlığına (kgjm2) ve boyuna (cm) göre bakım için gerekli standart zamanlar bir kilometre için hesaplanmış ve Çizelge 5-A da tek ve çift girişli olarak verilmiştir. Çizelge 5-A da, sadece bir metre karedeki diri örtünün ortalama yaş ağırlığına (kgjm2) göre kültür bakımı için gerekli standart zaman (işgünü/km) bulunabildiği gibi, hem yaş ağırlik ve hem de diri örtü boyu ölçülerek, ağırlık ve boya göre çift girişli olarak da bulunabilir. Sadece boy ölçmekle de standart zaman kararlaştırılabilir. Ancak, tek başına ağırlık ya da ağırlık ile boyun birlikte bakım zamanı ile olan ilişkisi, tek başına boy ile zaman ilişkisinden daha kuvvetlidir. Bu nedenle diri örtü boyuna göre standart zamanlar, sadece ağırlığın ölçülememesi durumunda kullanılmalıdır. 60 cm den daha boylu diri örtünün bulunduğu yerlerde, dikim için toprak işlemesi yapılan 0.8x0.8 m genişliğindeki alanlarda yapılan bakım yeterli olmamıştır. Bu nedenle bu genişliğin dışında kalan ve fidana zarar verecek diri örtünün de fidandan uzaklaştıkça giderek daha yüksekten olmak üzere tepelerike 34

silmiştir. Belirlenen standart zamanlar bu işleri de kapsamaktadır. Aslınoa bir metreden daha boylu diri örtünün bulunduğu yerlerde şerifte tam alan bakımının uygulanması daha doğrudur. Şekil 2: Dikim sırası boyunca bakım Figure 2: Weeding along the planting rows 35

Çizelge 5-A Böğürtlen, sürgünler, çayır ve çeşitli otların karışık bulunduğu yerlerde dikim sırası boyunca diri. örtüni.in kesilerek uzaklaştırılması (işgünü/km) Table 5-A Removal the green cover along the planting row by cutting where barmbles, sprouts, grasses and herbaceous plants are m ix ed (workday /km) Ağırlık Standart Zaman Diri Örtü Boyu - Height of weed (cm) Weight Standard time kgjm 2 gün (day)jkm 25 50 75 100 125 150 175 200 0.1 0.27 +0.028 0.271 0.251 0.233 0.216 0.2 0.48 +0.031 0.52 0.48 0.45 0.42 0.3 0.68 +0.044 0.77 0.71 0.66 0.61 0.57 0.4 0.86 +0.055 1.01 0.93 0.87 0.80 0.74 0.69 0.5 1.03 +0.066 1.243 1.153 1.068 0.989 0.918 0.851 0.788 0.6 1.19 +0.077 1.37 1.27 1.18 1.09 1.01 0.94 0.7 1.36 +0.087 1.58 1.47 1.36 1.26 1.17 1.08 0.8 1.51 +0.097 1.80 1.68 1.55 1.43 1.33 1.23 0.9 1.67 +0.180 2.01 1.86 1.73 1.60 1.48 1.37 1.27 1.0 1.82 +0.117 2.22 2.06 1.91 1.77 1.64 1.52 1.41 1.1 1.96 +0.127 2.25 2.09 1.94 1.79 1.66 1.54 1.2 2.11 +0.136 2.45 2.27 2.10 1.95 1.80 1.67 1.3 2.25 +0.145 2.64 2.45 2.27 2.10 1.95 1.81 1.4 2.39 +0.154 2.83 2.62 2.43 2.25 2.09 1.94 1.5 2.53 +0.163 3.02 2.80 2.60 2.41 2.23 2.07 1.6 2.67 +0.172 2.98 2.76 2.56 2.37 2.20 1.7 2.81 +0.181 3.15 2.92 2.71 2.51 2.33 1.8 2.94 +0.190 3.33 3.09 2.86 2.65 2.46 1.9 3.08 +0.198 3.50 3.25 3.01 2.79 2.59 2.0 3.21 +0.207 3.678 3.408 3.159 2.928 2.714 2.1 3.34 +0.215 3.85 3.57 3.31 3.07 2.84 2.2 3.47 +0.224 4.03 3.73 3.46 3.20 2.97 2.3 3.60 +0.232 4.20 3.89 3.61 3.34 3.10 2.4 3.73 +0.240 4.05 3.75 3.48 3.22 2.5 3.85 +0.249 4.21 3.90 3.62 3.35 2.6 3.98 +0.257 4.37 4.05 3.75 3.48 2.7 4.11 +0.265 4.53 4.20 3.89 3.61 2.8 4.23 +0.273 4.69 4.34 4.03 3.73 2.9 4.35 +0.281 4.84 4.49 4.16 3.86 3.0 4.48 +0.289 5.00 4.64 4.30 3.98 3.5 5.08 +0.328 5.37 4.97 4.61 4.0 5.67 +0.366 5.642 5.229 4.5 6.25 +0.403 6.31 5.85 5.0 6.81 +0.439 6.97 6.46 Boya göre Standart Zaman 0.55 0.72 0.95 1.25 1.64 2.16 2.85 3.75 Standard time by height gün (day)jkm +0.11 +0.11 +0.11 +0.14 +0.22 +0.37 +0.63 +1.03 '?.h