KUDUZ HASTALIĞI, EPİDEMİYOLOJİSİ VE ÜLKEMİZDEKİ DURUMU Dr. Orhan AYLAN <orhan@aylan.name.tr> Etlik Merkez VKAE ANKARA
Tarihçe Zoonoz olarak tanımlanan kuduz hastalığına ait ilk bilgilere, M.Ö. 23. asırda yaşamış Babil Hükümdarı Hamurabi'nin, çıkardığı kanunlarda rastlanılmaktadır
Tarihçe Sonra M.Ö. 5. asırda Democritus, M.Ö. 3. asırda Aristo ve M.O. 1. asırda Celcus hastalık hakkında bilgiler vermişlerdir
Tarihçe Etkenin filtrabl bir virus olduğu 1903 yılında ilk kez Rıfat Bey ve Remlinger tarafından ortaya konulmuştur.
Ülkemizde Kuduz 15. Yüzyıl: Türkiye de Köpek ve Yaban Hayatı kuduzu hakkında ilk detaylı bilgiler yazılmıştır 1886 yılında Prof. Dr. Zoeros Paşa, Dr. Miralay Hüseyin Remzi ve Veteriner kaymakam Hüsnü Bey Paris e giderek çalışmışlardır.
Köpek Kuduzu: Tüm Dünyada Genel Sorun >55,000 İnsan Kuduzu Vakaları
Kuduz Kuduz, bütün sıcak kanlı hayvanlar ve insanlarda şuur kaybı, huzursuzluk ve felçlerle kendini gösteren; bulaşıcı ve ölümcül bir hastalıktır
En çok hangi hayvanlarda görülür? Evcil Hayvanlar Kedi, köpek Sığır, koyun, keçi At, eşek vb. Yabani Hayvanlar Kurt Tilki Çakal Domuz Sansar Gelincik
Nasıl Bulaşır? Kaynak daima enfekte hayvandır Enfekte hayvan tarafından ısırılma ve tırmalanma Enfekte hayvanın salyasının kesik ve yaralara bulaşması
Virus Morfojik olarak virion ya da virus partikülleri mermi şeklinde bir yapıya sahip olup, ortalama 180 nm uzunluğunda ve 75 nm çapındadır. Her partikül bir lipid tabakası ile çevrili helikal bir nükleokapsid kapsar. Dış yüzey ince, sivri uzantılar ile kaplıdır. Bunlar 10 nm uzunlukta olup lipid tabakasının içinden köken alırlar.
Virus 12 kb'lik tek sarmallı, negatif polariteli kuduz virusu genomu, eşit sayıdaki monosistronik m-rna dan 5 adet proteini kodlamaktadır. Ribonükleoprotein diğer üç, internal proteinle ilişik genomik RNA içerir. Bu üç internal protein, transkriptaz (L), nükleoprotein (N) ve bir fosfoprotein (NS) RNA ile birlikte, aktif bir RNA kompleksi oluşturur ve böylece hem transkripsiyonu hem de replikasyonu kontrol ederler. Diğer yapısal proteinlerden Matriks proteini (M) virus zarının iç tarafında yer almaktadır. Glykoprotein (G), ise yüzey uzantılarını meydana getirir.
Rhabdovirus family lyssavirus genus genotypes 1. Rabies 2. Lagos-bat 3. Mokola 4. Duvenhage 5. European Bat Lyssvirus type (EBL1) 6. European Bat Lyssavirustype(EBL2) 7. Australian Bat Lyssavirus (ABL)
Lyssavirus Rezervuarları ve Coğrafi Dağılımı Lyssavirus Başlıca Rezervuarlar Coğrafi Dağılım Kuduz Köpek, Kedi, Tilki, Böcek Tüm Dünya Yiyen Yarasalar / Kan Emen Yarasalar Lagosbat Meyve yiyen yarasa Nijerya Mokola Böcek Yiyen Yarasalar ve Kemirgen Türler Kuzey Afrika Duvenhage Böcek Yiyen Yarasalar Afrika EBLV1 Eptesicus serotinus Kuzey Avrupa EBLV2 Myotis dasycneme Kuzey Doğu Avrupa ABL Meyve Yiyen Yarasa / Pteropus Türleri Avustralya
Kuduz viruslarının küresel farklılıkları Slayt is from Dr. N. Tordo
Kuduz viruslarının küresel farklılıkları Slayt is from Dr. N. Tordo
198 Avrupa Kuduz Virusu İzolatının Phylogenetik İlişkisi
Avrupa da, Kuduz Virusunun Genetik Varyantlarına Göre Dağılımı
KUDUZ VİRUSU (Rhabdo Virus) Eter, kloroform ve asit ph derecelerine dayanıklı. 56 C de 4-5 saatte. 70 C de 1-2 dakikada inaktive olur. Toprak yüzeyinde 0-8 C de 2 ay, Kuru toprakta 1m derinlikte 5 ay canlı kalır.
