i KARAPARANIN AKLANMASI VE TÜRKİYE BOYUTU (Doktora Tezi) Sacit YILMAZ Kütahya - 2006
i T. C. DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ANA BİLİM DALI Karaparanın Aklanması ve Türkiye Boyutu (Doktora Tezi) Danışman: Prof.Dr. Ahmet KARAASLAN Hazırlayan: Sacit YILMAZ Kütahya 2006
ii Kabul ve Onay Sacit YILMAZ ın hazırladığı Karaparanın Aklanması ve Türkiye Boyutu başlıklı doktora tez çalışması, jürimiz tarafından lisansüstü yönetmeliğinin ilgili maddelerine göre değerlendirilip, oybirliği ile kabul edilmiştir. /./2006 Tez Jürisi Prof.Dr.Ahmet Karaaslan (Danışman) Prof.Dr.Kemal YILDIRIM Doç.Dr.Nihal MIZRAK.. Doç.Dr.İbrahim BAKIRTAŞ.. Yard. Doç.Dr.Ali TEKİNŞEN Prof. Dr. Ahmet KARAASLAN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü
iii Yemin Metni Doktora tezi olarak sunduğum Karaparanın Aklanması ve Türkiye Boyutu adlı çalışmamın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım kaynakların kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılar yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.././2006 Sacit YILMAZ
iv ÖZGEÇMİŞ 30.10.1973 tarihinde Kars ın Arpaçay ilçesinde dünyaya geldi. İlkokulu Ardahan Yatılı Bölge Okulunda (1983), ortaokulu Medreseönü Lisesinde (1986), liseyi Gemlik Lisesinde (1989) tamamladı. Lisans öğrenimini İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde (1993), Yüksek Lisans öğrenimini İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalında (1996) yılında tamamladı. Eylül 2001 de Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Ana Bilim Dalı Doktora Programında öğrenimine başladı. 1996 yılında Adalet Bakanlığı nın açtığı sınavı kazanarak Cumhuriyet Savcısı olarak göreve başladı. Gediz, Korkut, Beylikova ilçelerinde görev yaptı. Halen Çeşme ilçesinde görevine devam etmektedir. Evli ve bir çocuk sahibidir.
v ÖZET Tez konusu olan karapara ve karaparanın aklanmasından bahsederken konunun hem iktisadi hem hukuki; hem ulusal, hem de uluslar arası boyutlarını dikkate almak gereklidir. Karapara ile ilgili bir çalışma yapılırken bu boyutların hepsine değinmek zorunluluktur. Aksi takdirde konunun bütünlüğü bozulacağı ve konunun kavranması imkansız olacağından yapılan çalışma eksik kalacaktır. Doktora çalışmasında benzer kaygıyı taşıdığımız için bu boyutları işlemeyi gerekli gördük ve aşağıda belirtilen İçindekiler kısmını oluştururken, bu hedefe ulaşmaya çalıştık. Çalışmada ilk önce karapara kavramı, karaparanın içeriği, karapara ile kayıt dışı ekonomi ilişkisi, karapara ile organize suç ilişkisi; karapara aklama aşamaları ve karapara aklama yöntemlerini açıklayarak konuya giriş yapmayı düşündük. Karaparanın aklanması ile mücadele yolları belirlenirken, bu teorik bilgilerin büyük faydası olacaktır ancak aklama yöntemlerinin her geçen gün çeşitlendiği ve sayılarının arttığı dikkatten kaçmamalıdır. Kavramları açıklayan girişten sonra karaparanın ele geçirilmesi ve aklanması ile ilgili uluslararası çabalar aktarılmaya çalışılmıştır. Karapara aklama konusunda iç hukukumuzda ne kadar ayrıntılı bir düzenleme yapılsa da, dünya üzerinde benzer çabalar diğer devletler tarafından yapılmadığı takdirde, alınan önlemlerin hiçbir faydası olamaz. Çünkü karapara aklayıcılar, aklama konusunda kolaylık sağlayan veya önlem almayan ülkelerde aklama faaliyetini gerçekleştirip temizlenmiş paralarını hiçbir şüpheye yer bırakmadan ülke ekonomisine sokabilmektedirler. Bu nedenle karapara ve aklama konusunda uluslar arası örgütlerin ve devletlerin tavırları önemlidir. 11 Eylül saldırılarından sonra ABD önderliğinde uluslar arası alanda önemli adımlar atılmıştır ve karaparanın aklanmasına karşı ortak mücadele kararı alınmıştır. Özellikle aklama konusunda önemli mesafeler alan ülkelerin mevzuatlarından alıntılar yapılarak konu genişletilmeye çalışılmıştır. Konunun uluslar arası boyutundan sonra tezin ana konusunu da içeren, karapara ve karaparanın aklanmasında Türkiye nin takındığı tavır ve çabalar aktarılacaktır. Bu çalışmayı hukuksal boyut, ekonomik boyut ve toplumsal boyut ana başlıkları altında açmayı uygun bulduk.
vi Tüm çalışma sonucu Türkiye özelinde karapara ve karapara aklama konusunda alınması gereken tedbirler, bu yoldaki eksiklikler, karaparanın ülkenin ekonomik-sosyal-politik hayata etkileri belirtilerek çalışmaya son verilecektir.
