www.blacksea-een.org Avrupa ĠĢletmeler Ağı-Karadeniz TÜRKĠYE DEMĠR-ÇELĠK SEKTÖR RAPORU
ĠÇĠNDEKĠLER 1.GĠRĠġ 2.SEKTÖRÜN TANIMI 2.1.Sektörün Dünyadaki Durumu 2.1.1. DıĢ Üretimdeki GeliĢmeler 2.1.1.1. Dünya Çelik Üretimi 2.1.1.2. BaĢlıca Çelik Üreticisi Ülkeler 2.1.1.3. BaĢlıca Çelik Üreticisi Firmalar 2.1.2. DıĢ Ticaretteki GeliĢmeler 2.1.2.1. Dünya Çelik Ticareti 2.1.2.2. BaĢlıca Çelik Ġhracatçısı ve Ġthalatçısı Ülkeler 2.1.3. Fiyat Hareketleri 2.1.3.1. Çelik Fiyatlarında YaĢanan GeliĢmeler 2.1.4. Uluslararası Mevzuat Düzenlemeleri 2.1.4.1. Çelik Subvansiyon SözleĢmesi 2.1.4.2. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu AnlaĢmasının Sona Ermesi 2.1.4.3. AKÇT- Türkiye STA 2.1.5. Uluslararası Ticaret Politikaları Ve Ticari Engeller 2.1.5.1. Türkiye ye Yönelik Damping ve Subvansiyon Önlemleri/SoruĢturmaları 2.1.5.2. Türkiye nin Yürüttüğü Damping ve Subvansiyon Önlemleri/SoruĢturmaları 2.1.6. Üretim Ve Tüketim 2.2. Ġç Pazar 2.3. Üretim Girdileri 2.4.DıĢ Ticaretimiz 2.4.1. Ġhracat 2.4.2. Ġthalat 3. GENEL DEĞERLENDĠRME 3.1. Swot Analizi 3.2. Sorunlar KAYNAKÇA Sayfa 2/43
1.GĠRĠġ Demir çelik sektörü; demir cevherinin yer altından çıkartılması, konsantrasyonundan baģlamak üzere demir ve çeliğin çeģitli yöntemlerle üretimlerini, demir ve çeliği dökme, dövme, haddeleme, çekme ve benzeri yollar ile üreten bir sektördür. Ülkemizde ilk demir çelik sanayii kuruluģ çalıģmalarına 1925 yılında Kırıkkale de Askeri Fabrikalar Müdürlüğü ne bağlı olarak baģlanılmıģtır. Bu fabrika her türlü takım çelikleri, makina yapı çelikleri ve az miktarda inģaat demirleri üretmeye baģlamıģtır. Pek çok sanayi dalında olduğu gibi, demir çelik sanayiinin temel alt yapısı da bu dönemde oluģturulmuģtur. Birinci Dünya SavaĢı ve KurtuluĢ SavaĢı sonrasında ulusal bir demir çelik sanayiine duyulan Ģiddetli ihtiyacın sonucu olarak, yurdumuzda demir ve çelik sanayiinin yapısal temeli, 26 Mart 1926 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan "Demir Sanayiinin Tesisine Dair 786 Sayılı Kanun" ile atılmıģtır. Dayanıklılığı, güvenilirliliği, yaygın kullanım alanı, çevre dostu özelliği ve birçok teknik üstünlüğü ile çağdaģ toplum yaģantısının ayrılmaz bir parçası olan demir-çelik,geçmiģten bu yana, sanayileģmenin temelini ve kalkınmanın itici gücünü oluģturan stratejik bir malzemedir. Bu önemli misyonu itibarıyla, uygulama alanlarını ve üretim teknolojisini geliģtirerek kendisini sürekli yenileyen demir-çelik endüstrisi, bugün globalleģen yeni dünya düzenine damgasını vuran en güçlü sektörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Sektörün, baģta inģaat, otomotiv ve demiryolu olmak üzere, tüm mamul eģya üretimine doğrudan katkısı vardır. Özellikle altyapı sorunlarının henüz çözümlenmediği geliģmekte olan ülkelerde demir çelik sektörü ayrı bir önem teģkil eder. Türk ekonomisinin geliģmesinde de aynı doğrultuda büyük rolü bulunan sektörün modern anlamda temelleri 1930 lu yıllarda atılmıģtır. 1935 yılında Atatürk ün genç cumhuriyetimizi sanayileģtirme atağının bir parçası olarak Sümerbank a bağlı Karabük Demir Çelik Fabrikaları(KARDEMĠR) kurulmuģtur. Ġlk ağır demir çelik sanayi tesisi, maden kömürü havzasına yakın oluģu, demiryolu güzergahına yakın olması ve jeopolitik bakımdan elveriģli durumda bulunması nedeniyle, 3 Nisan 1937 de Karabük te kurulmuģ ve iģletme üniteleri, 1 Haziran 1939 yılından itibaren, 150.000 ton çelik üretim kapasitesi ile faaliyete geçmiģtir.1955 yılında kurulan TDÇĠ Genel Müdürlüğü ne Divriği madenleri de bağlanarak KARDEMĠR in geliģmesi sağlanmıģ,1975 yılında Ġskenderun Demir Çelik Fabrikaları nın da faaliyete geçmesi ile ülkemizin entegre demir çelik sanayisi tamamlanmıģtır. Ayrıca TDÇĠ ye bağlı olmayan ve yassı ürün üretmesi planlanan ERDEMĠR de 1960 yılında kurulmuģtur. Ġlk Sayfa 3/43
