14 18 MAYIS 2012 GENÇLİK ŞÛRASI ÖN KOMİSYON RAPORU ETİK VE İNSANİ DEĞERLER ANKARA - 2012
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R GİRİŞ İ nsana yatırımı öncelemek, gelecek nesilleri güvence altına almak, gelecek kuşakları sürekli dinamik ve nitelikli tutmak modern devletler için bir varlık koşuludur. Gençliğinin sorun ve ihtiyaçlarını tespit edip onlara çözüm üretemeyen, gençlerine yeterli fırsat ve imkânları sunamayan, gençler arasında ortak bir kimlik ve aidiyet duygusu geliştiremeyen bir devletin, geleceğe ümitle bakması mümkün değildir. Bu yönüyle, toplumun temel dinamiğini oluşturan gençlik, değişim sürecinin ve geleceği inşa etmenin en önemli aktörü olabileceği gibi, en güçlü engelleyicisi de olabilecek bir potansiyele sahiptir. Bu söz konusu potansiyele sahip ülkelerin başında Türkiye gelmektedir. Zira Türkiye, çok az ülkenin sahip olduğu büyük ve dinamik bir genç nüfusa sahiptir. Bu durum, bir yanıyla güçlü ve mutlu yarınlar için devletimize büyük bir fırsat sunarken diğer yanıyla da bu fırsatı değerlendirme konusunda tarihî bir 1
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U sorumluluk vermektedir. Türkiye, söz konusu fırsat ve tarihî sorumluluğun bilinciyle ve bunun bir gereği olarak gençliğe özgü bir bakanlık ihdas etmiş ve bu kapsamda 2011 yılında Gençlik ve Spor Bakanlığı kurulmuştur. Gençlik ve Spor Bakanlığı na, 8 Haziran 2011 tarihli ve 638 sayılı Gençlik ve Spor Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile aşağıda sayılan görevler verilmiştir: a) Gençliğin kişisel ve sosyal gelişimini destekleyici politikaları tespit etmek, farklı genç gruplarının ihtiyaçlarını da dikkate alarak gençlerin kendi potansiyellerini gerçekleştirebilmelerine imkân sağlamak, karar alma ve uygulama süreçleri ile sosyal hayatın her alanına etkin katılımını sağlayıcı öneriler geliştirmek ve bu doğrultuda faaliyetler yürütmek, ilgili kurumların gençliği ilgilendiren hizmetlerinde koordinasyon ve iş birliğini sağlamak. b) Gençliğin ihtiyaçları ile gençliğe sunulan hizmet ve imkânlar konusunda inceleme ve araştırmalar yapmak ve öneriler geliştirmek, gençlik alanında bilgilendirme, rehberlik ve danışmanlık yapmak. c) Gençlik çalışma ve projelerine ilişkin usul ve esasları belirlemek. ç) Gençlik çalışma ve projeleri yapmak, bu çalışma ve projeleri desteklemek, bunların uygulama ve sonuçlarını denetlemek. 2
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R d) Spor faaliyetlerinin plan ve program dâhilinde ve mevzuata uygun bir şekilde yürütülmesini gözetmek, gelişmesini ve yaygınlaşmasını teşvik edici tedbirler almak. e) Spor alanında uygulanacak politikaları tespit etmek ve uluslararası kuralların ve talimatların uygulanmasını temin etmek. f) Mevzuatla Gençlik ve Spor Bakanlığı na verilen diğer görev ve hizmetleri yapmak. Gençlerin sorun, ihtiyaç ve beklentilerini gençlerle birlikte ele almak ve çözümler üretebilmek, gençlerle birlikte bugünün ve yarının fikren, ruhen ve bedenen güçlü nesillerini ve güçlü Türkiye sini inşa edebilmek amacıyla Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından 2011 yılı sonundan itibaren kamuoyunu, özel sektörü, sivil toplum kuruluşlarını, üniversiteleri, yani konu ile alakalı tüm kişi, kurum, kuruluşlar ve gençlerin bir araya getirildiği bölgesel gençlik çalıştayları organize edilmiştir. 14-18 Mayıs 2012 tarihlerinde ise yine aynı nitelikteki bir katılımla Bakanlık tarafından, bu çalıştayların teşkil ettiği altyapı üzerine inşa edilmek üzere ülke çapında gençlerin sorun ve beklentilerinin ele alınacağı, çalıştay sonuçlarının değerlendirileceği ve kamuoyu ile paylaşılacağı Gençlik Şurası düzenlenecektir. Bu Gençlik Şurası; Türkiye de düzenlenecek 2. Gençlik Şurası niteliğini taşımaktadır. 3
