Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16)

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) MÜKERRĐR SUÇLULUĞA SOSYOLOJĐK BAKIŞ Vehbi Kadri KAMER CTE Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Giriş Mukayeseli hukukta ceza adalet sisteminin amacı; toplumun korunması, suç işleyen kişilerin topluma kazandırılması ile yeniden suç işlenmesinin önlenmesi ve suç nedeniyle verilen zararın giderilmesi olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda; suç işleyen kişilerin tekrar suç işlemelerinin önlenmesi, bu kişilerin topluma kazandırılarak sorumluluk bilincine sahip bir kişi olarak hayatlarını sürdürmeleri önem taşımaktadır. Dünyada son yıllarda üzerinde çalışılan önemli konuların başında tekrar suç işleme olgusu gelmektedir. Bu konu üzerinde başta psikoloji ve sosyoloji olmak üzere birçok disiplin çalışmaktadır. Diğer bir ifade ile kişilerin ilk kez suç işlemesi veya tekrar suç işlemesi sadece hukuki bir konu olmayıp, psikoloji, sosyoloji ve diğer disiplinlerin üzerinde çalışması gereken ve birçok değişkene bağlı bir konudur. Toplumu başta ekonomik, sosyal ve güvenlik olmak üzere birçok yönden ilgilendiren bu konu üzerinde, uluslararası alanda çok sayıda çalışma yapılmış, zengin bir literatür oluşturulmuştur. Gerçekleştirilen araştırma sonuçlarına göre; suç işleyen kişinin tekrar suç işlenmesinin önlenmesi, uzun çalışma süresini ve çok kurumlu yaklaşımı gerektiren bir süreç olduğu anlaşılmıştır. Diğer bir ifade ile; ilk kez suç işleyen kişinin, sadece belirli bir dönem ceza infaz kurumunda kalması mükerrer suçluluğu önlememektedir. Yine yapılan araştırmalarda hapis cezasının süresinin uzunluğunun mükerrer suçluluğu önlediği konusunda doğrudan bir veri bulunamamıştır. Ancak uygun etkili bir risk ve ihtiyaç değerlendirmesi sonucu, eğitim ve iyileştirme programlarının uygulanması ve ceza infaz kurumundan salıverildikten sonra gerçekleştirilecek destek çalışmaları ile mükerrer suçluluk önlenebileceği belirlenmiştir. Bu makalede mükerrer suçluluk; Đngiltere, Avustralya ve Amerika Birleşik Devletlerindeki araştırmalar incelendikten sonra, ceza hukuku, infaz hukuku ve sosyolojik açıdan değerlendirilecektir. 1

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış I. Đngiltere de mükerrer suçluluk Đngiltere de yapılan bir araştırmada; 1997 yılında ceza infaz kurumlarından salıverilen hükümlülerin %58 inin iki yıl içinde işledikleri suç nedeniyle mahkum oldukları belirlenmiştir. Haklarında mahkumiyet kararı verilen kişilerden %36 sı ceza infaz kurumana geri gönderilmiştir. Aynı süre içinde ceza infaz kurumundan salıverilen 18 20 yaş grubu arası gençlerin %72 si işledikleri suç nedeniyle mahkum oldukları belirlenmiştir. Haklarında mahkumiyet kararı verilen gençlerin de % 47 si ceza infaz kurumana geri gönderilmiştir. (1) Bu Ülke de, 1980 yıllarda gerileyen yeniden suç işleme oranı 1990 lı yıllarda tekrar artmaya başlamıştır. Son yıllarda bu oranın yüksek olduğu görülmektedir. Yeniden suç işleme oranının yüksek olmasının çok çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kısa süreli hapis cezasına hükümlülere (2) ceza infaz kurumundan salıverildikten sonra yeterli desteğin verilememesidir. Diğer bir neden; sosyal dışlanmışlık olarak ifade edilen, çocuk yoksulluğu, uyuşturucu ve uyarıcı madde kullanımı, eğitimi yarıda bırakma oranlarındaki artıştır. (3) Yukarıda açıklanan rakamlar, yeniden suç işleme olgusunun kamu güvenliği için büyük bir problem oluşturduğunu göstermektedir. Bu kapsamda; ceza infaz kurumundan salıverilen bir hükümlünün, iki yıl içinde işlediği üç ayrı suçtan mahkum olduğu anlaşılmaktadır. Bu sayı, mükerrer suçluların yılda bir milyon suç işlediğini ve bununda toplam kayıtlara geçen suçun %18 ini oluşturduğu ifade etmektedir. Ancak ceza infaz kurumlarından salıverilen hükümlülerin kayıtlara geçmeyen kaç suç işlediği bilinememektedir. (4) Yeniden suç işlemenin maliyeti bütün ayrıntıları ile ölçülememektedir. Ancak bu maliyetin, uzun dönemde toplum için ağır olacağı tahmin edilmektedir. Bu kapsamda, suç işlenmesinin mağdurların ve mağdur aileleri üzerindeki etkisi son derece önemlidir. Mağdur, yeniden suç işlenmesi sonucu tekrar mağdur olabilmektedir. Başka bir yönden bu konuya (1) The Social Exclusion Unit, Reducing Re-Offending by Ex-Prisoners Report, s. 5, http://www.thelearningjourney.co.uk/file.2007-10-01.1714894439/file_view, (Erişim Tarihi: 2 Aralık 2012). (2) Đngiltere Ceza Adalet Sisteminde, 12 aydan az süreli hapis cezalarına kısa süreli hapis cezası denilmektedir. (3) agr, s. 4. (4) agr, s. 5. 2