entegre tesis olan Karabük Demir Çelik ĠĢletmeleri 1939 yılında üretime geçmiģ bunu, 1965 yılında ERDEMĠR, 1977 yılında ĠSDEMĠR takip etmiģtir. 1970 yılında 595 Milyon ton olan dünya ham çelik üretimi 2007 yılına gelindiğinde 1.343 Milyon tona ulaģmıģtır. Dünya ham çelik üretiminde ilk üç sırayı Çin Halk Cumhuriyeti, Japonya ve Amerika BirleĢik Devletleri almaktadır. Türkiye ise 2007 yılında 25,8 milyon metrik ton üretimiyle dünyanın en büyük ham çelik üreticileri arasında 11 inci sırada yer almıģtır. Dünya çelik ticareti coğrafi dağılım açısından analiz edildiğinde; 2005 yılında dünya çelik ihracat ve ithalatının 364,8 milyon metrik ton olarak gerçekleģtiği, bunun %37 sinin Avrupa Birliği (25) tarafından gerçekleģtirildiği, ancak, AB dıģ ticaretinin yaklaģık ¾ ünün bölge içi ticaret olduğu, bölge dıģı ihracat dikkate alındığında 54,1 milyon metrik ton ile eski Sovyetler Birliği nin ve bölge dıģı ithalatta ise 67,2 milyon metrik ton ile Diğer Asya nın birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Diğer taraftan, eski Sovyetler Birliği nin (51,8) ve Japonya nın (26,8) en önemli net ihracatçı bölgeler olarak karģımıza çıkarken, Diğer Asya (-43,5) ve Kuzey Amerika (-27,1) net ithalatçıdırlar. Dünya çelik ihracatında; Japonya 2005 yılı dünya ihracatının (364,8 milyon metrik ton) yaklaģık %9 una karģılık gelen 32 milyon metrik tonluk ihracatıyla birinci sırada yer almakta, onu Rusya, Çin, Ukrayna ve Almanya takip etmekte, Türkiye ise 12,3 milyon metrik tonluk ihracatıyla 11 inci (2002 yılında 10,6 milyon metrik tonluk ihracatıyla Türkiye 9 uncu sırada idi) sırada bulunmaktadır. Ġthalatta ise ABD 30,2 milyon metrik tonla birinci sırada bulunurken Çin 27,3 milyon metrik tonla hemen peģinden gelmekte, bu ülkeleri Almanya, Güney Kore, Ġtalya ve Fransa takip etmekte, 10,2 milyon metrik tonluk ithalatıyla Türkiye 11 nci (2002 yılında 5,5 milyon metrik tonluk ithalatıyla Türkiye 15 inci sırada idi) sırada yer almaktadır. Net ihracatçı ve ithalatçılar incelendiğinde; Japonya, Ukrayna ve Rusya nın 25 milyon metrik tonun üzerinde net ihracat gerçekleģtirerek ilk üçü oluģturdukları, Türkiye nin de 2 milyon metrik ton net ihracatıyla 13 üncü (2002 yılında 5,1 milyon metrik ton net iharactıyla 6 ncı sırada idi) sırada bulunduğu ve ABD nin 20,8 milyon metrik ton ile en büyük ve Tayland ın 10,4 milyon metrik ton ile ikinci sıradaki net ithalatçı olduğu, bu ülkeleri Ġran ve BirleĢik Arap Emirlikleri izlediği görülmektedir. Sayfa 4/43
Çin'de ve geliģmekte olan ülkelerde yapılan alt ve üst yapıya yönelik büyük yatırımlar sonucu devam eden demir-çelik talebi, diğer taraftan; 2008 yılında yaģanmakta olan likidite krizi ve dolara olan güvensizlik sonucunda emtia fiyatlarında spekülatif artıģlar yaģanmaya devam etmektedir. Ayrıca, Çin in yıllık çelik üretiminin yüzde 2,9'una denk gelen 12,3 milyon ton ham çelik üretilen Sichuan'da yaģanan depremin etkisi ile yılbaģından bu yana yüzde 53 artan ve Londra Metal Borsası'nda tonu bin dolara yükselen çelik fiyatının depremin ardından 1150 dolara çıktığı dikkate alındığında demir çelik fiyatlarının yükseliģ trendine devam edeceği tahmin edilmektedir. Gerek ABD de gerekse AB inde demir çelik sektörünü yakından ilgilendiren geliģmeler olmaktadır. OECD platformunda çelik komitesinde görüģmeler devam etmekte, öte yandan AKÇT anlaģmasının sona ermesiyle boģa çıkan yaklaģık 1,5 Milyar dolarlık bir fonun yeni katılan üyeler de dahil olmak üzere AB üyesi ülkeler tarafından demir-çelik sektörüne mahsus olarak özellikle teknoloji geliģtirmede ve Ar-Ge çalıģmalarında kullandırılması gündeme gelmiģtir. ABD, AB ve Kanada tarafından ülkemiz menģeli bazı demir-çelik ürünümüze kesin önlem niteliğinde anti-damping vergisi uygulanmakta olup, ABD ve AB tarafından son dönemde açılan iki adet yeni anti-damping soruģturması bulunmaktadır. Buna mukabil Türkiye tarafından da çeģitli ülkelere karģı korunma önlemleri alınmıģtır. Ülkemizdeki 32 milyon tonluk ham çelik kapasitesinin %20,6 sına tekabül eden 6,6 milyon tonu entegre tesislere, %79,4 üne tekabül eden 25,4 milyon tonu ise 21 adet elektrik ark ocaklı tesislere aittir. Ülkemizin ham çelik üretimi ürün bazında incelendiğinde ise uzun ürünlerin 21,4 milyon ton ile toplam ham çelik üretiminin %84 ünü oluģturduğu görülmektedir. Yassı ürün üretiminin payı %14 olurken, vasıflı çelik üretimi çelik üretimimizden %2 pay almaktadır. Demir çelik sektörü, yarattığı katma değer ve istihdamın yanı sıra, ihracatımızda da önemli bir yere sahiptir. Sektör, genel ihracatımızda %11,6 paya sahiptir. Ekonomideki olumlu geliģmelerin yanı sıra, demir ve çelik ürünleri fiyatlarının dünya piyasalarında yükselmesinin de etkisiyle, demir-çelik sektörünün 2007 yılı ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla %30 artarak 12,5 milyar dolara ulaģmıģtır. Sayfa 5/43