Hastalığın Kuluçka Süresi Kuduz virusunun organizmaya girdikten, hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına kadar geçen zaman, kuluçka süresi olarak adlandırılır. Bu süre yedi gün ile bir yıl arasında değişir. İnsanlarda Köpeklerde Kedilerde Sığırlarda 27 64 gün 20 60 gün 14 30 gün 30 60 gün
Hastalıkta Klinik Belirtiler Genel olarak tüm hayvanlarda, hastalık süresince üç devre gözlenir 1. Sakin Dönem : Hareket değişiklikleri ile kendini gösteren bir dönem olup, çok yavaş gelişir. Korkaklık ve sinirlilik en önemli belirtilerdir. Yabancı cisim yeme ve yutkunma zorluğu görülür. 2. Saldırgan Dönem : Huzursuzluk artar ve aşırı derecede hareketlilik görülür. Isırma arzusu vardır. Genellikle yavaş seyreden bu dönemde kudurma meydana gelir. 3. Felç dönemi : Ölümden çok kısa bir süre önce şekillenir. Alt çene felcinden dolayı hayvan yem ve su almakta güçlük çeker. 3-4 gün içinde ölüm oluşur.
HAYVAN TÜRLERİNE GÖRE 1991-2009 YILLARI ARASINDAKİ KUDUZ İNSİDANSI Hayvan Türü Sayı % Köpek 2655 65.5 Sığır 828 20.4 Kedi 140 3.5 Koyun & Keçi 152 3.7 Eşek ve At 63 1.7 Diğer Evcil Hayvanlar 8 0.2 Kurt 14 0.3 Tilki 153 3.7 Diğer Yabani Hayvanlar 40 1.0 Evcil Hayvanlar Toplam 3846 %95.0 Yabani Hayvanlar Top. 207 % 5.0 Toplam 4053 % 100
HAYVAN TÜRLERİNE GÖRE 1998-2009 YILLARI ARASINDAKİ KUDUZ İNSİDANSI 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 Evcil Hayvanlar 128 208 245 173 217 139 103 182 190 287 149 235 Köpekler 104 181 208 127 75 59 51 100 102 165 180 121 Yabani Hayvanlar - 1 9 15 32 8 32 11 20 20 45 19
İnsidans 2000-2009
İnsidans 2009 toplam 235 vaka
TÜRKİYE de KÖPEK KUDUZU
Türkiye de, köpek kuduzu görülmekte olup rastlantısal olarak yayılabilmektedir : -Diğer evcil hayvanlar (örn. kedi,çiftlik hayv.) -Yaban Hayatı(örn. çakal,tilki, kurt, vb.) -İnsan 2% 8% 13% cattle dog wildlife others 77% Data shown 1990 2000; source Rabies Bulletin Europe Slayt is from Dr. A. Vos
1990 2008 yılları arasında kuduz vakaları Kaynak: Rabies bulletin Europe dog rabies 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1988 1993 1998 2003 2008 Köpek kuduzu vakaları tüm Türkiye den rapor edilmiştir,bunlar çok açık şekilde bilinen noktalardır. Slayt is from Dr. A. Vos
1990 Köpek Kuduzu 2000 Açıkça göstermektedir ki Türkiye de köpek kuduzunu kontrol edebilmek mümkündür 2008 - Yıllar bazında incelendiğinde azalma dikkat çekmektedir - Orta Anadolu incelendiğinde yıllardır kuduzdan ari olduğu görülecektir. Source: Rabies Bulletin Europe Slayt is from Dr. A. Vos
2007 Tahmini Köpek Aşılama Kapsamı 2008 <5% 5-30% 30-70% >70% Kabul Edilebilir Aşılama Kapsamı Seviyesi(>70%) Yalnızca Bazı İllerde Görülmekte Slayt is from Dr. A. Vos
TÜRKİYE de YABAN HAYATI KUDUZU
Yaban Hayatı Kuduzu: 1990 1999 source: Rabies Bulletin Europe Fakat 1999 yılından itibaren bu durum değişti,ege bölgesinde köpeklerden tilkilere bulaşma olduğu ortaya konuldu Önceleri Türkiye de Yaban Hayatı Kuduzu tesadüfi ortaya çıkan ya da kendi içinde sınırlı sayıda vakalar şeklinde ortaya çıkmıştır. Slayt is from Dr. A. Vos
*Ege Bölgesinde Kuduz Vakaları 400 350 300 250 other fox 200 Tilki Kuduzu cattle dog 150 50 100 45 50 40 0 35 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 30 25 20 15 10 5 0 1998 1999 2000 2001 * Ege Bölgesi: Izmir, Manisa, Balikseir, Aydin, Kütahya, Mugla & Usak 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Slayt is from Dr. A. Vos
Ege Bölgesi, 1998 2003 - Köpek 1998 - Sığır - Tilki 1999 2000 - Köpek kuduzu, ağırlıklı olarak İzmir ve çevresinde görülmekte, - İlk tilki kuduzu 1999 yılında rapor edildi ve sayılar 2000 yılında arttı, bölge infekte olduktan sonra hastalık yayıldı, - Sığır kuduzu vakaları da artarak hastalık bu alanda yayıldı.