vii ABSTRACT With regard of the subject of this thesis, being dirt Money and Money Laundering, it is necessary to take into consideration, its several dimension such as national and transnational. While a study regarding dirty Money and Money Laundering is carried out all these aspects should be dealt with. Otherwise the subject would be not considered as a whole and some loopholes would be appear. This is why in our thesis, we studied all these aspects of the matter and we spent our best efforts to reach this goal namely laid down in the index of the thesis. İn our study, we would like to make an introduction of the thesis especially by explaining the concept of the Money lauhdering as well as all the methods and steps of it and its relationship with the underground economies and organized crimes. We hope that these theoric informations would be a real contrubution to the fight against Money Laundering but laundry methods diversily and increase all the days. Following the introduction part explaining the nations, the international efforts with regard to the Money Laundering its capture and transfer. İn spite of detailed national regulations, the success of all the precautions depends on the similar efforts of the other states. Because people dealing with Money Laundering, clean the Money in tne states which don t take appropriate measures against it and they introduced the clean Money to the national economies. This is why the stances of the all the international organisations and states is very important. Following 11 th of September, considerable efforts on the international fora have been taken under the leadership of the USA and a desicion on common fight against Money Laundering has been adopted. Especially referring to the detailed regulations of the states having considerable experience on fight against Money Laundering, the subject is tried to be enlarged. İn addition to the international dimension of the subject, Turkey s endeavors and efforts have been mentioned infra we believe that, it would be appropriate to classify the chapters of our study under the tittles of juridicial, economic and social dimensions. For the finaling the study especially in the scale of Turkey the precautions to be taken for fight against Money Laundering and failures in this regard, the impacts
viii of the dirty Money on the economic and social politic life of Turkey have been mentioned.
ix İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... V ABSTRACT... Vİİ İÇİNDEKİLER...İX TABLOLAR LİSTESİ... XV KISALTMALAR... XİV TEZ HAKKINDA... XVİİİ BİRİNCİ BÖLÜM KARAPARA, KARAPARA AKLANMASI VE AKLANMA SÜRECİ 1.1-Genel Olarak Karaparanın Tanımlanması Ve Tarihçesi... 2 1.1.1.Karaparanın Tanımı Üzerine Değişik Görüşler... 2 1.1.2.Karapara Aklamanın Tanımı... 4 1.1.3.Son Yıllarda Karapara Aklanması ve Tarihi Gelişimi... 4 1.2.Karaparanın Aklanması Konusunda Görüşler... 5 1.2.1.Karapara Aklanması Hakkında Olumlu Görüşler... 5 1.2.2.Karapara Aklanması Hakkında Olumsuz Görüşler... 6 1.3.Karapara Aklama Aşamaları Hakkında Genel Bilgiler... 7 1.3.1.Karapara Aklamada Yerleştirme Aşaması... 8 1.3.2.Karapara Aklamada Ayrıştırma Aşaması... 9 1.3.3.Karapara Aklamada Bütünleştirme Aşaması... 10 1.4.Dünyada ve Türkiye de Karapara Aklama Yöntemleri... 11 1.4.1.Karaparadan Oluşan Fonların Fiziksel Ülke Dışına Çıkarılması Sorunu... 11 1.4.2.Karaparadan Oluşan Şirinler Yöntemi... 12
