POZANTI TARIMSAL ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİNDE YETİŞTİRİLEN AYVALARIN REÇELE İŞLENMEYE UYGUNLUKLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Suitability of Quince Fruits of Various Cultivars Grown on the Agricultural Experimental Station of Pozantı for Preserve Production Mesut YILMAZ Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı Hasan FENERCİOĞLU Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı ÖZET Bu araştırmada amaç, Çukurova Bölgesinde Çukurova Üniversitesi Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinde yetiştirilen ayvaların reçele işlenmeye uygunluklarını belirlemektir. Materyal olarak Acem, İstanbul, Yerli, Çengelköy, Ekmek 1, Ekmek 2 ve Eşme çeşitlerine ait ayva meyveleri kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan ayvalar, yıkama işlemine tabi tutulduktan sonra el tipi kabuk soyma aletiyle kabukları soyulmuştur. Meyvelerin çekirdek evi çıkartıldıktan sonra boyutları rende ile küçültülmüştür. Meyvelerden, uygun reçeteler hazırlanarak küçük işletmelere yönelik olmak üzere, açık kazanda pişirme tekniği ile ayva reçeli üretimi yapılmıştır. Taze ayvalara ve üretilen reçellere fiziksel, kimyasal ve duyusal analizler uygulanmıştır. Elde edilen bulgular dikkate alındığında reçele işlenmeye en uygun çeşitlerin Yerli ve Çengelköy çeşitlerinin olduğu; Ekmek 1 çeşidi ile Eşme çeşitlerinin düşük pektin içeriğine rağmen reçele işlenmeye uygun oldukları; Acem, İstanbul ve Ekmek 2 çeşitlerinin ise zorunlu hallerde tercih edilebilecekleri belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Ayva, reçel, pektin, fiziksel ve kimyasal özellikler. ABSTRACT The objective of this research was to determine the suitability of quince fruits of various cultuvars, namely Acem, İstanbul, Yerli, Çengelköy, Ekmek 1, Ekmek 2 and Eşme. After washing and hand peeling the fruits were shreded and made into jam for preserve production according to the predetermined formula. Some physical and chemical analyses were applied to the fruits and jams. Jams were also graded by sensory analyses. Results showed that the most suitable varieties were Yerli and Çengelköy Although low pectin contents of Ekmek 1 and Eşme varieties these were considered to be suitable. Because of low soluble solids and pectin contents the *Yüksek Lisans Tezi-MSc. Thesis 59
remaining varieties were not quite suitable for jam production without use of additional pectin in the formula. Key Words: Quince, jam, pectin, physical and chemical properties Giriş Meyve ve sebzeler çeşitli yöntemlerle dayanıklı kılınarak başka bir yerde veya başka bir zamanda tüketilmek üzere muhafaza edilmektedir. Bu yöntemlerden birisi de meyvelerin şekerle dayandırılmasıdır. Bu yöntemin ilkesi meyveyi belli konsantrasyona ulaşana kadar şeker ilavesiyle, onu bozan mikroorganizmaların faaliyetine engel olmaktır. Buna göre reçel, aslında şekerle dayandırılmış