1. BÖLÜM MÜHENDİSLİK ÇİZİMİNDE KULLANILAN ARAÇLAR ve GEREÇLER
MHN 113 Mühendislik Çizimi 2 1. Giriş Mühendislik çizimi (teknik resim), mühendisler arasındaki iletişimi en kolay ve en doğru şekilde sağlaması açısından büyük öneme sahip teknik bir alfabedir. Temelde doğrular ve eğrilerin çeşitli şekillerde bir araya gelmesiyle oluşan mühendislik çizimi (teknik resim), yapılması istenen bir yapının ve tasarımın kâğıt üzerinde tanımlanması sanatıdır. Mühendislik çizimi (teknik resim); tasarımdan üretime, pazarlamadan kullanıma kadar bir ürünün başından geçen her aşamada ilgili kişilere yol göstermektedir. Mühendislik çizimi (teknik resim), ürünün malzemesini, nasıl imal edileceğini, boyutlarını, toleranslarını, yüzey kalitesini, sertlik değerlerini, ısıl işlemini vb. tüm imalat yöntemlerini daha sonrasında ürünün montajını, taşınmasını ve hatta kullanımını belirli kurallar ve standartlar çerçevesinde anlatır. Daha önceleri çeşitli takımların (cetvel, T cetveli, pergel vs.) yardımıyla el ile çizilen mühendislik çizimleri (teknik resimler), gelişen teknolojiye ayak uydurmuş ve günümüzde büyük bir oranda bilgisayar ortamlarında çizilmektedir. 1.2. MÜHENDİSLİK ÇİZİMİNDE KULLANILAN ARAÇ ve GEREÇLER 1.2.1. Çizim Tablaları: Ahşaptan veya plastik maddeden yapılan dörtgen boyutlu çizim tablalarıdır. Ahşaptan olanların kenarından T cetveli kullanılır. Plastik olanlarda ise kendi cetveli bir yuva içinde kayar. 1.2.2. Çizim Masası: Ayakları üzerine oturan çizim yüzeyleridir. Büyük boyutludurlar. Bu masalarda kolay ve çabuk çizim yapılabilme imkânı vardır. Resim kâğıtlarımızı bağlayarak çizim yapabileceğimiz araçlardır. Resim masaları yüksekliği 80 cm, boyutları ise tam resim kâğıdı olarak isimlendirilen ve 100x70 ölçülerindeki resim kâğıtlarını bağlayarak çalışabileceğimiz 120x80 veya 130x80 ölçülerindedir. Masa tablası sabit veya hareketli olabileceği gibi sabit tablalar yatay veya açılı olabilir. Ayrıca üniversal resim masası denilen tablası dike yakın açıda olan resim masaları da vardır. Gelişmiş resim masalarında masanın her noktasına hareket etme özelliğinde çizim araçları vardır. 1.2.3. T Cetveli: Başlık ve gövde olmak üzere iki bölümden oluşan T şeklinde özel bir cetveldir. Başlık parçası tek veya çift olabilir. Çift başlıklı T cetvellerinde gövde
MHN 113 Mühendislik Çizimi 3 iki başlığın arasında kalacak şekilde bağlı olup başlık parçalarından biri gövdeye sabit olacak şekilde diğeri de hareket edecek özellikte bağlanmıştır. Tek başlıklı T cetvellerinde ise başlık sabittir. Başlık parçasına üstten bağlanmış olan gövde ise kullanılacak resim kâğıdına göre çeşitli boylarda olabilir. Ortalama boyları ise 65 70 cm dir. 1.2.4. Gönyeler: 30, 45, 60 ve 90 derece açılarda çizim yapmaya yarayan 45'lik (45 45 90 açılarında) ve 60'lık (30 60 90 açılarında) olmak üzere iki gönye vardır. Ağaç ve plastik yapılı bu gönyelerle T cetveli ile birlikte yan yana veya üst üste getirilerek söz konusu temel açıların dışında değişik açılarda çizim de yapılabilir. 1.2.5. İletkiler: İletkiler (açıölçerler) ise yarım daire şeklindeki yapıları ve açı bölmeleri ile 0 180 derece arasında herhangi bir açının belirlenmesinde kullanılırlar. 1.2.6. Pistole takımı: Pistole takımı adı verilen eğri cetveller ise değişik merkezli yay ve eğri çizimlerine yarayan özel şekilli cetvellerdir. 1.2.7. Ölçü cetvelleri: Ölçü almak ve kontrol etmek amaçları ile kullanılan 20 30 cm boyunda, milimetrik bölümlemeli resim araçlarıdır. Ancak üçgen gövde yapılı ve milimetrik bölümlemeleri ölçekli olarak yapılmış ve dubldesimetre adı verilen çeşitleri de vardır. Küçültme ölçekleri kullanılan dubldesimetrelerde ölçeklendirme 1/2, 1/5, 1/10, 1/20, 1/50 ve 1/100 oranlarında yapılmaktadır. 1.2.8. Resim kalemleri: Resim çiziminde kurşun kalem kullanılıp bu kalemler çizim için özel olarak isimlendirilmiş ve uçları çeşitli yumuşaklıkta olan kalemlerdir. Yumuşaklık değerleri H-HB ve B olarak belirlenmiş olup HB orta yumuşaklıktaki (sertlikteki) kalemlerdir. H kalemler sert kalemler olup H1, H2...H7 gibi değerlerde olurlar ve H değeri yükseldikçe daha da sertleşirler. Durum B kalemler için de aynı olup B kalemler yumuşak kalem olarak isimlendirilir. Değer B2, B3 diye ilerledikçe yumuşaklıkta giderek artar. Bu arada sert kalemler sertlik arttıkça silik belli belirsiz çizim yaparken yumuşak kalemlerde değer arttıkça daha koyu çizimler yapılır. Resim kalelerinin bir çeşidi de basmalı ve uçlu yapıdaki 0.5 0.7 0.9 gibi