Demir Çelik Sektörü ihracatımız madde bazında incelendiğinde, 2007 yılında toplam ihracatının 8,4 milyar doları (%67) demir-çelik, 4,1 milyar doları (%33) ise demir çelik eģyadan oluģtuğu görülmektedir. Uzun ürünler demir-çelik ihracatımızda %73,2 pay alırken, yassı ürünler %10,5 pay almaktadır. Ġhracatımızda diğer önem arz eden ürün grupları ise sırasıyla kütük, vasıflı çelik ürünler ve hurdadır. 2007 yılında sektör ihracatının ülkelere göre dağılımı incelendiğinde ise; demir-çelikte en fazla ihracat gerçekleģtirilen ülkenin 1,7 milyar dolar ihracat ve %21 pay ile BirleĢik Arap Emirlikleri olduğu görülmektedir. Anılan ülkeyi sırasıyla; Ġspanya, Romanya, Ġtalya, Fas, Ġngiltere, Ġsrail, Katar, Bulgaristan ve ABD izlemektedir. Türk demir- çelik sektörü dıģ ticaretinde genelde ithalat, ihracattan her zaman yüksek olmuģtur. Bunun baģlıca nedeni; sektörde, hammadde, yassı mamul ve vasıflı çelik üretimlerinin yetersiz olmasıdır. Bu nedenle, söz konusu bu ürün grupları demir-çelik ithalatımızda sürekli olarak ilk sıralarda yer almaktadır. Ülkemiz demir çelik ithalatı 2007 yılında bir önceki yıla göre %40 oranında artarak 16,1 milyar dolar olarak gerçekleģmiģtir. 2007 yılı demir çelik ithalatımızdaki en önemli ürün grubu yurt içi üretiminin yetersiz olduğu yassı mamuller ile ark ocaklarında hammadde olarak kullanılan demir çelik hurdadır. Yassı ürün ithalatı demir çelik mamulleri ithalatının %32 sini, hurda ithalatı ise %35 ini oluģturmaktadır. Demir-çelikten eģya ithalatımız ise 2007 yılında bir önceki yıla göre %23 artarak 1,8 milyar dolar olarak gerçekleģmiģtir. En fazla ithalat gerçekleģtirilen ürün grupları ise boru, vida ve cıvatalar olmuģtur. Sayfa 6/43
Demir-çelikten eģya ithalatımızda ise Çin Halk Cumhuriyeti 2007 yılında 315 milyon dolar ile en fazla ithalat gerçekleģtirilen ülke olmuģtur. Anılan ülkeyi sırasıyla, Almanya, Ġtalya, Fransa, Rusya Federasyonu, Ġspanya ve Ġngiltere izlemektedir. Girdi maliyetleri ve özellikle pahalı elektrik enerjisi kullanımı sektörün en önemli sorunu olarak karģımıza çıkmaktadır. Yassı mamul üretiminin yetersiz oluģu, baģta hurda olmak üzere temel hammadde fiyatlarındaki artıģ ve dalgalanmalar, eski doğu bloku ülkelerinden yapılan kalitesiz ve standart dıģı ithalat ve ülkelerin çok sık Ģekilde baģvurduğu korunma önlemleri baģlıklar halinde sektörün diğer önemli problemleridir. KiĢi baģına ham çelik tüketimi yıllardır ulusların ve toplumun kalkınmıģlık düzeyinin bir ölçüsü olarak ifade edilirken,bu tanım son yıllarda kiģi baģına vasıflı çelik tüketimi olgusuna kaymıģ bulunmaktadır.geliģmiģ ülkelerde kiģi baģına demir çelik tüketimi 400-500 kg civarında iken bu rakam Türkiye de 2007 yılı sonu itibariyle 359 kg düzeyindedir.sektördeki yeniden yapılanma,ürün çeģitliliğinin artması ve üretim-tüketim dengesindeki geliģmelere paralel olarak kiģi baģına ham çelik tüketimindeki artıģın devam etmesi ve 2010 yılına kadar 400 kg seviyesini aģması beklenmektedir. Ġç pazardaki yüksek talep, entegre tesislerdeki yüksek teknoloji, uluslararası standartlarda katma değeri yüksek ürün üretimine odaklılık, Orta Doğu, Doğu Avrupa ve Asya gibi büyüyen pazarlara yakınlık sektörün baģlıca güçlü yanlarıdır. Buna karģın, hammaddede dıģa bağımlılık, yassı uzun mamul üretim dengesizliği, yüksek girdi maliyetleri, kalitesiz ürün ithalatı, demiryolu kullanım oranının azlığı zayıf yanlar olarak karģımıza çıkmaktadır. Çelik subvansiyon sözleģmesi, dünya genelinde talep artıģı, ABD nin korunma önlemlerini kaldırması, ĠSDEMĠR in yassı ürün üretimine dönüģtürülmesi projesi, sektörün fırsatları, girdi maliyetlerinin yükselmesi, mamul fiyatlarındaki dalgalanmalar ve BDT ve özelikle Çin, Hindistan çelik endüstrilerinde yeniden yapılandırma faaliyetleri,çevre Ģartlarının hassaslaģması ve Kyoto Protokolü uyumuna yönelik baskıların artması, AB üyeliği sürecinde sektörü bekleyen yaptırımlar, hammadde fiyatlarındaki rekor artıģlar ve fiyat belirsizliği dünya genelinde kurulu kapasite fazlası ise tehditlerdir. Sayfa 7/43