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) bakıldığında, yeniden suç işlemesi nedeniyle ceza infaz kurumuna alınan kişinin ailesi bakımından ağır maliyetler gerçekleşmektedir. (5) Mali açıdan yeniden suç işlemenin sonuçlarına bakıldığında, tablonun daha endişe verici olduğu görülmektedir. Ceza adalet sistemine yeniden suç işlenmesinin maliyetinin en az 11 milyar sterlin olduğu tahmin edilmektedir. Bir mükerrer hükümlünün ceza adalet sistemine maliyetinin 65.000 sterlin olduğu tahmin edilmektedir. Prolific offenders olarak ifade edilen çok sayıda suç işleyen mükerrer hükümlülerin maliyeti daha yüksek gerçekleşmektedir. Bir mükerrer suç için ağır ceza mahkemesinde yapılan yargılamanın maliyeti 30.500 sterlin olarak gerçekleşmektedir. Yine bir mükerrer hükümlünün ceza infaz kurumundaki yıllık maliyeti 37.500 sterlindir. (6) Đngiltere de yapılan kriminolojik ve sosyal araştırmalar sonucu yeniden suç işlenmeye neden olan dokuz etken belirlenmiştir. Bunlar; eğitim eksikliği, işsizlik, uyuşturucu madde ve alkol kötü kullanımı, akıl ve fiziki sağlıktaki sorunlar, davranış bozukluğu ve kendini kontrol edememe, hayat becerilerinin yetersiz olması, barınma yerinin bulunmaması, mali desteğin yeterli olamaması ve borcun bulunması ile aile bağlarındaki sorunlardır. (7) Yapılan araştırmalar sonucu Đngiltere de; bu nedenlerin ceza infaz kurumundan salıverilen hükümlülerin yeniden suç işlemelerinde büyük etkisi olduğunu belirlenmiştir. Örneğin; ceza infaz kurumunda salıverilen hükümlünün işinin olması üçte birden yarı oranına kadar, yine bu kişinin düzenli bir kalacak yerinin bulunması beşte bir oranında yeniden suç işleme riskini azalttığı tespit edilmiştir. (8) Đngiltere de çok sayıda hükümlü sosyal dışlanmışlık deneyimine sahiptir. Bu kapsamda; toplumun geneli ile karşılaştırıldığında, ceza infaz kurumundan salıverilen hükümlülerin algılama durumlarının onüç kat daha düşük bulundu, onüç kat daha fazla işsiz oldukları, on kat daha fazla eğitimlerini yarıda bıraktıkları, ikibuçuk kat daha fazla aile üyelerinden birinin bir suç nedeniyle mahkum olduğu, sekiz kat daha fazla genç yaşta baba olduğu ve onbeş kat daha fazla HIV virüsü taşıdığı anlaşılmaktadır. (9) (5) agr, s. 5. (6) agr, s. 5. (7) agr, s. 6. (8) agr, s. 6. (9) agr, s. 6. 3

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış Đngiltere de, hükümlülerin temel becerilerin çok düşük olduğu belirlenmiştir. Hükümlülerin; %80 inin yazma, %65 inin matematik, %50 sinin okuma becerisinin onbir yaşındaki çocuğun sahip olduğu becerilere eşit veya bundan düşük olduğu belirlenmiştir. Hükümlülerin, %60-70 inin ceza infaz kurumuna girmeden önce uyuşturucu madde kullandığı anlaşılmıştır. Erkek hükümlülerin %20 sinin, kadın hükümlülerin %37 sinin geçmişlerinde intihara teşebbüs ettiği tespit edilmiştir. 18 20 yaş grubu hükümlülerin duruma bakıldığında yukarıda açıklanan istatistiklerden daha olumsuz sayılarla karşılaşılmış ve yetişkin hükümlülere nazaran üç kat daha fazla rakamlar görülmüştür. (10) Bu Ülkede tamamlanan araştırmalar sonucu, hükümlülerin birçok açıdan farklı ihtiyaçlarının bulunduğunun belirlenmesine rağmen, bu kişilerin yardım ve destek almak amacıyla ilgili kurumlara ulaşamadıkları anlaşılmıştır. Hükümlülerin yarısının ceza infaz kurumuna girmeden önce aile hekimlerine ulaşamadıkları, %80 inin hiçbir zaman uyuşturucu tedavi merkezinden destek alamadığı belirlenmiştir. (11) Đngiltere de hapis cezası yeniden suç işlemeyi etkileyen bir faktör olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda; mahkemelerce hükümlüler hapis cezasının verilmesi nedeniyle; bu kişilerin üçte birinin barındıkları yeri kaybettiği, üçte ikisinin işten çıkarıldığı, beşte ikisinden fazlasının aile bağları ile ilişkilerinin koptuğu anlaşılmıştır. (12) II. Avustralya da mükerrer suçluluk Avustralya da; mükerrer suçluluk konusunda yapılan çok sayıda araştırmanın sonucunda, mükerrer suçluluğun nedenleri olarak; eğitim eksikliği, işsizlik, uyuşturucu bağımlılığı ve alkol kötüye kullanımı, akıl ve fiziksel rahatsızlık, davranış bozukluğu ve kendini kontrol edememe, zayıf sosyal ve iletişim becerileri, barınacak yerin bulunmaması, mali durumun yeterli olmaması, yoksulluk ile zayıf aile bağları olarak belirlenmiştir. (13) (10) agr, s. 6. (11) agr, s. 6. (12) Francis, T. Cullen; (2005), Twelve People Who saved Rehabilitation: How The Science of Criminology Made A Difference; The American Society of Criminology2004 Presidential Address, Criminology, s. 1 42, aktaran, Zahir Kızmaz; Cezaevi Müdavimleri Đnatçı Suçlular, (2006), Ankara, Orion Yayınevi, s. 314. (13) Talina Drabsch; (2006), Reducing the Risk of Recidivism, s. 15, http://www.parliament.nsw.gov.au/prod/parlment/publications.nsf/0/25246662bd3f6e 20CA25721F00126E2D/$File/FINAL%20&%20INDEX.pdf, (E.T: 2 Aralık 2012). 4