bir meyve mamulüdür (Cemeroğlu ve ark., 2003). Reçel, en az % 60-65 çözünür katı madde içermesi ve bunun çoğunun şeker olması nedeniyle önemli bir enerji kaynağıdır. Ortalama % 70 şeker içeren 100 g reçel 368 Kcal vermektedir. Bu nedenle fazla enerjiye ihtiyacı olan ağır işte çalışanlar ile çocuklar için ideal bir gıda maddesi olup özellikle kış aylarında kahvaltı sofralarında bulunması önem taşır. Yapıldığı meyveye göre farklı miktar ve çeşitte mineral madde içermeleri, reçellerin besleyici değerlerini daha da arttırmaktadır. Diyabetikler için de artık korkulu rüya olmaktan çıkmıştır. Çünkü, özel tatlandırıcılar ve düşük metoksilli pektin kullanarak hazırlanabilen düşük şeker içerikli reçeller de üretilmektedir (Üstün ve Tosun, 1998). Türk Gıda Kodeksi reçel, jöle, marmelat ve tatlandırılmış kestane püresi tebliği ne göre reçel; şekerler ve bir veya birkaç çeşit meyve pulpu ve/veya püresinin uygun jel kıvamına getirilmiş karışımıdır (Anon., 2002). Reçel ve marmelatın kısmen akışkan bir yapıda olmalarına karşın, ekmek dilimine sürülünce dilim üzerinden akmaksızın bir tabaka halinde kalabilecek kıvamda olması gerekir. Bu yapı ise; meyvede doğal olarak bulunan ve yeterli olmadığı durumlarda ise ayrıca ilave edilen pektinden kaynaklanmaktadır. Kaliteli bir reçel ve benzeri üründe, mutlaka pektin jeli oluşturulmalıdır. Yoksa ürünün kıvamı, sadece şekerden sağlanmak istenirse, hem istenilen kıvama ulaşmaz hem de kristalizasyon gibi çeşitli sorunlar oluşur. Bu nedenle pektin jelinin oluşum koşulları ve jelin nitelikleri iyi bilinmelidir (Cemeroğlu ve ark., 2003). Ülkemiz ayvanın anavatanlarından biri olmasına rağmen tüketiminin öteki meyve türlerine göre az olması nedeniyle yakın zamana kadar yetiştiriciliği pek yaygınlaşmamıştır. Ülkemizde ayva yetiştiriciliği genellikle sınır ağaç; ve diğer meyve türleri ile karışık bahçeler şeklinde yapılmaktaydı. Ancak, son yıllarda ayva yetiştiriciliğinde önemli artışlar kaydedilmiştir (Anon., 1994). Ayva asitlik yönünden çeşitlilik arz ettiğinden ferahlatıcı bir tat ve aromaya sahiptir. İçerdiği asitlerden en önemlisi malik asittir bunun dışında sitrik ve askorbik asitler de içerir. Pektik madde açısından yüksek pektin içeren meyveler grubuna girer. Pektik maddelerden dolayı çok iyi jel oluşturma niteliğine sahiptir. Ayva meyvesi içerdiği yüksek tanenden dolayı buruk bir tada sahip olabilmekte ve bu özellik meyvenin taze olarak tüketilmesini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Gıda sanayimizde son yıllarda kaydedilen gelişmelere paralel olarak, ayvanın endüstriyel amaçlı kullanımında da gelişmeler görülmeye başlanmıştır. Bu 60
