Q) ~NDOKUZ MAYIS ÜNiVERSiTESi. ilahiyat FAKÜLTESI t Yayın No. : 55 TÜRKIYE DIYANET VAJ(FI GÜNÜMÜZ DiN BiLiMLERI ARAŞTI.RMALARI VE PROBLEMLERi SEMPOZYUMU (27-30 Haziran 1989) SAMSUN -. 1989
islami ARASllAMALAR ETKISi AClSlNDAN. ARAPÇA ÖGRETiMiNDE GÖROLEN AKSAKLlKLAR Doç. Dr. Cemal MUHTAR Marmara Üniv. ilahiyat Fakültesi Dini bilimlerin kaynaklarının çoğu Arapça olduğundan bu bilimlerin araştırılmasında Arap dilinin önemi inkar edilemeyecek kadar bü yüktür. Bugün kütüphanelerimizde bulunan binlerce Arapça eser, araştırmacıları bekleı:nektedir. Dini, ilmi, hukuki alanların yanısıra arşivlerimizdeki değerli vesikaları anlayabilmek için eski yazıya, dolayısıyla Arapça öğrenimine ihtiyaç vardır. ~ Günümüzde Arap dili öğrenimi, Edebiyat Fakültelerinin Arap Dili ve Edebiyatı Bölümleri, ilahiyat Fakülteleri ve imam-hatip Liselerinde öğretilmektedir. Son yılarda sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi sebepler de Arapça'nın önemini artırmıştır. Arapçada kültür dili olan aei-arabiyyetü'l-fushih klasik ve modern olmak üzere ikiye ayrılır. Eski kaynaklar klasik usule göre, bugünkü ya- "'yınlar ise modern 'usule göre yazılmıştır. Kelimeler hemen hemen aynı olduğu halde cümle yapısı farklı olduğun~an klasik Arapçayı öğrenmiş bir kimse çoğu zaman modern Arapçayı, moderni öğrenmiş olanlar da klasiği anlamada zorluk çekmektedirler. Araştırma dili olan A~apçanın öğretilmesindaki amaçlar Milli Eğitim Bakanlığı tarafından şöyle sıralanmıştır : 1 - Arapça, normal hızla konuşulduğunda, anlayabilme, 2 - Günlük hayatla ilgili, meraını ifade edebilecek seviyede Arapça konuşabilme, 3 - Günlük hayatla ilgili Arapça bir metni, okunduğunda anlayabilme, 4 - Mesleki metinlerı lügat yardımı ile anlayabilme, 5 - Arapçayı kendi kendine ilerietebilecek bir seviyeye ulaşabilme, 359
6 - Mesleki ve günlük hayatla ilgili harekesiz metinleri okuyabilme. Arapça eğitiminde herkes gibi biz de bunu umuyor, böyle olmasını arzu ediyoruz. Ancak ne yazıktır ki, bu amaçlar'ın yalnız küçücük bir bölümü gerçekleşmektedir. Bunun sebeplerini araştırmak gayesiyle bu dilin öğretilmesindeki ana unsurlar üzerinde durmak gerekiyor. 1- EDEBiYAT FAKÜLTELERiNiN ARAP DiLi VE EDEBiYATI BÖLÜMLERiNiN ÖGRENCiLERi : Bu bölümlerde okuyan öğrencilerin çoğu Arapça ile ilk defa karşı laşan lise çıkışlı öğrencilerdir. ilk dört dönemde (yani ilk iki yılda) Arapçanın temel bilgilerini gördükten sonra ikinci dört dönemde klasik metinleri, Cahiliye devri şiirini okumaya yönelip bir miktar da edebiyat tarihi ve Belağat gördükten sonra mezun oluyorlar. Değerli hocalarından aldıkları va büyük çabalarla elde ettikleri bilgiler, ne modern Arapçaya ne de klasik Arapçaya yetmektedir. Hocalarının gayretlerine cevap verebilecek birkaç kişi hariç burslardan mezun olan öğrencilerin birçoğu ihtisaslarıyla hiçbir ilgisi olmayan alanlarda çalışmaya başlıyorlar. Gerçi herhangi bir fakülteden mezun olan hiçbir öğrenci mezun olduğunda ihtisas alanıyla ilgili herşeyi öğrendiğini iddia edemez. Zira öğrenci genellikle okuduğu fakülteden yeteri kadar genel bilgiler alabilirse başarılı sayılmaktadır. Bilahare bu bilgi anahtarıyla bilgilerini artırarak kendi alanında uzman olabilir. Ancak Arap dili ve edebiyatı bölümlerini bu bilgilerle bitiren öğrencilerin çalışma sahaları çok dar olduğundan gelişme imkanları sınırlıdır. Devletin kısıtlı imkanlarıyla dört yıl Arapça okuyup mezun olanlar bilgilerini geliştirmek gayesiyle en az bir seneliğine bir Arap ülkesine gönderilebilirse memlekete daha yararlı olabilecekleri kanaatindeyiz. Dönüşlerinde bunlar ima~-hatip Liselerine Arapça hocaları Edebiyat ve ilahiyat Fakültelerinde okutman veya uzman olarak istihdam edilmeli bu alanda çalışmalarını garanti altına almak maksadıyla en az iki yıl mecburi hizmete tabi tutmak yerinde bir karar olur. Aksi tak dirde özel teşebbüsten daha cazip bir teklif karşısında öğretmenliği bı r'akabilirler. Böylece arzu edilen gaye gerçekleşmiş olur. ll- ilahiyat FAKÜLTELERi ÖGRENCiLERi : Bu fakü!telere gelen öğrencilerin bir kısmı lise çıkışlı ise de çoğu imam-hatip liselerinden gelen öğrencilerdir.. Bilindiği gibi bu fakültelere kaydını yaptıran öğrenciler Arapça bakımından bir elemeden geçerler. Arapça bilgilerini belirli bir düzeyin altında olanlar' haftada yirmi 360