2.SEKTÖRÜN TANIMI Demir çelik sektörü, esas itibarıyla demir cevherinin yüksek fırınlarda veya hurdaların ark ocaklarında eritilmesiyle elde edilen slab ve kütüğün değiģik iģlemlerden geçirilerek istenilen kimyasal ve fiziksel özelliklere sahip mamüller üreten bir sektördür.baģta inģaat, otomotiv, beyaz eģya ve demiryolu olmak üzere sektörün tüm mamul eģya üretimine doğrudan katkısı bulunmaktadır. Demir Çelik Sektörü kapsamında yer alan ürünler aģağıdaki Ģekilde sınıflandırılmaktadır: - Hammadde ve Yarı Mamul:Pik Demir, Kütük Demir - Uzun Hadde Mamulleri:Demir Çelik Çubuk,Demir Çelik Profil,FilmaĢin,Tel,Çivi -Yassı Hadde Mamulleri:Sıcak HaddelenmiĢ Yassı Ürünler,Soğuk HaddelenmiĢ Yassı Ürünler,KaplanmıĢ Yassı Ürünler -Demir Çelikten Mamul EĢya:Boru,Boru Bağlantı Parçaları,ĠnĢaat Aksamı,Dövme Taslak,Döküm Mamul,Demet,Tel ve Halat,Zincir,Radyatör,Hurda 2.1.Sektörün Dünyadaki Durumu Uygulama alanlarını ve üretim teknolojisini geliģtirerek kendisini sürekli yenileyen demir-çelik endüstrisi, bugün globalleģen yeni dünya düzenine damgasını vuran en güçlü sektörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Günümüzde, çelik endüstrisinin dünya çapında köklü bir değiģikliğe sahne olduğuna Ģahit olunmaktadır: - Üretim, Doğu ve Güneydoğu Asyadaki geliģmekte olan ülkelerde geniģlerken, sanayileģmiģ ülkelerde daralmaktadır. - Mülkiyet, kamudan özel teģebbüse kayarken, karlılığa büyük özen gösterilmektedir. - Pazar daha global ve daha rekabetçi bir konuma ulaģmaktadır. - Dünyanın önde gelen entegre çelik üreticileri kendi içlerinde küçük Ģirketlere ayrılarak; yassı, uzun, teneke, paslanmaz vb, ürünlerde, pazar paylarına göre ihtisaslaģmakta, bu yapılanma, Ģirketlerin globalleģme çabalarına büyük esneklik sağlamaktadır. - Endüstride, ulusal sınırların önemi gittikçe azalmakta, Ģirket evlilikleri ve ortaklıklar yaygınlaģarak yeni bir boyut kazanmaktadır. - Ġleri teknolojilerin, yeni ülkelere ve üreticilere transferi gittikçe kolaylaģmaktadır. Sayfa 8/43
2.1.1. DıĢ Üretimdeki GeliĢmeler 2.1.1.1. Dünya Çelik Üretimi Dünya ham çelik üretimi devamlı bir artıģ trendi sergilemektedir. Ham çelik üretimi tablosunda incelenen 1970-2007 döneminde dünya ham çelik üretiminde sadece 1990-1995 arasında yıllık ortalama %0,5 azalıģ yaģanmıģ, özellikle 1995 sonrasında ciddi bir artıģ trendine girilerek 2000-2005 yılları arasında yıllık ortalama %6,1 artıģ göstermiģtir. 2007 yılında ise bir önceki yıla göre %7,8 oranında artıģ gerçekleģmiģtir. Tablo 2.1.Ham Çelik Üretimi Yıl Dünya Üretimi (Milyon ton) 1970 595 1975 644 1980 717 1985 721 1990 775 1995 756 2000 848 2001 850 2002 904 2003 970 2004 1069 2005 1142 2006 1245 2007 1343 Kaynak:International Iron and Steel Institute (www.worldsteel.org) Sayfa 9/43
2006 yılında 206,8 Milyon tonluk çelik üretimi gerçekleģtiren AB ülkeleri (25 ülkedünyadaki üretimin %16 sı), 2007 yılında üretimini dünya üretim artıģının altında sadece %1,7 artırarak 210,3 Milyon tona çıkarmıģtır. Tablo 2.2.Yıllık Ortalama DeğiĢim Dönemler DeğiĢim 1970-75 % 1,6 1975-80 % 2,2 1980-85 % 0,1 1985-90 % 1,4 1990-95 -% 0,5 1995-00 % 2,6 2000-05 % 6,1 2005-07 %8,8 Kaynak:International Iron and Steel Institute (www.worldsteel.org) 2.1.1.2. BaĢlıca Çelik Üreticisi Ülkeler Dünya ham çelik üretiminde ilk üç sırayı Çin Halk Cumhuriyeti, Japonya ve Amerika BirleĢik Devletleri almaktadır. Türkiye ise 2007 yılında 25,8 milyon metrik ton üretimiyle dünyanın en büyük ham çelik üreticileri arasında 11 inci sırada yer almıģtır. Üretim hacmi itibarıyla ilk onbeģ ülkenin üretimi 2007 yılında dünya üretiminin %85 ini oluģturmaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti %36,4 lük payı ile en büyük üretici olma özeliği yanında, gösterdiği %15,7 lik üretim artıģıyla da dikkat çekmektedir. Türkiye, dünya ham çelik üretiminin yaklaģık %2 lik bölümünü gerçekleģtirmekte olup, 2007 yılında ilk 15 ülke içersinde Çin den sonra en büyük üretim artıģı gerçekleģtiren ülke olmuģtur. Sayfa 10/43