gelişmeler daha çok ayva reçeli ve ayva tatlısı üretimine yöneliktir. Ayva çeşitlerindeki zenginlik ve ayva çeşitleri arasındaki farklılık sanayide uygun çeşidin kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Bu çalışmanın amacı reçele işlenecek en uygun ayva çeşitlerini belirlemektir. Bu amaçla artan üretiminden dolayı denemeye alınmış olan farklı çeşitlere ait ayvaların reçele işlenmeye uygunluğu araştırılmıştır. Materyal ve Metot Materyal Ayva reçeli üretiminde, Çukurova Üniversitesi Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinde denemeye alınan Acem, İstanbul, Yerli, Çengelköy, Ekmek 1, Ekmek 2 ve Eşme çeşitlerine ait meyveler kullanılmıştır. Ayva reçeli üretiminde, kristal toz şeker Bor şeker fabrikasından, sitrik asit Fürsan A.Ş.'den temin edilmiştir. Ayvanın pektin içeriğinin yeterli olmasından dolayı üretimde hariçten pektin kullanılmamıştır. Metot Reçel Üretiminde Uygulanan Reçeteler Bu çalışmada basit donanımlı küçük işletmelere (Açık kazanda pişirme) yönelik olmak üzere, açık kazanda pişirme tekniği ile ayva reçeli üretimi yapılmıştır. Bu amaçla, öncelikle reçel üretiminin yapılabilmesi, kullanılacak olan maddelerin ve elde edilecek ürün miktarının belirlenmesi için uygun reçeteler düzenlenmiştir. Türk standartlarında, I. sınıf ayva reçelinde bulunması zorunlu olan meyve miktarı en az %35'dir. Bu çalışmada I. sınıf reçel üretilmesi planlanarak reçete düzenlenmesinde, meyve oranı bakımından Türk standartlarında belirtilen hükümlere bağlı kalınmış diğer maddelerin belirlenmesinde ise tekniğin gereği (örneğin, sitrik asit) ve halen ticari üretimdeki uygulamalar esas alınmıştır. Uygulanan Analizler Suda Çözünür Kuru Madde Tayini Meyvelerden elde edilen meyve suyu ve reçel örneklerinde çözünür kuru madde tayini masa tipi Abbe refraktometresiyle yapılmış ve sonuçlar yüzde olarak ifade edilmiştir (Cemeroğlu, 1992). ph Tayini Hazırlanan meyve suyu ve reçel örneğinden bir behere tartılmış, üzerine aynı ağırlıkta saf su konulmuş ve magnetik karıştırıcı ile karıştırılırken aynı zamanda ph değeri cam elektrotlu WTW marka ph metre kullanılarak okunmuştur (Anonymous, 1974). Titrasyon Asitliği Tayini Meyvelerden elde edilen meyve suyundan 25 ml, reçellerden ise 25 g alınıp 250 ml ye saf su ile seyreltilmiştir. Seyreltilen örneklerden 25 ml alınarak 0,1 N NaOH ile ph 8,1 oluncaya kadar titre edilmiştir. Sonuç sitrik asit cinsinden g/100 ml olacak şekilde aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır. 61
Titrasyon asitliği,% = V.F.E.100 M Kuru Madde Tayini 65-67 0 C de 100 mm-hg basıncı (vakum) altında Nüve marka vakumlu etüvde sabit ağırlığa getirilip darası alınan nikel kaplara yaklaşık 3-5 g ayva meyvesi rendesi veya reçel örneği konulmuş ve işlem örneklerin ağırlığı bir dengeye gelinceye kadar devam etmiştir (Kirk ve Sawyer, 1991). Kül Tayini Sabit ağırlığa getirilen boş krozelerin darası alındıktan sonra içlerine hazırlanan meyve rendesi veya reçel örneklerinden 3-5 g tartılıp kül fırınına yerleştirilmiş, sıcaklık kabarıp taşmayı önleyecek şekilde yavaş yavaş yükseltilmiştir. Özellikle 100-200 0 C ler arasında kül fırınında uzun süre bekletildikten sonra sıcaklık kademeli olarak 525 0 C ye kadar