x 1.4.3.Karaparadan Oluşan Parçalama Yöntemi... 13 1.4.4.Dünyada Karaparaya Kaynaklık Eden Vergi Cennetleri... 13 1.4.5.Karapara Aklamada Kullanılan Paravan Şirketler... 17 1.4.6.Oto Finansman ile Karapara Aklama Sistemi... 18 1.4.7.Karapara Aklamada Döviz Bürolarının Rolü ve İşlevleri... 18 1.4.8.Karapara Aklamada Nakit Kullanan İşyerlerinin Rolü... 18 1.4.9.Karapara Aklamada Kumarhanelerin İşlevi... 19 1.4.10.Karaparanın Sahte Faturalar Yoluyla Aklanması... 19 1.4.11.Alternatif Havale Sistemleri İle Karapara Aklama Uygulamaları... 20 1.4.11.1.Karaborsa Peso Değişimi İle Karapara Aklama Sistemi... 21 1.4.11.2.Hawala Yolu İle Karapara Aklama Sistemi... 22 1.4.11.3.Doğu Asya Sistemleri Yoluyla Karapara Aklama... 23 1.4.12.Finansal Kuruluşlarla İşbirliği Yoluyla Karapara Aklama... 23 1.4.13.Karapara Aklamada Profesyonel Meslek Sahiplerinin Rolü ve Katkısı... 24 1.4.14.Lüks Mal Ticareti Yoluyla Karapara Aklama... 25 1.4.15.Değerli Taşlar ve Sanat Eserleri Aracıları Yoluyla Karapara Aklama... 26 1.4.16.Karapara Aklamada İnternet Bankacılığı... 26 1.4.17.İnsider Trading ve Manipülasyon Yoluyla Karapara Aklama... 28 1.5.Dünyada Karapara Aklamanın Ekonomik ve Toplumsal Etkileri Üzerine Görüşler... 29 1.5.1.Karapara Aklamanın Ekonomik Etkileri... 29 1.5.2.Karapara Aklamanın Toplumsal Etkileri... 32 1.6.Karapara - Kayıt Dışı Ekonomi İlişkisi... 36 1.6.1.Kayıt Dışı Ekonomi Kavramı... 36 1.6.2.Kayıt Dışı Ekonominin Nedenleri... 37
xi 1.6.2.1. Kayıt Dışı Ekonominin Mali Nedenleri... 38 1.6.2.2. Kayıt Dışı Ekonominin Siyasal Nedenleri... 40 1.6.2.3. Kayıt Dışı Ekonominin Ekonomik Nedenleri... 40 1.6.3. Kayıt Dışı Ekonominin Etkileri Üzerine Görüşler... 41 1.6.3.1. Kayıt Dışı Ekonominin Olumlu Etkileri Hakkında Görüşler... 42 1.6.3.2. Kayıt Dışı Ekonominin Olumsuz Etkileri Hakkında Görüşler... 43 1.6.4. Kayıt Dışı Ekonomiyi Tahmin Yöntemleri... 44 1.6.4.1. Doğrudan Ölçme Yöntemi Yoluyla Kayıt Dışı Ekonominin Tahmini. 45 1.6.4.2.Dolaylı Ölçme Yöntemleri Yoluyla Kayıt Dışı Ekonominin Tahmini... 45 1.6.5. Kayıt Dışı Ekonominin Uluslararası Boyutu... 46 1.6.6.Kayıt Dışı Ekonominin Türkiye Ekonomisindeki Yeri... 48 1.6.7.Karapara-Kayıt Dışı Ekonomi Ayrımı... 49 1.7.Karapara Aklama Ve Organize Suç İlişkisi... 50 1.7.1.Terörizmin Finansmanı İçin Karaparanın Aklanması... 52 1.7.1.1.Karapara Aklamada Terör Amaçlı Fonların Kaynakları... 53 1.7.1.2.Terör Amaçlı Karaparanın Aklanması... 54 1.8.Dünyada Aklanan Karaparanın Boyutları... 62 1.8.1.Genel Olarak Karapara Aklamanın Boyutları Üzerine Tahminler... 62 1.8.2.Bazı Ülkelere Göre Karapara Aklamanın Boyutları Üzerine Tahminler... 64 1.8.3.Karapara Aklamada Karapara Aklama Akımının Modellenmesi Çalışması... 67
xii İKİNCİ BÖLÜM KARAPARANIN AKLANMASININ ÖNLENMESİNE YÖNELİK ULUSLARARASI GİRİŞİMLER 2.1.Karaparanın Aklanması İle Mücadelede Uluslararası Çalışmalar... 85 2.1.1.Karaparanın Aklanması İle Mücadelede 1980 Tarihli Avrupa Konseyi Tavsiye Kararı... 85 2.1.2.Karaparanın Aklanması ile Mücadelede Basle İlkeleri... 86 2.1.3.Karapara Aklanması ile Mücadelede Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi - Viyana Sözleşmesi... 88 2.1.4.Karapara Aklanması ile Mücadelede 1990 Tarihli Avrupa Konseyi Sözleşmesi90 2.1.5.Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Mali Çalışma Grubu (FATF) 91 2.1.6.Karapara Aklama İle Mücadelede Avrupa Toplulukları Konsey Direktifi... 100 2.1.7.Karaparanın Aklanması ile Mücadele Amaçlı Karayipler Mali Eylem Grubu 104 2.1.8. Karaparanın Aklanması ile Mücadele Amaçlı Amerika Kıtası Devletleri Organizasyonu... 104 2.1.9.Karaparanın Aklanması İle Mücadelede İnterpolün Rolü... 105 2.1.10.Karaparanın Aklanması ile Mücadelede Europolün Rolü... 105 2.1.11.Karaparaya Karşı Birleşmiş Milletler Suçun Önlenmesi Ve Ceza Adaleti Komisyonu... 106 2.1.12.Karaparaya Karşı Uluslararası Şeffaflık Hareketi... 106 2.1.13.Karaparanın Aklanması İle Mücadelede Egmont Grubu... 107 2.1.14.Karaparanın Aklanmasını Önlemek İçin Uluslararası Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen Rüşvet İle Mücadele Sözleşmesi... 108 2.2.KARAPARANIN AKLANMASINDA BAZI ÜLKELERİN MÜCADELE YÖNTEMLERİ... 109 2.2.1.ABD de Karapara Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Mücadele Yöntemleri109