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U Gençlik üzerine çalışma yapan tüm kurum, kuruluş ve kişileri bir araya getirecek büyük bir organizasyon olacaktır. Gençlik politikalarını yazılı hale getirecek olan Gençlik ve Spor Politika Belgesi nin büyük ölçüde şekillenmesini sağlayacak önerilerin dile getirildiği ve gençlerin haklarının realize edilebilmesinin temel çerçevesinin oluşturulduğu bir organizasyon olacaktır. Gençlik Şurası nın altyapısını teşkil eden Bölgesel Gençlik Çalıştayları 81 ili kapsayacak şekilde Samsun, Kayseri, Erzurum, Edirne, Gaziantep, İzmir, Kocaeli, Adana, Trabzon, Diyarbakır, Bursa, Konya, Antalya, İstanbul ve Bingöl illerinde gerçekleştirilmiştir. İlave olarak biri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde ve diğeri de Almanya nın Köln şehrinde olmak üzere, yurtdışında iki ayrı Gençlik Çalıştayı daha düzenlenmiştir. Almanya da düzenlenen Gençlik Çalıştayı na Almanya, Belçika, Fransa, Danimarka, İngiltere ve Hollanda da yaşayan Türkiye kökenli gençler ve gençlik alanı ile ilgili kişi ve kuruluşlar katılmışlardır. Demokratik katılım esasına göre yapılan ve katılımcıların fikirlerini tamamen özgür bir şekilde ifade ettikleri bu çalıştaylarda; gençliğin sorunları, ihtiyaçları, beklentileri ve gençliğe yönelik sunulması gerekli fırsat ve imkânlar konusunda katılımcılar çok değerli görüş ve öneriler ortaya koymuşlardır. Bu çalışma, tüm çalıştaylarda ortaya çıkan Sonuç Bildirgeleri nin incelenip değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Tüm çalıştaylarda sıklıkla ifade edilen sorunlar gençliğin 4
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R ortak sorunları olarak tespit edilmiş ve bu sorunlara ilişkin olarak çalıştaylarda ifade edilen çözüm önerileri ve beklentiler konunun paydaşlarıyla birlikte bu çalışmada ortaya konulmuştur. Bu çalışmamızın temel amacı, gençliğimize ilişkin Bölgesel Çalıştaylar da ifade edilen ortak düşünce ve önerileri konuları itibariyle bir arada görebilmek ve sonradan yapılacak Gençlik Şurası ve oluşturulacak Ulusal Gençlik ve Spor Politika Belgesi için gençliğe ilişkin temel veri ve düşünceleri bir bütün olarak ortaya koyabilmektir. 5
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U AETİK VE İNSANİ DEĞERLER A. ETİK DEĞERLER Etik ve insani değerler ; insanı insan yapan, insanın ahlaki özündeki iyi ve güzeli ortaya koyan, insanı güzel ve doğru tavır ve davranışlara yönelten evrensel nitelikteki ilke ve değerlerdir. Özgürlük, adalet, eşitlik, kardeşlik, sevgi, saygı, hoşgörü, dostluk, dayanışma gibi insana özgü ve bütün insanlar için ortak sayılabilecek üstün nitelikteki bu değerler, aynı zamanda toplumsal düzeni ve bu düzenin devamlılığını sağlayan, toplumsal barış, uyum ve adaleti tesis eden değerlerdir. İnsanı, insanı yaşatmayı, insan sevgisini, insanların eşitliğini, adaleti, başkalarına karşı saygı ve hoşgörüyü merkeze alan medeniyet anlayışımız, kendi insanına ve tüm insanlık âlemine hem düşünsel hem de pratik uygulamalarıyla çok zengin ve eşsiz bir miras bırakmış, günümüzün yüce insanlık ideali olan insan haklarının oluşumuna ve gelişimine çok değerli katkılarda bulunmuştur. 6
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R Etik ve insani değerler açısından çok zengin tarihi ve kültürel bir mirasa sahip olmamıza rağmen, maalesef günümüzde küreselleşmenin de etkisiyle yaşanan çok hızlı toplumsal değişim ve dönüşüm süreci ve bu sürece bağlı olarak ortaya çıkan değer karmaşası ve çok boyutlu toplumsallaşma sorunları; hızlı ve çarpık kentleşme, göç, yoksulluk, şiddet, terör ile internet ve medyanın olumsuz tesirleri; ahlaki, insani ve manevi değerlerimizde bir aşınmaya ve dejenerasyona yol açmış ve sonuç olarak toplumsal dokumuza, toplumsal dayanışma ve bütünleşme ruhumuza zarar vermiştir. Değerler sistemimizde yaşanan bu aşınma ve yozlaşma, hiç şüphesiz en başta değerler sisteminin hem yararlanıcısı hem de temel taşıyıcısı ve aktörü olan