çıkarılmıştır. Tamamen beyaz renkli kül elde edilince yakma durdurulmuş, 105 0 C ye soğutulduktan sonra desikatöre alınmıştır. Burada oda sıcaklığına kadar soğutulup tartılmıştır. Krozelerin boş ağırlığı ile son tartım arasındaki fark, alınan örnek miktarına bölünüp 100 ile çarpılmış ve % kül değeri bulunmuştur (Kirk ve Sawyer, 1991). Pektin Tayini Pektik maddeleri pektin, kalsiyum pektat ve protopektin oluşturur. Bunlardan pektin suda, kalsiyum pektat okzalatta ve protopektin alkalide çözünür. Pektik maddeler birbirinden uygun solventlerle ayrılarak tayin edilebilirler. Pektik maddeler alkolle çöktürülebilir. Bu toplam kalıntı; toplam pektin tayini veya uygun işlemlerden sonra suda, okzalatta ve alkalide çözünür. Karbazol ve sülfirik asit ayrı ayrı ekstraktlara eklenir ve oluşan kırmızı renk spektrofotometrik olarak ölçülebilir. Şeker Tayini Şeker tayini Luff-Schrool metoduna göre yapılmıştır (Cemeroğlu, 1992). Prensip : Önce Carrez çözeltisiyle durultulan örnek, sonra uygun bir şeker içeriğine kadar seyreltilir ve buradan alınan örnek Luff çözeltisi ile kaynatılır. Bu sırada indirgen şekerler okside edilir ve kullanılmamış olan oksidasyon maddesinin miktarı, tiyosülfat çözeltisi ile geri titre edilerek hesaplanır. Bir şahit deney yapıldıktan sonra, ilgili tablodan yararlanılarak, harcanan tiyosülfat çözeltisi miktarına göre, örnekteki şeker miktarı hesaplanır. İndirgen özelliği olmayan sakkarozun tayini için ise önce inversiyon uygulanır. HMF Tayini Prensip : Deney numunesine su ilavesiyle deney çözeltisi hazırlanır. Deney çözeltisinin bir kısmına p- toluidin ve barbütirik asit çözeltisi ilave edilir ve böylece 5-hidroksimetilfurfural varlığında tepkime sonucu kırmızı renklenme oluşur. Çözeltinin absorbansı 550 nm dalga boyunda spektrofotometrik olarak ölçülür (Anon., 2002). Kıvam Tayini Reçellerin Kıvamı Amerikan Standartlarına uygun olarak tayin edilmiştir. Bu amaçla çapı 15 cm olan bir dairenin dış tarafından birer cm arayla daireler çizilmiş 62
ve birbirine dik iki çap üzerindeki dört yarı çap merkezden dışa doğru 1 den 15 e kadar numaralandırılmıştır. Kağıdın üzerine çizilen bu yarı çapın ıslanmaması için üzerine uygun boyutlarda cam yerleştirilmiştir. İki ucu açık çapı 7.6 cm ve yüksekliği 8.2 cm olan silindir, dairenin merkezine yerleştirilmiş ve içi silmece örnek ile doldurulmuştur. Silindirin dik olarak hızla havaya kaldırılmasıyla reçelin ve reçel çeperinde oluşan serbest sıvının 1 dakika içerisindeki yayılma miktarı yarıçaplar üzerindeki değerler ile ölçülmüş ve bunların aritmetik ortalaması alınarak örneğin kıvamına ait sonuçlar elde edilmiştir. Daha sonra sonuçlar, ilgili standartta belirtilen değerlerle karşılaştırılmıştır. Standartlara göre reçelin yayılma genişliği en çok 7.5 cm, berrak sıvının (serum) yayılma genişliği 0,5 cm ise A sınıfı, reçelin yayılma genişliği en çok 9.5 cm, berrak sıvının yayılma genişliği 1 cm ise B