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) Bu Ülkedeki hükümlülerin %60 ının yeterli şekilde okuma ve matematik yeteneğine sahip olmadığı, % 60 ının on yıllık temel eğitimi tamamlayamadığı anlaşılmıştır. Yine hükümlülerin %44 ünün ceza infaz kurumuna girmeden önce sürekli işinin bulunmadığı ve zayıf mesleki becerilerinin olduğu belirlenmiştir. (14) 2001 yılına Sağlık Bakanlığı tarafından bu Ülkede gerçekleştirilen bir araştırmada ceza infaz kurumuna girmeden önceki on iki ay içinde; erkek hükümlülerin %29 unun, kadın hükümlülerin % 48 inin tehlikeli seviyede alkol kullandıkları belirlenmiştir. Yine erkek hükümlülerin %84 ünün, kadın hükümlülerin %80 inin eroin, anfetamin ve esrar gibi yasa dışı uyuşturucu madde kullandığı tespit edilmiştir. (15) Avustralya da hükümlülerin %60 ının suç işlerken uyuşturucu veya alkolün etkisi altında olduğu belirlenmiştir. Yine kadın hükümlülerin %37 sinin, erkek hükümlülerin %28 inin sağlık durumlarının bozuk olduğu anlaşılmıştır. (16) III. Amerika Birleşik Devletlerinde mükerrer suçluluk Amerika Birleşik Devletlerinin Tennessee Eyaletinde onbeş ceza infaz kurumunda 19.000 civarında hükümlü bulunmaktadır. 2004 2005 yılları arasında, 14.319 hükümlü eyalet ve yerel ceza infaz kurumlarından herhangi bir koşula bağlı olmadan, 3.536 sı koşul belirlenerek; 2005 2006 yılları arasında ise, 11.201 hükümlü eyalet ve yerel ceza infaz kurumlarından herhangi bir koşula bağlı olmadan, 2.963 ü koşul belirlenerek salıverilmiştir. (17) Ceza infaz kurumlarından salıverilen bu hükümlülerin %21 i, bir yıl içinde, %35 i iki yıl içinde ve %42 si üç yıl içinde işledikleri bir suç nedeniyle ceza infaz kurumuna geri dönmüştür. Bu kapsamda mükerrer suçluluk ceza infaz kurumundan salıverildikten sonra hükümlünün; koşullu salıverme kurallarını ihlal veya yeni bir suç işleme ya da hakim kararı ile ceza infaz kurumuna alınması ifade etmektedir. (18) Bu Ülkede yapılan başka bir araştırmada, 1994 yılında ceza infaz kurumlarından salıverilen hükümlülerin üç yıl içinde; (14) agr, s. 15. (15) agr, s. 16. (16) agr, s. 16. ( 17) Kristen, Bailey; The Causes of Recidivism in the Criminal Justice System and Why It Is Worth the Cost to Address Them, s. 1. (18) agr, s. 1. 5

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış a) %67.5 inin işledikleri bir başka suç nedeniyle yakalandıkları, b) %25.4 ünün işledikleri bir başka suç nedeniyle hapis cezası alarak ceza infaz kurumuna alındıkları, c) %46.9 unun işledikleri bir başka suç nedeniyle mahkemelerce haklarında mahkûmiyet kararı verildiği, d) %51.8 inin işledikleri bir başka suç nedeniyle aldıkları hapis cezası veya koşullu salıverme kurallarını ihlal etmeleri nedeniyle ceza infaz kurumuna girdikleri, anlaşılmıştır. (19) Ceza infaz kurumundan salıverilen hükümlüler arasında yeniden yakalanma oranları; gasp suçunu işleyenlerde %70.2, evden hırsızlık suçunu işleyenlerde %74.0, hırsızlık suçunu işleyenlerde %74.6, araç hırsızlığı suçunu işleyenlerde %78.8, hırsızlık malı bulundurmak ve satmak suçunu işleyenlerde %77.4, yasa dışı silah bulundurmak ve satmak suçunu işleyenlerde %70.2 olduğu anlaşılmıştır. Diğer yandan bu oranların; insan öldürme suçunu işleyenlerde %40.7, cinsel istismar suçunu işleyenlerde %46.0 olarak gerçekleşmiştir. (20) IV. Ceza hukuku açısından mükerrer suçluluk Ceza hukuku bakımından tekerrür; bir suçtan dolayı kesin surette mahkum olunduktan sonra yeniden suç işleyen kimsenin durumu olarak tanımlanabilir. (21) Başka bir tanıma göre tekerrür, bir suçtan dolayı kesin olarak mahkum olan bir kimsenin cezasını tamamen çektikten veya cezası yasal nedenlerle düştükten sonra, yasada belirlenen süre içerisinde tekrar suç işlemesi durumudur. (22) (19) Patrick A. Langan; David J. Levin; (2002), Recidivism of Prisoners Released in 1994, Bureau of Justice Statistics Special Report, s. 2. (20) agr, s. 2. (21) Cavallo; (1958), Pannain, 605, Santoro, Manuale Di Diritto Penale, I, Torino, s. 287, aktaran, Sulhi Dönmezer; Sahir Erman; (1986), Nazarî ve Tatbiki Ceza Hukuku, Đstanbul, Beta Basım Yayım Dağıtım, 10 Bası, Cilt 3, s. 163, aktaran, Vehbi Kadri Kamer; (2007), Denetimli Serbestlik Kararlarının Đnfazı, Ankara, Adalet Yayınevi, s. 479. (22) Ayhan Önder; (1992), Ceza Hukuku Dersleri, Đstanbul, s. 571, Ali Adnan Küçükbayrak; (2000), Açıklamalı ve Đçtihatlı Özel Ceza Yasaları, Ankara, s. 138.; Sedat Bakıcı; (1997), Olaydan Kesin Hükme Kadar Ceza Yargılaması ve Ceza Kanunu Genel Hükümler, Ankara, s. 749.; Haydar Erol; (2003), Türk Ceza Kanunu, Ankara, s. 250, aktaran, Özkan Gültekin; (2003), Türk Ceza Hukukunda Tekerrür Uygulaması, Makale, Adalet Dergisi, Temmuz, Yıl 94, Sayı 16. s. 169, aktaran, Kamer, s. 479. 6

