İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: EKONOMİ İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER VE TEMEL KAVRAMLAR... 1 1.1. EKONOMİ İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER... 3 1.1.1. Romalıların Ekonomik Düşünceleri... 3 1.1.2. Orta Çağ da Ekonomik Düşünceler... 4 1.1.3. Klasik Ekonomik Düşünce... 4 1.1.4. Neoklasik Ekonomi Düşüncesi... 5 1.2. EKONOMİNİN TANIMI... 5 1.3. Ekonominin Diğer Bilim Dalları İle İlişkileri... 7 1.4. Ekonomide Yöntem Kuram ve Uygulama... 8 1.5. Ekonomik Faaliyetler ve Özellikleri... 9 1.6. Ekonomide Temel Kavramlar... 10 1.6.1. İhtiyaç... 10 1.6.2. Mal ve Hizmet... 11 1.6.3. Nedret Kanunu... 13 1.6.4. Fayda... 14 1.6.5. Değer ve Fiyat... 16 1.6.6. Para... 17 1.6.7. Gelir, Servet... 17 1.6.8. İktisadilik, Verimlilik (Prodüktivite)... 18 1.6.9. Kârlılık (Rantabilite)... 18 1.6.10. Tüketim... 19 1.6.11. Üretim... 19 1.6.12. Üretim Faktörleri... 20 1.6.13. Görünmeyen El İlkesi... 21 BÖLÜM 2: BÜTÜN TOPLUMLARIN ORTAK EKONOMİK PROBLEMLERİ... 23 2.1. KAYNAKLARIN TAM KULLANIMI PROBLEMİ... 25 2.2. Kaynakların Etkin Kullanımı problemi... 29 2.2.1. Hangi Mal ve Hizmetler, Ne Kadar Üretilecek?... 29 2.2.2. Üretim Hangi Yöntemlerle, Nasıl Yapılacak?... 30 2.2.3. Mal ve Hizmetler Kimler İçin Üretilecek?... 31 2.3. Ekonomik Sistemler... 32 2.3.1. Kapitalist Sistem ve Piyasa Ekonomisi... 33 2.3.2. Sosyalist Sistem ve Merkezi Planlama... 35 2.3.3. Karma Ekonomik Sistem... 37
BÖLÜM 3: TALEP... 39 3.1. Talebin Tanımı... 41 3.2. Talep Çizelgesi (Şedülü) ve Talep Eğrisi... 41 3.3. Talebi Etkileyen Faktörler... 43 3.4. Talep Esnekliği (Talep Elastikiyeti)... 48 3.4.1. Talebin Fiyat Esnekliği... 48 3.4.2. Talep Esnekliğini Etkileyen Başlıca Faktörler... 50 3.4.3. Çeşitli Esneklik Durumları... 51 3.4.4. Talebin Gelir Esnekliği... 54 3.4.5. Talebin Çapraz Esnekliği... 56 BÖLÜM 4: ARZ... 59 4.1. Arzın Tanımı... 61 4.2. Arz Çizelgesi (Şedülü) ve Arz Eğrisi... 61 4.3. Arzı Etkileyen Faktörler... 62 4.4. Arz Esnekliği... 66 4.5. Çeşitli Esneklik Durumları... 67 4.6. Arz Esnekliğini Etkileyen Faktörler... 72 BÖLÜM 5: PİYASA VE PİYASADA FİYAT OLUŞUMU... 77 5.1. PİYASA KAVRAMI... 79 5.2. Piyasa Çeşitleri... 80 5.2.1. Tam Rekabet Piyasası... 80 5.2.2. Aksak Rekabet Piyasaları... 81 5.2.2.1. Monopol Piyasası... 81 5.2.2.2. Monopollü Rekabet Piyasası... 82 5.2.2.3. Oligopol Piyasası... 83 5.3. Piyasada Fiyat Oluşumu... 83 5.4. Piyasa Fiyatındaki Değişmeler... 87 5.5. Üretici ve Tüketici Rantı (Artığı)... 92 5.6. ÖRÜMCEK AĞI TEOREMİ... 93 BÖLÜM 6: DEVLETİN FİYATLARA MÜDAHALESİ... 97 6.1. DEVLETİN FİYATLARA DOLAYLI MÜDAHALESİ... 99 6.2. DEVLETİN FİYATLARA DOLAYSIZ MÜDAHALESİ... 99 6.2.1. Tavan Fiyat Uygulaması... 99 6.2.2. Taban Fiyat Uygulaması... 101 BÖLÜM 7: TÜKETİCİ DENGESİ... 103 7.1. MARJİNAL FAYDA YAKLAŞIMI İLE TÜKETİCİ DENGESİ... 105 7.2. KAYITSIZLIK EĞRİLERİ YAKLAŞIMI İLE TÜKETİCİ DENGESİ... 108 7.2.1. Kayıtsızlık Eğrileri... 108 7.2.2. Kayıtsızlık Eğrilerinin Özellikleri... 111 7.3. MARJİNAL İKAME ORANI... 113 7.4. TİPİK OLMAYAN KAYITSIZLIK EĞRİLERİ... 115 7.5. BÜTÇE DOĞRUSU... 117 vi
