ÖNSÖZ Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 12350-6 (1999) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 17 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir. Bu standardõn kabulü ile TS 5931 (1988) iptal edilmiştir.
İÇİNDEKİLER 1 Kapsam... 1 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar... 1 3 Prensip... 1 4 Cihazlar... 1 4.1 Kap, sõzdõrmaz ve deney esnasõnda şeklini koruyabilecek rijitlikte, çimento hamurundan kõsa sürede olumsuz etkilenmeyen metalden yapõlmõş, iç yüzeyi pürüzsüz ve ağõz kõsmõ tornalanarak düzleştirilmiş olan. Kabõn ağzõ ve tabanõ birbirine paralel olmalõdõr. Kabõn en küçük boyutu, betonda kullanõlan iri agreganõn en büyük tane anma büyüklüğünün en az dört katõ kadar olmalõ ancak 150 mm den de küçük olmamalõdõr. Kabõn hacmi en az 5 litre olmalõdõr.... 1 4.2 Doldurma başlõğõ (zorunlu değil)... 1 4.3 Betonu sõkõştõrma cihazlarõ, aşağõda verilenlerden herhangi birisi olabilir... 1 4.4 Kollu veya göstergeli terazi, sõkõştõrõlmõş beton kütlesini, kütlenin % 0,1 i kadar doğrulukla tayin etmeye uygun olan... 1 4.5 Düz kenarlõ mastar, çelikten yapõlmõş, deneyde kullanõlan kabõn üst yüzünün en büyük iç ölçüsünden en az 100 mm daha uzun olan... 1 4.6 Kepçe, yaklaşõk olarak 100 mm genişlikte olan.... 2 4.7 Çelik mala veya perdah malasõ, İkişer adet.... 2 4.8 Tekrar karõştõrma kabõ, su emmeyen ve çimento hamurundan kõsa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapõlmõş, rijit yapõlõ, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağõzlõ kürek kullanõlarak, betonun tamamiyle tekrar karõştõrõlmasõna uygun olmalõdõr.... 2 4.9 Kürek, kare ağõzlõ olan.... 2 4.10 Tokmak... 2 5 Numune alma... 2 6 İşlem... 2 6.1 Kap hacminin belirlenmesi... 2 6.2 Kap kütlesi... 2 6.3 Kabõn doldurulmasõ ve betonun sõkõştõrõlmasõ... 2 6.4 Betonun sõkõştõrõlmasõ... 2 6.4.1 Genel... 2 6.4.2 Mekanik titreşim... 2 6.4.2.1 iç vibratör ile sõkõştõrma... 2 6.4.2.2 Titreşim masasõ ile sõkõştõrma... 3 6.4.3 El ile sõkõştõrma, daire kesitli çubuk veya prizmatik çubuk ile... 3 6.5 Yüzey tesviyesi... 3 6.6 Tartma... 3 7 Yoğunluğun hesaplanmasõ... 3 8 Deney raporu 2)... 3 9 Kesinlik... 5 Ek A... 6 Kap hacminin belirlenmesi... 6 A.1 Cihazlar... 6 A.1.1 Kollu veya göstergeli terazi, kabõ, boş ve su dolu halde, kütlesinin % 0,1 doğrulukla tartmaya yeterli olan... 6 A.1.2 Cam levha... 6 A.2 İşlem... 6
BETON - TAZE BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 6: YOĞUNLUK 1 Kapsam Bu standard, sõkõştõrõlmõş taze betonun yoğunluğunun, lâboratuvar ve şantiyede tayini metodunu kapsar. Not - Bu deney, normal vibrasyonla yerleştirilemeyen çok katõ betonlara uygulanamayabilir. 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No 1) Adõ No (İngilizce) (Türkçe) EN 12350-1 Testing fresh concrete Part 1 : Sampling TS EN 12350-1 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma 3 Prensip Taze beton, hacmi ve kütlesi bilinen, rijit ve sõzdõrmaz bir kap içerisine sõkõştõrõlarak yerleştirilir ve daha sonra tartõlõr. 