TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU EKİM 2007/ II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Ekim 2007

Ekim ayının son üç haftası boyunca ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler ışığında aşağıda özetlenmiştir. Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, 16 Ekim 2007 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranını, 50 baz puan indirerek %17,25 ten %16,75 e düşürdü. Kurul tarafından yapılan açıklamada; son dönemde özel kesim yatırım ve tüketim talebinde toparlanma işaretleri görülürken, dış talebin büyümeye katkısının azalmakta olduğu ve toplam talep koşullarının enflasyondaki düşüş sürecine destek vermeye devam ettiği belirtildi. Bu kapsamda, kısa vadeli faiz oranlarındaki ölçülü indirim sürecine devam edilmesine karar verildiği açıklanmıştır. Türkiye nin Kuzey Irak a operasyon yapma ihtimali, gerek ülke içinde, gerekse yurt dışı piyasalarda tedirginlik yarattı. TBMM de alınan operasyon tezkeresinin kullanılıp kullanılmayacağı konusunun, ABD ile 5 Kasıma kadar yapılacak siyasi görüşmelerin tamamlanması süresince, piyasalarca kaygıyla izleneceği beklenmektedir. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini de öngören Anayasa değişikliği paketine ilişkin halk oylamasının, Türkiye geneli, resmi olmayan kesin sonuçları açıklandı. Buna göre, oylamaya katılan seçmenlerin %69,123'ü anayasa değişikliği paketine ''evet'' oyu verirken, %30,876'sı ''hayır'' oyu kullandı. Halk oylaması sonucu kabul edilen 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, cumhurbaşkanının halk tarafından 5 yıllığına ve en fazla iki defa seçilebilmesini, milletvekili seçimlerinin 5 yıl yerine 4 yılda bir yapılmasını ve TBMM toplantı yeter sayısının 184 olmasını öngörüyordu. 22 Temmuz seçimleri sonrasında kurulan yeni hükümet tarafından ortaya konulan 3 aylık Acil Eylem Planı nın önceliklerinin, Sosyal Güvenlik Reformu, enerji sektörü ve özelleştirme olduğu açıklandı. Söz konusu dönem içerisinde, Konut Edindirme Yardımı hesaplarının ödenmesi, Petkim in %51 inin satışının onaylanması, Kamu Bankalarının özelleştirme stratejisinin belirlenmesi, elektronik ihale yönteminin hayata geçirilmesi, 200 milyon Euro luk Girişim Sermayesi Fonu nun kurulması, yeni Türk Ticaret Kanunu nun ve uygulamalarının düzenlenmesi, terörün finansmanı ve kara paraya karşı önlem alınması planlanıyor. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), tarafından yayınlanan Türk Bankacılık Sektörü Kur Riski Değerlendirme Raporu na göre, 2006 yılsonu itibarıyla bankaların 140,6 milyon dolar olan net fazla pozisyon tutarı, 2007 Haziran sonu itibarıyla 598 milyon dolar açık pozisyona dönüştü. Dolar kurunun düşüklüğüne bağlı olarak, döviz kredilerine olan talebin artışı, ayrıca döviz kredilerinin, döviz geliri olmayan kişilere kullandırılması BDDK nın, bankaları kur riski ne karşı uyarmasına neden oldu. 2007 Dünya Yatırım Raporu na göre; 2005 yılında dünyanın en çok yatırım çeken ülkeleri arasında 23. olan Türkiye, 2006 da 20,1 milyar dolar ile en çok 1

yatırım yapılan ülke sıralamasında 7 basamak yükselerek 16. oldu. Batı Asya ülkesi olarak gösterilen Türkiye, bölgesinde Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün ve Bahreyn i geçip ilk sırayı aldı. Rapora göre; Türkiye uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı payı 2006 itibarıyla %1,5 e, gelişmekte olan 160 ülke toplamındaki payını ise %5 in üzerine yükseltti. Hazine Müsteşarlığı, özel tertip ihraç yetkisini artırırken, garanti limitini 3 milyar dolardan 2 milyar dolara düşürdü. Borçlanma politikasındaki risk algılaması açısından limitin düşürüldüğü tahmin ediliyor. Hazine'nin verdiği garantilere ilk defa 2003 yılında limit getirilmişti. 