NÜFUSUN GELİŞİMİ, DAĞILIŞI VE NİTELİKLERİ 1
NÜFUSUN GELİŞİMİ, DAĞILIŞI VE NİTELİKLERİ 2
NÜFUS VE NÜFUS SAYIMLARI NÜFUS SAYIMLARI NEDEN YAPILIR? DÜNYA NÜFUSUNUN TARİHSEL ARTIŞI VE DEĞİŞİMİ DÜNYA NÜFUSU SÜREKLİ ARTACAK MI? DÜNYA NÜFUSUNUN ALANSAL DAĞILIŞI KITA NÜFUSLARI NEDEN FARKLIDIR? DÜNYADA NÜFUS ARTIŞI NÜFUS PİRAMİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ 3
Nüfus Nedir? Sınırları belli bir alanda yaşayan insan sayısına NÜFUS denir. Örnek: Asya nın nüfusu, Türkiye nin nüfusu, Nüfus Demografi biliminin konusudur. Coğrafya ise nüfus ile ilgili konularını Nüfus Coğrafyası içinde inceler. 4
TÜRKİYE DE NÜFUS VE NÜFUS SAYIMLARI İlk nüfus sayımı1927 yılında yapılmıştır. İkincisi 1935 yılında, 5 yılda bir nüfus sayımları yapılmıştır. 1990 dan sonra 10 yılda bir yapılacaktı. 1997 yılında seçmen yaşının düşürülmesinden dolayı tekrar sayım yapıldı. 2000 Genel Nüfus sayımına göre nüfusumuz 67.803.927 olmuştur. 5
NÜFUS VE NÜFUS SAYIMLARI Tarih boyunca çeşitli amaçlarla birçok nüfus sayımı yapılmıştır. Bu nüfus sayımlarının temel amaçları, askere alınacak ve vergi verecek kişi sayısını belirlemekti. 6
Ancak dünyada nüfus sayımları tüm ülkelerde düzenli olarak yapılmadığından, dünya nüfusu hakkında doğru bilgilere ulaşılamamıştır. Modern nüfus sayımları, ilk defa İskandinav ülkelerinde yapılmıştır. 7
Osmanlı Devleti'nde ilk kapsamlı nüfus sayımı II.Mahmut döneminde 1831 yılında yapılmış olup asker ve vergi yükümlülüklerini belirlemeye yöneliktir. 8
Çin'de ilk modern nüfus sayımı 1953'te yapılmıştır. Bu sayımla birlikte Dünya nüfusunun beşte biri resmî kayıtlara geçmiştir. Çin'de ikinci nüfus sayımı ise 1982'de gerçekleştirilmiştir. Bu sayımda 1,2 milyar kişi sayılmış, sayım işleminde ise 15 milyon kişi görev almıştır. 9
Bu bilgiler ışığında belli bir zamanda, bir ülke sınırları içinde kişilere yönelik yapılan demografik, ekonomik, sosyal verilerin toplanması ve bu verilerin değerlendirilmesi işlemi nüfus sayımı olarak isimlendirilir. 10
Modern nüfus sayımlarının yapılmasının nedeni Bir ülkenin kalkınmasında alınan kararların amaçlanan hedeflere ulaşması için mevcut kaynakların bilinmesi gerekir. Bu kaynaklardan biri de insandır. Bir ülkedeki nüfusun miktarı, niteliği, ekonomik faaliyetlere göre dağılımı, yaş grubu ve cinsiyet yapısı gibi özelliklerin bilinmesi gerekir ki gerçekçi bir kalkınma planı yapılabilsin. Modern nüfus sayımlarının yapılmasının nedeni nüfusun niteliklerini tespit etmektir. Çünkü ülke kaynaklarının doğru kullanılmasında ve kalkınma önceliklerinin belirlenmesinde nüfusun niteliklerinin bilinmesi önemlidir. 11
Nüfus sayımlarının yapılmasında öğrenilmesi amaçlanan bilgiler şunlardır: Ülkenin nüfus miktarı Yaş grupları Kent ve kır nüfusu Nüfusun eğitim durumu Nüfusun mesleklere göre dağılımı Nüfusun cinsiyet durumu Nüfus hareketleri 12
Nüfus bir ülke için hem önemli bir güç hem de kaynaktır, insan kaynağı doğru ve planlı olarak kullanıldığı zaman ülkelerin kalkınması ve gelişmesi gerçekleşebilir. 13