Tablo 2.3: BaĢlıca Çelik Üreticisi Ülkeler Sıra No Ülkeler Üretim (Milyon ton Ham Çelik) 2007 2006 DeğiĢim (%) 1 Çin 489,0 422,7 15,7 2 Japonya 120,2 116,2 3,4 3 ABD 97,2 98,6-1,4 4 Rusya 72,2 70,8 2,0 5 hindistan 53,1 49,5 7,3 6 Güney Kore 51,4 48,5 6,0 7 Almanya 48,5 47,2 2,8 8 Ukrayna 42,8 40,9 4,7 9 Brezilya 33,8 30,9 9,3 10 Ġtalya 32,0 31,6 1,2 11 Türkiye 25,8 23,2 10,5 12 Tayvan,Çin 20,5 20,0 2,3 13 Fransa 19,3 19,9-3,0 14 Ġspanya 19,1 18,4 3,6 15 Meksika 16,3 16,7 2,4 AB(25) 210,3 206,8 1,7 Toplam 1.343,5 1.245 7,8 Ġlk 15 Ülke Toplam Üretimi 1.141,6 1.054,7 8,2 Ġlk 15 Ülke Üretimi/Dünya Üretimi % 84,9 % 84,7 Kaynak:International Iron and Steel Institute (www.worldsteel.org) Dünya ham çelik üretim ve tüketiminin 2006 yılındaki coğrafi dağılımı incelendiğinde; Çin in %34 ile üretimde liderlik yaptığı ve %30,9 tüketim payı ile dünya çelik üretiminin neredeyse üçte birini tek baģına tükettiği görülmektedir. AB (25), NAFTA ve Diğer Asya üretim ve tüketimde Çin i takip etmektedir. Sayfa 11/43
Tablo 2.4: Dünya Çelik Üretim ve Tüketimi 2007 Üretim % (Ham Çelik) Avrupa Birliği (25) 15,9 17,1 Diğer Avrupa 2,9 3 Çin 34 30,9 Japonya 9,3 6,7 Diğer Asya 10,5 14 NAFTA 10,5 14,5 Diğer Amerika 3,7 3,4 Eski SSCB 9,6 4,7 Diğerleri (*) 3,4 5,7 Toplam 100 100 (*)Afrika, Avusturalya, Yeni Zelanda ve Ortadoğu. Kaynak:International Iron and Steel Institute (www.worldsteel.org) Tüketim % (Ham Çelik KarĢılığı) Çin in 2002 yılında dünya üretiminin %20,1 ini tüketimin ise%25 ini gerçekleģtirirken baģka bir deyiģle net tüketici iken 2006 yılında net üretici konumuna gelmiģtir.avrupa Birliği ise tam tersi bir trend izlemiģtir. 2.1.1.3. BaĢlıca Çelik Üreticisi Firmalar Dünyanın baģlıca çelik üreticisi firmaları; 2006 yılı üretim rakamları ve dünya toplam üretimindeki payları itibarıyla aģağıdaki tabloda gösterilmiģtir. En büyük üretici olan Arcelor firmasının dünya üretimi içerisindeki payı Ģirket birleģmeleri yoluyla %9,41 e (2002 yılında bu oran %4,9) ulaģmıģtır. Ġlk 20 firmanın üretimi dünya üretiminin %38,7 sini oluģturmaktadır. Dünya'nın en büyük 5 çelik tesisinin dünya üretiminin yalnızca %18,8'ini elinde bulundurmasına karģılık, en büyük 5 demir cevheri üreticisinde bu oran %90 civarında bulunmaktadır. Çelik endüstrisindeki bu bölünmüģlük, çelik tesisleri üzerinde rekabet açısından inanılmaz bir Ģekilde baskı yapmakta ve maliyet yapısı bu Sayfa 12/43
baskıları iyice arttırmaktadır. Ancak, 2006 yılında da bu bölünmüģlük küresel Ģirket birleģmeleri ile ortadan kalkmaktadır. Nitekim Krupp ile Thyssen firmalarının birleģmesi ile oluģan Thyssen Krupp HKM nin %50 sini almıģtır. Mital Steel ile Arcelor da birleģerek Arcelor Mittal Ģirketini oluģturmuģtur. Öte yandan, Erdemir Grubu da dünya üretiminin %0,4 ünü gerçekleģtirerek dünyanın en büyük 57 nci üreticisi (2002 yılında %0,5 ile 48 inci sırada idi) olmuģtur. Tablo 2.5: BaĢlıca Çelik Üreticisi Firmalar Sıra No Firma Üretim (Milyon ton ham çelik) 2006 Pay 1 Arcelor Mittal 117,2 9,41% 2 Nippon Steel 32,7 2,63% 3 JFE 32 2,57% 4 POSCO 30,1 2,42% 5 Bao Steel 22,5 1,81% 6 US Steel 21,2 1,70% 7 Nucor 20,3 1,63% 8 Tangshan 19,1 1,53% 9 Corus Group 18,3 1,47% 10 Riva Group 18,2 1,46% 11 Severstal 17,5 1,41% 12 ThyssenKrupp 16,8 1,35% 13 Evraz Group 16,1 1,29% 14 Gerdau 15,6 1,25% 15 Anshan 15,3 1,23% 16 Jiangsu Shagang Group 14,6 1,17% 17 Wuhan 13,8 1,11% 18 Sumitomo 13,6 1,09% 19 SAIL 13,5 1,08% 20 Techint 12,8 1,03%.... 57 Erdemir Grubu 5,5,0,0 %0,4 Ġlk 20 firma Toplam Üretimi 481,2 38,7% Dünya Üretimi 1.245 100% Kaynak: International Iron and Steel Instıtute (www.worldsteel.org) Sayfa 13/43