gençlerimizi olumsuz etkilemektedir. Gençler arasında suç işleme oranlarında, uyuşturucu madde, alkol, sigara kullanım ve bağımlılığındaki artışlar, şiddete eğilim, farklılıklara karşı hoşgörüsüzlük, bencillik, toplumsal meselelere karşı ilgisizlik ve kimlik bunalımları değerler sistemimizin ve medeniyet şuurumuzun yeterince bilinmemesi ve benimsenmemesinden kaynaklanmaktadır. Toplumumuzun belki de en önemli sorunu, hem insanı yücelten hem de toplumu ayakta tutan zengin ahlaki ve insani değerlerimizin gençlere gerektiği gibi aktarılamaması, benimsetilememesi ve yaşatılamaması sorunudur. 7
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U POLİTİKALAR 1. Etik ve ahlaki değerlerimiz ile evrensel değerlerin gençlere tanıtılması Medeniyet tasavvuru ve şuurunun gençlere aktarılması, etik ve insani değerler eğitiminin, aileden başlamak üzere, eğitim ve öğretimin her kademesinde, başta etkili kitle iletişim araçlarından yararlanılması olmak üzere, etkin yöntem ve tekniklerle verilmesi ve benimsetilmesi çok önemlidir. Bu doğrultuda gerekli çalışmalar hızlanarak devam ettirilecektir. Aile ilk ve en önemli eğitim kurumudur. Güçlü ve sağlam yapısıyla taşıdığı ve aktardığı değerlerle aile; bireyin en çok güvendiği, güç aldığı, hayatı ve değerleri anlamlandırdığı ve kendisi de bizatihi bir değer olan çok önemli sosyal bir kurumdur. Değerlerin aşılandığı en önemli kurum olan aile yapımızın ve aileye has değerlerin güçlendirilmesi ve ailelerin sahip olduğumuz değerler ve insani değerleri gerektiği gibi aktarabilmesi için ailelere yönelik eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri devam ettirilecektir. Etik ve insani değerlerin örgün ve yaygın eğitim kurumlarında sistematik bir şekilde ve her aşamada verilmesi için gerekli çalışmalar sürdürülecektir. Yazılı ve görsel medyanın günümüzde gençler üzerindeki etkisi dikkate alındığında cinsellik, şiddet ve nefret söylemi gibi gençlerin kişilik ve ahlak yapıları üzerinde 8
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R olumsuz etki yaratan yayınlarla mevzuat ve uygulama düzeyinde etkili mücadele yapılması ve klasik medya araçları yanında internet ve sosyal medyanın da değerlerin aktarılmasında etkili birer araç olarak kullanılması gerekmektedir. Bunun için gerekli çalışmalar artarak devam edecektir. Gençlik politikalarına ve gerekli alanlarda kamu yönetiminin alacağı tedbir ve yönlendirmelere esas olacak şekilde, toplumun sahip olduğu değerleri ortaya koyan, değerler sistemimizde zaman içerisinde ortaya çıkan veya çıkabilecek değişim ve eğilimleri gösteren, değerler anlamında sorun ihtiyaç ve beklentileri ortaya koyan bilimsel araştırmaların teşvik edilmesine yönelik uygulamalar devam edecektir. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İnsan Hakları Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler, Yerel Yönetimler, Medya Kuruluşları, STK ler 2. İnsan hakları ve demokrasi kültür ve bilincinin kazandırılması Sadece kendi hakkını bilen ve savunan değil, aynı zamanda başkalarının haklarına saygılı ve onlar için de 9
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U mücadele eden çoğulcu bir toplumda uzlaşı ve diyalog kültürünü özümsemiş bir gençlik için okullarda zorunlu nitelikte insan hakları ve demokrasi dersinin konulmasına dönük gerekli çalışmalar yapılacaktır. Üniversitelerde, yaygın eğitim kurumlarında ve toplumun genelinde gençler için eğitim ve bilinçlenmeye yönelik faaliyetlerde bulunulacak ve bu kapsamdaki projeler desteklenecektir. Kamu görevlilerine, özellikle de eğitim çalışanlarına yönelik hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerde, insan hakları bilgi ve bilinci kazandırılmasına yönelik eğitimlere yoğun bir şekilde devam edilecektir. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İnsan Hakları Kurum ve Kuruluşları, Avrupa Birliği Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler, Medya Kuruluşları, STK'ler 3. Toplumdaki bireysel ve sosyal (etnik, kültürel, inançsal vb.) farklılıkların, bir endişe ve tehdit kaynağı olarak değil, toplumsal barış ve bütünleşme için bir değer, bir zenginlik olarak görülmesi; her türlü ötekileştirici ve ayrımcı tutum ve davranışla etkin bir şekilde mücadele edilmesi 10
