T.C. T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TARIMSAL ARAġTIRMALAR VE POLĠTĠKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BĠYOLOJĠK MÜCADELE ARAġTIRMA ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ ADANA Tanıtım kitapçığı, 2016
SUNUġ Çukurova Bölgesi Türkiye nin en önemli tarım alanlarından birisidir. Bölgenin bitki sağlığı konusundaki problemlerini çözmek amacıyla 1931 yılında bir laboratuvar olarak kurulmuş olan Biyolojik Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 1969 yılından günümüze kadar Doğu Akdeniz Bölgesi nde bitki sağlığı konularında araştırma, uygulama ve eğitim hizmetlerini başarılı bir şekilde sürdürmektedir. Müdürlüğümüz tarafından bugüne kadar yapılan çalışmalarla, Doğu Akdeniz Bölgesi tarım alanlarındaki fauna ve flora tespit çalışmaları büyük ölçüde tamamlanmış; önemli kültür bitkilerinden pamuk, mısır, buğday, örtüaltı sebze, turunçgil, nar, ceviz ve bağ gibi önemli ürünlerde de bitki sağlığı ile ilgili sorunları üzerinde bir çok çalışma yapılmıştır. Son yıllarda özellikle çevre ve insan sağlığı konularının öne çıkması nedeniyle kimyasal mücadeleye alternatif yöntemlerden Biyolojik Mücadele daha da önem kazanmıştır. Kurumumuz, 1973 yılından bu yana bölgenin turunçgil üreticilerine başta Unlubit olmak üzere Turunçgil beyazsineği ile buğday, mısır, bağ ve örtüaltı sebze zararlılarının mücadelesinde kullanılmak üzere faydalı böcek üretimi yapmaktadır. Enstitümüz kurulduğu günden itibaren sadece bölgesindeki bitki sağlığı sorunlarıyla yetinmemiş, diğer bölgelerdeki sorunların çözümüne de katkı vermiştir. Ayrıca, ulusal ve uluslararası bilimsel toplantı, bilimsel yayın ve hizmetiçi eğitimlerle ülke insanımıza hizmet sunarak, uluslararası alanda Bakanlığımızı ve ülkemizi başarıyla temsil ederek ülke tarımına hizmete devam etmektedir. Doğu Akdeniz Bölgesi ndeki bitki sağlığı sorunlarına çözüm üretmek amacıyla kurulan Enstitümüzün, bugünkü düzeye getirilmesinde emeği geçen yönetici, teknik ve yardımcı elemanlarımızı içtenlikle kutlarken, hayatta olmayanları rahmetle anar, kuruluşumuzun bölge ve ülke tarımına uzun yıllar başarılı hizmetler sunmasını dilerim. Dr. Naim ÖZTÜRK Müdür
TARĠHSEL GELĠġĠMĠ Enstitümüz, bölgenin entomolojik problemlerini çözmek ve fauna tespitleri yapmak amacıyla 1926 yılında Mersin'de "Zirai Mücadele Laboratuvar Şefliği" adı altında çalışmalarına başlamıştır. Kurumun kurucu Müdürü Almanya'da Entomoloji konusunda eğitim almış olan Haydar İRTEL'dir. İstasyonumuzun kurucusu Haydar İRTEL'den bu yana kurumumuza hizmet veren müdürler ve çalışma yılları aşağıda verilmiştir. KuruluĢtan Günümüze Müdürlerimiz Haydar İRTEL 1931-1951 Mesude İLERİ 1951-1955 Muzaffer ÖZSARAÇ 1955-1972 Himmet KAYGISIZ 1972-1972 Adil CENGİZ 1972-1977 Necati AKYALÇIN 1977-1978 Hasan KIROĞLU 1978-1980 Dr. Avni BABALIK 1980-1988 Muammer YAŞARBAŞ 1988-1993 Dr. Şaban KARAAT 1993-1998 2
TARĠHSEL GELĠġĠM Dr. Nuri İŞLER 1997-1997 Ayhan YÜZBAŞ 1998-2001 Dr. Ahmet KUŞDEMİR 2001-2009 Dr. Nevzat BİRİŞİK 2009-2011 Doç. Dr. Halil KÜTÜK 2011-2013 Türkiye de bitki sağlığı konularında yapılan çalışmalarla birlikte bölgedeki sorunların çokluğu ortaya çıkmış ve belirlenen bitki koruma sorunlarına çözüm aramak amacıyla da T.C. Ziraat Vekaleti tarafından 1931 yılında Adana'da Ziraat Okulu arazisinde bir bina yaptırılarak, Mersin'deki laboratuvar buraya taşınmıştır. "Seyhan Zirai Mücadele İstasyonu" adını alan kuruluş, uzun yıllar bölgenin Zirai Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim çalışmalarını başarıyla yürütmüştür. Kuruluşundan itibaren uzman kadrosu ve alt yapısıyla hızla gelişen ve güçlenen Müdürlüğümüz, 1954 yılında "Ziraat Mücadele Enstitüsü" ve 1969 yılında ise "Adana Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü" adını almıştır. 