HEM KOCASI HEM BABASI BAĞ-KUR LU OLAN DUL KADINLAR DAVA AÇARAK SGK DAN ÇİFT AYLIK ALABİLİRLER Vakkas DEMİR * I- GİRİŞ Son zamanlarda gündemde olan önemli bir Yargıtay kararı bulunmaktadır. Yargıtay ın bu kararı, dul bir kadının SGK ya aleyhine dava açarak hem SSK lı kocasından, hem de SSK lı babasından aynı anda, birlikte ve eksiksiz olarak dul ve yetim aylığını alabilmesine imkân vermiştir. Fakat kamuoyunda Yargıtay ın bu kararından sadece ölen kocası ile babasından her ikisi de SSK lı olan kadınların faydalanabileceğine dair yanlış bir algı ve anlayış oluşmuştur. Bahse konu Yargıtay kararından, yalnızca SSK sigortalıları ve bunların hak sahiplerinin yararlanabileceği açısından baktığımızda tek taraflı ve eksik bir bakış açısı olacaktır. Bu nedenle, babası ve kocası SSK lı olan dul kadınlara SGK dan çift aylık alma imkânı veren bu Yargıtay kararının, babası ile kocasından her ikisi de Bağ-Kur lu olan dul kadınlar için de emsal teşkil edip etmeyeceğinin açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Yani, babası ve kocası Bağ- Kur lu (tarım Bağ-Kur lusu veya esnaf Bağ-Kur lusu olması fark etmez) olup, sonradan her ikisi de vefat ederlerse, dul kadınların SGK aleyhine iş mahkemelerine dava açtıklarında, açtıkları bu davaları kazanıp SGK dan hem babaları hem de kocaları üzerinden çift aylık alıp alamayacaklarının izah edilmesi gerekmektedir. Bu makale çalışmamızda, bu konunun detayları üzerinde durup açıklamalarda bulunmaya çalışacağız. II- EŞİ VE BABASI SSK LI OLAN KADINLARA DAVA YOLUYLA SGK DAN ÇİFT AYLIK BAĞLANMASIYLA İLGİLİ YARGITAY KARARI Yargıtay ın çift aylık bağlanma konusunda vermiş olduğu karar, dul bir kadının hem SSK lı kocasından hem de SSK lı babasından aynı anda, birlikte ve eksiksiz olarak SGK dan dul ve yetim aylığı alabilmesine olanak tanıyan bir karardır. * SGK Müfettişi 317
Bilindiği üzere, 506 sayılı yasanın ölüm sigortasından eş ve çocuklara aylık bağlanması başlıklı 68 inci maddesinin, 06.08.2003 tarihli ve 4958 sayılı yasa ile değişmeden önceki haline göre, kız çocuklarına aylık bağlanma şartları arasında, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamında -kendi çalışmalarından dolayı olsun ya da olmasın- gelir veya aylık alma şartı yoktu. Kız çocuklarının SSK dan yetim aylığı alma şartları arasına SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamından gelir veya aylık almama şartı, 06.08.2003 tarihli ve 4958 sayılı yasa ile getirilmiştir. 506 sayılı yasanın 4958 sayılı yasayla değişik, 68/IV. maddesi hükümleri; VI - Sigortalının kız çocuklarına bağlanan aylıklar, Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi işlerde çalışmaya buralardan gelir veya aylık almaya başladıkları veya evlendikleri tarihi takibeden devre başından itibaren kesilir. Aylığın kesilmesine yol açan sebebin ortadan kalkması halinde I inci bölümün (C) fıkrası hükmü saklı kalmak şartiyle, bu tarihten başlanarak yeniden aylık bağlanır. Ancak evliliğin son bulması ile kocasından da aylık almağa hak kazanan kimseye bu aylıklardan fazla olanı ödenir. şeklindedir. Kanun metnindeki hükümlerden anlaşılacağı üzere, kız çocuklarına yetim aylığı bağlanabilmesi için SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamından gelir veya aylık almama şartı ilk olarak 06.08.2003 tarihinden itibaren SSK mevzuatına getirilmiştir. 02.07.2005 tarihli ve 5386 sayılı Yasa nın 2. maddesi ile 506 sayılı Yasa ya eklenen Geçici 91 inci maddesinin 1. ve 2. fıkralarına göre ise, 06.08.2003 tarihinden önce hak sahibi kız çocuklarına bağlanan gelir ve aylıkların, bunların evlenmeleri, Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi çalışmaları veya kendi çalışmalarından dolayı buralardan gelir veya aylık almaları halleri hariç olmak üzere geri alınmaması gerekmektedir. İşte Yargıtay 21. Hukuk Dairesi nin 29.03.2011 gün ve 2010/1954 Esas, 2011/2938 Kararı, üstteki mevzuat hükümlerini göz önünde bulundurarak, her ikisi de SSK lı olan eş veya karı/kocadan birisinin 06.08.2003 tarihinden önce ölmüş olması halinde, dava açmak yoluyla SGK dan çift aylık alınabileceğini ortaya koymaktadır. Yargıtay ın söz konusu karar metnini özeti; Dava, 27.08.2003 tarihinde ölen eşinden dolayı 01.10.2003 tarihinden itibaren ölüm aylığı al- 318