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R Biz duygusunun, kardeşlik duygusunun güçlü bir şekilde tesisi için başta gençler olmak üzere, toplumun her kesiminde farklılıklara saygı, çeşitlilikte birlik anlayışının güçlendirilmesi; farklılıkların doğal ve toplumun bir zenginliği olduğu anlayışının egemen kılınması gerekmektedir. Farklılıklara saygı gösterilmesinin ayrıştırıcı değil bütünleştirici olduğunun gençlere benimsetilmesi gerekmekte olup; bunun için öncelikle her türlü, ayrımcı söylem ve muameleye, dışlanmaya ve ötekileştirmeye karşı hem mevzuat hem de uygulama düzeyinde etkin mücadele edilebilmesi için gerekli çalışmalar yapılacak; bilinç artırıcı faaliyetler ve kamuoyuna yönelik kampanyalar gerçekleştirilecektir. Farklı olanı, diğerini tehlike veya endişe kaynağı olarak görmemek için tanımaya bilmeye ihtiyaç vardır. Farklılığın bizler için bir değer, toplum için zenginlik olarak görülmesini sağlamaya dönük farklı toplumsal kesimlerden, farklı bölge ve kültürlerden, inanç gruplarından gençlerin bir araya getirildiği platform ve ortamlar; hareketlilik projeleri, öğrenci değişim ve gezi programları, kültürel ve sanatsal etkinlikler gerçekleştirilecektir. Gençlere sadece kendi yerel sosyal ve kültürel değerlerini değil, içinde yaşadıkları ulusal toplumun diğer kültürlerini, inançlarını hülasa tüm renklerini tanıması ve saygı göstermesi gerektiği bilinci kazandırılacaktır. Tarihi ve kültürel mirasımızda kökleri derinlerde olan farklılıklara hoşgörü ve saygı anlayış ve uygulamaları- 11
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U nın, insan sevgisinin genç nesillerce daha iyi kavranıp benimsetilmesi için başta Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaşi Veli olmak üzere medeniyetimizin ünlü şahsiyetlerinin yaşamları ve öğretileri etkili yöntemlerle, özellikle medya aracılığıyla tanıtılıp aktarılacaktır. Farklı kültürlerin, inançların, dillerin rahatça yaşanılması veya kullanılmasının önündeki engeller kaldırılarak, din ve vicdan özgürlüğü, kültürel haklar ve örgütlenme özgürlüğü başta olmak üzere, insan hak ve özgürlüklerinin sınırlarının genişletilmesi ve sosyal koruma mekanizmalarının güçlendirilip yaygınlaştırılması için gerekli çalışmalar yapılacaktır. Gençlerin ayrıca diğer ülkeleri ve ulusların kültürlerini tanıyabilmeleri, diğer milletlerden insanlarla evrensel değerleri paylaşabilmeleri için daha fazla değişim ve hareketlilik projeleri, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler gerçekleştirilecektir. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Avrupa Birliği Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, İnsan Hakları Başkanlığı, Medya Kuruluşları, Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler, Yerel Yönetimler, STK ler 12
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R 4. İnsanları onur ve haklarda eşit gören eşitlik ilkesinin bir değer olarak benimsetilerek hayata geçirilmesi. Kadınlar, engelliler çocuklar ve diğer dezavantajlı sosyokültürel kesimler için fırsat eşitliğinin hayatın her alanında gerçekleştirilmesi Kadınının konumu ve kadın erkek eşitliğinin güçlendirilmesi için gerekli tedbirler alınacaktır. Son 10 yılda kadın-erkek eşitliğini sağlamaya, kadınların haklarını ve statüsünü güçlendirmeye yönelik, başta Anayasa olmak üzere mevzuat düzeyindeki reformlara rağmen, kadın erkek eşitliğini uygulamaya tam olarak yansıtmak, kadınların siyasal, ekonomik ve sosyal hayata aktif katılımını