Ege Bölgesi, 1998 2003 - Köpek 2001 - Sığır - Tilki 2002 2003 - Tilki kuduzu kuzeye doğru yayılma yönünde, fakat 2001 yılındaki yayılma limitlerinde değil, - Bununla birlikte tilki kuduzu ve de sığır kuduzu hızlı bir şekilde güney ve güneydoğuya doğru yayılmakta.
Ege Bölgesi, 1998 2003 - Köpek 2004 - Sığır - Tilki 2005 2006 - Sığırlarda yapılan yoğun aşılama sonuçları, 2004 yılında gözle görülebilmektedir. - Bu bölge için tilki kuduzu endemik hale gelmiştir ve de doğuya doğru yayılmaktadır. 2007 Slayt is from Dr. A. Vos
*Ege Bölgesi Kuduz Vakaları Sığırların yoğun aşılanmasının etkileri 400 Tilkilerin yoğun oral yolla aşılanmasının etkileri? 350 300 250 other fox 200 cattle dog 150 100 50 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 * Ege Bölgesi: Izmir, Manisa, Balikseir, Aydin, Kütahya, Mugla & Usak Slayt is from Dr. A. Vos
Yaban Hayatı Kuduzu Yaban Hayatı Kuduzu: Geliştirilmiş İzleme Yarasa Kuduzu AB projesinden sonra bütün gayretler yarasa kuduzu çalışmaları yönünde olmuştur.türkiye de de bulunan yarasaların, bilinen ya da bilinmeyen kuduz virusları ile infekte olduğu sanılmaktadır? Slayt is from Dr. A. Vos
Yarasa Kuduzu ile İlgili Çalışma Yapılan Yerler Trabzon ve Gümüşhane Kırıkkale Balıkesir ( Edremit / Havran ) Adana Adana,Antakya,Mersin ve Antalya Balıkesir ( Edremit / Havran )
Salya ve Kan Örnekleri alınan bazı yarasa türleri Rhinolophus ferrumequinum Myotis blythii Miniopterus schrebersii Myotis emerginatus Myotis myotis Myotis cappaccinii, M. nattereri Rousettus aegyptiacus
Hastalığın Teşhisi
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI KUDUZ TEŞHİS MERKEZLERİ Ankara Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü İstanbul Pendik VKAE Adana VKAE Konya VKAE İzmir Bornova VKAE Elazığ VKAE Erzurum VKAE Samsun VKAE
TEŞHİS YÖNTEMLERİ Histopatoloji (Seller s, Giemsa, Mann) FAT Deneme Hayvanı İnokulasyonu Kuduz Doku Kültürü İnfeksiyon Test (RTCIT) ELISA (RREID) İmmunoperoksidaz RT-PCR Real Time PCR RFFIT(Seroloji), FAVN
FAT ( Pozitif )
http://ec.europa.eu/food/animal/liveanimals/pets/approval_en.htm
FAVN Test Sonuçları köpek < 0,5 IU 0,5-1 IU 1-2 IU 2-5 IU >5 IU 120 81 108 282 358 Toplam 949 1467 2006 kedi 41 26 39 90 322 518 köpek 84 96 118 299 565 1162 1873 2007 kedi 33 40 35 143 460 711 köpek 65 98 99 224 458 944 1608 2008 2009 kedi 21 38 43 126 436 664 köpek 71 73 70 171 399 784 (9 months) Toplam 1274 kedi 18 27 33 95 317 453 479 545 1430 3315 490 6222
Teşekkürler Dr. Orhan AYLAN <orhan@aylan.name.tr> Etlik Merkez VKAE ANKARA