7.6. GELİR VE FİYAT DEĞİŞMELERİNİN BÜTÇE DOĞRUSUNA ETKİSİ. 119 7.7. TÜKETİCİ DENGESİ... 123 7.8. TÜKETİCİ DENGESİNDEKİ DEĞİŞMELER... 124 BÖLÜM 8: ÜRETİM VE ÜRETİCİ DENGESİ... 129 8.1. ÜRETİM FONKSİYONU... 131 8.2. KISA DÖNEM VE AZALAN VERİMLER KANUNU... 132 8.3. UZUN DÖNEM VE ÖLÇEK EKONOMİSİ... 136 8.4. ÜRETİCİ DENGESİ... 137 8.5. EŞ ÜRÜN EĞRİSİ... 137 8.6. EŞ MALİYET DOĞRULARI... 140 8.7. EŞ ÜRÜN EĞRİLERİ YAKLAŞIMIYLA ÜRETİCİ DENGESİ... 141 8.8. ÜRETİCİ DENGESİNDEKİ DEĞİŞMELER... 142 8.9. ÜRETİM MALİYETLERİ... 143 8.10. KISA DÖNEM MALİYET EĞRİLERİ... 144 8.11. UZUN DÖNEM ORTALAMA MALİYET EĞRİSİ... 149 8.12. GELİR (HASILAT)... 151 BÖLÜM 9: FİRMA DENGESİ... 155 9.1. TAM REKABET PİYASASINDA FİRMA DENGESİ... 157 9.1.1. Toplam Maliyet-Toplam Gelir Yaklaşımı... 157 9.1.2. Marjinal Maliyet-Marjinal Gelir (Hasılat) Yaklaşımı... 160 9.2. UZUN DÖNEM FİRMA DENGESİ... 163 9.3. MONOPOL PİYASADA FİRMA DENGESİ... 164 9.3.1. Toplam Gelir ve Toplam Maliyete Göre Firma Dengesi... 166 9.3.2. Marjinal Maliyet ve Marjinal Gelire Göre Firma Dengesi... 167 9.4. MONOPOLDE FİYAT FARKLILAŞTIRILMASI... 168 9.5. MONOPOLCÜ REKABET PİYASASINDA FİRMA DENGESİ... 169 9.6. OLİGOPOL PİYASADA FİRMA DENGESİ... 171 BÖLÜM 10: MİLLÎ GELİR... 175 10.1. MİLLÎ GELİR İLE İLGİLİ KAVRAMLAR... 177 10.1.1. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)... 177 10.1.2. Gayri Safi Millî Hasıla (GSMH)... 178 10.1.3. Safi Millî Hasıla (SMH)... 180 10.1.4. Millî Gelir (MG)... 180 10.1.5. Kişisel Gelir (KG)... 181 10.1.6. Harcanabilir Gelir... 181 10.1.7. Kişi Başına Düşen Millî Gelir... 181 10.2. KİŞİ BAŞINA DÜŞEN MİLLÎ GELİR VE ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMALAR... 182 10.3. MİLLÎ GELİR HESAPLAMA YÖNTEMLERİ... 184 10.3.1. Üretim Yöntemi... 184 10.3.2. Gelir Yöntemi... 185 10.3.3. Harcamalar Yöntemi... 185 10.4. GSMH DEĞERİNİN ÖLÇÜLMESİNDE BAZI PROBLEMLER... 187 vii
10.5. MİLLÎ GELİRİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER... 187 10.5.1. Tüketim Harcamaları ve Tüketim Fonksiyonu... 188 10.5.2. Tasarruf ve Tasarruf Fonksiyonu... 190 10.5.3. Yatırım ve Yatırım Fonksiyonu... 191 10.5.4. Yatırımları Belirleyen Faktörler... 193 10.6. MİLLÎ GELİR DENGESİ VE ÇARPAN... 194 10.6.1. Çarpan ve Hızlandıran... 196 10.6.1.1. Çarpan... 197 10.6.1.2. Hızlandıran... 