1987 den 2011 yılına kadar ise "Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü" adı altında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na doğrudan bağlı bölgesel amaçlı bir kuruluş statüsü ile hizmetini sürdürmüştür. Daha sonra Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın 03.06.2011 tarih ve 639 sayılı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Biyolojik Mücadele Araştırma İstasyonu Müdürlüğü adını almıştır. Son olarak da; Resmi gazetenin 23.06.2015 tarih ve 29395 sayısı ile Bakanlar kurulunun 06.05.2015 tarihli kararı gereğince, Kurumumuzun ismi Biyolojik Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir. Biyolojik Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, bugüne kadar geçen süre içerisinde devamlı gelişme göstererek bünyesinde çok kıymetli çalışmalar yürütülen, ülkemiz ve dünyadaki bitki sağlığı hizmetlerinde isimleri daima hatırlanacak değerli araştırmacıların görev yaptığı bir bilim yuvası niteliğindedir. Kurumda çalışan bilim adamlarının bir kısmı zamanla ülkemizin değişik kurumlarına araştırmacı ve idareci olarak atanmış, bir kısmı da değişik üniversitelerin Ziraat Fakültelerine geçiş yaparak hizmetlerini öğretim üyesi olarak sürdürmüş/sürdürmektedirler. 3
VĠZYON VE MĠSYONUMUZ VĠZYONUMUZ Biyolojik Mücadele Araştırma Enstitüsü olarak, Ülkesel düzeyde biyolojik mücadele araştırmalarına yön vermek ve Bölgesel düzeyde de bitki sağlığı sorunlarını çözmek, Bünyemizde Ülkesel Biyolojik Mücadele Araştırma Merkezi ni kurarak Ulusal ve Uluslararası düzeyde hizmet sunmak, Kurumumuzun toplam kalite anlayışı ile akredite olmasını sağlayarak Uluslararası standartlara uygun hale getirmektir. MĠSYONUMUZ Gıda güvenliği ve sürdürülebilir tarıma yönelik entegre zararlı yönetimi için gerekli olan bilgi ve teknolojileri ortaya koyarak yaygınlaştırılmasını sağlamak, Bitkisel üretimde ekonomik kayba yol açan her türlü zararlı organizma ile başta Biyolojik Mücadele olmak üzere tüm mücadele yöntemleri konusunda araştırma faaliyetleri yürütmek, İç ve dış karantina ile sertifikasyon hizmetleri, biyolojik etki, yan etki deneme ve denetlemeleri yapmak, Bitki sağlığı konusunda Ulusal ve Uluslararası düzeyde eğitim faaliyetlerini yürütmek, Araştırma çıktılarını Ulusal ve Uluslararası platformlarda bilim dünyasının hizmetine sunmaktır. 4
SORUMLULUK ALANI VE GÖREVLERĠ Ülkesel görev alanı: Türkiye nin tamamı Bölgesel görev alanı: çok çeşitli bitki deseni ile farklı iklim ve ekolojiye sahip Adana, Antalya, Gaziantep, Hatay, Mersin, Kahramanmaraş, Kilis ve Osmaniye illeri ile Bakanlığımızın uygun göreceği illerdeki tüm bitki sağlığı sorunlarını tespit ederek Biyolojik Mücadele başta olmak üzere çözümlemekle görevlendirilmiştir. Görev alanındaki yapılan çalıģmalar Enstitümüz, kuruluşundan 1980 li yıllara kadar ağırlıklı olarak Bölgedeki bitki koruma sorunlarının tespiti ve mücadelesi ile ruhsata esas ilaç deneme çalışmaları yürütmüştür. Bakanlığın yeniden yapılanıp 1993 yılından sonra TAGEM in kurulması ile Ar-ge çalışmaları ön plana çıkmıştır. Günümüzdeki faaliyetlerimiz; Ar-ge projesi yürütmek Faydalı böcek üretimi Yan etki denemesi Bilimsel organizasyon, yayın vb. Fauna tespiti ile hastalık ve zararlı tanısı Gün-derece modeli uyarlama ve oluşturulması Entegre MTT, ZMTT ve SİDM hazırlamak Sertifikasyon İç ve dış Karantina analizleri Bitki koruma klinik hizmetleri Biyolojik etkinlik deneme ve denetlemesi İlaç komisyonu üyeliği ZRA raporu hazırlamak Eğitim (Teknik personel, stajer öğrenci, üretici) 5
ORGANĠZASYON ġemasi 6
PERSONEL DURUMU Müdürlüğümüzde 2 Doçent, 17 Doktor, 27 Yüksek Mühendis ve 1 Mühendis olmak üzere 47 teknik eleman ile 1 Kimya Yüksek Müh., 1 Yüksek Biyolog ve 46 idari ve yardımcı olmak üzere toplam 96 personel görev yapmaktadır. Teknik personel sayısı ve nitelikleri aşağıda verilmiştir. Akademik Kariyeri Bölümler Doç. Dr. Dr. Yük. Müh. Müh. Toplam Yönetim 2 1 3 Bitki Zararlıları 3 9 1 13 Bitki Hastalıkları 1 9 7 17 Biyolojik Mücadele 1 2 6 9 Yabancı ot 1 3 4 BDH 1 1 Toplam 2 17 27 1 47 ġekil 1. Enstitümüz teknik personeli toplu halde. 7