sağlamak için daha çok çabaya ihtiyaç duyulmaktadır. Kadına karşı şiddet ve kadını ikinci sınıf, erkeğe bağımlı ve edilgen gören geleneksel zihniyet kalıplarının bertaraf edilmesi ile kadın-erkek eşitliğinin sağlanması, kadın haklarını tüm yönleriyle korunması ve geliştirmesi için; Töre ve namus cinayetleri öncelikli olmak üzere, kadına ve genç kızlara karşı her türlü şiddete sıfır tolerans politikası devam edecek ve yapılan son yasal değişikliklerin etkin bir şekilde hayata geçirilmesi sağlanacaktır. Kadını ikici planda tutan, erkeğe bağımlı ve edilgen kılan geleneksel kalıplarla, önyargı tutum ve davranışlarla aktif bir şekilde mücadele edilerek, bu alanda başta çocuk ve gençler olmak üzere, toplumumuzun genelinde 13
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U eğitim, bilinç ve duyarlılık artırıcı kampanya ve etkinliklerde bulunulacaktır. Kadın-erkek eşitliği bilincinin gençlerde ve toplumun genelinde yerleşmesi için gerekli olan zihniyet dönüşümünün sağlanmasına dönük her türlü çaba gösterilecektir. Temel insan hakları arasında olan ve kadın erkek eşitliğinin sağlanabilmesinin en etkili aracı olan eğitim hakkının bundan en çok etkilenen genç kızlar için gerçekleştirilebilmesi için kılık kıyafet, yoksulluk, geleneksel zihniyet kalıpları vb. sosyal, ekonomik, idari ve mevzuata ilişkin her türlü engel kaldırılarak eğitimde fırsat eşitliğinin tam olarak sağlanmasına yönelik çalışmalara ağırlık verilecektir. Pozitif nitelikte alınacak tedbirler ve yapılacak kamuoyu kampanyalarıyla kız ve erkekler arasındaki okullaşma oranları eğitim öğretimin her seviyesinde eşitlenmeye çalışılacaktır. Kızların eğitime erişimlerini kolaylaştırmak için ulaşım, barınma ve mali nitelikli her türlü sorunlarının çözümüne öncelik verilecektir. Kız çocuklarının sağlığı, psikolojik yapısı ve kişilik gelişimi üzerinde çok olumsuz etkiler yaratan çocuk yaşta evliliklerin önüne geçilerek, bu alandaki mevzuatın tam olarak uygulanması için gerekli çalışmalar yapılacaktır. Engelli, yoksul, sokakta yaşayan, suça bulaşmış, madde bağımlısı, kimsesiz gençler gibi sosyal açıdan dezavantajlı veya ekonomik ve sosyal açıdan kısıtlı imkânlara sahip gençlerin ekonomik, sosyal ve kültürel hayata tutunumlarını kolaylaştırmak, toplumda var olabilme- 14
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R lerini sağlamak için eğitimde, istihdamda, sosyal ve siyasal hayatın her alanında insan haklarına dayanan sosyal bir devlet olmanın gereği olarak fırsat eşitliğinin yaratılmasına yönelik gerekli çalışmalar yapılacaktır. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, İnsan Hakları Kurum ve Kuruluşları, Diyanet İşleri Başkanlığı, Medya Kuruluşları, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler, Yerel Yönetimler, STK ler 5. Bireylere, devlete, adalete ve kamu yönetimine olan güvenin artırılması Güven, bireyin huzur ve yaşam kalitesini, toplumsal yapının sağlıklı işleyişini ve toplumsal bütünleşmeyi artıran çok önemli bir sosyal sermayedir. Ülkemizde, hem gençler arasında hem de Türk toplumunun genelinde aileler, yakınlar ve birebir tanışılanlar dışındaki diğer insanlara neredeyse hiç güven duyulmamakta veya çok az güven duyulmaktadır. Diğer bireylere karşı duyulan aşırı güvensizlik duygusunun sebepleri araştırılarak, toplumda ve gençler arasında güven duygusunun artırılması için gerekli çalışmalar yapılacaktır. Başkalarının haklarına saygı ve etik anlayışının güçlendirilmesine yönelik kamuoyu kampanyaları ve bilinç artırıcı faaliyetler gerçekleştirilecektir. 15