DÜNYA NÜFUSUNUN TARİHSEL ARTIŞI VE DEĞİŞİMİ Dünya Nüfusu Sürekli Artacak mı? 14
Saniyede 2-3 kişi dünya nüfusuna katılıyor. 15
Dakikada yaklaşık bir uçak (140 kişi) dolusu insan dünya nüfusuna katılıyor. 16
Günde yaklaşık 200 bin kişilik bir stadın kapasitesi kadar insan dünya nüfusuna katılıyor. 17
Her ay yaklaşık Güneydoğu Anadolu Bölgesi nüfusu ( 6 milyon) kadar insan dünya nüfusuna katılıyor. 18
Her yıl yaklaşık Türkiye nüfusu (73 milyon) kadar insan dünya nüfusuna katılıyor. 19
Dünya Nüfus Yoğunluğu Haritası 2 20
Dünya Nüfus Artış Grafiği 21
Yıllara Göre Dünya Nüfus Artışı YILLAR DÜNYA NÜFUSU 1000 310 Milyon 1250 400 Milyon 1650 500 Milyon 1700 610 Milyon 1750 790 Milyon 1800 980 Milyon 1850 1,260 Milyar 1900 1,650 Milyar 1910 1,750 Milyar 1920 1,860 Milyar 1930 2,070 Milyar 1940 2,300 Milyar 1950 2,520 Milyar 1960 3,020 Milyar 1970 3,700 Milyar 1980 4,440 Milyar 1990 5,270 Milyar 2000 6,060 Milyar Dünya nüfusunu gösteren Tablo 1 ve Grafik 2'i dikkate alarak aşağıdaki sorulan cevaplayınız. Hangi yıldan sonra dünya nüfusunda belirgin bir artış gerçekleşmiştir? 1930-1950 yılları arasında dünya nüfus artış hızında yavaşlama görülmektedir. Nedenini söyleyiniz? 1960 yılından sonra dünya nüfusu, geçmiş dönemlere göre daha hızlı bir artış sürecine girmiştir. Nedenlerini tartışınız. "Nüfus patlaması" kavramını sınıfta tartışınız. 22
Dünya Nüfusunda Sıçrama Dönemleri Geçmiş çağlardan günümüze dünya nüfusu genel olarak bir artma eğilimi göstermiştir. Nüfus bilim uzmanları, insanlık tarihi boyunca 3 büyük sıçrama döneminin yaşandığını düşünmektedir. 23
Bu sıçramalardan birincisi yaklaşık 2 milyon yıl önce insanların alet yapımını keşfetmesiyle yaşanmıştır. Bu dönemde, yetersiz beslenme azalmış ve vahşi hayvanlara karşı mücadelede önemli ilerlemeler gösterilmiştir. 24
Dünya nüfusundaki ikinci sıçrama yaklaşık 10.000 yıl önce yaşanmıştır. İnsanların yerleşik hayata geçerek hayvanları evcilleştirmeleri ve tarımla uğraşmaları dünya nüfusunun (milat dolaylarında) 150-300 milyona yükselmesine neden olmuştur. Milattan sonraki 1000 yıl boyunca da bu sayı yavaş yavaş 350 milyona yükselmiştir. 25
Dünya nüfusundaki üçüncü sıçrama Sanayi Devrimi ile gerçekleşti. Bu dönemde Avrupa'da yaşam düzeyi yükseldi. Tıp alanında ilerlemeler oldu. Beslenme ve sağlık koşulları düzeldi. İletişim ve taşımacılıkta önemli gelişmeler yaşandı. Bütün bu gelişmeler ölüm hızında düşüşü sağladı. (Ölüm hızındaki düşüşe karşın doğum hızında herhangi bir değişiklik olmayınca, dünya nüfusu 1800'lerin ortasında 1 milyara ulaştı.) 26
Özellikle 1750-1850 yılları arasında gerçekleşen Sanayi Devrimi, nüfus artışı kadar nüfusun dağılışını ve demografik özeliklerini de değiştirdi. Sanayi Devrimi'yle birlikte en önemli nüfus artışı ve değişimi Avrupa Kıtası'nda yaşandı. 27
Bunları Biliyormusunuz? Paleotik ve Neolitik dönemde insan ömrünün 30 yıl olduğunu biliyor musunuz? Sanayi Çağına kadar, bazı küçük alanlar yoğun bir nüfusa sahip olmasına rağmen dünyanın büyük bir bölümü seyrek nüfusluydu ya da tamamen boş hâlde bulunmaktaydı. Avrupa ve Kuzey Amerika'da 1800'lerde başlayan ölüm hızındaki düşüş, gelişmekte olan ülkelerde ancak bu yüzyılda olmuş ve şaşırtıcı bir hızla gerçekleşmiştir. Örneğin Mısır'da 1940-1960 arasında ölüm hızındaki düşüş ortalama ömür beklentisini 20 yıl arttırmıştır. 28