sınıfı olarak değerlendirilmiş bu sınırın üzerindeki değerler ise standart dışı olarak kabul edilmiştir (Gould, 1977). Duyusal Analiz Ayva reçellerinin duyusal analizi puanlama testi kullanılarak 14 kişilik panalist grubu tarafından yapılmıştır. Ayva reçelleri renk ve görünüş, kıvam, koku, ve tat ve lezzet özellikleri bakımından değerlendirmeye tabi tutulmuştur (Watts ve ark., 1989). Puanlama testi ile farklı çeşitlere ait olan reçellerin beğeni farklılıkları ve bunların önem derecesinin saptanması amaçlanmıştır. İstatistiksel Değerlendirme Bulgular SPSS istatistik paket programı kullanılarak, varyans analizine tabi tutulmuş ve elde edilen veriler Duncan çoklu karışlaştırma testine göre değerlendirilmiştir. Duyusal analiz bulgularının istatistiksel analizinde parametrik olmayan testlerden Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır (Özdamar, 1999). Araştırma Bulguları ve Tartışma Değişik çeşitlere ait ayva meyvelerinin reçelleri üzerinde yapılan araştırmada ayva meyvesi ve reçellere ait fiziksel analizler (meyve eni ve boyu, meyve ağırlığı, çekirdek sayısı, suda çözünür kuru madde, kıvam), kimyasal analizler (ph, titrasyon asitliği, kuru madde, kül, pektin miktarı, invert şeker, toplam şeker, HMF) ve duyusal analizler sonucu elde edilen bulgular aşağıda sırasıyla verilmiş, tartışılmış ve istatistiksel olarak yorumlanmıştır. Meyvelere uygulanan analizlerden elde edilen değerler Çizelge 1 de, reçellere uygulanan analizlerden elde edilen değerler ise Çizelge 2 de gösterilmiştir. Sonuç ve Öneriler Çukurova Bölgesinde Çukurova Üniversitesi Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinde yetiştirilen ayvaların reçele işlenmeye uygunluklarının araştırıldığı bu çalışmada materyal olarak Acem, İstanbul, Yerli, Çengelköy, Ekmek 1, Ekmek 2, ve Eşme çeşitlerine ait meyveler kullanılmıştır. Meyvelerin toplam kuru madde içeriği % 18,47-24,33 arasında değişim göstermiştir. Bu değerler tüm çeşitler içinde Acem çeşidinin en yüksek kuru madde içeriğine sahip olduğunu göstermiştir. 63
Meyvelerin S.Ç.K.M içeriği % 16,00-22,00 arasında değişim göstermiştir. % 22,00 değeriyle Acem çeşidi S.Ç.K.M. içeriğince en zengin çeşit olarak belirlenmiştir. Ekmek 1 çeşidi ise % 15 değeri ile S.Ç.K.M. içeriği açısından en düşük çeşit olarak belirlenmiştir. Meyvelerin ph içeriği 2,96-3,15 arasında değişim göstermiştir. Pektin jeli oluşumu için ph içeriği önemli olup yeterli oldukları görülmüştür. Meyvelerin titrasyon asitliği içeriği % 0,99-1,40 arasında değişim göstermiştir. Meyvelerin kül içeriği % 0,174-0,385 arasında değişim göstermiştir. Kül içeriği açısından Yerli çeşit en iyi çeşit olarak belirlenmiştir. Bu bize mineral maddece en zengin çeşit olduğunu göstermektedir. Meyvelerin pektin içeriklerinin 3299,38-11002,42 mgga/l arasında olduğu belirlenmiştir. Pektin içeriği açısından en zengin çeşit Çengelköy çeşidi olarak bulunmuştur. Meyvelerin invert şeker