MHN 113 Mühendislik Çizimi 4 kalınlıklarda olan özel resim kalemleridir. Bu kalemlerin en büyük özellikleri uçların belirli kalınlıkta olmaları sebebi ile aynı kalınlıkta çizim yapabilme özelliğidir. 1.2.9. Pergel takımı: Dairesel çizimlerin ve yay çizimlerinin yapıldığı, duyarlı ölçü alma ve taşıma işlemlerinin yapıldığı mafsallı, mafsalları hareket edebilen araçlardır. Kurşun kalem ile veya mürekkepli çizimler yapılabilir. Bazı eklentilerle çizilen daire veya yay çapı arttırılabilir. 1.2.10. Silgi (Temizleme) araçları: Silgi basit görülse de mühendislik çiziminde (teknik resimde) oldukça önemlidir. Çizim fazlalıklarının silinmesinde kullanılan silginin düzgün silmesi ve karalama yapmaması gerekir. Kalemtıraş ise kalemlerin açılmasında ve sivriltilmesinde kullanılır. Kalemtıraşın da kalem ucunu kırmayacak kalitede olması gerekir. 1.2.11. Rapido takımları: Rapido takımları mürekkepli çizim yapmak amacıyla geliştirilmiş resim kalemleridir. Uçları, 0.1 1.2 mm kalınlığında olup genellikle Aydınger kağıdına çizim yapmakta kullanılırlar. 1.2.12. Yazı ve rakam şablonları: Çizilen iş resimlerinde yazı ile ifade edilen yerlerde norm yazı ve rakam yazmada kullanılan özel cetvellerdir. 1.2.13. Resim kâğıtları: İş resimlerinin çizilmesinde kullanılan kullanım amacına göre değişik özelliklerde olan kâğıtlardır. 1.2.14. Fırça, raptiye ve bantlar: Fırçalar çizim esnasında silgi artıklarının yüzeyden temizlenmesine ve temizlenirken kâğıdın kirlenmemesi için kullanılan araçlardır. Raptiye ve bantlar ise resim kâğıtlarını masaya sabitlemeye yarayan gereçlerdir. 1.2.15. Aydınger kâğıdı: Rapido ile çizim yapmaya elverişli, saydam, kırılgan ve kazınabilir özellikte bir resim kâğıdıdır. Resim çoğaltmaya elverişlidir. Detay resimlerinde kullanılır. Piyasada genellikle 60 cm ve 90 cm. genişliğinde ve 50 metre uzunluğunda rulolar halinde bulunur. Katlandığında kat yerinden kırılır.
MHN 113 Mühendislik Çizimi 5 1.2.16. Ozalit kâğıdı: Aydınger kâğıdına çizilmiş detay resimlerini çoğaltmak amacı ile kullanılan özel resim kâğıtlarıdır. Işıktan bozulan bir yapıya sahiptir. Bu sebeple ışıktan koruyucu yalıtkan kâğıtlarla sarılarak korunur. 1.2.17. T cetveli ve gönyelerin kullanımı T cetvelleri resim masasının yan kenarına başlık parçası dayanarak yatay çizimlerin yapıldığı araçlardır. Gerekli durumlarda masanın ön kenarına dayanarak dikey çizimler de yapılabilir. Ancak asıl yeri masanın yan kenarıdır. Dikey ve açılı çizimlerde T cetvelinin gövdesine dayanan gönyeler yardımı ile yapılır. 1.2.18. Standart resim yaprağı(forması) ölçüleri: Resim yapraklarının ebatları TS 88 'e göre standart hale getirilmiştir. En büyük standart resim kâğıdının alanı 1 m 2 dir ve A0 olarak adlandırılır. Dikdörtgen şeklindeki A0 resim kâğıdının eni x, boyu ise y ile ifade edilirse; x.y= 1 m 2 dir. Resim kâğıdının eni ile boyu arasındaki oran ise, yani y= 2 x dir. Buna göre A0 resim kâğıdında x= 841 mm, y=1189 mm' dir.
MHN 113 Mühendislik Çizimi 6 1.2.19. Resim kâğıtlarının katlanması: A0, A1, A2 ve A3 formalarına çizilen resimlerin dosyalanarak saklanabilmesi için ebatlarının dosya büyüklüğüne düşürülmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu formalar A4 forması (210x297) esas alınarak katlanır. Katlama esnasında resmin sağ alt köşesinde bulunan başlığın (Antet) dosya açıldığında görülecek şekilde üste gelmesine dikkat edilmelidir. TS 88'e göre standart hale getirilen katlama şekilleri aşağıda gösterilmiştir.
MHN 113 Mühendislik Çizimi 7 A3 Yazı alanı 5 287 5 297 20 395 5 420 A Dizisi Formaları Kesilmiş kâğıt boyutu (mm) Çerçeve boyutu (mm) A0 841 x 1189 831 x 1164 A1 594 x 841 584 x 816 A2 420 x 594 410 x 569 A3 297 x 420 287 x 395 A4 210 x 297 190 x 287
MHN 113 Mühendislik Çizimi 8 Yazı Alanı (Antet) Çizim Çiz. No 1 Çizen Ölçek 1/1 MÜHENDİSLİK ÇİZİMİ ÇİZGİ ÇALIŞMASI KTÜ İNŞAAT MÜH. BÖL. Öğr. No Yarıyıl Y.Yıl Tarih 5 5 10 10 10 10 20 20 40 20 40 5 5 Çerçeve Kağıt kenarı