xiii 2.2.2.İngiltere de Karapara Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Mücadele Yöntemleri... 112 2.2.3 Ülkelerin Karapara Aklama Suçunun Düzenlendiği Yasalar Yönünden Karşılaştırılması... 116 2.2.4 Ülkelerin Mevzuatlarının Öncül Suçlar Yönünden Karşılaştırılması... 118 2.2.5 Ülkelerin Mevzuatlarının Karapara Aklama Suçuna İlişkin Cezalar Yönünden Karşılaştırılması... 119 2.2.6 Ülkelerin Nakit İşlem Bildirimleri Ve Şüpheli İşlem Bildirimleri Yönünden Karşılaştırılması... 121 2.3.Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Tedbirler... 123 2.3.1.Karaparaya Kaynaklık Eden Müsnet Suç... 123 2.3.2.Aklanan Karapara Gelirinin Müsaderesi... 123 2.3.3.Karapara Aklanmasının Önlenmesinde Kimlik Tespiti- Müşterini Tanı İlkesi 128 2.3.4.Karapara Aklanması ile Mücadelede Bildirim Yükümlülükleri... 129 2.3.4.1.Nakit İşlem Bildirimi... 129 2.3.4.2.Şüpheli İşlemler Bildirimi... 130 2.3.5.Kimlik ve İşlem Kayıtların Saklanması... 131 2.3.6.Karapara Aklanması İle Mücadelede Ülkelerarası İşbirliği... 132 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE KARAPARA SORUNU VE ÇÖZÜM YOLLARI 3.1.4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun... 138 3.1.1.4208 sy. Göre Karapara Aklama Suçunun Ön Şartları... 138 3.1.2.Karapara Aklama Suçunun Nitelikleri... 153 3.1.3.Karaparayla Mücadele Eden Kurumlar... 172
xiv 3.1.4.Karapara Aklama İle Mücadelede 4208 Sayılı Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik... 175 3.2.Karapara Aklamanın Ekonomik Boyutu... 184 3.2.1.Makro Ekonomik Yaklaşım Yoluyla Aklanan Karaparanın Büyüklüğünün Tahmini... 184 3.2.1.1.Adli Soruşturmalar Yoluyla Aklanan Karapara Tahmini... 184 3.2.1.2.Kayıt Dışı Ekonomi Yoluyla Aklanan Karaparanın Tahmini... 194 3.2.1.3.Ekonomik Göstergeler Yoluyla Aklanan Karaparanın Tahmini... 200 3.2.2.Mikro Ekonomik Yaklaşım Yoluyla Aklanan Karaparanın Tahmini... 215 3.2.2.1.Suç İstatistikleri Yoluyla Tahmin... 215 3.2.2.2.Türkiye de Toplam Karapara Tutarı Tahmini Üzerine Görüşler... 239 3.2.3.Türkiye de Karapara Aklama İle Mücadelede İzlenen Yol ve Yöntemler... 242 SONUÇ... 248 KAYNAKÇA... 258 DİZİN... 270
xv TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1.1 Off Shore Fon Miktarları 16 Tablo 1.2 Yolsuzluk Sıralaması 33 Tablo 1.3 ABD Uyuşturucu Tüketim Tahmini 64 Tablo 1.4 ABD Uyuşturucu Tüketiminin Ekonomik Değeri 65 Tablo 1.5 Karaparaya Kaynaklık Eden Suçların Tahmini Değeri 73 Tablo 1.6 Para Aklayıcıları İçin Çekicilik Sıralaması 75 Tablo 1.7 Dünyadaki Para Aklamanın Hesaplanması 77 Tablo 1.8 Para Aklamada Öncü Ülkeler 78 Tablo 1.9 Aklamada Ülkelerarası Fon Akımları 80 Tablo 1.10 Para Aklamanın Üst 20 Hedef Ülkesi 81 Tablo 2.1 Ülkelerin Karapara Aklama Suçu İle İlgili Mevzuatları 116 Tablo 2.2 Ülkelerin Mevzuatlarının Öncül Suç Yönünden Karşılaştırılması 118 Tablo 2.3 Ülkelerin Mevzuatlarının Cezalar Yönünden Karşılaştırılması 119 Tablo 2.4 Ülkelerin Nakit İşlem Bildirim Limiti 122 Tablo 2.5 Ülkelerin Şüpheli İşlem Bildirim Sayıları 122 Tablo 3.1 Kontrollü Teslimat Uygulamaları 171 Tablo 3.2 Masak a İntikal Eden Şüpheli İşlem Bildirim Sayıları 185 Tablo 3.3 Uzmanlar Tarafından Yapılan Ön İncelemeler 186 Tablo 3.4 İnceleme Elemanlarına Sevk Edilen İnceleme Sonuçları 187 Tablo 3.5 İncelemeler İle Suç Duyurularına İlişkin Genel Sonuçlar 188 Tablo 3.6 Aklama Suç Duyurularının Öncül Suçlara Göre Dağılımı 190 Tablo 3.7 İnceleme Sonucu Tespit Edilen Karapara Tutarları 191 Tablo 3.8 Aklandığı İooia Edilen Karaparanın Öncül Suçlara Göre Dağılımı 192