makta olan davacının 01.04.1996 tarihinde ölen sigortalı babası Ahmet Doğan dan da ölüm aylığına hak kazandığının tespiti istemine ilişkindir. Mahkeme, davanın reddine karar vermiştir. Dosyadaki kayıt ve belgelerden, 506 sayılı Yasa kapsamında yaşlılık aylığı alan davacının babası Ahmet Doğan ın 01.04.1996 tarihinde, eşi Muhammet Adnan Yüzgeç in 27.08.2003 tarihinde vefat ettiği, davacının ölen eşinden dolayı 01.10.2003 tarihinden itibaren ölüm aylığı aldığı, davacının 04.01.2008 tarihli dilekçesi ile ölen babasından ölüm aylığı bağlanmasını talep ettiği, Kurumun 28.02.2008 gün ve 156450 sayılı yazı ile 506 sayılı Yasa nın 23 ve 68.maddelerine göre anadan veya babadan veya eşinden gelir/aylık almaya hak kazanan kız çocuklarına bu aylıklardan sadece yüksek olanın ödeneceğini, davacının eşinin aylığının yüksek olması nedeniyle babasından dolayı aylık alamayacağını belirterek talebi reddettiği anlaşılmaktadır. Uyuşmazlık, ölen eşinden dolayı ölüm aylığı almakta olan davacının babasından da ölüm aylığına hak kazanıp kazanmadığı noktasında toplanmaktadır. 506 sayılı Yasa nın 65, 66 ve 68. maddelerine göre aylık bağlama koşulları bulunduğu takdirde ölen sigortalının eşine, çocuklarına, ana ve babasına ölüm sigortasından aylık bağlanır. Davacıya, eşi Muhammet Adnan Yüzgeç in 27.08.2003 tarihinde vefat etmesi üzerine 01.10.2003 tarihinden itibaren ölüm aylığı bağlanmıştır. Davacı, bu davada, eşi yanında babasından da ölüm aylığı bağlanmasını talep etmektedir. 506 sayılı Yasa nın 68. maddesinin 06.08.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4958 sayılı Yasa nın 35. maddesi ile değişik VI. bendine göre, sigortalının kız çocuklarına bağlanan aylıklar, Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi işlerde çalışmaya buralardan gelir veya aylık almaya başladıkları veya evlendikleri tarihi takip eden devre başından itibaren kesilir. Aylığın kesilmesine yol açan sebebin ortadan kalkması halinde I. bölümün (C) fıkrası hükmü saklı kalmak şartıyla, bu tarihten başlanarak yeniden aylık bağlanır. Ancak evliliğin son bulması ile kocasından da aylık almağa hak kazanan kimseye bu aylıklardan fazla olanı ödenir. 02.07.2005 tarih ve 5386 sayılı Yasa nın 2. maddesi ile 506 sayılı Yasa ya eklenen Geçici 91. maddesinin 1. ve 2. fıkralarına göre, 06.08.2003 tarihinden önce hak sahibi kız çocuklarına bağlanan gelir ve aylıklar, bunların evlenmeleri, Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi çalışmaları veya kendi çalışmalarından dolayı buralardan gelir veya 319
aylık almaları halleri hariç olmak üzere geri alınmaz. Bunlardan, yukarıda belirtilen haller haricindeki nedenlerle gelir veya aylıkları kesilen veya durdurulan kız çocuklarının gelir ve aylıkları, kesme veya durdurma tarihi itibariyle talep şartı aranmaksızın yeniden başlatılır. Gelir ve aylığın kesilmesi nedeniyle diğer hak sahiplerine önceki hisselerinden fazla ödenen tutarlar, gelir ve aylığı tekrar başlatılacak hak sahibine yapılacak ödemeden mahsup edilir. Gelir veya aylığı kesilenlerden tahsil edilmiş olan tutarlar aynen iade edilir. Somut olayda, davacı, 01.10.2003 tarihinden itibaren ölen eşinden ölüm aylığı almaktadır. Davacı, 01.04.1996 tarihinde ölen babasından dolayı ölüm aylığı talebini 04.01.2008 tarihinde dile getirmiştir. Davacının evli olması nedeniyle eşinin ölüm tarihi olan 27.08.2003 