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U Adalete güvenin pekiştirilmesi, her yönüyle adil ve güven veren bir kolluk ve yargı sisteminin oluşturulması ve genel olarak kamu yönetimine olan güvenin artırılmasına dönük çalışmalar teşvik edilecektir. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, İnsan Hakları Kurum veya Kuruluşları, Diyanet İşleri Başkanlığı, Medya Kuruluşları, Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler, Yerel Yönetimler, STK ler 6. Yardımlaşma, dayanışma duygu ve bilincinin güçlendirilmesi, vakıf geleneğinin yaşatılması Diğergamlık, yardımlaşma, dayanışma, zor durumda ve korunmaya muhtaç olana destek olma, kendisini toplumun hizmetine adama, komşuluk hakları, başkasının hizmetine koşma, medeniyetimizin en önemli değerleridir. Bu değerler toplumu ayakta tutan, güçlü bir şekilde yarınlara taşıyan, insanları birbirlerine yakınlaştıran, bütünleşme ruhunu güçlendiren ve her şeyden öteye insanı veya insan olmanın değerini yücelten çok önemli erdem ve değerlerdir. Bu değerler, modernleşme, göç, hızlı kentleşme gibi nedenlerle günümüzde kısmen aşınmış olmakla birlikte, insanımızın kültür ve geleneğinde köklü bir şekilde yer almıştır. Son yıllarda Pakistan da meydana gelen sel felaketi, Somali de yaşa- 16
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R nan açlık, kıtlık ve sefalet, Haiti ve Van depremleri gibi doğal ve toplumsal afet ve yıkımlarda, milletimizin ortaya koyduğu dayanışma ve yardımlaşma ruhu, kökleri derinlerde olan bu değerlerimizin en güzel, en canlı tezahürleri, insani, milli dayanışma ve bütünleşmenin en güzel örnekleri olmuştur. Bu değerleri, sadece olağanüstü dönemlerde değil, her zaman ve her yerde yaşamak ve yaşatmak onları yarının gençlerine aktarmak, onları bu değerlerin ana taşıyıcısı haline getirmek gençlik politikamızın temel hedeflerinden birisidir. Bu hedefin gerçekleştirilmesi için gençlerin bu alanda gönüllü hizmet yapan STK lere üye olması, gençlik kulüplerinin sosyal sorumluluk projeleri üretmeleri teşvik edilecek, bu alandaki iyi örnekler ve ideal gençler kamuoyuna tanıtılacaktır. Toplumumuzdaki dayanışma, bütünleşme duygusunun güçlendirilmesi ve gençlerde toplumsal sorumluluk ve gönüllülük anlayışının yerleşmesi açısından medeniyet değerlerimizin kurumsal taşıyıcısı olan vakıf mirasının korunması ve yaşatılması, vakıf anlayışının geliştirilmesi ve gençlere kazandırılması için gerekli çalışmalar yapılacaktır. Bu amaçla, gençlerimizin vakıf eserlerimizi tanıması, vakıf kurmaları veya vakıf çalışmalarına katılmaları teşvik edilecektir. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Vakıflar 17
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U Genel Müdürlüğü, İnsan Hakları Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Medya Kuruluşları, Yerel Yönetimler, STK ler B. AİLE Aile, her toplumun olduğu gibi Türk toplumunun da en temel dinamiklerindendir. Aile, toplumun değerlerini yaşatmakta birinci derecede sorumlu en küçük ve en etkili sosyal kurumdur. Aile, toplumla birey arasındaki köprüyü kuran, yetiştirdiği gençlerle bu köprünün sonraki nesillere uzanmasını sağlayan, hiçbir toplumun önemini göz ardı edemeyeceği, toplumsal düzenin ve huzurun en önemli teminatıdır. Aile, parçaları birbirine sıkı sıkıya bağlı olan bir bütündür. Bu parçalar uyumlu şekilde çalışırlarsa, aileyi oluşturan parçalar huzurlu olur. Uyumu ve bütünlüğü yakalayamazlarsa, aile sisteminde aksaklıklar meydana gelir. Aile içindeki dengeler; aile içindeki roller, ilişkiler ve iletişim şekillerinden etkilenir. Araştırmalar da bu durumu kanıtlamaktadır. Örneğin, sigara ve alkol kullanan gençlerin aile içi iletişimde ebeveynlerini daha otoriter olarak algıladıkları ve aile içi iletişimin düşük düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Aile, hızla değişen ekonomik, teknolojik ve sosyo-kültürel koşullardan olumsuz olarak etkilenebilmektedir. Bireylerin yetişmesinde en kilit rolü oynayan aile kurumu üzerindeki olumsuz etkilerin gençlere yansıması, toplumsal huzurun önünde önemli bir engel teşkil etmektedir. Hızla değişen sosyoekonomik yapının önemli bir sonucu olarak, aile yapıları ve aile 18