4 Cihazlar 4.1 Kap, sõzdõrmaz ve deney esnasõnda şeklini koruyabilecek rijitlikte, çimento hamurundan kõsa sürede olumsuz etkilenmeyen metalden yapõlmõş, iç yüzeyi pürüzsüz ve ağõz kõsmõ tornalanarak düzleştirilmiş olan. Kabõn ağzõ ve tabanõ birbirine paralel olmalõdõr. Kabõn en küçük boyutu, betonda kullanõlan iri agreganõn en büyük tane anma büyüklüğünün en az dört katõ kadar olmalõ ancak 150 mm den de küçük olmamalõdõr. Kabõn hacmi en az 5 litre olmalõdõr. Yukarõda (Madde 4.1 de) kap hacminin beş litreden daha küçük olmamasõ gerektiği belirtilmesine rağmen, imalât kontrol deneyleri için daha küçük hacimli kaplar uygun olabilir. 4.2 Doldurma başlõğõ (zorunlu değil) Kabõn betonla doldurma işlemi, kap üzerine sõkõca geçen doldurma başlõğõ kullanõlarak kolaylaştõrõlabilir. 4.3 Betonu sõkõştõrma cihazlarõ, aşağõda verilenlerden herhangi birisi olabilir İç (daldõrma tipi) vibratör : En düşük frekansõ, yaklaşõk olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olmalõdõr. Vibratör ucunun çapõ, kabõn en küçük boyutunun 1/4 ini geçmemelidir. Titreşim masasõ : En düşük frekansõ yaklaşõk olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olmalõdõr. Daire kesitli sõkõştõrma çubuğu : Çelikten yapõlma, yaklaşõk olarak çapõ 16 mm, uzunluğu 600 mm olan ve ucu yuvarlatõlmõş düz çubuk. Prizmatik (kare kesitli) sõkõştõrma çubuğu: Çelikten yapõlma, yaklaşõk olarak en kesiti 25 mm x 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan düz çubuk. 4.4 Kollu veya göstergeli terazi, sõkõştõrõlmõş beton kütlesini, kütlenin % 0,1 i kadar doğrulukla tayin etmeye uygun olan. 4.5 Düz kenarlõ mastar, çelikten yapõlmõş, deneyde kullanõlan kabõn üst yüzünün en büyük iç ölçüsünden en az 100 mm daha uzun olan. 1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1
4.6 Kepçe, yaklaşõk olarak 100 mm genişlikte olan. 4.7 Çelik mala veya perdah malasõ, İkişer adet. 4.8 Tekrar karõştõrma kabõ, su emmeyen ve çimento hamurundan kõsa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapõlmõş, rijit yapõlõ, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağõzlõ kürek kullanõlarak, betonun tamamiyle tekrar karõştõrõlmasõna uygun olmalõdõr. 4.9 Kürek, kare ağõzlõ olan. Not - Kare ağõz, tekrar karõştõrma kabõ içerisindeki betonun uygun şekilde karõştõrõlabilmesi için gereklidir. 4.10 Tokmak 5 Numune alma Beton numunesi EN 12350-1: 1999 a uygun olarak alõnmalõdõr. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karõştõrma kabõ içerisinde kare ağõzlõ kürek kullanõlarak yeniden karõştõrõlmalõdõr. 6 İşlem 6.1 Kap hacminin belirlenmesi Kap hacmi(v), Ek A da tarif edilen şekilde belirlenmelidir. 6.2 Kap kütlesi Kütlesini (m 1 ) belirlemek üzere, kap tartõlõr ve elde edilen değer kaydedilir. 6.3 Kabõn doldurulmasõ ve betonun sõkõştõrõlmasõ Doldurma başlõğõ kullanõlõyorsa, kaba doldurulucak beton miktarõ, betonun sõkõştõrõlmasõndan sonra başlõk içerisinde belirli kalõnlõkta beton tabakasõ kalacak kadar olmalõdõr. Bu beton tabakasõnõn kalõnlõğõ, kap yüksekliğinin % 10 - % 20 arasõnda olmalõdõr. Beton en az iki tabaka halinde yerleştirilerek sõkõştõrõlõr. 