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) Önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi hâlinde, tekerrür hükümleri uygulanmaktadır. Bunun için önceden işlenen suçtan dolayı verilen cezanın infaz edilmiş olması koşulu aranmamaktadır. Ancak tekerrüre ilişkin sürelerin işlemeye başlaması bakımından önceki cezanın infaz edilmiş olması gerekmektedir. (23) Önceden işlenen suçtan dolayı; a. Beş yıldan fazla süreyle hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren beş yıl, b. Beş yıl veya daha az süreli hapis ya da adlî para cezasına mahkûmiyet hâlinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl, içinde sonraki suç işlenmelidir. Cezanın infaz edildiği tarih, hak ederek salıverme tarihini (24) ifade etmektedir. 5237 sayılı Kanunun 58 inci maddesi gereğince kişinin mükerrir sayılması için, ilk hükmün kesinleşmesinden sonra ikinci suçun 01 Haziran 2005 tarihinden sonra işlenmesi yeterli olup, ilk suçun 01 Haziran 2005 tarihinden önce veya sonra işlenmesinin herhangi bir önemi bulunmamaktadır. (25) Aşağıda belirtilen suçlarda tekerrür hükümleri uygulanmamaktadır. (26) a) Kasıtlı suçlarla taksirli suçlar, b) Sırf askerî suçlarla diğer suçlar, (27) (23) Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 13.12.2011 tarihli ve E:2011/10-214, K:2011/270 sayılı kararında; Tekerrür hükümlerinin uygulanabilmesi için önceki hükmün kesinleşmesi ve ikinci suçun, ilk hükmün kesinleşmesinden sonra işlenmesi yeterli olup, ayrıca ilk hükmün infaz edilmiş olmasına gerek bulunmamaktadır. Ancak yasa koyucu, tekerrür hükümlerinin uygulanabilmesi için, önceki cezanın infaz edilmesi koşulunu aramadığı halde, infazdan sonra belirli bir sürenin geçmesi halinde tekerrür hükümlerinin uygulanmayacağını hüküm altına almıştır. Bu hükme göre, beş yıldan fazla süreyle hapis cezasına mahkûmiyet halinde cezanın infaz edildiği tarihten itibaren beş yıl, beş yıl veya daha az süreli hapis veya adli para cezasına mahkûmiyet halinde ise, cezanın infazı tarihinden itibaren üç yıl geçmekle tekerrür hükümleri uygulanamayacak, bu süreler cezanın infaz tarihinden itibaren işlemeye başlayacaktır. belirtilmiştir. (24) Hak ederek salıverme tarihi, hapis cezalarında mahkemece verilen sonuç hapis cezasını ifade etmektedir. (25) Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 13.12.2011 tarihli ve E:2011/10-214, K:2011/270 sayılı kararı. (26) Kamer, s. 480. 7