2.1.2. DıĢ Ticaretteki GeliĢmeler 2.1.2.1. Dünya Çelik Ticareti Global çelik talebinin artması, üretimi ve dıģ ticareti de aynı doğrultuda artırmaktadır. Dünya çelik mamülleri üretimi 1990 yılında 654 milyon metrik tondan 2000 yılında 750,8 milyon metrik tona çıkarken, ihracat da aynı dönemde 171 milyon metrik tondan 307,3 milyon metrik tona ulaģmıģtır. Bu dönemde ihracat artıģı üretim artıģının üzerinde gerçekleģmiģ; ihracat/üretim oranı %26,2 den %40,9 a yükselmiģtir. Ancak, bahse konu trendin 2000 yılından itibaren Çin in artan iç tüketimi nedeniyle tersine dönmüģ olduğu görülmektedir. Nitekim 2005 yılında bu oran %35 lere kadar gerilemiģtir. Tablo 2.6: Dünya Çelik Üretim ve Ġhracatının GeliĢimi (Çelik Mamulü-Milyon ton) Yıl Üretim Ġhracat Ġhracat /Üretim 1990 654 171,0 % 26,2 1995 658,7 246,6 % 37,4 1996 660,1 245,1 % 37,1 1997 701,5 267,9 % 38,2 1998 685,2 268,7 % 39,2 1999 697,0 280,8 % 40,3 2000 750,8 307,3 % 40,9 2001 753,5 300,8 % 39,9 2002 803,3 313,5 % 39 2003 862,9 332,9 % 38,6 2004 1016,4 368,9 % 36,3 2005 1058,5 364,8 % 34,6 Kaynak:International Iron and Steel Institute (www.worldsteel.org) Dünya çelik ticareti coğrafi dağılım açısından analiz edildiğinde; 2005 yılında dünya çelik ihracat ve ithalatının 364,8 milyon metrik ton olarak gerçekleģtiği, bunun %37 sinin Avrupa Birliği (25) tarafından gerçekleģtirildiği, ancak, AB dıģ ticaretinin yaklaģık ¾ ünün bölge içi ticaret olduğu, bölge dıģı ihracat dikkate alındığında 54,1 milyon metrik ton ile eski Sovyetler Birliği nin ve bölge dıģı ithalatta ise 67,2 milyon metrik ton ile Diğer Asya nın birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Diğer taraftan, eski Sovyetler Birliği (51,8) ve Japonya (26,8) en önemli net ihracatçı bölgeler olarak karģımıza çıkarken, Sayfa 14/43
Diğer Asya (-43,5) ve Kuzey Amerika (-27,1) Ülkeleri net ithalatçı konumundadırlar. 2.1.2.2. BaĢlıca Çelik Ġhracatçısı ve Ġthalatçısı ülkeler Dünya çelik ihracatında; Japonya 2005 yılı dünya ihracatının (364,8 milyon metrik ton) yaklaģık %9 una karģılık gelen 32 milyon metrik tonluk ihracatıyla birinci sırada yer almakta, onu Rusya, Çin, Ukrayna ve Almanya takip etmekte, Türkiye ise 12,3 milyon metrik tonluk ihracatıyla 11 inci sırada bulunmaktadır (2002 yılında 10,6 milyon metrik tonluk ihracatıyla Türkiye 9 uncu sırada idi). Ġthalatta ise ABD 30,2 milyon metrik tonla birinci sırada bulunurken, Çin 27,3 milyon metrik tonla hemen peģinden gelmekte, bu ülkeleri Almanya, Güney Kore, Ġtalya ve Fransa takip etmekte, 10,2 milyon metrik tonluk ithalatıyla Türkiye 11 inci sırada yer almaktadır (2002 yılında 5,5 milyon metrik tonluk ithalatıyla Türkiye 15 inci sırada idi). Net ihracatçı ve ithalatçılar incelendiğinde; Japonya, Ukrayna ve Rusya nın 25 milyon metrik tonun üzerinde net ihracat gerçekleģtirerek ilk üçü oluģturdukları, Türkiye nin de 2 milyon metrik ton net ihracatıyla 13 üncü sırada bulunduğu (2002 yılında 5,1 milyon metrik ton net iharactıyla 6 ncı sırada idi) ve ABD nin 20,8 milyon metrik ton ile en büyük ve Tayland ın 10,4 milyon metrik ton ile ikinci sıradaki net ithalatçı olduğu, bu ülkeleri Ġran ve BirleĢik Arap Emirlikleri nin izlediği görülmektedir. Tablo 2.7: BaĢlıca Çelik Ġhracatçısı ve Ġthalatçısı Ülkeler (2005) Sıra No Ülke Ġhracat (milyon ton) Sıra No Sayfa 15/43 Ülke 1 Japonya 32,0 1 ABD 30,2 2 Rusya 30,9 2 Çin 27,3 3 Çin 27,4 3 Almanya 24,7 4 Ukrayna 27,3 4 Güney Kore 20,4 5 Almanya 26,0 5 Ġtalya 18,3 6 Belçika-Lüksemburg 21,6 6 Fransa 14,9 7 Fransa 17,6 7 Belçika-Lüksemburg 13,8 8 Güney Kore 16,1 8 Tayland 12,5 9 Ġtalya 14,4 9 Ġspanya 11,3 10 Brezilya 12,6 10 Tayvan,Çin 11,1 11 TÜRKĠYE 12,3 11 TÜRKĠYE 10,2 12 ABD 9,4 12 Kanada 9,9 Ġthalat (milyon ton)