xvi Tablo 3.9 Tedbir Konulan Değerlerğn Toplamı 193 Tablo 3.10 Kayıt Dışı Ekonomi Tahminleri 199 Tablo 3.11 Ödemeler Bilançosu 202 Tablo 3.12 Rusya Federasyonu ile Ticaret Dengesi 208 Tablo 3.13 Bavul Ticareti 209 Tablo 3.14 Mevduat Sertifikaları 210 Tablo 3.15 Döviz Tevdiat Hesapları 212 Tablo 3.16 Yakalanan Esrar Miktarı 218 Tablo 3.17 Yakalanan Eroin Miktarı 219 Tablo 3.18 Yakalanan Afyon Miktarı 221 Tablo 3.19 Yakalanan Kokain Miktarı 222 Tablo 3.20 Yakalanan Bazmorfin Miktarı 224 Tablo 3.21 Yakalanan Asetik Anhidrit Miktarı 225 Tablo 3.22 Yakalanan Captagon Miktarı 225 Tablo 3.23 Yakalanan Extacy Miktarı 227 Tablo 3.24 2003 yılı yakalanan uyuşturucu maddelerinin ortalama değerleri 228 Tablo 3.25 Uyuşturucu Kullanıcı Sayısı 228 Tablo 3.26 Yakalanan Silah Miktarı 234 Tablo 3.27 Yakalanan Radyoaktif Madde Miktarı 235 Tablo 3.28 Yakalanan Çalıntı Oto Miktarı 236 Tablo 3.29 İşlenen Mali Suçların Nitelikleri 237 Tablo 3.30 İşlenen Mali Suçların Parasal Değerleri 238 Tablo 3.31 Türkiye de Mahkemelerin Ortalama Yargılama Süresi 256
xvii KISALTMALAR a.g.e a.g.m BMPE DÇM FATF FİNCEN GSMH İMF İNBC MASAK MSMKK NCIS NDCSO NİB S SPK SWİFT Syf ŞİB : Adı geçen eser : Adı geçen makale : Karaborsa Peso Değişimi : Dövize Çevrilebilir Mevduat : Mali Eylem Grubu : ABD Mali Suçlarla Mücadele Kuruluşu : Gayri Safi Milli Hasıla : Uluslararası Para Fonu : BM Uluslararası Narkotik Kontrolü Kurulu : Mali Suçları Araştırma Kurulu : Mali Suçlarla Mücadele Koordinasyon Kurulu : İngiltere Ulusal Suç İstihbarat Birimi : ABD Ulusal Uyuşturucu Kontrol Strateji Ofisi : Nakit İşlem Bildirimi : Sayı : Sermaye Piyasası Kurulu : Dünya Bankalar Arası Mali İletişim Sistemi : Sayfa : Şüpheli İşlem Bildirimi
TEZ HAKKINDA xviii
xix ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ Karapara ve karaparanın aklanmasının aşamaları nelerdir? Karapara nasıl aklanmaktadır? Aklanan karapara miktarı tahmini olarak ne kadardır? Tahmin edilen bu miktarın ekonomik, toplumsal ve siyasal hayata etkileri hangi boyuttadır? Aklamayı önlemek için uluslar arası alanda neler yapılmaktadır? Türkiye de aklanan karapara miktarı ne kadardır ve bunun etkileri nasıl olmaktadır? Türkiye de karaparaya ve aklamaya karşı nasıl mücadele edilmektedir? Karaparayla mücadelede neler yapılmalıdır? ARAŞTIRMANIN AMACI Ülke ekonomisinde varlığı kabul edilen ancak miktarı konusunda kesin rakamlar verilemeyen karaparanın ekonomi içerisindeki yerini tespit etmek, karaparanın ekonomiye giriş yöntemlerini belirlemek, ekonomiye ve toplumsal hayata olan olumsuz etkileri gidermek için yapılması gerekenleri tespit etmektir. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Özellikle son yıllarda gündemde yer alan karapara ve karaparanın aklanması, içerdiği kavramlar ve oluşturduğu sonuçlar bakımından çok önemli kavramlardır. Her ne kadara karapara ve karapara aklama son yıllarda gündeme oturmuşsa da, yeni bir faaliyet ve kavram olmayıp, uzun yıllar öncesine dayanmaktadır. Öyle ki, 1940 lı yıllarda ABD de büyük suç örgütleri, işledikleri suçların gelirlerini aklamak için çeşitli yollar denemişler ve başarılı olmuşlardır. Ancak aklama faaliyetleri, özellikle 1980 li yıllardan başlayarak uluslararası alanda dikkat çekmeye başlamış ve toplumların yeni düşmanı haline gelmiştir. Günümüzde suçluluk, uluslararası düzeyde organize olmaktadır. Bunun sonucu olarak, elde edilen kazanç da büyümekte ve yeni bir boyut ve anlam kazanmaktadır. Karapara aklama, bu oluşumun mantıksal ve zorunlu bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.