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış c) Kasten öldürme, kasten yaralama, yağma, dolandırıcılık, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ile parada veya kıymetli damgada sahtecilik suçları hariç olmak üzere; yabancı ülke mahkemelerinden verilen hükümler, d) Fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişilerin işlediği suçlar, (28) e) Disiplin hapsi ve tazyik hapsi kararları, dolayısıyla tekerrür hükümleri uygulanmamaktadır. Usul hukuku bakımından; iddianamede tekerrür hükümlülerinin uygulanması istememesine rağmen, adli sicil kaydının duruşmada okunması ve sanığın tekerrüre esas hükümlülüğü ile adli sicil kaydını kabul edilmesi halinde, sanık hakkında ek savunma verilmeden tekerrür hükümlüleri uygulanabilmektedir. (29) (27) Yargıtay Sekizinci Ceza Dairesinin 11 Kasım 2003 tarihli ve E:2002/12027, K:2003/5905 sayılı kararında; Tekerrüre esas alınan ilamın askeri suç olduğu ve Askeri Mahkemece verildiği anlaşıldığından, bu ilamın TCK nin 87/3 üncü madde ve fıkrası uyarınca tekerrüre esas alınamayacağı gözetilmeden, sanığın cezasında tekerrür nedeniyle artırım yapılmasının bozmayı gerektirdiği belirtilmiştir. (28) Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 20.03.2012 tarihli ve E:2011/3-344, K:2012/104 sayılı kararında; 5237 sayılı Kanunun 58 inci maddesinin dördüncü fıkrasında tekerrüre esas alınamayacak suçlar belirtildikten sonra, beşinci fıkrasında; Fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişilerin işlediği suçlar dolayısıyla tekerrür hükümleri nin uygulanamayacağı hükmüne yer verilmiştir. Bu fıkra hükmüne göre, failin, eylemini gerçekleştirildiği tarihte onsekiz yaşından küçük olması halinde, hakkında tekerrür hükümlerinin uygulanması olanaksızdır. Bu nedenle ister tekerrüre esas alınacak, isterse tekerrür uygulaması yapılacak hükme konu suçun, fail tarafından onsekiz yaşından önce işlenmiş olması halinde artık hakkında tekerrür hükümleri uygulanamayacaktır. belirtilmiştir. (29) Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 08.05.2012 tarihli ve E:2102/8-364, K:2012/180 sayılı kararında; Tekerrüre esas oluşturacak nitelikte hükümlülüğü bulunan sanık hakkında 5237 sayılı Kanunun 58 inci maddesinde düzenlenmiş olan ve güvenlik tedbirleri arasında sayılan tekerrür hükümlerinin uygulanmasını gerektiren durum ilk defa duruşmada ortaya çıkan bir hal değildir. Çünkü tekerrür hükümleri, önceden işlenen suçtan dolayı verilen hükmün kesinleşmesinden sonra yeni bir suçun işlenmesi halinde, diğer bir anlatımla yasada aranan diğer koşulların da varlığı halinde sanığın sabıkalı olması halinde uygulanmaktadır ki, sanık önceden işlediği bir suçtan dolayı hakkında bir mahkumiyet kararı verildiğini ve bu kararın kesinleştiğini, kısacası sabıkalı olduğunu bilmektedir. Nitekim, 25/04/2007 günlü duruşmada, nüfus kaydı ile birlikte adli sicil kaydı da okunan sanık, okunan belgelerinin doğru ve kendisine ait 8

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) V. Đnfaz hukuku açısından mükerrer suçluluk Mükerirlere verilen cezanın infazında iki ihtimal bulunmaktadır. Birincisi; hükümlünün hakkında ikinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlü koşullu salıverilmeden yararlanamamaktadır. Diğer bir ifade bu hükümlü, mahkemece verilen cezanın tamamını ceza infaz kurumunda geçirmektedir. (30) Đkincisi: hükümlü hakkında ilk kez tekerrür hükümleri uygulanmışsa infaz edilecek cezanın hesaplanmasında iki konuya dikkat etmek gerekmektedir. Bunlar; (31) 1. Tekerrür hâlinde işlenen suçtan dolayı mahkûm olunan; a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının otuzdokuz yılının, b) Müebbet hapis cezasının otuzüç yılının, c) Süreli hapis cezasının dörtte üçünün, ceza infaz kurumunda iyi hâlli olarak çekilmesi gerekmektedir. 2. Ayrıca tekerrür nedeniyle koşullu salıverme süresine eklenecek miktar, tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olmamaktadır. olduğunu belirtmiş, belge içeriklerinin doğru olmadığına ilişkin herhangi bir savunmada da bulunmamıştır. Dolayısıyla, adli sicil kaydı duruşmada okunmuş olup, tekerrüre esas hükümlülüğünü ve adli sicil kaydını kabul eden, içeriğine yönelik olarak herhangi bir itirazda bulunmayan ve temyiz dilekçesinde de hakkında tekerrür hükümlerinin uygulanmaması gerektiğine ilişkin bir açıklamada bulunmayan sanık, tekerrür hükümlerinin uygulanmasını gerektiren sabıkalılık halini önceden bildiğinden, bu durumun ilk defa duruşmada ortaya çıktığından söz etmek olanaklı değildir. Ancak, adli sicil kaydının sanığa okunup, diyeceklerinin sorulmaması halinde, adli sicil kaydında yer alan ve tekerrüre esas alınan ilamın kendisine ait olup olmadığı yönünde sanığa savunma hakkı verilmediğinden, bu durumda savunma hakkının sınırlandırılması nedeniyle yerel mahkeme hükmünün bozulması gerekebilecektir. Zira, sanığın adli sicil kaydında gözüken ve tekerrüre esas alınan mahkumiyet kararına konu olan suç, sanığın kimlik bilgilerini kullanan başka bir kişi tarafından işlenmiş olabilir ki, bu durumda sanığın hiç bilgisi olmaksızın tekerrüre esas nitelikte sabıka kaydı meydana gelmiş olacaktır. Diğer taraftan, tekerrür hükümlerinin uygulanmasını gerektiren sabıkalılık halini önceden bildiği anlaşılan sanığa ek savunma hakkı verilmesi halinde, savunmasında herhangi bir değişiklik olmayacağı gibi, mahkemece varılan sonuç da değişmeyecektir. (30) Kamer, s. 481. (31) age, s. 482. 9