tarihinden önce ölüm aylığı talep etmesi mümkün değildir. Ancak 02.07.2005 tarih 5386 Sayılı Yasa nın 2. Maddesi ile 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa eklenen Geçici 91. Madde ile getirilen düzenlemeye göre 06.08.2003 tarihinden önce ölen babası nedeniyle hak sahibi olan davacı, eşinden ölüm aylığı almakta olsa dahi evliliğinin ölüm nedeniyle son bulmasından sonra babasından da ölüm aylığı talep etme hakkına sahiptir. Mahkemece bu maddi ve hukuki olgular gözetilmeksizin davanın kabulü yerine reddine karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir. şeklindedir. Yargıtay 21. Hukuk Dairesi nin vermiş olduğu bu karar, Ankara 13. İş Mahkemesi nin 17.12.2009 ve 2008/264 Esas, 2009/968 Karar sayılı kararı üzerine verilmiştir. Bozma kararının ardından yerel mahkeme kararında direnmesi üzerine, dosya Yargıtay Hukuk Genel Kurulu nun gündemine gelmiştir. Dosyayı inceleyen hukuk genel kurulu yerel mahkemenin direnme kararını bozarak, üstte metnini verdiğimiz 21. Hukuk Dairesi nin görüşüne uygun karar vermiştir. III- YARGITAYIN DUL KADINA ÇİFT AYLIK KARARINA GÖRE HEM KOCASI HEM BABASI BAĞ-KUR LU OLAN KADINLAR DA SGK DAN ÇİFT AYLIK ALABİLİRLER Hem kocası hem babası SSK lı olan dul kadınlara dava yoluyla SGK dan çift aylık alabileceklerini yazımızın üstteki bölümlerinde izah ettik. Şimdi ise üstte örneğini verdiğimiz Yargıtay kararının hem kocası hem 320
de babası Bağ-Kur lu olan dul kadınlar için uygulanıp uygulanmayacağını açıklamaya çalışalım. Dul bir kadının hem Bağ-Kur lu (4/b sigortalısı) kocasından, hem de Bağ-Kur lu (4/b sigortalısı) babasından çift aylık alma konusunda Sosyal Güvenlik Kurumu nun günümüzde yaptığı uygulamalarının yasal dayanağı, 5510 sayılı yasanın Aylık ve Gelirlerin Birleşmesi başlıklı 54 üncü maddesidir. Sözünü ettiğimiz 54/a-5 maddesi gereğince, dul kadınların hem Bağ- Kur lu kocasından hem de Bağ-Kur lu babasından birlikte aylık alma hakları bulunmamaktadır. Bu madde gereğince, hem Bağ-Kur lu kocasından hem de Bağ-Kur lu babasından aylık almaya müstahak durumdaki dul bir kadın, yalnızca miktarı fazla olan aylığı SGK dan alabilmektedir. SGK nın 18.11.2008 tarihli ve 2008/96 sayılı genelgesi ile 22.07.2011 tarihli ve 2011/58 sayılı genelgesinde de aynı ifadeler yer almaktadır. 5510 sayılı yasanın 54/a-5 maddesi gereğince, günümüz itibariyle SGK dan hem Bağ-Kur lu kocasından hem de Bağ-Kur lu babasından birlikte aylık almak için talepte bulunan kadınların talepleri geri çevrilmekte ve bu durumda olanlara SGK tarafından çift aylık bağlanmamaktadır. SGK nın günümüz itibariyle yapmış olduğu uygulama bu şekilde olmakla birlikte, bu konuda dava açıldığı takdirde hem kocası hem de babası Bağ-Kur lu olan dul kadınların da SGK dan çift aylık alabileceklerini belirtmek isteriz. Bilindiği üzere, 1479 sayılı esnaf Bağ-Kur yasasının ölüm sigortasından eş ve çocuklara, ana ve babaya tahsis yapılması başlıklı 45 inci maddesinin, 24.07.2003 tarihli ve 4956 sayılı yasa ile değişmeden önceki haline göre, kız çocuklarına aylık bağlanma şartları arasında, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamında -kendi çalışmalarından dolayı olsun ya da olmasın- gelir veya aylık alma şartı yoktu. Kız çocuklarının Bağ-Kur dan yetim aylığı alma şartları arasına SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamından gelir veya aylık almama şartı, 24.07.2003 tarihli ve 4956 sayılı yasa ile getirilmiştir. 1479 sayılı yasanın 4956 sayılı yasayla değişik, 45/c maddesi hükümleri; c) I8 yaşını, orta öğrenim yapması halinde 20 yaşını, yükseköğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayan ve (18 yaşını doldurmayanlar hariç) bu Kanun ile 321