xx En basit şekliyle karapara, bir suçun işlenmesi suretiyle elde edilen gelir veya kazançtır. Kaynağı itibariyle kanun dışı olan karaparanın aklanması ise, bu kanun dışı kaynağın gizlenmesi, kanuni olarak elde edilmiş gibi gösterilmesi sürecidir. Karapara aklama faaliyetleri aşırı derecede karmaşık olabilmekte ve bu sorunla mücadele, hukuki, mali, polisiye ve adli görünümü dikkate alınarak birçok disiplin açısından bir yaklaşımı gerektirmektedir. Ayrıca karapara aklama olgusu, sınır aşan bir özellik gösterir ve uluslar arası suçluluğun gelişimi ile sıkı sıkıya bağlıdır. Bu nedenle uluslar arası toplumda sözleşmeler, direktifler ve tavsiye kararları alınarak mücadele edilmesi yoluna gidilmektedir. Günümüzün finansal işlemlerinde yaşanan çeşitlilik ve hız, paranın bilgisayardaki basit bir işlem ile anında pek çok ülkeye girip çıkabilmesi, bu mücadelede uluslar arası işbirliğini vazgeçilmez kılmaktadır. Bu anlamda aklama ile mücadelede, ülkeler arası mevzuatın uyumu da önemlidir. Olmadığı takdirde aklama faaliyetleri, daha gevşek önlemlerin bulunduğu ülkelere ve alanlara kayma eğilimi gösterir. Dünya ekonomisinde giderek önemli yer tutan karapara ve karapara aklama olgusu, paralel biçimde ülkemiz ekonomisini de etkisi altına almıştır. Özellikle uyuşturucu ticaretinin öncü olduğu bu gelişmenin ekonomi dışında, ülkenin siyasi hayatında, toplum hayatında ve uluslararası ilişkilerinde sorunlara yol açtığı somut örnekleri ile yaşanmaktadır. Yukarıda kısaca tanımlanmaya çalışılan karapara miktarının dünya üzerinde yıllık 800 milyar $ civarında, ülkemiz ekonomisinde yıllık 5 milyar $ civarında olduğu tahmin edilmektedir. Böyle önemli bir konu hakkında ülkemizde çok fazla çalışma yapılmamış olup, konuya gereken önem verilmemiştir. Bu nedenle bu konu üzerinde çalışmayı gerekli gördük. Böylece konu hakkında gerekli teorik aktarımları yaptıktan sonra karaparanın ülkemiz ekonomik, sosyal ve politik hayatında meydana getirdiği zararları tespit ederek, bu zararları en aza indirebilmek için gerekli çözüm yollarına ulaşabilmeyi amaçlamaktayız.
xxi ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ Araştırma yapılırken aşağıdaki hipotezler ortaya konularak konu her yönüyle inceleme altına alınmak istenmiştir. Bunlar; 1-Karapara ekonomisi az gelişmiş ülkelerin ekonomileri için önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle karapara ile mücadele edilmemelidir. Ayrıca karapara ile mücadele, liberal ekonomilerin denetim altına sokulmasını sağladığından liberal ekonominin işleyişine zarar vermektedir. -Karapara ekonomisinin uzun vadede tüm dünya üzerinde ekonomik, siyasal ve toplumsal hayata olumsuz etkileri vardır ve karapara ile mücadele edilmelidir. Mücadele ederken kullanılan enstrümanlar, liberal ekonomiye zarar vermemektedir. 2-Karapara ile sadece uyuşturucu kaçakçılığından elde edilen gelir anlaşılmalıdır. -Karapara sadece uyuşturucu kaçakçılığından elde edilen gelir değil, tüm suçlardan elde edilen gelir olarak tanımlanmalıdır. 3-Türkiye ekonomisinde karapara vardır ancak ekonomiyi etkileyecek ölçülerde değildir. -Türkiye ekonomisinde karaparanın büyük bir önemi vardır ve giderek bu önem artmaktadır. 4-Türkiye, karaparaya karşı etkili mücadele yürütememektedir. -Türkiye, uluslar arası kuruluşlarla birlikte karaparaya karşı gerekli tüm önlemleri almıştır ve etkin mücadele içindedir. ARAŞTIRMANIN VARSAYIMLARI Araştırmada karaparanın pek çoktan kaynaklanarak ülke içinde aklandığı, aklanan paranın ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından tespit edildiği ancak tespit edilen miktarın, aklanan miktardan 10 kat daha az olduğu varsayılmıştır.
xxii ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Karapara ve aklanan karapara konusunda yapılan bilimsel çalışmalarda yabancı literatürde zengin bir birikim olmasına rağmen, Türkiye de bu konuda büyük eksiklikler bulunmaktadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde gerçekleştirilen hesaplamalar için kullanılacak veriler konusunda önemli sorunlar mevcuttur. Devlet İstatistik Enstitüsü nün konuyla ilgili doğrudan veri üretememesi kadar, Adalet Bakanlığı istatistikleri de yeterince detaylı ve güncel değildir. Yine de çalışmanın Türkiye ile ilgili bölümünde, karaparaya kaynaklık eden suçlardan, 1992-2002 yıllarında resmi kayıtlara giren tespitler veri olarak kullanılmıştır. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI Karapara aklanması ile ilgili birçok unsur bir arada düşünülmelidir. Karaparanın mahiyeti gereği kayıt dışı ekonomiyle ilişkisi, organize suçlulukla ilişkisi, uluslar arası boyutu, Türkiye de aklamaya karşı alınan yasal önlemler bir bütünlük içinde ele alınmalıdır. Bu nedenle araştırmada tüm bu konular kapsam içerisine alınmıştır. Bu konulardaki istatistik verilerindeki yetersizliklerden dolayı, üçüncü bölümde yapılan çalışmalar 1992-2002 yılları ile sınırlandırılmıştır. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Çalışmada ilk önce karapara kavramı, karaparanın içeriği, karapara ile kayıt dışı ekonomi ilişkisi, karapara ile organize suç ilişkisi; karapara aklama aşamaları ve karapara aklama yöntemlerini açıklayarak konuya giriş yapmayı düşündük. Karaparanın aklanması ile mücadele yolları belirlenirken, bu teorik bilgilerin büyük faydası olacaktır ancak aklama yöntemlerinin her geçen gün çeşitlendiği ve sayılarının arttığı dikkatten kaçmamalıdır. Kavramları açıklayan girişten sonra karaparanın ele geçirilmesi ve aklanması ile ilgili uluslararası çabalar aktarılmaya çalışılmıştır. Karapara aklama konusunda iç hukukta ne kadar ayrıntılı bir düzenleme yapılsa da, dünya üzerinde
xxiii benzer çabalar diğer devletler tarafından yapılmadığı takdirde, alınan önlemlerin hiçbir faydası olmayacaktır. Çünkü karapara aklayıcılar, aklama konusunda kolaylık sağlayan veya önlem almayan ülkelerde aklama faaliyetini gerçekleştirip temizlenmiş paralarını hiçbir şüpheye yer bırakmadan ülke ekonomisine sokabilmektedirler. Bu nedenle karapara ve aklama konusunda uluslar arası örgütlerin ve devletlerin tavırları önemlidir ve konunun ayrılmaz bir parçasıdır. Konunun uluslar arası boyutundan sonra tezin ana konusunu da içeren, karapara ve karaparanın aklanmasında Türkiye nin takındığı tavır ve çabalar aktarılacaktır. Karapara miktarını belirlemek amacıyla Merkez Bankası, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, DİE, Kaçakçılık Daire Başkanlığı, Adli Sicil Genel Müdürlüğü gibi birimlerin istatistiklerinden yararlandık. Ayrıca konu hakkında kütüphane ve internet çalışmalarından başka konu ile ilgili yetkililerle bire bir görüşmeler yaparak en yetkili ağızlardan sorunları belirleme imkanı bulduk. Bu doğrultuda Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) Başkan Yardımcısı, Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık Daire Başkanı, Yargıtay 8. Ceza Dairesi Başkanı, Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanı ile görüşmeler yapıldı.
TEZ METNİ 3
1 BİRİNCİ BÖLÜM KARAPARA, KARAPARA AKLANMASI VE AKLANMA SÜRECİ
2 1. KARAPARA, KARAPARA AKLANMASI VE AKLANMA SÜRECİ Karaparanın aklanması ile karapara arasında yakın bir ilişki vardır. Aklanamayan karapara mali sisteme yasal görünüm altında karışamayacağından, karapara sahipleri için elde edilen karaparanın bir anlamı olmayacaktır. Bu nedenle aklama konusunda bilgi vermek yararlı olacaktır. 1.1-Genel Olarak Karaparanın Tanımlanması Ve Tarihçesi Karaparanın tanımı üzerine doktrinde fikir birliğinden bahsetmek güçtür. Bunun nedeni ülkelerin konuya farklı yaklaşımları nedeniyledir. Aşağıda bu farklılık açıklanacaktır. 1.1.1.Karaparanın Tanımı Üzerine Değişik Görüşler Karaparanın tanımı yapılırken dikkat edilmesi gereken nokta, karaparanın ekonomik, ahlaki, sosyal ve hukuki tanımlamalarının birbirinden ayrılması gereğidir. Karaparanın bu dört ayrı perspektiften yapılması gereken tanımını ekonomi, ahlak, sosyoloji ve hukuk için yapılmaya çalışılan tek ortak tanıma indirgemek karapara sorunun incelemesi, analiz edilmesi ve önlenmesi açısından yanılgılara yol açabilir ve bu farklı kavramlar, ait oldukları çerçeve içerisinde değerlendirilmeleri gerekir. Örneğin geniş anlamda vergi kaçakçılığı ekonomik açıdan karapara kabul edilmesine karşılık, bazı ülkelerde hukuki olarak karapara olarak kabul edilmemiştir. Ancak hukuken adının karapara olmaması, devletin bu suça göz yumması veya bununla mücadele etmemesi anlamına gelmez. Sosyal anlamda karapara, dolaylı olarak da olsa toplumsal hayata zarar veren her türlü faaliyetten elde edilen her türlü kazançtır. Ahlaki anlamda karapara, kanunlarla yasaklanmış olsun veya olmasın toplum nazarında suç sayılan hareketler sonucu elde edilen tüm kazançlar olarak tanımlanabilir. Bu itibarla karaparanın en geniş tanımının ahlaki anlamda karapara olduğunu söylemek yanlış olmaz. Çünkü toplum tarafından erdemsiz bir yolla kazanıldığına inanılan her para ahlaki açıdan karapara kapsamına girecektir. Toplum nazarında karapara olarak değerlendirilen her kazancın hukuken de karapara olması beklenemez. Ahlaki anlamda kullanılan karapara ile mücadele, toplumsal mekanizmalar ile sağlanacaktır.