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış Örnek: (32) Hükümlü işlediği birinci suçtan dolayı üç ay ceza aldığını ve bu cezanın infaz edildiğini kabul edelim. Hükümlü cezanın infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl içinde ikinci suçu işlediğini ve bu suç nedeniyle on yıl ceza aldığını varsayalım. Tekerrür nedeniyle ikinci suça eklenecek cezayı hesaplayalım. Yukarıda açıklamalar ışığında tekerrür nedeniyle ikinci suçun dörtte üçü olan 2736 günün infaz edilmesi gerekmektedir. Tekerrür hükümleri uygulanmasa idi on yılın üçte ikisi olan 2432 gün infaz edilecekti. Tekerrür hükümlerinin uygulanması ile uygulanmaması arasındaki fark 304 gün, ilk suç için verilen 90 günlük cezadan uzun olması nedeniyle, ikinci suçun dörtte üçü infaz edilmeyecek üçte ikisine doksan gün eklenerek infaz edilecektir. Hükümlünün toplam ceza infaz kurumunda gereken süre on yıl nedeniyle 2432 gün ve tekerrür nedeniyle 90 olmak üzere toplam 2522 gündür. Sonuç olarak bu hükümlü 2736 gün değil 2522 gün ceza infaz kurumunda geçirecektir. Örnek: (33) Yukarıda açıklanan örneğin tersini ele aldığımızda yani; ilk suç için verilen ve kesinleşen cezanın on yıl, ikinci suç için verilen ve kesinleşen cezanın üç ay olduğu düşündüğümüzde hükümlünün ceza infaz kurumunda geçirmesi gereken süre ikinci suçun dörtte üçü olan 66 gündür. Mahkeme kararında 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 58 inci maddesinin yedinci fıkrasında belirtildiği şekilde Mahkumiyet kararında hükümlü hakkında mükerrerlere özgü infaz rejiminin ve cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbirinin uygulanacağı belirtilmektedir. Đnfazı kısıtlar şekilde denetim süresi mahkeme kararında yer almamaktadır. (34) Đnfaz hukuku açısından ikinci kez mükerrer olan hükümlüler, açık ceza infaz kurumlarına gönderilememektedir. (35) VI. Sosyolojik açıdan mükerrer suçluluk Sosyolojik açıdan mükerrer suçluluk incelendiğinde üç ayrı teori karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; kriminal kariyer yaklaşımı, sosyal gelişim modeli ve yaşam seyri teorisidir. (36) (32) age, s. 482. (33) age, s. 482. (34) age, s. 483. ( 35) Vehbi Kadri Kamer; (2007), Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Đnfazı, Ankara, Adalet Yayınevi, s. 87. (36) Zahir Kızmaz; (2010), Cezaevine Girme Sıklıklarına Göre Suçlular: Karşılaştırmalı Bir Araştırma, e-journal of New World Sciences Academy, s. 576. 10

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) a) Kriminal kariyer yaklaşımında; suçun ortaya çıkmasında ve devam etmesinde etkili olan etkenlerin benzer olup olmadığı konusuna açıklık, getirmeye çalışılmış ve bu çalışmalar sonucu beş faktörün önemli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bunlar; (37) aa) Zeka seviyesinin gelişememesi, düşük okul başarısı, hiperaktiflikdüşüncesizce davranmak ve risk alma, anti-sosyal davranış sergileme, agresiflik ve kabadayılık gibi bireysel faktörler, bb) Ebeveynsel denetimin zayıflığı, sert ve acımasız bir disiplin ve çocuğa kötü muamelede bulunma, tutarsız bir disiplin anlayışı, ebeveynlerin soğuk davranmaları, çocuklarını ihmal etmeleri, ebeveynlerin çocukları ile olan ilişkilerinin düşük düzeyde veya yetersiz olması, ebeveynler arasında çatışmanın varlığı, parçalanan aile yapısı, ebeveynlerin ve suçlu kardeşlerin varlığı gibi aileye ait faktörler, cc) Yeterli gelire sahip olmama, istikrarlı bir işin olmayışı, konut durumuna ilişkin olumsuzluklar ve geniş aile yapısı gibi sosyo-ekonomik faktörler, dd) Okuldan kaçma, akademik başarısızlık ve okulun yüksek suçluluk oranına sahip olması gibi etkenleri okul faktörleridir. b) Sosyal gelişim modelinde; bireylerin anti-sosyal yapılarını, genelde sosyalleşme ve aile bağlılıkları etrafında çözümlemektedir. Bu yaklaşıma göre çocukların olumlu düzeyde sosyalleşmeleri ve aile bağlılıklarının oluşması; çocukların ebeveynleri ile olan etkileşim düzeyine, çocukların etkileşim ve katılım becerilerine, katılım ve etkileşimde algılanan fırsatlar ile katılımının pekişmesi koşullarına bağlı olarak gerçekleşmektedir. Suçluluk açısından ebeveynsel bağlılığın bu denli yüceltilmesi, çocukların hem okul deneyimlerini hem de kişisel inanç/değerlerini belirleyecek şekilde onların yaşam tarzları üzerinde etkili olması ile ilintili olarak görülmesi ile alakalıdır. Diğer bir ifade ile güçlü aile bağlılıklarının varlığı, çocuğun okulda başarılı olmasına ve bu başarının da çocuğun geleneksel değer ve normlara olan bağlılığının devam etmesine yol açacaktır. (38) c) Yaşam seyri teorisi, gerek çocukların gerekse yetişkinlerin suçlu yörüngelere nasıl dâhil olduklarını ve bu yörüngede ne kadar zaman kaldıklarını açıklamaya çalışan bir teoridir. Aynı şekilde söz konusu kuram, bireylerin suç yörüngesindeki suç işleme hızındaki artma, azalma ve sonlandırma (37) age, s. 575 576. (38) age, s. 576. 11