1950-2000 yılları arasında dünyada önemli bir nüfus artışı meydana gelmiş, âdeta nüfus patlaması yaşanmıştır. Fakat dünya nüfusu artmasına rağmen artış hızı, 1970 yılından günümüze kadar giderek azalmaya başlamıştır. 29
Hızlı nüfus artışı, genellikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerde nüfus artış hızı oldukça düşüktür. Bunun en önemli nedeni ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesi, şehirleşme oranlarının yüksek olması, nüfus planlamasının yapılması ve kadınların çalışma hayatına girmesidir. 30
Sanayi Devrimi'nden bu! güne dünya nüfusu 7,5 kat artarak 800 milyondan 6 milyara çıkmıştır. Birleşmiş Milletler Nüfus Vakfı (UNEPA)na göre 2050'de dünya nüfusu 8,9 milyara ulaşacaktır. 31
Nüfus artışı nereye kadar sürecek; dünya nüfusu sürekli artacak mı, yoksa bu artış bir gün duracak mı? Hatta durduktan bir süre sonra azalmaya başlayacak mı? Bu konuda birçok ülkede yapılan araştırmaların uzlaştığı nokta, nüfus artışının 50-100 yıl kadar süreceği, sonra duracağı yolundadır. Dünya nüfusunun 10-15 milyara ulaştığında sabitleneceği tahmin edilmektedir. 32
Yapılan tahminlere göre dünya nüfusu 2010 yılında 6,8, 2020'de 7,5, 2030'da 8,1, 2040'ta 8,6, 2050'de 8,9 ve 2150'de 9-10 milyara ulaşacaktır. 21 SO'li yıllarda da artık dünya nüfusunun artış eğiliminden çıkıp durağan bir seyir izleyeceği tahmin edilmektedir. 33
DÜNYA DA NÜFUSUN ALANSAL DAĞILIŞI Dünya nüfusu yeryüzüne eşit ve dengeli dağılmamıştır, kıtalara ve ülkelere göre farklılık göstermiştir. Kıta nüfusları, dünya nüfus artışına bağlı olarak geçmişten günümüze sürekli artmış ve değişmiştir. Ancak kıta nüfusları, tarihsel süreçte her zaman aynı oranda artış göstermemiştir. 34
Dünya Nüfus Yoğunluğu Haritası 1 35
Düşünme Soruları 1 Büyük Sahra Çölü nde neden insan yaşamaz? 36
Düşünme Soruları 2 Amazon Havzası neden çok tenhadır? 37
Düşünme Soruları 3 Himalaya Dağları neden boştur? 38
Düşünme Soruları 4 Antarktika da neden insanlar yaşamaz? 39
Düşünme Soruları 5 Güneydoğu Asya neden yoğun nüfusludur? 40
Düşünme Soruları 6 Avrupa nın nüfus yoğunluğu neden çoktur? 41
Düşünme Soruları 7 Avustralya neden tenhadır? 42
Düşünme Soruları 8 Alaska Kanada Grönland İskandinavya Sibirya Neden tenhadır? 43
1750-2005 yılları arasında kıtalara göre nüfus dağılış miktarları (milyon) 44
Yukarıdaki tablo incelendiğinde, nüfusun kıtalara dengeli dağılmadığı ve 1750-1950 yılları arasında en önemli nüfus artışlarının Asya ve Avrupa kıtalarında gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde Asya Kıtası'ndaki hızlı nüfus artışının nedeni yüksek doğum oranıdır. Avrupa Kıtası'ndaki artış ise Sanayi Devrimi'nden sonra insanların yaşam düzeylerinin yükselmesi sonucu gerçekleşmiştir. 45