13 Tayvan, Çin 9,2 13 Ġran 8,4 14 Ġngiltere 8,7 14 Ġngiltere 7,7 15 Hollanda 8,2 15 Hollanda 6,6 Kaynak:International Iron and Steel Instıtute (www.worldsteel.org) Tablo 2.8: BaĢlıca Çelik Ġhracatçısı ve Ġthalatçısı Ülkeler (2005) (Net ithalat / ihracat ) Sıra No Ülke Ġhracat (milyon ton) Sıra No Ülke 1 Japonya 26,8 1 ABD 20,8 2 Ukrayna 26,3 2 Tayland 10,4 3 Rusya 26,3 3 Ġran 6,9 4 Brezilya 11,8 4 BAE 5,4 5 Belçika-Lüksemburg 7,8 5 Ġspanya 4,6 6 Almanya 5,6 6 Vietnam 4,5 7 Güney Afrika Cum. 4,1 7 Endonezya 4,3 8 Avusturya 3,0 8 Kanada 3,9 9 Fransa 2,6 9 ĠHong Kong 3,9 10 Slovakya 2,5 10 Ġtalya 3,9 13 TÜRKĠYE 2,0 11 Kaynak:International Iron and Steel Instıtute (www.worldsteel.org) Ġthalat (milyon ton) 2.1.3. Fiyat Hareketleri Demir-çelik sektöründe fiyatlar ülke ve firma bazında değiģiklik göstermekle birlikte Türkiye deki demir-çelik ürünleri fiyatları tabloda verilmektedir. Sayfa 16/43
Tablo 2.9 : Uluslararası Demir Çelik Ürün Fiyatları (FOB $ / ton ) ( 28 Nisan 2008 ) ĠHRAÇ FĠYATLARI Türkiye BDT Çin ĠTHAL FIYATLARI Orta Doğu ÜRÜNLER (FOB)($/Ton) (Karadeniz) (FOB)($/Ton) CFR Nisan 2008 (FOB)($/Ton) Nisan 2008 ($/Ton) Nisan 2008 Pik Demir - - - - - AB CFR ($/Ton) Kütük 930-975 890-920 500-520 (23 Kasım) 990-1100 Nervürlü Demir 1020-1090 970-1000 710-720 (14 Ocak) 1070-1100 630-640 (19 Mart) Ticari Çubuk 630-640 (19 Mart) FilmaĢin (Mesh Kalitesinde) FilmaĢin (Çekme Kalitesinde) FilmaĢin (Rulo) 1060-1100 980-1000 700-720 (14 Ocak) Levha (3-10 mm) 730-780 (12 Mart) Levha üzeri) (10mm 850-950 (3 Mart) 1030-1080 730-780 (12 Mart) Profil Profil (300-600mm) Profil üzeri) (600mm Slab 780-810 Sıcak ÇekilmiĢ Sac/Rulo Soğuk ÇekilmiĢ Sac/Rulo Galvanizli Sac/Rulo 940-950 940-1000 (31 Mart) 1040-1050 1060-1100 (25 Mart) Kaynak: Metal Bulletin (28 Nisan 2008) 900-920 1000-1100 660-700 1050-1185 720-750 1000-1100 760-780 Sayfa 17/43
Tablo 2.10: Hurda Fiyatları ( FOB $ / ton ) Rotterdam Ġhracat ABD (Ġhracat) HMS1 610 550 HMS 1&2 (50:50 karıģık) 560 - KıyılmıĢ Hurda 615 555 Kaynak : Metal Bulletin ( 28 Nisan 2008 ) 2.1.3.1. Çelik Fiyatlarında YaĢanan GeliĢmeler Çin'de son bir yılda hem ülkede gerçekleģtirilen büyük yatırımlar ve dünyada 2008 yılına kadar devam eden demir-çelik talebi, dünya demir-çelik fiyatlarında muazzam artıģlara yol açmıģtır. Demir-çelik fiyatlarının yükselmesinin bir diğer nedeni de 2005 yılında dünya denizciliğinde uygulanmaya baģlanan iki yeni kuraldır. Birincisi; dünyada 2005 yılından itibaren önemli limanların 15 yaģın üzerinde gemileri almaması, ikincisi de, denizyolu taģımacılığında otoritelerin kendi karasularında çift cidarlı gemilerle taģımacılık yapılmasını istemeleridir. Bunun nedeni çift cidarlı gemilerin kaza durumunda çevre kirlenmesinin minimum düzeyde kalacak Ģekilde inģa edilmesidir. Bu geliģme, Çin tersanelerinde gemi inģasını patlatmıģtır. Çin'de tersaneler 3-4 yıllık sipariģle dolu olduğundan büyük miktarda demir-çelik ithalatı yapılmaktadır. Bu da fiyatları yükseltici etki yapmaktadır. Çin'de ve geliģmekte olan ülkelerde yapılan alt ve üst yapıya yönelik büyük yatırımlar sonucu devam eden demir-çelik talebi, diğer taraftan; 2008 yılında yaģanmakta olan likidite krizi ve dolara olan güvensizlik sonucunda, emtia fiyatlarında spekülatif artıģlar yaģanmaya devam etmektedir. Ayrıca, Çin in yıllık çelik üretiminin yüzde 2,9'una denk gelen 12,3 milyon ton ham çelik üretilen Sichuan'da yaģanan depremin etkisi ile yılbaģından bu yana yüzde 53 artan ve Londra Metal Borsası'nda tonu 1.000 dolara yükselen çelik fiyatının depremin ardından 1.150 dolara çıktığı dikkate alındığında demir çelik fiyatlarının yükseliģ trendine devam edeceği tahmin edilmektedir. Sayfa 18/43
2.1.4. Uluslararası Mevzuat Düzenlemeleri 2.1.4.1. Çelik Subvansiyon SözleĢmesi Dünyada son dönemde çelik sektörünün yaģadığı çeģitli sorunlar ve bunların dıģ ticaret yoluyla uluslararası piyasalardaki yansımaları, esas olarak ticari önlemler ve özellikle fazla kapasiteden kaynaklanan verimsiz ve aģırı üretimle iliģkilendirilmektedir. Bu çerçevede ABD'nin baģını çektiği bir grup geliģmiģ ülke, çelik sektörüne uygulanan Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) Ģekil verdiği çok taraflı ticaret sistemi kurallarının ve mevcut Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Önlemler AnlaĢması'nın