ARAZĠ VE BĠNA VARLIĞI Enstitümüz yaklaşık 45 dekarlık bir alanda kurulmuş olup, bu alan içerisinde; A Blok: Yönetim, Bitki Zararlıları Bölümü, Toplantı salonu ve Kütüphane B Blok: Bitki Hastalıkları Bölümü, Nematoloji ve Fitoklinik Birimleri C Blok: Biyolojik Mücadele ve Yabancı Ot Bölümleri ile Zirai Karantina Birimi Sosyal tesisler (Misafirhane, Lokal, Toplantı salonu) ile 12 dekar turunçgil bahçesi, 1,5 da plastik sera, 3 adet soğuk hava deposu ve 38 adet üretim odasında oluşan bir insektaryum kompleksi, 20 adet iklim odası, garaj ve atölye bulunmaktadır. ġekil 2. Enstitümüzün ilk hizmet binasından bir görünüm (1947). 8
ġekil 3. Enstitümüzün hizmet binası (A Blok) ve Sosyal tesislerinden bir görünüm. 9
ARAġTIRMA ALTYAPISI Enstitümüz bünyesinde bitki sağlığı sorunlarının çözümü ve Ar-ge projelerinin daha sağlıklı yürütülebilmesi için 9 adet; Entomoloji Nematoloji Mikoloji Viroloji Bakteriyoloji Moleküler biyoloji Biyolojik mücadele Yan etki Yabancı ot laboratuvarları bulunmaktadır. ġekil 4. Enstitümüzün laboratuvarlarından (B Blok) görünüm. 10
BĠYOLOJĠK MÜCADELE ARAġTIRMA MERKEZĠ Türkiye de ilk kez Ar-ge amaçlı olarak Biyolojik Mücadele Araştırma Merkezi Enstitümüz bünyesinde kurulmaktadır. Merkezin yapımına 04 Ocak 2016 tarihinde başlanmış olup, yıl içerisinde tamamlanarak 2017 yılında da açılması planlanmaktadır. ġekil 4. Biyolojik Mücadele Araştırma Merkezi nden bir görünüm Merkezin amacı Önemli ürünlerimizdeki doğal düşmanlarla ilgili biyoloji ve etkinlik araştırmalarının yapılması, Etkili olan doğal düşman türlerinin kitle üretim tekniğinin araştırılması, Doğal düşmanların konukçularının üretilmesi, Yan etki denemelerinde kullanılan doğal düşmanların üretilmesi, Doğal dengenin korunmasının yanı sıra, insanlık için sağlıklı ürünler yetiştirilmesi hedeflenmektedir. 11
BĠYOLOJĠK MÜCADELE ARAġTIRMA MERKEZĠNĠN KAPASĠTESĠ Konukçu bitkilerin yetiģtirileceği; 115 m 2 lik tam otomasyonlu 3 sera bölümü Konukçu böceklerin üretileceği; 57 m 2 lik tam otomasyonlu 11 sera bölümü bb Faydalıların üretileceği; 15 m 2 lik tam otomasyonlu 18 adet iklim odası Faydalı böcek etkinlik ve kitle üretim tekniklerinin araģtırılacağı; toplam 1.600 m 2 lik kapalı alan Faydalı organizmaların inceleneceği; 38 m 2 lik 2 adet çok amaçlı laboratuvar 12
ARAġTIRMA, GELĠġTĠRME STRATEJĠSĠ VE HEDEFLERĠMĠZ Enstitümüz, çiftçilerimizin bitki hastalık, zararlı ve yabancı otların mücadelesinde Biyolojik Mücadele yi esas alıp modern yöntem ve teknikleri kullanarak bol, kaliteli ve sağlıklı ürün elde edebilmeleri için gerekli çalışmaların planlanması ve uygulamasını amaçlamaktadır. Bunun için ise, ülke tarımında çok önemli bir yere sahip olan Doğu Akdeniz Bölgesi ne bitki sağlığı konularında araştırma ve eğitim hizmetleri veren İstasyonumuzun çağdaş bir yapıya kavuşması, çalışmaların birlik ve beraberlik içinde bir program dahilinde sürdürülmesi ve araştırma çalışmalarının Bakanlığımız Bitki Koruma Araştırma Stratejisi ilkeleri doğrultusunda planlanması gerekmektedir. Buna göre; agro-ekosistemdeki yararlı türlerin korunması ve desteklenmesi esas alınarak, entegre mücadele ilkeleri doğrultusunda gerekli çalışmaların planlanması ve alt yapının daha çağdaş bir düzeye çıkarılması esastır. Hedeflerimiz Mevcut ekosistemdeki yararlı türler esas alınarak, biyolojik mücadele çalışmalarının desteklenmesi, Uygun konularda yararlı türler ithal edilerek bölgeye uyum ve etki durumları araştırılması ve gerekli görülen konularda kitle üretimler yapılarak biyolojik mücadele uygulamalarının yaygınlaştırılması, Başta turunçgil, pamuk, örtüaltı sebzeciliği, buğday, mısır ve antepfıstığı gibi alanlarda hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı biyolojik mücadele ağırlıklı