2002'de 750 milyon dolar olan garanti limiti yıllar itibariyle hep artarak 2007'de 3 milyar dolara kadar çıkmıştı. Uluslararası Para Fonu (IMF) ile 7. Gözden Geçirme çalışmaları, faiz dışı fazlanın 2008 yılında 1 puan düşürülmesi ve kamu harcamalarındaki artış nedeniyle tamamlanamadı. Tedbir alınmasını isteyen IMF, Gözden Geçirmeyi bu haliyle onaylamama kararı aldı. Gözden Geçirmenin onaylanması için 2008 kamu maliyesinde sıkılaştırma sağlayacak tedbirler alınması, KİT finansman dengesini iyileştirmek için elektriğe zam yapılması ve Sosyal Güvenlik Reformu nun gerçekleştirilmesinin bekleneceği açıklandı. IMF, mali piyasalardaki karışıklığın sonucu olarak, gelecek yıl küresel ekonomide yavaşlama olabileceği uyarısında bulundu. IMF, hızlanan büyüme ve düşen enflasyonla birlikte, Türkiye nin ekonomik görünümünün parlak olduğunu, ancak, özellikle faiz dışı fazla, kamu harcamaları ve vergi tahsilâtı açılarından 2007 yılındaki mali performansının düşük olduğunu açıkladı. Açıklamada, gelecek yıl ekonomik büyüme hızının %5,5 oranında artmasının, enflasyonun aşamalı olarak düşmeyi sürdürmesinin ve petrol fiyatları ile YTL deki değerlenmenin temel riskler oluşturmasına karşın, cari açığın GSMH nın %8 inin altında olmasının beklendiği dile getirildi. İnsan sermayesi ve gelecekteki ekonomik potansiyeli açısından Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa daki tüm AB ülkelerini geride bırakarak, Slovenya dan sonra 2. sırada yer aldı. Bu sıralamada, Türkiye de güvenli bir emeklilik sistemi olmasının ve çalışma çağındaki nüfus fazlalığının etkili olduğu belirtildi. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Tekel'in Sigara İşletmelerinin satışı için ilan verdi. İlan duyurusuna göre, varlık satışı yöntemiyle gerçekleştirilecek ihalede, son teklif verme tarihi 25 Ocak 2008 olacak. İhalede geçici teminat tutarı 30 milyon dolar olarak belirlenirken, özelleştirme kapsamında, İstanbul, Adana, Ballıca, Bitlis, Malatya ve Tokat sigara fabrikaları satılacak. İhale kapalı zarf içinde teklif almak ve görüşmeler yapmak suretiyle 'Pazarlık Usulü' ile gerçekleştirilecek. Uluslararası Yatırım Bankası Morgan Stanley, liberal bir anayasanın Türkiye nin kurumsal ve ekonomik kalkınmasına yeniden güç vereceğini bildirdi. Kamu finansmanının durumunun bu yıl belirgin şekilde kötüleştiğini bildiren kuruluş, kamu finansmanı için kuralları belirleyen mali bir anayasaya da ihtiyaç olduğunu ifade etti. 2

Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler Uluslararası yatırım bankası Merrill Lynch; hisse senedi piyasalarının yeni yüksek seviyelere ulaştığını, ancak piyasa temellerinin en son yaşanan global dalgalanma öncesinden daha da zayıf olduğunu açıkladı. 5-11 Ekim tarihleri arasında, toplam 671 milyar dolarlık varlık yöneten 209 fon yöneticisinin katılımı ile hazırlanan küresel araştırmada, "FED in faiz indirimi son dönemdeki hisse senedi hareketliliğini tetiklemede önemli rol oynadı. Ayrıca FED in 50 baz puan indirimi enflasyon korkularını yeniden canlandırdı" denildi. FED Başkanı Ben Bernanke, indirilen faiz oranıyla, yakın dönem ekonomik görünümde riskin azaldığını ve iyileşmenin, fiyat istikrarının sağlandığı ölçülü bir büyüme olasılığını artırdığını açıkladı. ABD de Sanayi Üretimi Eylül ayında beklentiler seviyesinde, %0,1 oranında arttı. ABD de Eylül ayında kapasite kullanım oranı %82,1 seviyesinde gerçekleşti. Piyasalarda da kapasite kullanım oranının %82,1 olması bekleniyordu. Ağustos ayı kapasite kullanım oranı ise %82,2'den %82,1'e revize edildi. ABD de ÜFE, Eylül ayı beklentisi olan %0,5 in üzerinde, %1,1 oranında artış gösterirken, gıda ve enerji fiyatları hariç olarak hesaplanan çekirdek ÜFE beklentilerin altında %0,1 düzeyinde gerçekleşti. ABD de tüketici fiyatlarında Haziran dan itibaren görülen düşüş eğilimi Eylül de yerini yükselişe bıraktı. Ağustos ta %0,1 azalan TÜFE, Eylül de %0,3 yükselerek, Mayıs taki %0,7 lik çıkışından bu yana en