2005 Kıta Nüfuslarının Dünya Nüfusuna Oranları 9 5 13 ASYA AFRİKA AVUSTRALYA 1 14 58 G.AMERKA K.AMERİKA AVRUPA 46
DÜNYA NÜFUS ARTIŞI 47
Dünya Nüfus Artış Oranları 48
1950-2005 yıllan arasında dünya nüfus Yıllar Artış Oranı (%) 1950 1,47 1955 1,89 1960 1,33 1965 2,07 1970 2,07 1975 1,73 1980 1,69 1985 1,70 1990 1,58 1995 1,38 2000 1,22 2005 1,15 (Dünya Bankası) artış oranları 49
Dünya Nüfus Artış Oranı Grafiği 50
Nüfus Nasıl Değişir? 51
52
Günümüzde nüfusun en az artış gösterdiği ülkeler, gelişmiş ülkelerdir. Bu ülkelerde nüfus artış hızı % 0-1 arasındadır. Genç nüfusun çok az olduğu bu ülkelerde yaşlı nüfus önemli bir sorun oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkelerde 65 yaş ve üzerindeki nüfus yaklaşık 150 milyon civarındadır. Bu miktar önümüzdeki dönemlerde giderek artacaktır. Gelecekte ortalama yaşam süresinin uzaması nedeniyle gelişmekte olan ülkelerde de yaşlılık sorunu ortaya çıkacaktır. 53
Bazı Ülkelerde Doğum ve Ölüm Oranları İle Doğal Artış Hızı ÜlkE Doğum Oranı %o ölüm Oranı %o Doğal Artış % o Çin 21 7 14 Hindistan 31 10 21 Fransa 13 10 3 Japonya 12 8 4 Kenya 47 10 37 Meksika 17 6 11 İngiltere 14 12 2 ABD 14 9 5 54
NÜFUS PİRAMİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ Nüfus Piramitleri herhangi bir yerin nüfus özelliklerini (nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını) göstermede temel araçlardan biridir. 55
Bir ülkenin veya bir bölgenin nüfus piramitlerine bakılarak o alandaki nüfus hareketleri, nüfus özellikleri, yaş grupları, cinsiyet durumu ve ekonomik alanın özellikleri hakkında bilgi sahibi olunabilir. 56
Nüfus Piramitlerinin Çeşitleri Ülkelerin nüfusları, nüfus özelliklerine ve piramidin şekline bağlı olarak; dörde ayrılır: Gelişen Nüfus Piramidi Durağan Nüfus Piramidi Gerileyen Nüfus Piramidi Orta tip Nüfus Piramidi 57
58
59
Gelişen Nüfus Piramidi Düzgün bir üçgene benzeyen bu piramit, yüksek doğum ve ölüm oranlarına sahip ülkelere aittir. Sanayi Devrimi öncesi toplumların çoğu bu piramit örneğini yaşamıştır. İngiltere'nin 1881, Hindistan'ın ise 1961'deki piramitleri bu şekildedir. Günümüzde ise Bangladeş gibi yüksek doğum ve ölüm oranlarının yaşandığı ülkelerde görülmektedir. 60
Durağan Nüfus Piramidi Düzgün üçgen piramidine göre kenarları içe çökük bir özellik gösterir. Bu piramit, 0-5 yaş grubundaki ölüm oranlarının azalmaya başladığı; ancak doğum oranlarının yüksek olduğu ülkelerin piramididir.bu tür piramitler, Iran ve Nijerya gibi gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. 61
Gerileyen Nüfus Piramidi Asimetrik şekilli bu piramit,doğum oranında hızlı bir düşüş görüldüğü, ölüm oranının da düşük olduğu piramit tipidir. Japonya gibi büyük nüfus problemi yaşadıktan sonra hızla gelişen ülkelere özgü bir piramittir. 62
Orta tip Nüfus Piramidi Çan şeklindeki bu piramit, uzun bir zaman sürecinde düşük doğum ve ölüm oranlarından sonra doğum oranlarının arttığını göstermektedir. ABD ve Kanada gibi ülkelere özgü bir piramittir. 63
Bu Ülkede Neler Değişmiş Olabilir? 64
Piramitleri Yorumlayınız 65
Dünya da Ortalama Yaşam Süresi: 66
67