entegre mücadele modellerinin oluşturulması, Virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz bitkisel üretim materyali elde edilmesi ve ayrıca bu etmenlerin teşhisinde yeni yöntemlerin araştırılarak geliştirilmesi, Tahmin ve uyarı metotları ana kültür bitkilerinde belirlenerek, bilgisayardan yararlanma olanaklarının yaygınlaştırılması, Kimyasal ilaç kullanımındaki eğilimler düzenli izlenerek, doğru zamanda doğru ilaç kullanımının sağlanması, Pestisit uygulamalarında farklı uygulama tekniklerinin kullanımının sağlanması, Müdürlüğümüze ait tanıtıcı bilgiler, yapılan çalışmalar ve sonuçlarının başta Internet aracılığıyla olmak üzere, seminer, bilimsel makale, liflet, TV programı vb. yollarla ilgililerine aktarılması başlıca hedeflerimiz arasındadır. 13
ARAġTIRMA FAALĠYETLERĠ Müdürlüğümüz 1931 yılından itibaren faaliyetlerine başlamış olup, ilk yıllardaki çalışma konuları ağırlıklı olarak pamukta Pembekurt, hububatta Süne, Kımıl ve Sürme ile ilaç denemesi gibi konuları içermektedir. 1960 yılından itibaren ise duyulan ihtiyaca göre belirlenmiş yaklaşık 750 değişik projeli araştırma çalışmaları tamamlanmış olup, elde edilen sonuçlar uygulamaya verilmiştir. Enstitümüzde 2015-2016 yıllarında değişik Ar-ge kaynaklarından destek almış toplam 86 adet proje yürütülmektedir. Proje bilgileri aşağıdaki verilmiştir. Müdürlüğümüz 2015 yılı proje bilgileri Bölümler Ar-Ge Kaynakları TAGEM TÜBĠTAK FAO KKTC AB Kalkınma Ajansı Diğer (GKGM, BÜGEM, STK vb.) TOPLAM Bitki Hastalıkları 30 12-1 - - - 43 Bitki Zararlıları 14 3 1-1 - 3 22 Biyolojik Mücadele 8 2 - - 1 1-12 Yabancı Ot 6 - - - - - - 6 Toplam 58 17 1 1 2-1 83 Önemli Ar-ge kaynaklarımız TAGEM GKGM KKTC TÜBİTAK Kalkınma Bakanlığı FAO AB Kalkınma Ajansı Ticaret Borsası Üretici Birlikleri vb. 14
ġekil 5. Enstitümüz teknik personelinin arazi çalışmalarından görünüm. 15
EĞĠTĠM FAALĠYETLERĠ Enstitümüz her yıl İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü teknik elemanlarına Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından planlanarak Bitki Sağlığı Uygulama Programı kitabında yayınlanan sertifikalı (farklı iki dönemde 5 + 5 = 10 gün) ve kısa süreli (1-3 gün) hizmetiçi eğitimleri vermektedir. Bu eğitimlerde, araştırmalardan elde edilen bulguların uygulamaya aktarılması sağlanmaktadır. Yine yıl içerisinde ihtiyaç duyulan konularda bölge İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri tarafından mahallinde organize edilen teknik eleman ve üretici eğitimleri düzenlenmektedir. Müdürlüğümüz konu uzmanları, tarımsal faaliyet gösteren diğer kurum ve kuruluşlarla firmaların ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlemiş olduğu teknik eleman ve üretici eğitimlerine Bitkilerde sorun olan önemli hastalık ve zararlılar ile mücadelesi, Entegre mücadele yönetimi, Organik tarım, Biyolojik ve Biyoteknik mücadele, karantina vb. konularda eğitici olarak görev almaktadır. ġekil 6. Enstitümüzde verilen hizmetiçi eğitimlerden görünüm. 16
STAJER ÖĞRENCĠ EĞĠTĠMĠ Müdürlüğümüz bünyesinde her yıl 15 Haziran-15 Eylül döneminde farklı sayılarda (25-30 kişi) yurtiçi ve yurtdışından olmak üzere değişik Üniversitelerin Ziraat Fakültesi 3. Sınıf öğrencilerine mesleğe hazırlık amacıyla teorik ve pratik eğitimler verilmektedir. ġekil 7. Enstitümüzde verilen stajer öğrenci eğitimlerden görünüm. 17
YAYIN FAALĠYETLERĠ Enstitümüz proje sonuçları bilimsel makale, teknik ve mesleki kitap olarak yayınlanmaktadır. İhtiyaç duyulan konularda liflet, broşür, poster, video filmi gibi yazılı ve görsel eğitim materyali hazırlanmaktadır. Ayrıca, ulusal ve uluslararası kongre ve sempozyumlarda da sunulmaktadır. Araştırmacılarımız, ulusal ve uluslararası kongre, sempozyum, konferans, çalışma grubu gibi bilimsel toplantı ve dergilerde hakemlik, düzenleme ve bilim kurullarında görev almaktadır. Yayın Türü Yayın Yılı 2013 2014 2015 Yurtiçi hakemli dergi 13 12 8 Uluslararası hakemli 6 3 1 dergi SCI dergi 18 12 5 Ulusal kongre ve 12 38 8 sempozyum Uluslararası kongre 20 17 11 ve sempozyum Diğer 8 14 11 TOPLAM 77 96 44 18