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R içi ilişkiler değişmekte ve değişen sisteme uyum sağlamak güçleşmektedir. Aile yapısındaki bu hızlı değişimler, gençlerin sosyal hayata adapte olmasını zorlaştırmaktadır. Adaptasyon sorunları yaşayan ve sosyal, duygusal, zihinsel, fiziksel gelişim süreci içerisinde yer alan gençler, kontrol altında tutulması her zaman mümkün olmayan sosyal ve çevresel etkilerden dolayı, toplumsal sorunlara yol açabilmektedirler. Bu toplumsal sorunların en başında sigara, alkol, uyuşturucu madde bağımlılığı, erken yaşta gebelikler gelmektedir. Araştırmalara göre ailelerinde bu tür sorunlarla karşı karşıya olan gençler, bu tür sorunları yaşamayanlara göre daha fazla risk altındadır. Ayrıca sigara deneyen gençlerin, aile ortamlarında algıladıkları aile içi iletişim ve birlik duygusu düşük düzeydeyken, anne-baba ilişkilerindeki uyumsuzluğun, tutarsızlığın ve duyarsızlığın daha yüksek düzeyde olduğu bulunmuştur. Başka bir araştırmaya göre madde bağımlısı gençlerin, aileleri tarafından sevilmediklerini ve ailelerinden yeterli desteği almadıklarını düşündükleri belirlenmiştir. Sigara, alkol gibi bağımlılık yapıcı maddelerin kullanımı, en önemli gençlik sorunlarından biridir. Araştırmalara göre, uyuşturucu madde kullanan gençlerin büyük çoğunluğu ilk önce sigara ve alkolle tanışmaktadır. 2008 yılında TÜİK tarafından gerçekleştirilen ergen profili araştırmasının verilerine göre, 13-18 yaş grubu ergenlerin %19,59 u sigara kullanmaktadır. %79,17 si ise hiç kullanmamıştır. Sigarayı ilk deneme ve kullanma yaşının ağırlıklı olarak 12-17 yaş aralığında gerçekleştiği belirlenmiştir. Yine 2008 yılında gerçekleştirilen ergen profili araştırmasının verilerine göre, 13-18 yaş grubu ergenlerin %11,19 u, 19
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U yılda bir-iki kez dahi olsa, alkol kullanmakta olduklarını belirtmişlerdir. 2008 yılında gerçekleştirilen ergen profili araştırmasının verilerine göre, 13-18 yaş grubu bireylerin %92,8 i hiç intihar etmeyi düşünmemişken, %7,2 si en az bir kere intihar etmeyi düşünmüşlerdir. Bu veriler, ülkemiz gençliğinin karşı karşıya olduğu riski gözler önüne sermesi bakımından önemlidir. Aile içinde yaşanılan problemlere bağlı olarak ortaya çıkan boşanmalar, tek ebeveynlilik, evlilik dışı ilişkiler ve erken yaşta istenmeyen gebelikler veya doğumdan sora terk edilmiş bebekler gençleri derinden etkilemekte ve aile, sorumlu olduğu genç bireylere dair temel görevlerini yerine getirememektedir. Ailedeki bu durum, gençlerimizde kültürel ve ahlaki değerlerde yozlaşma, milli ve manevi değerlere yabancılaşma, suç oranlarının artması, psikolojik rahatsızlıklar gibi çözülmesi gereken en önemli sorunları beraberinde getirmektedir. Yapılan araştırmalar da bu durumu destekler niteliktedir. Buna göre ailelerin; içinde yaşadıkları toplumun beklenti, değer ve kültürünü çocuklarına benimsetememeleri, gençlerin topluma yabancılaşma olasılığını artırmakta ve bu gençler suça daha fazla eğilimli hale gelebilmektedir. Yine yapılan araştırmalarda, boşanmış ailelerdeki gençlerin, bu durumu kendi ailelerinde tekrarlama olasılıklarının daha fazla olduğu saptanmıştır. TÜİK tarafından 2001 ve 2009 yılları karşılaştırmasının yapıldığı araştırmalarda, boşanma sayılarının tüm bölgelerde 2001 yılına nazaran bakıldığında, 2009 yılında arttığı belirlenmiştir. Boşanma oranlarını belirlemeye dair yine TÜİK tarafından yapılan araştırmaya göre; boşanmış kişilere ailelerinde kendilerinden başka boşanan olup olmadığı sorulduğunda %31,6 sından 20
