BOSNA HERSEK ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ (AVM) HAKKINDA NOT Hukuki Düzenleme Ticaret Kanunu Bu kanun, ticaret ve ticari hizmetlerin yapılma şekli ve şartları, tüketicilerin korunması, rekabetin çarpıklaştırılması, denetim ve Bosna Hersek Federasyonu nda ticaret açısından önem arz eden konuları düzenler. Bu kanunun 9.maddesine dayanarak Ticaret ve Turizm Bakanlığı Ticaret Yapılan İşyerleri nde Asgari Teknik Donanım Yönetmeliği ni ve Değişiklikleri içeren Yönetmeliği yayımlamıştır. Ticaret Kanunu AVM leri de kapsamakta, AVM lere ilişkin ayrı bir kanun henüz bulunmamaktadır. Bosna Hersek deki belli başlı AVM ler ve süpermarketler aşağıdadır. SARAYBOSNA 1. BBI Alış Veriş Merkezi Projenin yatırımcısı BBI Real Estate d.o.o. Sarajevo şirketidir. Bu şirketin kurucuları ise Islamic Development Bank, Abu Dhabi Islamic Bank, Dubai Islamic Bank ve Bosna Bank International d.d. Sarajevo dur. Toplam yatırım sermayesi yaklaşık olarak 20.451.675 Euro. 2. Importanne centar Teloptica şirketi, sahibi yerli- Nedim Čaušević 3. "Robot Commerce" Sahibi yerli Selver Oruč 4. Mercator Hipermarket Slovenya kökenli market zinciri 5. Grand Centar 6. Merkur MIMS Grup Selimović Yerli 7. Alta Centar Triland Development (daha açılmadı) 8. Wisa Shopping Centar Yerli 1
9. Skenderija Sarajevo Kantonuna ait TUZLA 10. Mercator Centar Tuzla - Slovenya kökenli 11. Omega Centar Tuzla Yerli MOSTAR 12. Mercator Centar Mostar - Slovenya kökenli BANJA LUKA 14. Mercator Centar Banja Luka - Slovenya kökenli ZENICA 15. Dzananovic - Yerli 2
Londra merkezli araştırma şirketi olan Poseidon Group Research Sarajevo Perakende Piyasası na yönelik yaptığı araştırma raporundan derlenen özet bilgiler aşağıda yer almaktadır: Ana şehirler: Saraybosna : BH başkenti : 304.614 (şehir), 421.289 (etrafı) : 120 / Ort. Hipermarket kira fiyatı: 9 / Banja Luka : RS merkezi : 195.000 (şehir), 250.000 (kanton) : 100 / Ort. Hipermarket kira fiyatı: 8.5 / Tuzla : BH 3. en büyük şehri (Kuzey Doğu bölgesi) : 174.558 (şehir), 607.000 (kanton) : 90 / Ort. Hipermarket kira fiyatı: 8 / Mostar : Hersek bölgesinin merkezi (Güney bölgesi) : 64.300 (şehir), 224.796 (kanton) 3
: 70 / Ort. Hipermarket kira fiyatı: 7 / Saraybosna daki AVM lere Genel Bakış Saraybosna AVM Pozisyon Alan Açılış Not Skenderija Merkez 15.000 Wisa Stup 10.000 Mercator SC Novo 15.000 Sarajevo Robot Centre Dolac Malta 12.500 BBI Merkez 43.000 Importanne Marijin Dvor 15.000 Alta SC Marijin Dvor 23.000 Al-Shiddy Marijin Dvor 14.000 Airport SC Stup - 45.000 Airport Hecoprom Stup 25.000 Grand Centre Ilidža 13.000 1983 Sarajevo da ilk 2000 Savaştan sonra ilk 2000 Mercator 2007 2008 Konzum hipermarketi bulunmakta 2010 Konzum hipermarketi bulunmakta Nis.10 Açılışın 2010 da yapılması planlanmıştı 2012 105.000 lik alanın parçası 2012 TBC Kriz nedeniyle çalışmalar durduruldu 2008 Mercator 4
Emlakçılıkta GLA (gross leasable area) diye tabir edilen aylık giderlerin tamamının karşılandığı sadece kira ödenen yer anlamında şehirde 95.000 lik alan bulunmaktadır. Saraybosna da karşılama oranı 0.29 /kişi başı iken Zagreb te bu 1.35 /kişi başı dır. Bu gösterge pazarın daha emekleme döneminde olduğunun işaretidir. Ayrıca, toplamın %10 u geleneksel AVM ler içindedir ki bu %75 olan AB ortalamasına tezat teşkil etmekte, pazarın olgunlaşmadığını göstermektedir. Pazar hızlı bir şekilde gelişmekte ve yapım aşamasında olan 4 perakende/karma merkezin açılması planlanmaktadır. Önümüzdeki 3 yıl içinde bu merkezler tamamlanıp açıldığı takdirde 57.000 lik ek alana sahip olunucaktır (Alta 23.000, Al Shiddy 14.000, Airport Shopping Centre 45.000 ve Hecoprom 25.000 ). Bunlar gerçekleştiği takdirde Saraybosna da 2011 yılında bu alan 0.47 /kişi başı, Zagreb de ise 1.73 /kişi başı olacaktır. AVM leri yapan inşaat firmalarının genelde komşu ülkelerden ve bu pazarda deneyimi bulunan şirketlerinden olduğu gözlenmektedir. Örneğin, Importanne Sloven müteahhid ile Sırbistan ve Hırvatistan da etkin olan Macar Trigranit şirketi tarafından inşaa edilmiştir. Alta AVM Triland Development, Airport Merkezi IPD Innovation Park Development ve Al Shiddy Merkezi Saudi Arabistan dan Shiddy İnternational Group tarafından yapılmaktadır. Sloven merkezli Mercator süpermarketlerinin şehirde 3 ayrı satış yeri bulunmaktadır. Dolayısıyla, pazar kritik bir seviyeye varmakta, yabancı yatırımlar belirginleşmekte ve daha fazla yabancı yatırımcı gelmektedir. Pazarda mevcut perakendecilerin büyük bir kısmı yerlidir. Uluslararası markalardan Benetton, Replay, Gant, Lacoste, US Polo, Cacharel, Skinny, Navigare, Glenfield, Urban Republic, Miss Selfridge, Dorothy Perkins, Magma Home, Sweat Years, Tommy Hilfiger, Tom Tailor, Gas, Bata ve Dr.Martens bulunmakta, çoğunun franchise bazlı satış yaptığı düşünülmektedir. Alta Merkezi Zara, McDonalds ve H & M gibi uluslararası perakendecilerin pazara giriş yapacağını anons etmiş olmasına rağmen Nisan 2010 da açılışı ertelediği için resmi olarak bu haberleri doğrulanmamıştır. 5
Özet olarak; Saraybosna perakende piyasası gelişmelerini ve 2010 yılında büyük perakendecilerin pazara girişini 2 önemli faktör etkileyecektir. Tüketici taleplerini ve harcama gücünü doğrudan etkileyen dünya krizinin olumsuz etkilerinin yanısıra ülkedeki politik durum 2010/2011 döneminde pazardaki yabancı mevcudiyetini belirleyecektir. 6