KARANTĠNA ANALĠZLERĠ Enstitümüz gelişmiş laboratuvar (entomoloji, nematoloji, mikoloji, viroloji, bakteriyoloji, moleküler biyoloji, yabancı ot, yan etki) alt yapısı ve uzman kadrosuyla yurtdışından ithalatı ve ülkemizden ihracatı yapılan ürünlerin dış karantina analizleri ile ülkemizde yetiştiriciliği yapılan ürünlerin çoğaltım materyallerinden istene iç karantina ve sertifikasyon analizleri yapılmaktadır. Ayrıca, üreticilerin istemiş oldukları özel bitki koruma analizleri de yapılmaktadır. Yıllar Patates (Ġth. ihracat) Patates (Sertifikasyon) Analiz Sayıları Toprak Analizi Diğer (Çilek vb.) Klinik Raporu Toplam 2013 1029 3393 3323-300 8510 2014 475 2037 4189-276 7398 2015 1397 2566 3067 51 147 7228 Toplam 2901 7996 10579 51 723 23136 ġekil 8. Enstitümüzde analizi yapılan bazı zirai karantina etmenlerinden görünüm. 19
FAYDALI BÖCEK ÜRETĠM ÇALIġMALARI Müdürlüğümüz tarafından turunçgil, mısır ve buğday vb. kültür bitkilerinde biyolojik mücadele çalışma sonuçları pratikte uygulamaya aktarılmıştır. Turunçgilde kullanılan önemli doğal düşmanlar Turunçgil unlubiti, Planococcus citri ye karşı kullanılan avcı böcek, Cryptolaemus montrouzieri ve parazitoit, Leptomastix dactylopii dir. Turunçgil unlubiti nin doğal düşmanlarının kitle üretim ve salımları geçmişte Akdeniz Bölgesi nde İstasyon Müdürlüğümüz ile Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülmüştür. 2004 yılından itibaren bu doğal düşmanların üretimi özel sektöre devredilmiştir (Biyotar, Erzin/Hatay). Kurumumuzda halen nüve (kültür) üretimi yapılmaktadır. ġekil 9. Cryptolaemus montrouzieri (solda) ve Leptomastix dactylopii ergini (sağda). ġekil 10. Trichogramma spp. Ülkemizde kitle üretim ve salımı yapılan diğer yerli türlerimiz; mısırda Mısır kurdu (Ostrinia nubilalis) na karşı Trichogramma türleri ile hububatta Süne (Eurygaster integriceps) ye karşı Trissolcus türleri dir. Mısır kurdu na karşı kullanılan faydalı böceğin kitle üretim çalışmaları Akdeniz Bölgesinde kurumumuzca 1996 yılından itibaren Trichogramma evanescens türünün biyolojik mücadelede kullanılması amacı ile kitle üretim ve salım metotları belirlenerek uygulamaya verilmiştir. Faydalı böcek, ülkemizin yerli doğal düşmanı olup, kışı bölgemiz koşullarında rahatlıkla geçirebilmekte ve Mısır kurdu nun dışında Yeşilkurt, Elma içkurdu, Salkım güvesi gibi önemli zararlıları da parazitlemektedir. 20
FAYDALI BÖCEK ÜRETĠM ÇALIġMALARI Enstitümüzce buğdayda Süne ye karşı kullanılan faydalı böceğin (Trissolcus semistriatus) üretimi 2004 yılından itibaren başarıyla gerçekleştirilerek, her yıl doğaya salımı yapılmaktadır. ġekil 11. Trissolcus semistriatus üretimi ve parazitli yumurtalar. Son beş yılda Müdürlüğümüz tarafından üretilen Süne yumurta parazitoidi miktarı ile salım yapılan iller ve parazitoit miktarları aşağıda verilmiştir. Ġller Yıllar (Adet) * 2012 2013 2014 2015 Gaziantep 790.000 2.306.400 1.500.000 170.000 KahramanmaraĢ 920.000-140.000 - Adana - 400.000 530.000 450.000 Konya 1500 10.000 10.000 180.000 Kırklareli 5.000 300.000 10.000 8.000 Mersin 300.000 - - - Adıyaman - - - 120.000 Kültür 73.000 75.000 68.000 36.890 Toplam 2.089.500 2.731.400 2.248.000 964.890 *Dekara 1000 adet parazitoit dozunda salım yapılır. ġekil 12. Doğaya parazitoit salım çalışması. 21