içerikleri 126,01-176,64 g/kg arasında değişim göstermiştir. En yüksek invert şeker içeriğine Acem çeşidi sahip bulunmuştur. Meyvelerin toplam şeker değerleri 132,46-177,82 g/kg arasında değişmiştir. Toplam şeker içeriği acısından en iyi çeşit Acem çeşidi olarak belirlenmiştir. Meyvelerin L-askorbik asit içeriği 0,37-1,69 mg/100ml arasında değişim göstermiştir. L-askorbik asit içeriği açısından Yerli en iyi çeşit olmasına rağmen tüm meyvelerin bu içerik bakımından yetersiz oldukları belirlenmiştir. Reçellerin S.Ç.K.M. içerikleri %66 olarak belirlenmiştir. Reçellerin ph içerikleri 3,32-3,48 arasında değişme göstermiştir. En yüksek ph içeriğine İstanbul çeşidi sahip bulunmuştur. Reçellerin titrasyon asitliği 0,21-0,39 g/100 ml olarak belirlenmiştir. En yüksek titrasyon asitliğine sahip çeşidin Yerli olduğu bulunmuştur. Reçellerin toplam kuru madde içerikleri % 69,73-74,96 arasında değişim göstermiştir. En yüksek kuru madde içeriğine Ekmek 1 çeşidi sahip bulunmuştur. Reçellerin pektin içerikleri 1175-3174,2 mg GA/l arasında değişim göstermiştir. En yüksek pektin içeriğine Çengelköy çeşidi sahip bulunmuştur. Reçellerin invert şeker içerikleri 174,40-230,40 g/kg arasında değişim göstermiştir. En yüksek invert şeker içeriğine Acem çeşidi sahip bulunmuştur. Reçellerin toplam şeker içerikleri 644,16-651,18 g/kg olarak bulunmuştur. En yüksek toplam şeker içeriğine Çengelköy çeşidi sahip bulunmuştur. Reçellerin HMF içerikleri 16,33-42,09 mg/kg arasında değişim göstermiştir. En düşük HMF içeriğine Ekmek 2 ve Esme çeşidi sahiptir. Reçellerin L-askorbik asit içeriği 0,1-0,46 mg/100ml arasında değişim göstermiştir. L-askorbik asit içeriği açısından Yerli çeşidi en iyi çeşit olarak belirlenmiştir. Reçellerin kıvamına dair aldığı yol 3,5-7,04 cm arasında bulunmuştur. En kıvamlı ürünün Çengelköy çeşidi olduğu belirlenmiştir. Reçellerin 40 puan üzerinden, duyusal analizlerden aldığı puanlar 27,49-33 arasında değişim göstermiştir. En çok beğenilen çeşit Ekmek 1 çeşidi olmuştur. 64
Elde edilen bulgular dikkate alındığında reçele işlenmeye en uygun çeşitlerin Yerli ve Çengelköy çeşitlerin olduğu; Ekmek 1 ile Eşme çeşitlerinin düşük pektin içeriğine rağmen reçele işlenmeye uygun oldukları; Acem, İstanbul ve Ekmek 2 çeşitlerinin ise zorunlu hallerde tercih edilebilecekleri belirlenmiştir. Çizelge 4.1. Ayvaların bazı özellikleri Çeşitler 1511 1518 1924 2601 2604 2609 Esme En ( mm ) 84,9 104,5 75,2 85,15 78,05 94,35 74,25 Boy ( mm ) 73,6 102,7 76,2 81,4 86,4 100,2 79,6 Ağırlık ( g ) 301,5 596,7 261 326,8 271,3 516,7 240,6 Çekirdek Sayısı ( Adet) 23,4 24,1 22,2 25,5 19,7 27,6 33,5 Kabuk Oranı ( % ) 25,14 17,96 18,56 16,6 19,21 15,72 15,06 Toplam Kurumadde ( % ) 24,33 18,47 20,45 21,18 19,86 19,66 19,77 S.Ç.K.M ( % ) 22 16,5 16 19 15 18 16 ph 3,02 3,15 2,96 3,04 3,07 3,13 3,12 Titrasyon Asitliği ( % ) 1,33 0,99 1,4 1,22 1,09 1,05 1,06 Kül ( g/kg ) 0,385 0,176 0,312 0,174 0,268 0,199 0,262 Pektin ( mg GA/l ) 2270,21 3299,38 6005,78 11002,42 4129,87 5271,6 5895,38 İnvert Şeker ( g/kg ) 176,64 140,16 130,25 143,48 140,9 141,02 126,01 Toplam Şeker ( g/kg ) 177,82 142,23 136,46 144,12 141,92 141,81 132,46 L-Askorbik Asit ( mg/100ml ) 1,39 0,76 1,69 0,47 0,37 0,43 0,55 65