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış süreçlerini ve bunda etkili olan etkenleri açıklamaya çalışmaktadır. Bireylerin aile yapıları, sosyalleşme biçimleri, evlilik ve iş olanaklarına sahip olma gibi insanların yaşam süreçlerinde son derece önemli olan bazı dönüm noktalarından söz etmektedirler. (39) Değerlendirme Mukayeseli hukukta yeniden suç işlenmesinin önlenmesi konusunda gerçekleştirilen gerek teorik gerekse ampirik araştırmalar sonunda, yeniden suç işlenmesinin azaltılabileceği sonucuna varılmıştır. Anacak bilenen gerçeklik, suç işleyen kişinin yeniden suç işlemesinin önlenmesi amacıyla yapılan çalışmaların bazen kısa zaman içinde sonuçlanabileceği, bazen bu çalışmaların uzun zaman alabileceği, bazen ise istisnai olarak hükümlünün yaşam süresince devam edeceğidir. Yapılan araştırmalarda; yeniden suç işlenmeye etki eden faktörlerin yedi grupta toplanabileceği anlaşılmıştır. Bunlar; (40) a) Cinsiyet ve sosyo-ekonomik durum gibi demografik faktörler, b) Kişinin yasaları ihlal ettiği ilk yaş, ilk suçu işleme yaşı, önceki tutuklamaların sayısı, önceki suçların sayısı, işlediği suçun türü ve ilk tutuklamanın uzunluğu gibi suçlunun kriminal geçmişi ile ilgili faktörler, c) Fiziksel ve cinsel istismara maruz kalma, tek ebeveynli bir ortamda büyüme, evden kaçma sayısı, aileye ilişkin sorunların varlığı, boş zamanın etkili kullanılmaması ve suçlu akran grubunun varlığı gibi, aile ve sosyal faktörler, d) Eğitime ilişkin geçmiş, okula devam ve okul başarısı gibi eğitimsel faktörler, e) Standartlaşmış başarı skoru, sözel IQ skoru, performans IQ skoru ve tam ölçek IQ skorları gibi zihinsel ve başarı skorları, f) Uyuşturucu madde kullanmaya (substance use) ve maddeyi kötüye kullanmaya (substance abuse) ilişkin madde kullanma geçmişi, g) Psikopatlık ve intihara eğilimlilik gibi bazı şiddetli patolojik unsurların varlığı, davranış bozukluğuna ilişkin semptomların varlığı, stres ve anksiyete gibi şiddetli olmayan bazı patolojik eğilimler ve tedavi olmaya ilişkin geçmiş gibi klinik faktörlerdir. (39) age, s. 576. (40) Zahir Kızmaz; (2007), Mükerrer Suçlulukla Đlintili Değişkenler, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 2, Elazığ, s. 231. 12

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) Bu faktörleri ortadan kaldırmak üzere ülkeler birçok model geliştirmiştir. Örneğin Avustralya da, suça sürüklenen çocukların yeniden suç işlemelerini önlemek amacıyla altı ayrı program yürütülmektedir. Bu programlar; (41) a) Ceza infaz kurumundan salıverilen çocukların topluma kazandırılması amacıyla Salıverme Sonrası Destek Programı, b) Çocuklara güvenli ve sürekli barınma yeri sağlanması ve hayat becerilerini artırmak amacıyla Barınma Yeri Destek Programı, c) Çocukların temel eğitim ve mesleki eğitim almalarına yardımcı olmak amacıyla Mahalli Hükümlü Programı, d) Çocukların hayatlarını yönetebilmeleri ve madde kullanımından kurtulabilmesi amacıyla Alkol ve Diğer Uyuşturucu Programları, e) Çocukların meslek sahibi olabilmeleri amacıyla Meslek Edindirme Programı, f) Çocukların hukuk uzmanları tarafından ziyaret edilmeleri ile ilgili Çocukların Hukuk Uzmanları Tarafından Ziyaret Programı dır. Avustralya da uygulanan model dışında, Đngiltere de uygulanan başka bir modelde (42) ; a) Hükümlülere iyileştirme programlarının uygulanması ile, yeniden suç işlenme %14 oranında düşmüştür. Bu programların amacı; hükümlülerin düşüncelerini değiştirmek, davranışlarının kendilerine ve başkalarına olan etkileri hakkında farkındalılık oluşturmak, suç işlenmesine neden olan durumlardan kaçınmak için alternatif olumlu yöntemler öğretmektir. b) Alkol ve Uyuşturucu Bağımlılığından Kurtulma Projesi ile, bu projeyi tamamlayan hükümlülerin üçte ikisinin yeniden suç işleme oranları normal beklenenden %11 oranında düşük gerçekleştiği anlaşılmıştır. c) Norwich Ceza Đnfaz Kurumunda, bir vakıf (The Anglia Care Trust) ve ev sahipleri ile yürütülen bir çalışma kapsamında, hükümlülere ceza infaz kurumuna girmeden önce kiraladıkları evi nasıl muhafaza edecekleri ile kira sözleşmesini nasıl sona erdirecekleri konusunda danışmanlık hizmeti verilmiştir. Bu kapsamda, vakıf ve ev sahipleri hükümlülere, ceza infaz kurumun (41) Drabsch, s. 27. (42) Vehbi Kadri Kamer; (2011), Sesleniş Gazetesi, sayı 116, s. 14. 13