saat olmak üzere hazırlık sınıflarında iki dönem Arapça okurlar. Hazırlık sınıfını başarıyla geçenler birinci sınıf deı slerine geçme hakkına ş~lıip olurlar. Bunların Arapça'daki bilgi düzeyi gene de çok farklıdw. Gönül arzu eder ki, Arapça için sınıflar diğer dillerde olduğu gibi öğrencilerin bu dildeki düzeyine göre düzenlenmiş olsun. Böylece becerisi üstün olan öğrenciler daha geniş bilgilere sahip olma imkanına ka vuşmuş olacaklardır. Temel araştırma kaynakları Ar'apça olan bir fakültede dört dönem (yani iki yıl) Arapça dersinin kesinlikle yeterli olmadığı bir gerçektir. Zira öğrenci Arap edebiyatı ve Belağatım görmeden mezun (Fakülteyi bitirmiş) oluyor. Şunu da vurgulamak isteriz ki, Arap edebiyatı ve be lağatını görmemiş bir kişinin Arapça bilgisi eksiktir. Hal böyle olunca üçüncü ve dördüncü sınıflarda bu iki ders için ikişer saat yer ayırmak gerekir kanaatindeyiz. lll - imam-hatip Liseleri Öğrencileri : Bu okullarda Arapça dersleri nicelik ve nitelik bakımından yeterli olmadığı bilinmektedir. Zira bu okullarda Arapça okutan öğretmenlerden çok azı bir Arap ülkesinde bir süre Arapça öğretmeni yapmış bu dili öğretecek kadar öğrenmiştir. Büyük çoğunluğu ise hala Arapçayı Edebiyat Fakülteleri ile ilahiyat Fakültelerinde öğrendikleri Arapça ile öğretmeye çalışıyorlar. Bir de bu ders öğretmenin arzusu hilafına okul idaresi tarafından yüklenirse verim daha da düşer. imam Hatip liselerinde Arapça derslerinin seviyesini düzaltrnek düşüncesiyle aşağıdaki teklifleri arz ediyorum : 1. Resmi veya özel vakıfar veya devlet tarafından finanse edilmek suretiyle her yıl 40-50 Arapça öğretmenini en az bir öğretim yılı süreyle Arapça öğreniminde yetiştirilmek gayesiyle bur slu olarak bir Arap ülkesine gönderilmek. Bu kategoriye Edebiyat ve ilahiyat Fakültelerinde görevli olup da Arap ülkelerinde eğitim görmemiş Arapça akutman ve uzmanları da katmak yerinde bir karar olacağı muhakkak tır. 2. Yurdun belit'li yerlerinde Arapça öğretmenlerinin mesleki yön den bilgilerini geliştirmek gayesiyle yerleşik eğitim merkezleri açmak bu merkeziere yurt dışından ve yurt içinden uzman hocalar tayi:ı et rnek, gereken her türlü araç ve gereçleri temin etmek. 3. imam-hatip liselerinin Arapça derslerini tanzim edecek yeni ders programı hazırlatmak gayesiyle ilgili Bakanlık tarafından uzman 361
kişilerden müteşekkil komisyon kurup bu programa uygun yeni kitaplar hazırlatmak, bu kitapların yazarları içerisinde bir veya daha fazla Ar'ap asıllı uzmanın bulunması yerinde bir işlem olacağı kanaatindeyiz. lira bugün_ imam-hatip liselerinde okutulan kitapların yazarları arasında bu unsurun var olmasından bu kitapların, derde derman olac_ak nitelikte olmadığı göze çarpmaktadır. Bu kitapların sakıncalarını geçen sene Ankara Üniversitesi il?hiyat Fakültesi ve Diyanet işleri Başkanlığı'nın işbirliği ile hazırlanan seminerde sunduğum teblj,ijde dile getirmiştim; tekrarı yersiz olur kanaatinde olduğum için o konuya değinmeyi uygun görmüyorum. 4. Araştırma dili olan klasik Arapçanın yanısıra bugünkü yayınları takip edebilecek kadar modern Arapçaya yer vermek gerekir. Bunun için Arap ülkelerinde hazırlanmış basit hikayelerden başlamak üzere yeni yayınlardan matiniere de yer verilmelidir. Göz ve kulağa hitap edecek kaset, video ve fasih Arapça diyaloglu filmler temin etmeli, hiçbir şekilde halk dillerine itibar etmemelidir. 5. ilk derslerde harflerin mahreçlerinin üzerinde önemle durmak gerekir. Bu arada Hüsn-i Hatta da yer verilmeli, bu gaye ile üst taraf larında örnek harf, kelime veya cümleler bulunan defterler hazı rlatıp, öğrencilerden alt kısımlarını en az on defa yazmaları sağlanmalı. Öğrencinin yazma becerisini artırmak maksadıyla okutulan metinleri ev ödevi olarak yazılmasını sağlamak yerinde bir uygulama olur kanaatindeyiz. Mükalemeye de yer verilebilir. Ancak mükalemeyi öğretmek pahasına klasik ve modern yayın metinleri asla feda edilmemelidir. Zira bu bilim müesseselerinde Arapça _öğretiminin gayesi araştırma yap mak ve yeni yayınları takip edebilmektir. Pratik Arapça'nın yerinin özel kurslar olduğunu unutmamak gerekir. 362