DĠĞER FAALĠYETLERĠMĠZ Bitki koruma alanında gelişen yeni tekniklerin, analiz ve deneme metotlarının araştırılması ve uygulamaya aktarılması, Turunçgil, zeytin, kiraz, elma, şeftali, nar, bağ, çilek, buğday, mısır, örtüaltı sebze yetiştiriciliği pamuk, nohut başta olmak üzere ekonomik öneme sahip ürünlerde entegre mücadele uygulama programlarının oluşturulması ve geliştirilmesi, Biyolojik mücadele etmenlerinin tespiti, etkinliklerinin belirlenmesi, kitle üretim metotlarının belirlenmesi ve geliştirilmesi ile biyolojik mücadele uygulamalarının yaygınlaştırılması, Elma ve bağ alanlarındaki mevcut tahmin uyarı sistemlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, diğer ekonomik öneme sahip kültür bitkilerinde de tahmin - uyarı metotlarının uygulanabilirliğinin araştırılması, Biyoteknik yöntemlerin geliştirilmesi ve kullanımlarının yaygınlaştırılması, Hastalık ve zararlı teşhislerinin moleküler tekniklerle yapılması yönünde yeni metot araştırması ve var olan metotların da geliştirilmesi, İhracatta sorun olan hastalık ve zararlılardan ari ürünlerin elde edilmesine yönelik araştırmaların yapılması, Pestisit kullanım stratejisinin değişen koşullara göre belirlenmesi, pestisit kullanımının en aza indirilmesine yönelik farklı uygulama tekniklerinin araştırılması, Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği olanaklarının araştırılması ve sağlanmasıdır. 22
TÜRK TARIMINA KAZANDIRDIKLARIMIZDAN BAZI ÖRNEKLER Enstitümüzün kuruluşundan bugüne kadar Ülkemiz tarımına kazandırdığı önemli bazı çıktılar; Yılı Uygulamaya aktarılan husus Ülke Ekonomisine Katkısı 1973 Turunçgil zararlısına karşı doğa dostu çözüm üretildi; Biyolojik mücadele 1995 Örtüaltında entegre mücadele uygulaması ile pestisit kullanımını azaltıldı. 1996 Mısır kurdu na karşı biyolojik mücadele yöntemi geliştirildi. 1996 Kök-ur nematotları mücadelesinde solarizasyon ile başarı sağlandı. 1997 Türkiye floarasına altı adet yeni yabancı ot türü kaydı yaptık. Turunçgil unlubitine karşı; avcı böcek ve parazitoitin kitle üretimi ve salımı 1973 yılında yapılmaya başlamıştır. 2013 yılında 23.512.366 adet avcı ve 34.278.760 adet parazitoit salımı yapılmıştır. Bu uygulamam ülke ekonomisine her yıl yaklaşık 5.000.000 dolar katkı sağlanmaktadır. Sarı yapışkan tuzak yaprak galerisineği ve beyazsineğe karşı başarılı olmuştur. Domates ve hıyar seralarında yaprak galerisineği ve beyazsinek için haftada en az 1 kez ilaç kullanılmakta iken entegre mücadele yapılan seralarda böcek ve akarlara karşı hiç ilaç kullanılmamış, İlaçlama ve tuzak maliyeti 2013 yılına göre değerlendirildiğinde; bir üretim döneminde 25-30 kez ilaçlama yapıldığında, yaklaşık maliyet ortalama 275 dolar/da dır. Sarı yapışkan tuzak fiyatı 0,2 dolar/ adet olup, bir üretim dönemi için maliyet 120 dolar/da olarak hesaplanmıştır. Zararlıya karşı ilaçlama sayısı 4 ten 2 ye düşürülmüştür. Pestisit kullanımı yaklaşık %50 oranında azaltılmıştır. 2002 yılından itibaren Trichogramma evanescens in üretimi yapılarak üreticilerin hizmetine sunulmuştur. Solarizasyon ile yapılan mücadelede dekara yaklaşık 4.000 dolar kazanç elde edebilmektedir. Yapılan çalışmalarla Ülkemiz florasında daha önce bulunmayan Euphorbia nutuans, Physalis angulata, Dinebra retroflexa, Amaranthus spinosusu, A. hybridus, Ipomea hederacea yabancı ot türleri ilk kayıt olarak 23
1997 Turunçgil beyazsineği ne karşı pestisit kullanımı kaldırıldı. 2003 Şeftali güvesi tahmin uyarı modeli ile ilaçlama sayısı azaltıldı. 2003 Buğdayda dayanıklı yabancı ot türlerini belirledik. 2005-2014 Süne nin doğal düşmanını üretip doğaya salımını yaparak pestisit kullanımı azalttık. 2006 Ülkemizin en önemli zararlısı süneyi kontrol altına aldık. belirlenmiştir. Turunçgil bölgelerine yerleştirilen Serangium parcesetosum Turunçgil beyazsineği zararlısını baskı altında tutmaktadır. Bu faydalı böceğin kitle üretimi yapılarak yaklaşık 180 milyon adet salımı yapılmış kimyasal mücadele yapılmasına gerek kalmamıştır. Her yıl ekonomiye yaklaşık 15.000.000 $ katkı sağlanmaktadır. Şeftali güvesi ne karşı TUS modeli ile ilaçlama zamanı önceden tahmin edilerek doğru zamanda ilaçlama yapılması sağlanmıştır. İlaçlama sayısı 3 ten 1 e indirilerek %60 oranında katkı sağlanmıştır. Ayrıca, erkenci kayısı çeşitlerinde Şeftali