çelik sektörü bakımından yeterince açık ve güçlü olmadığı, özellikle sübvansiyonlar ve devlet desteklerine iliģkin kuralların hükümetlerce korumacı amaçlarla uygulandığını ve böylece üretimde ve ticarette rekabetin bozulduğunu savunarak bu alanda bir çelik sübvansiyonları anlaģmasının yapılması yönünde giriģimlerde bulunmuģlardır. ABD konuyu öncelikle "Çok Taraflı Çelik AnlaĢması" olarak DTÖ gündemine taģıma gayretine girmiģ fakat aradığı desteği bulamamıģtır. Bunun üzerine konunun OECD platformunda, Çelik Komitesi bünyesinde Ģekillendirilmesi ve DTÖ platformuna bilahare taģınması gündeme gelmiģtir. Bu çerçevede, OECD BeĢinci Üst Düzey Çelik Toplantısında çelik sektörüne verilen sübvansiyonların sınırlandırılması ve kontrol altına alınması için OECD bünyesinde Disiplinler ÇalıĢma Grubunda bir çalıģma baģlatılması kararlaģtırılmıģtır. Çelik Sübvansiyonları AnlaĢması ile ilgili ülkemiz genel tutumu, halihazırda ülkemizde çelik sektörüne kaynak yetersizliği ve Türkiye-AKÇT Serbest Ticaret AnlaĢmasından kaynaklanan yükümlülüklerimiz nedeniyle sübvansiyon verilememesi, öte yandan uluslararası ortamda pek çok ülkenin çelik sektörüne ciddi Ģekilde sübvansiyon vermesi sonucu ülkemiz sektörünün uluslararası piyasalardaki rekabet gücünün olumsuz etkilendiği, dolayısıyla tercihimizin temel çelik ürünlerini içeren, istisnaları kısıtlı güçlü bir anlaģmadan yana olması gerektiği Ģeklindedir. OECD Çelik Komitesinin 63. Dönem Toplantısı ülke delegasyonlarının yanısıra özel sektör ve dernek temsilcilerinin katılımıyla 3-4 Aralık 2007 tarihlerinde Paris te gerçekleģtirilmiģtir. Sözkonusu toplantıya DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı ve Demir Çelik Üreticileri Derneği tarafından katılım sağlanmıģtır. Dünya çelik piyasasındaki son geliģmeler, Ar-Ge faaliyetleri, çevre konuları ve katılımcı Sayfa 19/43
ülkelerin temsilcileri tarafından gerçekleģtirilen ülkelerindeki çelik sektörüne iliģkin sunumlar çerçevesinde toplantıda demir çelik sektörüne iliģkin değerlendirmelerde bulunulmuģtur. Söz konusu toplantıda, özetle, çelik üretim kapasitesindeki global artıģın önümüzdeki dönemde de devam etmesinin beklendiği, özellikle bazı ülkelerde büyüyen altyapı ihtiyaçları nedeniyle çelik sektöründeki yatırımların teģvik edildiği, son yıllarda kaydedilen üretim artıģının ham madde fiyatlarını yükselttiği, üretimdeki büyüme hızı dikkate alındığında önümüzdeki dönemde hammadde açısından da sıkıntı yaģanabileceği, halihazırda ABD deki inģaat sektöründe gözlenen durgunluğun ne kadar süreceğine iliģkin belirsizlik nedeniyle dünya çelik sektörüne etkisinin de tahmin edilemediği ifade edilmiģtir. Ayrıca, çelik sektöründeki faaliyetlerin çevresel etkileriyle ilgili tartıģmaların giderek önem kazandığı ve bu bağlamda firma bazında gerçekleģtirilen Ar-Ge faaliyetleri ve bu alanda devlet tarafından sağlanan desteklerin yararı vurgulanmıģtır. 2.1.4.2. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu AnlaĢmasının Sona Ermesi Belçika, Fransa, Almanya, Ġtalya, Lüksemburg ve Hollanda arasında 18 Nisan 1951 de imzalanan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) AnlaĢması, 2002 yılında sona ermiģtir. AKÇT, katılan ülkelerin ortak iyilikleri için her ülkenin bir kısım egemenlik yetkilerini bir uluslar üstü örgütte toplamanın ve dolayısıyla bugünkü Avrupa Birliği nin ilk adımları olmuģtur. AKÇT AnlaĢması, kömür ve çelik üzerindeki tüm iç gümrük vergilerini kaldırmıģtır. AKÇT AnlaĢması nın sona ermesinden sonra kömür ve çelik konusunda Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi yetkilendirilmiģtir. AKÇT nin finansal varlıkları, AB üyesi ülkeler tarafından 2002 yılında hükümetler arası bir anlaģma olarak onaylanan AKÇT AnlaĢmasının Sona Ermesinin Finansal Sonuçları Hakkındaki Protokol ile Avrupa Konseyi tarafından 2000 yılında kurulan "Kömür ve Çelik AraĢtırma Fonu" kullanımına bırakılmıģtır. AKÇT net varlıklarının yıllık faiz gelirlerinin %73,8 i çelik araģtırmaları ve %26,2 si kömür araģtırmaları için kullandırılacaktır. Sayfa 20/43