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R evet cevabı alınmıştır. Erkeklerin %25,8 inin ailesinde boşanma yaşanmış iken, kadınların % 36,4 ünün ailesinde boşanma durumu söz konusudur. Bu veriler, kimlik arayışı ve değerler sistemi geliştirme aşamasında olan gençlere kötü bir model teşkil etmesi açısından oldukça endişe vericidir. Bu ve benzeri risklerin azaltılarak, ortadan kaldırılmasına yönelik belirlenen başlıca politikalar aşağıda sıralanmıştır. POLİTİKALAR 1.Gençlere yönelik hizmetler konusunda ailelerle kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve özel kuruluşlar arasındaki eşgüdüm ve iş birliğinin düzenlenip artırılması Gençlere yönelik hizmetlerin daha etkin şekilde yürütülmesi için ailelerle kurumlar arasındaki iş birliği yasal bir zemine oturtulacaktır. Farklı bölgelerde yaşayan ailelerin sosyo-kültürel özelliklerine uygun ihtiyaçların tespiti için ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından araştırmalar yapılacaktır. Gençlere yönelik olarak kurum ve kuruluşlar tarafından uygulanan program ve hizmetler, ailelerin sahip olduğu kültürel özellikler ve yerel ihtiyaçlar gözetilerek yürütülecektir. 21
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Yerel Yönetimler, STK lar 2.Gençliğin eğitimi konusunda duyarlılığın artırılması Ailelerin, gençlerin eğitimi konusundaki farkındalığı medya, okullar ve Sağlık Bakanlığının ilgili birimlerince artırılacaktır. Aile-içi iletişimi geliştirici seminer, panel vb programlar yapılacaktır. Okul-Aile iletişimini geliştirmek için okul aile birliklerinin daha aktif rol alması sağlanacaktır. Gençlerin daha fazla sorumluluk almalarının sağlanması amacıyla aileleriyle iş birliği içinde yetenek ve eğilimlerine göre part-time işlerde çalışmaları sağlanacaktır. Sağlık Bakanlığı ve Gençlik ve Spor Bakanlığı ortaklığıyla ergenlik dönemine ilişkin sorunların ele alındığı interaktif bir web sitesi kurulacaktır. Ergenlik dönemine ilişkin broşür ve tanıtıcı dokümanlar geliştirilecek ve ailelere dağıtılacaktır. Sorumlulara yönelik bilgilendirme faaliyetleri belirli zaman aralıklarıyla yapılarak gençliğin eğitimiyle ilgili konuların gündemde kalması sağlanacaktır. 22
E T İ K V E İ N S A N İ D E Ğ E R L E R Gençlere aile kurumu gibi temel dinamiklerin önemini kavratma konusunda, medya ve ilgili kurumların çaba sarf etmesi sağlanacaktır. Gençlerin eğitimiyle ilgili tüm kuruluşların (üniversiteler, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, meslek örgütleri, siyasi partiler, özel eğitim kurumları, araştırma ve danışmanlık kuruluşları) fikir ve katkılarının alınması suretiyle, ailelerin de dâhil olduğu, gençlerin eğitiminde kullanılacak programlar hazırlanacaktır. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Üniversiteler, Yerel Yönetimler, Medya, STK lar 3.Gençlik çalışmaları alanında, farklı aile yapılarına sahip ülkelerdeki kuruluşlarla uluslararası kurum ve kuruluşların görüşlerinin alınıp iş birliği yapılması Uluslararası faaliyetler düzenleyen gençlik örgütlenmeleri ile kurum ve kuruluşlarla birlikte çalışma ortamları oluşturulacaktır. Gençlik çalışmalarında görev yapacak uzman ve eğitimcilerin yurtdışındaki kurum ve kuruluşların faaliyetleri ve ilgili gelişmeleri yerinde takip etmeleri sağlanacaktır. 23
G E N Ç L İ K Ş Û R A S I Ö N K O M İ S Y O N R A P O R U Gençlik ve Spor Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Birliği Bakanlığı, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, THY 4. Gençlere yönelik önleyici ve tedavi edici yöntemlerin ailelerin sahip olduğu değer ve kültürel özellikler bağlamında yeniden gözden geçirilmesi ve uygulanması Bu hizmetleri verecek olan meslek elemanlarının kullanabileceği kültüre duyarlı ölçekler geliştirilerek, sorunların daha etkin şekilde tespiti sağlanacaktır. Ayrıca aile terapisi, danışmanlığı ve rehberliği gibi kavramlar gençlerin içinden geçtiği dönemler düşünülerek uygulamaya konulacaktır. Gençlere yönelik önleyici ve tedavi edici yöntemlerin ilgili kurum ve kuruluşlarca bir arada çalışılması/uygulanması sağlanacaktır. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler, STK'lar 24