3 Ekonomik anlamda karapara, kanunlar tarafından suç sayılan fiillerin yanı sıra, ekonomik hayatı düzenleyen kural ve usullerin ihlal edilmesi ile elde edilen kazanç olarak tanımlanabilir. 1 Kamuoyu tarafından bilinen bu tanım, suç faaliyetlerinden doğan, kaynağı kanun dışı olan kazanç olarak belirtilebilir. Günümüzde bazı ülkeler bu anlamdaki karaparayı her türlü suç faaliyetinden elde edilmiş gelir olarak tanımlarken, bir kısım ülkeler de sadece belirli suçlardan elde edilmiş geliri karapara olarak tanımlamaktadır. Ancak uyuşturucu, silah, tarihi eser kaçakçılığı gibi suçlardan elde edilen gelirler tüm ülkeler tarafından karapara olarak kabul edilmektedir. Zaten karapara kavramı ilk olarak uyuşturucu ve psikotrop maddelerin satışından elde edilen kazanç olarak ele alınmıştır. Daha sonra bu tanıma başka örgütlü suçlar da dahil edilmiştir. Artık kavram birçok ülkede, her türlü ağır suçlardan elde edilen kazançları kapsar hale gelmiştir. Ancak tarihi gelişim uyuşturucu suçlarına bağlı bir süreç izlemiştir. 2 91/308/EEC Sayılı Avrupa Konseyi Direktifinde karapara şöyle tanımlanmıştır; Karapara, uyuşturucu maddelerle ilgili faaliyetlerden ve bu faaliyetlere iştirak edilmesinden elde edilen her türlü kazançtır. 19 Aralık 1988 tarihli Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin (Viyana Sözleşmesi) 3. Maddesinin 1/a bendine göre, 91/308/EEC Sayılı Direktif çerçevesinde, uyuşturucuya dayalı olarak bir karapara tanımı yapılmış, ancak bu tanımın genişletilebileceği ve üye ülkelerin belirleyeceği diğer suçların da Direktif kapsamına alınacağı şerhi konmuştur. Ayrıca Viyana Sözleşmesinde, Bir iktisadi değere sahip maddi ya da gayri maddi, taşınır ya da taşınmaz her türlü varlık ile bu varlıklar üzerindeki bir hakkı veya menfaati kanıtlayan her türlü hukuksal belgeler ve araçlar, suç sayılan faaliyetlerden kazanıldığı takdirde karapara olarak nitelendirilirler denilerek tanım genişletilmeye çalışılmıştır. Karaparanın uyuşturucu madde ticareti ile sınırlı olarak yapılan tanımı 29 Kasım 1-Aralık 1994 tarihleri arasında gerçekleşen Strassbourg Konferansı nda 1 ÇELİK, Kuntay ve diğerleri, Karapara Aklama, Masak Yay., No:1, Ankara 2000, s.9. 2 ERGÜL, Ergin, Karapara Endüstrisi ve Aklama Suçu,Yargı yay,2001,s.2.
4 genişletilerek her türlü kriminal aktivitelerden elde edilen kazanç olarak açıklanmıştır. 3 1.1.2.Karapara Aklamanın Tanımı Güç üzerinde söz sahibi olmak, gücü elde etmek suç işlemenin altında yatan temel amaçlardan biridir. Bu nedenle suçun işlenmesinin ardından elde edilen gücün kullanılabilir olması gereklidir. Bu açıdan yaklaşınca karaparanın aklanması ile ilgili olarak aşağıdaki tanım yapılmıştır; -Kanun dışı yollardan kazanılan gelirin, değerini mümkün olduğunca koruyarak, yetkililerin dikkatini çekmeyecek ve kullanılabilirliğini arttıracak şekilde gizleyerek veya kanuni gerekçe kazandırarak başka varlıklara dönüştürülmesi işlemidir. 4 Bu tanım sonucunda, aklamanın olabilmesi için şu koşulların gerçekleşmesi gerektiği anlaşılmaktadır; İşlenen suç sonucunda bir gelir elde edilmeli, bu gelir elde eden kişinin beklenen gelirinden belirgin ölçüde fazla olmalı, gelirin kaynağındaki eylem suç olmalı, gelirin değerini korumak için veya artırmak için gelire kanuni görüntü kazandırılmalı veya gelir gizlenmelidir. 1.1.3.Son Yıllarda Karapara Aklanması ve Tarihi Gelişimi Karapara aklama ile mücadele, 1980 li yıllarda önce ABD de, sonra Avrupa da ve sonra bütün dünyada önemli bir kavram haline gelmiştir. Bu uyuşturucu madde kaçakçılığına ve uyuşturucu şebekelerine karşı açılan savaşın doğrudan bir sonucudur. Amaç ve hedef, uyuşturucu madde şebekelerini gelirlerinden mahrum etmek olmuştur. Şebekelere ait büyük orandaki nakit paraların, dünya finans sistemine katılmasını engellemek, karapara ile mücadele sonucunu doğurmuştur. Ancak süreç içerisinde karapara kapsamındaki suç sayısı artırılmış ve pek çok örgütlü suç, karapara kapsamında değerlendirilir olmuştur. Karapara teriminin kökeni incelenirse, terimin 1920 li yılların ABD ne uzandığı görülecektir. En fazla kabul gören iddiaya göre, mafya babası Al Capone, 3 BAŞAK, Ramazan,50 soruda karapara,türkiye Bankalar Birliği Yay., No:206,1998,s.2. 4 The Money Laundering Theme, FSA yay., Temmuz, 2001, www.fsa.gov.uk/pubs/other/money_laundering.pdf, s.10, (12/2/2004).