diğer sosyal güvenlik kanunları kapsamında çalışmayan, bu kanunlar kapsamındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan veya yaşları ne olursa olsun çalışamayacak durumda malül olan erkek çocuklarla, yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan ve bu Kanun ile diğer sosyal güvenlik kanunları kapsamında çalışmayan, bu kanunlar kapsamındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan kız çocuklarının her birine % 25 i, Aylık veya toptan ödeme şeklinde verilir. şeklindedir. Kanun metnindeki hükümlerden anlaşılacağı üzere, kız çocuklarına yetim aylığı bağlanabilmesi için SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamından gelir veya aylık almama şartı ilk olarak 24.07.2003 (02.08.2003) tarihinden itibaren Bağ-Kur mevzuatına getirilmiştir. İşte Yargıtay 21. Hukuk Dairesi nin 29.03.2011 gün ve 2010/1954 Esas, 2011/2938 Kararı ile üstteki mevzuat hükümlerini göz önünde bulundurduğumuzda, söz konusu Yargıtay kararı Bağ-Kur lular için de bir emsal oluşturacak ve her ikisi de Bağ-Kur lu olan eş veya karı/kocadan birisinin 02.08.2003 tarihinden önce ölmüş olması halinde, bu durumdaki dul kadınlar iş mahkemelerine dava açarak SGK dan çift aylık alabileceklerdir. IV- SONUÇ Sosyal Güvenlik Kurumu nun günümüzde yapmış olduğu uygulamaya göre, bir kadın hem SSK lı babasından hem de SSK lı kocasından birlikte ölüm aylığı alamamaktadır. Böyle bir durumdaki kadın ancak bu aylıklardan tercih ettiği yüksek aylığı alabilmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu bu uygulamasına dayanak olarak, 5510 sayılı yasanın 54/a-5 maddesi hükümlerini göstermektedir. Yargıtay 21. Hukuk Daire sinin 29.03.2011 gün ve 2010/1954 Esas, 2011/2938 Kararında ise, her uyuşmazlığın dayandığı işlem veya olayların meydana geldiği tarihte yürürlükte olan yasal kurallara göre çözümlenmesi gerektiği ilkesinden hareketle konu değerlendirilmiş ve kız çocuklarına SSK mevzuatına göre yetim aylığı bağlanabilmesi için SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamından gelir veya aylık almama şartının ilk olarak 06.08.2003 tarihinde SSK mevzuatına getirildiği, bu hükmün 322
ancak 06.08.2003 ten sonraki olaylara uygulanabileceği, dolaysıyla baba veya kocadan herhangi birisinin ölüm tarihi 06.08.2003 tarihinden önce ise, bir kadının hem SSK lı babasından hem de SSK lı kocasından ölüm aylığı alabileceği hüküm altına alınmıştır. Bu anlatılanlardan olarak, 21. Hukuk Daire sinin 29.03.2011 gün ve 2010/1954 Esas, 2011/2938 Kararı, hem kocası hem de babası Bağ-Kur lu olup ta bunlardan ikisi de ölen dul kadınların SGK dan çift aylık alabilmesine emsal oluşturmaktadır. Çünkü, SSK mevzuatındaki gibi Bağ-Kur mevzuatında da, kız çocuklarına yetim aylığı bağlanırken, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kapsamından gelir veya aylık almama şartı ilk olarak, 02.08.2003 tarihli ve 4956 sayılı yasa ile getirilmiştir. Dolaysıyla, ölen Bağ-Kur lu kocası veya babasından her ikisi de Bağ-Kur lu olan dul kadınlardan, eş (karı veya koca) veya babasından herhangi birisinin 02.08.2003 tarihinden önce ölmüş olması halinde, SGK aleyhine iş mahkemelerine dava açarak SGK dan hem dul, hem de yetim aylığını birlikte ve tam olarak alabilme imkânları bulunmaktadır. Özetle; Bağ-Kur lu kocasının veya Bağ-Kur lu babasının herhangi birisinin ölüm tarihleri 02.08.2003 ten önce olanlar SGK dan önce hem baba ve hem koca üzerinden dul ve yetim aylığını bilikte almak için yazılı olarak talepte bulunsunlar. SGK dan ret cevabı geldiğinde ise, üstte verdiğimiz Yargıtay kararını ve Bağ-Kur mevzuatını emsal göstererek iş mahkemelerine dava açtıklarında, açtıkları davayı kazanacaklar ve dava yoluyla SGK dan çift aylık alma hakkı elde edeceklerdir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (29.07.1964). 506 sayılı sosyal sigortalar kanunu. Ankara : Resmi Gazete (11779 sayılı) T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 323
324