6.4 Betonun sõkõştõrõlmasõ 6.4.1 Genel Beton, kaba yerleştirildikten hemen sonra, tam sõkõşma elde edilecek, ancak ayrõşma olmayacak ve yüzeye aşõrõ şerbet çõkmayacak şekilde sõkõştõrõlõr. Her beton tabakasõ, Madde 6.4.2 veya Madde 6.4.3 te tarif edilen metotlardan herhangi birisi kullanõlarak sõkõştõrõlõr. Not 1 - Mekanik titreşim (vibrasyon) kullanõlarak, ayrõşma olmadan tam sõkõşma sağlanmasõ, beton yüzeyinde büyük hava kabarcõklarõ oluşumunun sona ermesi, yüzeyin göreceli şekilde düz ve parlak görünüm kazanmasõyla sağlanõr. Not 2 - Şişleme yoluyla sõkõştõrma esnasõnda, tam sõkõştõrma sağlanmasõ için her tabakaya uygulanacak vuruş sayõsõ beton kõvamõna bağlõdõr. 6.4.2 Mekanik titreşim 6.4.2.1 iç vibratör ile sõkõştõrma Vibratör, betonda tam sõkõştõrma sağlamaya yeterli olacak süre kadar uygulanmalõdõr. Sürüklenmiş havanõn tahliyesine yol açacak şekilde aşõrõ vibrasyondan kaçõnõlmalõdõr. 2
Not - Kaba zarar vermemeye dikkat edilmelidir. Doldurma başlõğõ kullanõlmasõ önerilir. Vibratör düşey tutulmalõ, kap tabanõna ve yan yüzlere temas ettirilmemelidir. Lâboratuvar deneyleri, iç vibratör kullanõlmasõ esnasõnda, sürüklenmiş hava miktarõnda kayba neden olmamasõ için büyük itina gerektiğini göstermiştir. 6.4.2.2 Titreşim masasõ ile sõkõştõrma Titreşim, betonda tam sõkõştõrma sağlamaya yeterli olacak en az süre kadar uygulanmalõdõr. Tercihan, kap masaya kelepçelenmeli veya sõkõca bastõrõlarak oynamasõ önlenmelidir. Sürüklenmiş havanõn tahliyesine yol açacak şekilde aşõrõ vibrasyondan kaçõnõlmalõdõr. 6.4.3 El ile sõkõştõrma, daire kesitli çubuk veya prizmatik çubuk ile. Sõkõştõrma çubuğu darbeleri, kap en kesit alanõna düzgün şekilde dağõtõlmalõdõr. İlk tabakanõn sõkõştõrõlmasõnda, çubuğun kap tabanõna sertçe çarpmasõ, diğer tabakalarõn sõkõştõrõlmasõ esnasõnda da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sõkõştõrma çubuğu ile en az 25 kez şişlenmelidir. Sõkõştõrma sonrasõnda sõkõşmõş hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak, ancak sürüklenmiş hava kabarcõklarõ korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcõklarõ çõkõşõ duruncaya ve sõkõştõrma çubuğu darbelerinden geri kalan boşluklarõn dolmasõ sağlanõncaya kadar, kabõn dõş kenarlarõna tokmak ile hafifçe vurulmalõdõr. 6.5 Yüzey tesviyesi Doldurma başlõğõ kullanõlmõşsa, sõkõştõrma işleminden hemen sonra başlõk alõnmalõdõr. En üst tabakanõn sõkõştõrõlmasõndan sonra, kap üst yüzeyi, çelik mala kullanõlarak tesviye edilmelidir. Yüzey düz kenarlõ mastar ile sõyrõlmalõ ve beton seviyesi kap üst kenarlarõ seviyesine getirilmelidir. Daha sonra kabõn dõş yüzeyi temizlenmelidir. 6.6 Tartma Kap, içindekilerle birlikte tartõlarak kütlesi belirlenir (m 2 ) ve belirlenen kütle kaydedilir. 7 Yoğunluğun hesaplanmasõ Yoğunluk, aşağõda verilen eşitlik kullanõlarak hesaplanõr : m D = 2 - V m 1 Burada ; D : Taze betonun yoğunluğu,, m 1 : Kabõn kütlesi, kg, m 2 : Kabõn, içerisindeki beton numune ile birlikte toplam kütlesi, kg, V : Kabõn hacmi, m 3 dür. Taze betonun yoğunluğu, en yakõn 10 e yuvarlatõlarak gösterilmelidir. 8 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağõda verilenler bulunmalõdõr : a) Deney numunesinin detaylõ tanõtõmõ, b) Deneyin yapõldõğõ yer, c) Deneyin yapõldõğõ tarih, d) Sõkõştõrma metodu, e) Taze betonun, hesaplanan yoğunluğu, f) Standard deney metodundan herhangi sapma, g) Standard deney metodundan herhangi sapma (f Maddesi ) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafõndan deneyin bu standarda uygun yapõldõğõna dair imzalõ beyan, Deney raporunda aşağõda verilenler de bulunabilir : h) Deney anõnda beton numunenin sõcaklõğõ, i) Deneyin günün hangi saatinde yapõldõğõ (zamanõ), 3