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış da bulundukları sırada veya salıverilme sonrasında mali konular ile borç yönetimi konusunda tavsiyelerde bulunmuşlardır. Bu çalışmalardan sonra; hükümlülerin %50 si ceza infaz kurumuna girmeden önceki kiraladıkları evin kira sözleşmesini devam ettirmiş, aynı zamanda bu hükümlüler hiç borçlanmamışlardır. Sadece hükümlülerin %5 inin ceza infaz kurumundan salıverildikten sonra gideceği yer belli olmamıştır. d) Belmarsh Kapalı Ceza Đnfaz Kurumunda, Psikolojik Sağlıktan Sorumlu Birim, Đngiltere Ulusal Sağlık Birimi aracılığı ile ruhsal rahatsızlıkları olan hükümlülerin sağlık kurumunda yatarak destek almalarını ya da ayakta tedavilerini sürdürmelerini sağlanmıştır. e) Hull Ceza Đnfaz Kurumunda, ceza infaz kurumu görevlileri yerel yetkililer ile iş birliği yaparak, hükümlülere salıverildikten sonra iş bulmalarına yardımcı olmuşlardır. Personel bu amaçla, hem ceza infaz kurumunda hem de ceza infaz kurumu dışında çalışmıştır. Bu personel, danışman gibi görev yaparak ceza infaz kurumundan salıverilen hükümlülere rehberlik yapmış, destek olmuş ve onları iş bulmaları konusunda cesaretlendirmiştir. f) Holme House Ceza Đnfaz Kurumunda, Hükümlü Pasaport Projesi uygulanmaya başlanmış, bu Proje ye iş bulma görevlileri dahil edilmiştir. Đş bulma görevlileri, bire bir hükümlüler ile görüşerek rehberlik yapmışlardır. Proje kapsamında ceza infaz kurumundan salıverilen hükümlülere pasaport isimli belge verilmekte, bu belgede iş bulma görevlilerine ulaşım ve alınacak randevunun detayları açıklanmaktadır. g) Ceza infaz kurumunda bulunan genç hükümlülere, forklift kullanma eğitimi verilmiştir. Bu kursa katılanlara, Ülke genelinde geçerli belge almaları sağlanmıştır. Yapılan araştırmada; Proje ye katılanların %70 nin salıverilmeden sonra iş bulduğu, sadece %6 sının yeniden suç işlediği belirlenmiştir. Bu Proje daha sonra, Doğalgaz Enstitüsünün alt yapı işleri için geliştirilmiştir. h) Leeds Ceza Đnfaz Kurumunda, Eğitim Bölümünce hükümlülere temel beceri eğitimi verilmiştir. Yılda altı bin civarında hükümlünün girip çıktığı bu kurumda, hükümlülerin ortalama kalış süresi 12 hafta olmasına rağmen bütün hükümlülere ceza infaz kurumunca hedeflenen eğitimlerin tamamı verilmiştir. Amerika Birleşik Devletlerinde yeniden suç işleme oranının düşürülmesi amacıyla ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlülerin ziyaret 14

Vehbi Kadri KAMER Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:45, (s.1/16) edilmelerinin desteklenmesi amacıyla bir program geliştirilmiştir. Bu programın sonuçlarına bakıldığında hükümlülerin topluma kazandırılmasında önemli etkileri olduğu belirlenmiştir. Diğer yandan bu programın; yeniden suç işleme riskini %13 oranında azalttığı ayrıca yükümlülük altında koşullu salıverme halinde gerçekleşebilecek teknik ihlalleri %25 oranında düşürdüğü belirlenmiştir. (43) ( 43) Minesseto Department of Corrections, (2011), The Effects Of Prison Visitation On Offender Recidıvism, s. 26. 15

Mükerrir Suçluluğa Sosyolojik Bakış K A Y N A K Ç A Kristen BAĐLEY; (2007), The Causes of Recidivism in the Criminal Justice System and Why It Is Worth the Cost to Address Them. Cavallo; (1958), Pannain, 605, Santoro, Manuale Di Diritto Penale, I, Torino, s. 287, aktaran, Sulhi Dönmezer; Sahir Erman; (1986), Nazarî ve Tatbiki Ceza Hukuku, Đstanbul, Beta Basım Yayım Dağıtım, 10 Bası, Cilt 3. Francis, T. Cullen; (2005), Twelve People Who saved Rehabilitation: How The Science of Criminology Made A Difference; The American Society of Criminology2004 Presidential Address, Criminology. Talina Drabsch; (2006), Reducing the Risk of Recidivism, s. 15, http://www.parliament.nsw.gov.au/prod/parlment/publications.nsf/0/25246662bd3f6e 20CA25721F00126E2D/$File/FINAL%20&%20INDEX.pdf, (E.T: 2 Aralık 2012). Özkan Gültekin; (2003), Türk Ceza Hukukunda Tekerrür Uygulaması, Makale, Adalet Bakanlığı Adalet Dergisi, Temmuz, Yıl:94, Sayı:16. Vehbi Kadri Kamer; (2007), Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Đnfazı, Adalet Yayınevi, Ankara. (2007), Denetimli Serbestlik Kararlarının Đnfazı, Ankara, Adalet Yayınevi. Zahir Kızmaz; (2007), Mükerrer Suçlulukla Đlintili Değişkenler, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 2, Elazığ. (2010), Cezaevine Girme Sıklıklarına Göre Suçlular: Karşılaştırmalı Bir Araştırma, e-journal of New World Sciences Academy. (2006), Cezaevi Müdavimleri Đnatçı Suçlular, Ankara, Orion Yayınevi. Patrick A. Langan; David J. Levin; (2002), Recidivism of Prisoners Released in 1994, Bureau of Justice Statistics Special Report, Minesseto Department of Corrections, (2011), The Effects Of Prison Visitation On Offender Recidivism, Ayhan Önder; (1992), Ceza Hukuku Dersleri, Đstanbul, s. 571.; Ali Adnan Küçükbayrak; (2000), Açıklamalı ve Đçtihatlı Özel Ceza Yasaları, Ankara, s. 138.; Sedat Bakıcı; (1997), Olaydan Kesin hükme Kadar Ceza Yargılaması ve Ceza Kanunu Genel Hükümler, Ankara, s. 749.; Haydar Erol; (2003), Türk Ceza Kanunu, Ankara, s. 250, The Social Exclusion Unit, Reducing Re-Offending by Ex-Prisoners Report, s. 5, http://www.thelearningjourney.co.uk/file.2007-10-01.1714894439/file_view, (Erişim Tarihi: 2 Aralık 2012) 16