güvesi ne karşı ilaçlamaya gerek olmadığı ortaya konmuştur. Doğu Akdeniz de ilk kez buğdayda kullanılan greminisitlere karşı bazı yabancı ot türlerinin dayanıklılık kazandığı belirlenerek, hemen çiftçi mektupları ve eğitimlerle gerek üreticiler gerekse de ilaç bayileri bilgilendirilmiştir. Sonuç olarak dayanıklılık kazanmış alanlarda 3-4 kez yapılan herbisit uygulaması doğru ilaç seçimi ile 1 e düşürülmüştür. Pestisit kullanımı yaklaşık %70-75 oranında azaltılmıştır. Süne ile biyolojik mücadele ön plana çıkarılmış, Pestisit kullanımı azaltılmıştır. Süneye karşı yumurta parazitoiti üretim ve salım tekniği belirlenerek uygulamaya aktarılmış; 2013 yılı dahil toplam 20.000.000 adet süne yumurta parazitoiti üretilerek doğaya salınmıştır. Pestisit kullanımı yaklaşık % 75 azaltılmıştır. Uçak ile ilaçlama yasaklanmış, Yer aletleri ile ilaçlamaya geçilmiş, İnsan ve çevre sağlığı yönünden önemli kazanımlar 24
2008 Örtüaltı sebze ve çilekte pestisit kullanımını azalttık. 2010 Canavar otuna karşı çevre dostu mücadele yöntemi belirledik. 2010 Kayısıda zararlı şeftali güvesi ne ilaçsız çözüm bulundu. 2011 Karantina etmeni karpuz bakteriyel meyve lekesi hastalığının yayılması engellendi. elde edilmiş, Doğada yeşil alan oluşturmak amacıyla 6 milyon ağaç dikilmiş, Milli ekonomiye yıllık ortalama 650.000.000 Dolar katkı sağlanmaktadır. Solarizasyon yöntemi ile örtüaltı sebze ve çilek alanlarında pestisit kullanımı yaklaşık %50 oranında azaltılmıştır. Seralarda solarizasyon tekniğinin uygulanması sonucunda ülke ekonomisine yaklaşık 3.000.000 dolarlık ilaç tasarrufu sağlanmaktadır. Canavar otu ile mücadelede Akdeniz ve Ege Bölgesi seralarında solarizasyon, açık alan domates yetiştiriciliğinde tekstil malçı üreticilere tavsiye edilmektedir. Böylece canavar otu ile bulaşık domates alanlarında % 25 civarındaki verim kaybının önüne geçilmiştir. Ülkemizde ilk dünyada 2. olmak üzere kayısı da canavar otu kaydı yapılmıştır. Türkiye canavar otu haritası oluşturulmuştur. Imidazolinone grubu herbisitlere ve canavarotuna dayanıklı çeşitler tescile verilerek üretim izni alınmıştır. Şeftali güvesine karşı çiftleşmeyi engelleme tekniği ile ilaçlama sayısı 2-3 iken ilaçlamaya gerek kalmamıştır. Dekara ilaçlama maliyeti kimyasal mücadele ile çiftleşmeyi engelleme tekniği denktir. Ancak, kayısının dış piyasada daha güvenli bir şekilde satışı gerçekleşmiş ve yapılan ihracat nedeniyle ülke güvenilirliğine ve ekonomisine katkı sağlanmıştır. Bozulan doğal dengenin yeniden oluşması ile çevre ve insan sağlığının korunması sağlanmıştır. 2009 yılında yaklaşık 6.000.000 TL lik zarara neden olan bu hastalıkla bulaşık alanlar karantina altına alınarak hastalığın yayılması önlendi. Hastalık etmeni 2013 yılında hiç görülmedi. Hastalık etmenin bölgemiz koşullarında tohum ve toprakdaki yaşam süreleri saptandı. 25
2011 Erik pası hastalığı kimyasal mücadele programı belirlendi. 2013 Trabzon hurması mycospharella yaprak leke hastalığı kimyasal mücadele programı oluşturuldu. 2013 Son yıllarda yetiştiriciliği artan 3 yeni üründe önemli hastalık ve zararlılar belirlendi. Hastalığın ilaçlama programı sayesinde gereksiz ve yanlış ilaçlamalar engellenmiş; ayrıca etkisiz ilaçların kullanımı nedeniyle oluşan ürün kaybı azaltılmıştır. 4-6 ilaçlama sayısı 2 ye indirilmiş ve böylece Ülke ekonomisine yıllık yaklaşık 2 milyon dolar katkı sağlanmıştır. Hastalığın ilaçlama programı sayesinde gereksiz ve yanlış ilaçlamalar engellenmiş; ayrıca etkisiz ilaçların kullanımı nedeniyle oluşan ürün kaybı azaltılmıştır. 6-7 olan ilaçlama sayısı 3 e indirilmiş ve böylece Ülke ekonomisine yıllık yaklaşık 750 bin dolar katkı sağlanmıştır. Nar, Trabzon hurması ve Cevizde önamli hastalık ve zararlılar belirlenerek, mücadele programları ortaya konmuştur. Dolayısıyla doğru etmene, doğru zamanda doğru ilaç kullanımı sağlanarak, gelişi güzel ilaçlamaların önüne geçilmiştir. 