Çizelge 4.2. Reçellere ait bazı özellikler Çeşitler 1511 1518 1924 2601 2604 2609 Eşme S.Ç.K.M ( % ) 66 66 66 66 66 66 66 ph 3,32 aa 3,48 cc 3,36 ab 3,36 ab 3,36 ab 3,38 ab 3,40 bb Titrasyon Asitliği (g/100g) 0,33 ab 0,21 aa 0,39 bb 0,33 ab 0,33 ab 0,31 ab 0,28 ab Toplam Kuru Madde ( % ) 71,39 ab 69,73 aa 70,05 aa 72,04 ab 74,96 cc 73,43 bb 74,44 bc Kül ( % ) 0,12 ab 0,07 aa 0,15 bb 0,07 aa 0,13 ab 0,07 aa 0,13 ab Pektin (mg/ga l) 753,52 aa 1175,00 ab 2088,35 cd 3174,20 dd 1525,12 bb 1852,91 bc 2003,17 cc İndirgen Şeker (g/kg) 230,40 cc 174,40 aa 216,96 bc 208,8 bb 188,64 ab 214,56 bc 184,60 ab Toplam Şeker (g/kg) 647,46 ab 650,16 ab 649,25 ab 644,16 aa 651,18 bb 647,56 ab 644,28 aa Hmf ( mg/kg) 42,09 cc 29,41 bb 32,67 bc 26,14 ab 32,67 bc 16,33 aa 16,33 aa L Askorbik Asit ( mg/100 ml) 0,38 cc 0,20 bb 0,46 dd 0,15 ab 0,1 aa 0,11 aa 0,13 aa Kıvam 6,21 dd 7,04 ee 4,13 bb 3,5 aa 4,71 cc 4,42 bc 4,79 cc Duyusal Analiz Sonuçları Renk ve Görünüm 8,5 6,43 8,28 8,28 8,57 8 7,86 Kıvam 7,35 6,21 8,28 8,07 7,93 7,78 8,21 Koku 7,78 7,35 8,28 8,07 8,14 7,78 7,28 Tat 7,43 7,5 7,5 7,93 8,36 8,36 7,86 31,06 Toplam ab 27,49 aa 32,34 bb 32,35 bb 33 bb 31,92 ab 31,21 ab KAYNAKLAR ANONİM, 1994. D.İ.E.Tarım İstatistikleri Özeti. Ayfer, M.,M.Çelik, 1979. Akça, Ankara ve Williams Armut Çeşitleri ile S.Ö. Ayva Anaçlarının Uyuşumları Üzerine Araştırmalar. TÜBİTAK-TOGTAG Tebliğleri.111-112. ANONYMOUS, 1974. TS 1728. Meyve ve Sebze Ürünlerinde ph Tayini Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. ANONYMOUS, 2002. Reçel, Jöle, Marmelat ve Tatlandırılmış Kestane Püresi Tebliği. ANONYMOUS, 2002. TS 6178 ISO 7466. Meyve ve Sebze Ürünleri -5 Hidroksimetilfurfural (5 HMF) İçeriğinin Tayini. Türk Standartlar Enstitüsü, Ankara. CEMEROĞLU, B., KARADENİZ, F., ÖZKAN, M., 2003. Meyve ve Sebze İşleme Teknolojisi. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları, No:28, 690 S, Ankara. CEMEROĞLU, B., 1992. Meyve ve Sebze İşleme Endüstrisinde Temel Analiz Metodları. Biltav Yayınları, 380 s, Ankara. GOULD, A. W., 1977. Food Quality Assurance, The AVI Publishing Company Inc. USA, 314p. 66
KIRK, R., S., SAWYER, R., 1991. Pearson s Compostion and Analysis of Foods. Longmans Scientific & Technical, Singapore. ÖZDAMAR, K., 1999. Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi, Kaan Kitabevi, 535 s, Eskişehir. ÜSTÜN, N. Ş., TOSUN, İ., 1998. Çeşitli Reçellerin Bileşimi Üzerine Bir Araştırma. Gıda 23 (2): 125-131. WATTS, B.M., YLIMAKI, G.L., JEFFERY, L.E., ELIAS, L.G., 1989. Basic Sensory Methods for Food Evaluation. The International Development Research Centre, Ottowa, Canada, 160p. 67