198 10.6.1.3. Süper Çarpan... 198 BÖLÜM 11: İSTİHDAM VE İŞSİZLİK... 201 11.1. AÇIK İŞSİZLİK... 204 11.2. GİZLİ İŞSİZLİK... 206 11.3. GENEL İŞSİZLİK ORANININ HESAPLANMASI... 207 BÖLÜM 12: GELİR DAĞILIMI... 211 12.1. KİŞİSEL GELİR DAĞILIMI... 214 12.1.1. Lorenz Eğrisi Yöntemi... 214 12.1.2. Gini Katsayısı Yöntemi... 215 12.2. KİŞİSEL GELİR DAĞILIMI ADALETSİZLİĞİNİN SEBEPLERİ... 216 12.3. FONKSİYONEL GELİR DAĞILIMI... 217 12.3.1. Tabiat Faktörünün Geliri: Rant... 217 12.3.2. Emeğin Geliri: Ücret... 219 12.3.3. Sermayenin Geliri: Faiz... 222 12.3.4. Müteşebbisin Geliri: Kâr... 223 12.4. BÖLGESEL GELİR DAĞILIMI... 224 12.5. GELİR DAĞILIMININ İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK POLİTİKALAR... 227 BÖLÜM 13: PARA VE BANKA... 229 13.1. PARA... 231 13.1.1. Paranın Özellikleri... 231 13.1.2. Paranın Tanımı ve Fonksiyonları... 232 13.1.3. Para Çeşitleri... 233 13.1.4. Para Talebi... 234 13.1.5. Para Arzı... 237 13.1.6. Para Sistemleri... 238 13.1.7. Para Teorileri... 239 13.2. BANKA... 241 13.2.1. Merkez Bankası... 242 13.2.2. Para Politikasının Araçları... 243 13.2.2.1. Zorunlu Rezerv Oranları... 244 13.2.2.2. Reeskont Oranı... 244 13.2.2.3. Açık Piyasa İşlemleri... 245 13.3. MALİYE POLİTİKASI... 245 viii
13.4. PARANIN KIYMETİNDEKİ DEĞİŞMELER... 246 13.4.1. Enflasyon... 250 13.4.2. Deflasyon... 252 13.4.3. Devalüasyon... 252 13.4.4. Revalüasyon... 253 13.4.5. Stagflasyon... 253 BÖLÜM 14: DIŞ TİCARET... 255 14.1. ÖDEMELER DENGESİ... 257 14.2. DÖVİZ PİYASASI... 262 14.3. DÖVİZ KURUNUN OLUŞUMU... 262 14.4. DÖVİZ PİYASASINDA DENGE VE DÖVİZ KURU... 262 14.4.1. Döviz Kuru Sistemleri... 263 14.5. DIŞ TİCARET POLİTİKASI... 265 14.5.1. Dış Ticaret Politikasının Amaçları... 265 14.5.2. Dış Ticaret Politikasının Araçları... 265 BÖLÜM 15: BÜYÜME VE KALKINMA... 271 15.1. BÜYÜME MODELLERİ... 273 15.2. BÜYÜME HIZI... 275 15.3. KALKINMA MODELLERİ... 277 15.3.1. Dengeli Kalkınma... 277 15.3.2. Dengesiz Kalkınma... 277 15.4. EKONOMİK KALKINMANIN BAŞLICA TÜRLERİ... 277 15.5. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ... 278 15.5.1. Ekonomik Özellikler... 278 15.5.2. Demografik Özellikler... 278 15.5.3. Sosyokültürel Özellikler... 279 15.6. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE KALKINMAYI ENGELLEYİCİ FAKTÖRLER... 279 15.6.1. Hızlı Nüfus Artışı... 279 15.6.2. Girişimci Ruhunun Eksikliği... 279 15.6.3. Politik Engeller... 280 15.6.4. Yetersiz İnsan Kaynakları... 280 15.6.5. Doğal Kaynakların Yetersizliği... 280 15.6.6. Yetersiz Sermaye Birikimi... 280 15.6.7. Finansal Piyasaların Yetersizliği... 280 15.6.8. Sosyal ve Kültürel Engeller... 281 15.6.9. İktisat Politikası Değişikliklerine Direnme... 281 KAYNAKLAR... 283 ix