2014 Domates güvesini kontrol altına aldık Zararlının mücadelesinde cinsel çekici tuzakların kullanılmasının kimyasal mücadele yöntemleri ile aynı başarıya sahip olduğu tespit edilmiştir. Ekonomiye 1.5 milyar dolar katkı sağlanmaktadır. 2014 Önemli zararlı organizmaların ülkeye girişi önlenmiştir. Karantina organizmalarıyla yapılan araştırmalar ortaya konan hassas, hızlı teşhis metotları saptanması çalışmalarıyla önemli zararlı organizmaların ülkeye girişi engellenmiş tarımsal üretimimizde sürdürülebilirlilik sağlanmıştır. Günümüzde ise yapılan çalışmalar sonucunda, şarka hastalığı, patates siğil hastalığı, domates güvesi ve palmiye kırmızı böceği, Clavibacter michiganensis spp. sepedenicus, Ralstonia solanacearum, Pantoea stewartii, Globodera pallida, Globedera rostochiensis gibi zirai karantina etmeni olan zararlı organizmaların salgın yapması ve ürün kayıpları engellenmiş (en azından geciktirilmiştir), mücadeleleri ile ilgili üreticilerin bilinçlendirilmesi sağlanmıştır. 26
2014 Bağda Salkım güvesi ne karşı biyolojik mücadele uygulamasında başarılı sonuç alındı. 2014 Ruhsat alacak bitki koruma ürünlerine yan etki denemesi ile ilaçlama sayıları azalarak, Turunçgil bahçelerindeki faydalı fauna korunuyor. 2015 Örtüaltı biber yetiştiriciliğinde toprak altı hastalık, zararlı ve yabancı otlar ile mücadelede başarı sağlandı. 2015 Cevizde zararlı Elma içkurdu ile mücadelede kimyasal mücadeleye alternatif çözüm bulundu. 2015 Yıl içerisinde yapılan karantina analizleri ile ülkemizde olmayan zararlı tür ve hastalık etmenlerinin ülkemize girişi engellendi. Türkiye'de ilk defa Denizli'deki 100 dekarlık bağda Salkım güvesi ile mücadelede yumurta parazitoidi "Trichogramma evanescens" salımı yapılarak biyolojik mücadelede başarı sağlandı. 100 dekarlık bağ alanına toplam 12.075.000 adet faydalı böcek salımı yapılmıştır (120.000 parazitoid/da). Yapılan çalışmada, hiç kimyasal ilaç kullanmadan yaklaşık % 90 ve üzeri bir etki sağlanmış ve AB ülkelerine ilaç kalıntısı olmayan üzüm ihracatı gerçekleştirilmiştir. Kurumumuzda yılda 15 adet yan etki denemesi yapılmaktadır. 2009-2014 yıllarında 36 adet bitki koruma ürününde yan etki denemesi yapılmıştır. Bu denemeler sonucunda turunçgil bahçelerinde faydalı fauna korunarak bozulan doğal denge yeniden oluşacak ve böylece ilaçlama sayıları azalacaktır. Bunun sonucunda, her yıl ekonomiye yaklaşık 10.000.000 $ katkı sağlanmaktadır. Mersin Kazanlı bölgesi örtüaltı biber yetiştiriciliğinde toprak altı hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı yapılan mücadelede, üreticilerin demastrasyon eğitimi ile 200 milyon TL ülke ekonomisine kazandırıldı. Yapılan solarizasyon uygulaması ile gereksiz ilaçlamaların önüne geçilmiş oldu. İçkurdu na karşı 3-4 ilaçlama yapılırken, çiftleşmeyi engelleme tekniği ile ilaçlamaya gerek kalmamıştır. Bu uygulama ile bozulan doğal dengenin yeniden tesisine, çevre ve insan sağlığının korunmasına önemli katkı sağlanmıştır. İthalatı yapılacak ürünlerin karantina analizleri sonucu bazı ürün partilerinde tespit edilen karantina etmenleri nedeniyle ürünlerin ülkemize girişi engellenmiştir. 27
HATIRALARIMIZ 1953 1959 ġekil 13. Enstitümüz personelinden geçmiş yıllara ait görünüm. 28
Enstitümüzde geçmiģ yıllarda yürütülen Zirai Mücadele çalıģmalarından bazı görüntüler ġekil 14. Süne toplayıcılarından satın alınan bir günlük süne miktarı (1958). ġekil 15. Bölgemizdeki Süne toplayıcılarından bir görünüm (1958). 29
ġekil 16. Bölgemizdeki meyve bahçesi ilaçlamasından bir görünüm (1934). ġekil 17. Bölgemizde tarlada toz ilaç uygulamasından bir görünüm (1961). 30
BĠYOLOJĠK MÜCADELE ARAġTIRMA ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ Kışla Cad., PK. 21, 01321, Yüreğir / Adana Telefon: 0322 3441784 Fax: 0322 3441702 Web: http://arastirma.tarim.gov.tr/bmae e-mail: bmae@gthb.gov.tr 31