j) Betonun işlenebilirliği. 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 17025 de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 4
9 Kesinlik Kesinlik verileri Çizelge 1 de verilmiştir. Bu değerler aynõ beton harmanõndan alõnmõş numunelerdeki yoğunluk ölçümlerine, her deney sonucunun tek yoğunluk tayininden elde edilmesi şartõyla uygulanõr. Çizelge 1 - Yoğunluk ölçümleri için kesinlik verileri Aralõk Tekrarlanabilirlik şartlarõ Uyarlõk şartlarõ s r r s R R 2300 2400 5,5 15 10,2 29 Not 1 - Kesinlik verileri 1987 yõlõnda İngilterede yapõlan deneysel çalõşmanõn bir kõsmõ olarak belirlenmiştir. Kesinlik verileri, BS 1881 de tarif edilen deneylerden elde edilmiştir. Deneyde 16 farklõ teknisyen kullanõlmõştõr. Değerlendirmede kullanõlan beton, portland çimentosu ( PÇ ), Thames Vadisinden alõnan kum ve yine aynõ yerden alõnan 10 mm ve 20 mm lik iri agrega (çakõl) ile hazõrlanmõştõr [Prizmatik çubuk kullanõlarak şişleme yoluyla elle sõkõştõrma uygulanmõştõr]. Not 2 - Deneylerde, aşağõda ölçüleri verilen, BS 1881 : Bölüm 107 ye uygun kap kullanõlmõştõr. Anma hacmi : 0,01 m 3 İç çapõ : 200 mm ± 1,5 mm İç yüksekliği : 320 mm ± 1,5 mm En düşük et kalõnlõğõ : 4 mm Duvar ve taban birleşim yeri yarõçapõ : 20 mm Not 3 - Metodun normal ve doğru kullanõmõyla, aynõ teknisyen tarafõndan,aynõ numunede aynõ cihaz kullanõlarak, uygun en kõsa aralõklarla yapõlan iki deney sonucu arasõndaki fark, ortalama olarak, tekrarlanabilirlik değeri, r yi 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 4 - Metodun normal ve doğru kullanõmõyla, iki ayrõ teknisyen tarafõndan, aynõ numunede her teknisyen kendi cihazõnõ kullanarak uygun en kõsa aralõklarla yapõlan iki deney sonucu arasõndaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri R yi 20 defada en fazla 1 defa geçer. Not 5 - Kesinlik verileri, taze betondan numune belirlenmesini kapsar alõnmasõ ve taze betonun yoğunluğunun Not 6 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve kesinlikle ilgili olarak kullanõlan istatistiki terimlerin tarifleri için ISO 5725* e başvurulmalõdõr. * TSE Notu: ISO 5725 ( TS 5822 ) 5
A.1 Cihazlar Ek A Kap hacminin belirlenmesi A.1.1 Kollu veya göstergeli terazi, kabõ, boş ve su dolu halde, kütlesinin % 0,1 doğrulukla tartmaya yeterli olan. A.1.2 Cam levha A.2 İşlem Boş kap ve cam levha % 0,1 doğrulukla tartõlõr ve ölçülen kütleleri kaydedilir. Kap yatay bir yüzeye yerleştirilir ve (20 ± 5) C sõcaklõktaki su ile su, kabõn üst kenarlarõndan taşõncaya kadar doldurulur. Cam levha, altõnda herhangi hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek kap üzerine yerleştirilir. Kap, içerisindeki su ve üzerindeki cam levha ile birlikte %0,1 doğrulukla tartõlõr ve ölçülen kütlesi kaydedilir. Kabõ doldurmak için gerekli su kütlesi (kg), 998 kg / m 3 e bölünerek kap hacmi hesaplanõr. Kabõn hacmi (V), m 3 olarak % 0,1 yaklaşõmla gösterilir. 6