büyük artışı gösterdi. Endeksteki bu artış, %0,2 olan piyasa beklentilerinin biraz üzerinde gerçekleşti. ABD de Eylül ayında Perakende Satışlar %0,2 lik beklentilerin altında, %0,1 olarak açıklandı. ABD'de yeni ev başlangıçları Eylül ayında son 14 yılın en düşük seviyesine geriledi. ABD Ticaret Bakanlığı verilerine göre, Eylül ayında ev başlangıçları %10,2 azalarak 1 milyon 191 bin oldu. Piyasalarda beklenti ev başlangıçlarının %4,2 düşüşle 1 milyon 331 binden 1 milyon 280 bine ineceği yönündeydi. ABD Eylül ayı Dayanıklı Tüketim Malları Siparişleri, artış beklentilerinin aksine %1,7 lik düşüş gösterdi. ABD de Eylül ayı Mevcut Konut Satışları olumlu yönde sürpriz yaparak %4,8 yükseliş kaydetti. Eurostat ın verilerine göre; 27 üyeli AB de Ağustos ayında ve geçen yılın aynı döneminde %1,9 olan ortalama enflasyon, Eylül ayında %2,2 ye çıktı. 13 ülkenin dahil olduğu Euro Bölgesinde ise Eylül de yıllık enflasyon, Avrupa Merkez Bankası nın orta vadeli %2 hedefini aşarak %2,1 e ulaştı. Petrol fiyatları, dolar daki değer kaybının yanı sıra Türkiye nin sınır ötesi askeri operasyon yapması ihtimaline bağlı olarak yükseldi. Çatışmanın büyüyebileceği ve Ortadoğu dan petrol sevkıyatını aksatabileceği kaygıları sonucu petrol fiyatları, Ekim ayının üçüncü haftası sonunda %3,49 oranında artarak 83,8 dolar/varil oldu. Petrol fiyatlarındaki yükselişin Ekim ayının dördüncü haftasında ivme kazanarak devam ettiği görüldü. ABD petrol stoklarındaki düşüş, yaklaşan kış mevsiminin tetiklediği arz kaygısı ve Ortadoğu da yaşanan siyasi gerginliğin etkisiyle brent türü petrolün spot fiyatı bir önceki haftaya göre %5,4 oranında yükselerek 88 dolar/varil düzeyine ulaştı. 3

Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2006 yılı Eylül ayında %82,7 düzeyinde olan üretim değeri ağırlıklı, İmalat Sanayii Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2007 yılı Eylül ayında %83,3 düzeyinde gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre, talep yetersizliği ilk sırada yer alırken, hammadde yetersizliği, mali imkânsızlıklar, işçilerle ilgili meseleler ve enerji yetersizliği diğer nedenler olmuştur. KKO, 2007 yılı Ağustos ayında ise %80,3 idi. İşyerlerindeki üretim miktarı Eylül ayında, bir önceki % İmalat Sanayi KKO 85 82.0 83.3 83.5 83.3 82.3 81.9 82.4 80.1 80.5 78.3 82.6 83.1 82.7 82.8 80 81.7 81.8 81.7 80.7 79.4 77.2 75 75.4 70 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 2006 2007 aya göre %9,0 oranında artmıştır. 2007 yılı Ekim ayında, üretim miktarının %2,0, satış miktarının %3,1, satış fiyatlarının %0,1 ve hammadde fiyatlarının %0,6 artması beklenmektedir. TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2007 Temmuz Dönemi (Haziran, Temmuz, Ağustos) Sonuçları na göre; 2007 yılı Temmuz döneminde, çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 880 bin kişi artarak 52 milyon 581 bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 490 bin kişi artarak 23 milyon 747 bin kişiye ulaşırken, işgücüne katılma oranı %49,5 olarak gerçekleşmiştir. İşsizlik oranı %8,8 seviyesini korurken, tarım dışı işsizlik oranı da %11,6 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %28,7'si tarım, %18,7 si sanayi, %6,4'ü inşaat, %46,2 si de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 0,8 puan, sanayi sektörünün payının 0,3 puan azaldığı, buna karşılık inşaat sektörünün payının 0,4 puan, hizmetler sektörünün payının ise 0,7 puan arttığı görülmektedir. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2006 yılı Ağustos ayında 1 milyar 587 milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Ağustos ayında %10,5 oranında azalarak 1 milyar 421 milyon dolara düşmüştür. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına göre %10,6 oranında artarak 4,6 milyar dolara çıktığı, hizmetler dengesindeki fazlanın %19,8 oranında büyüyerek 3,5 milyar dolara yükseldiği, gelir dengesindeki açığın %18,7 azalarak 488 milyon dolara düştüğü ve cari transferlerden kaynaklanan girişlerin %34,4 azalarak 166 milyon dolar olarak gerçekleştiği gözlenmiştir. Bunun sonucu olarak, 2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,6 oranında artarak 22 milyar 960 milyon dolardan 23 milyar 320 milyon dolara yükselmiştir. 2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde gerçekleşen yaklaşık 23,3 milyar dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yılın aynı dönemine göre %14,5 azalarak, 20,5 milyar dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; doğrudan yatırımlar kaleminde bir önceki yılın 4

aynı dönemine göre %4,4 oranında artışla 12,0 milyar dolar ve portföy yatırımlarında bir önceki yılın aynı dönemine göre %77 oranında artışla 4,2 milyar dolar net giriş gerçekleşmişken, ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre %4,7 oranında artışla 13,9 milyar dolar net giriş kaydedilmiştir. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervlerde yaklaşık 9,6 milyar dolar artış olmuştur. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılının Eylül ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %11,4 artarak 3.870 den 4.312 ye yükselmiştir. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı da bir önceki yılın aynı ayına göre %20,9 oranında artarak 556 dan 672 ye yükselmiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamalara göre; 2007 yılı Eylül ayında; geçen yılın aynı ayına göre giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı %23,5 oranında artarak 2.799.276 kişi olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam geçen yılın aynı ayında 2.267.146 kişiydi. Ülkemizden çıkış yapan yabancı ziyaretçiler de geçen yılın aynı ayına göre %22,5 oranında artarak 3.057.442 kişi olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam, bir önceki yılın aynı ayında ise 2.496.134 kişi seviyesindeydi. Türkiye İstatistik Kurumu ve Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2007 yılının Ağustos ayında 98,25 olan Tüketici Güven Endeksi, 2007 yılının Eylül ayında, %1,16 oranında azalarak 97,11 değerine düşmüştür. Ankete göre, Güven Endeksindeki düşüş, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma güçlerine ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin kötüleşmesinden kaynaklanmaktadır. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Ağustos 2007 de yaklaşık 3,5 milyar YTL fazla veren Merkezi Yönetim Bütçesi, 2007 Eylül ayında ise 3,7 milyar YTL açık verdi. Böylece 2006 yılının dokuz ayında yaklaşık 1,4 milyar YTL açık veren bütçe dengesi 2007 yılının dokuz ayında 12,2 milyar YTL açık vermiştir. Yıl sonu bütçe açığı hedefinin 16,8 milyar YTL olduğu dikkate alındığında, kümülatif bütçe açığının dokuzuncu ayda yıl sonu hedefinin %72,6 sına ulaştığı görülmektedir. Eylül ayında, faiz dışı denge de 2,0 milyar YTL fazla verdi. Eylül sonu itibarıyla oluşan kümülatif faiz dışı fazla (30,6 milyar YTL), yılın tamamı için hedeflenen 36,1 milyar YTL nin yaklaşık olarak %84,5 ine karşılık gelmektedir. 2007 yılı Eylül ayında, bütçe harcamaları 18,1 milyar YTL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 14,4 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 5,8 milyar YTL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 12,3 milyar YTL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin %85,7 sini oluşturmuştur (bir önceki ay bu oran %91,2 idi). Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 30.09.2007 itibarıyla, Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku, 341,5 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun 229,3 milyar YTL tutarındaki kısmı Türk Lirası cinsinden, 111 milyar YTL tutarındaki kısmı döviz cinsinden ve geriye kalan 1,2 milyar YTL tutarındaki kısmı ise dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır. 2007 Eylül sonu itibariyle toplam borç stokunun %55,2 si iç piyasaya, %20,4 ü ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %24,4 olarak gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim toplam borç stoku, 2007 yılı Ağustos ayına göre YTL bazında %1,7 oranında azalırken, dolar bazında %7,5 oranında artmıştır. 5

İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımının gelişimine baktığımızda; 2007 yılı Haziran ayında %72,8 olan piyasa payının, Temmuz 2007 itibarıyla %72,9 a, Ağustos 2007 itibarıyla %73,0 e yükseldiği, Eylül 2007 de ise bu oranın aynı kaldığı görülmektedir. İç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısının gelişimine baktığımızda ise; 2007 yılı Haziran ayında 26,9 ay iken, Temmuz ayı itibarıyla 27,0 aya yükseldiği, Ağustos ayı itibarıyla da 26,2 aya gerileyen sürenin Eylül ayında tekrar 26,6 aya yükseldiği görülmektedir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Eylül ayı Hazine nakit gerçekleşmelerine ilişkin geçici sonuçlar alınmış olup, bu sonuçlara göre; Eylül ayında nakit bazda toplam 13 milyar YTL gelir elde edilmiş, 11,9 milyar YTL faiz dışı harcama yapılmış ve 1,2 milyar YTL faiz dışı fazla oluşmuştur. Toplam 5,8 milyar YTL faiz ödemesinden sonra Hazine nakit dengesi 4,6 milyar YTL açık vermiştir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2007 yılının dokuz ayında, 861 yatırım projesi kapsamında, teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı, geçen yılın aynı dönemine göre %5,1 artarak 20,6 milyar YTL olarak gerçekleşti. Bu yıl ilk dokuz ayda teşvik belgesine bağlanan yatırım projeleri kapsamında toplam 108 bin 249 kişilik istihdam yaratılması bekleniyor. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği Ekim Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2007 yılında %5,0 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %6,94 oranında artacağı, cari işlemler açığının 34 milyar 186 milyon dolar ve dolar kurunun 1,2490 YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %5,96 ve %5,06 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %14,71, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14,35 olarak beklenmektedir. Bir önceki beklenti anketi ile karşılaştırıldığında, Ekim Ayı II. Dönem Beklenti Anketi nde, yılsonu itibarıyla, Türkiye nin büyüme beklentisi aynı kalırken, cari açık beklentisinin arttığı ve diğer gösterge beklentilerinin ise azaldığı görülmektedir. 6

Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 28 Eylül - 19 Ekim 2007 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %2,17 oranında daralarak 105.144 milyon YTL seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %3,55 oranında azalırken, İç Varlıklar kalemi %6,01 düzeyinde artış göstermiştir. Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %7,15 oranında azaldığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %1,34, İç Yükümlülükler kaleminin de %10,46 düzeyinde azalış kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemelerine bağlı artan nakit ihtiyacı sebebiyle bu dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %13,02 ve %4,24 oranlarında artışlar kaydedildiği görülmektedir. Öte yandan Merkez Bankası nın politika araçlarından Açık Piyasa İşlemlerinden Doğan Borçlar kalemi bu dönem %15,21, Kamu Mevduatı kalemi ise %63,74 oranında azalış göstermiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) 27.10.06 28.09.07 19.10.07 Son Yıl Değişim Dönem AKTİFLER 99.253 107.471 105.144 5.891-2.327 1.DIŞ VARLIKLAR 86.013 92.024 88.755 2.742-3.269 2.İÇ VARLIKLAR 13.240 15.447 16.389 3.149 942 PASİFLER 99.253 107.471 105.144 5.891-2.327 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 56.465 56.432 52.397-4.068-4.035 1.1. DIŞ YÜKÜMLÜKLER 24.357 20.494 20.219-4.138-275 1.2. İÇ YÜKÜMLÜKLER 32.108 35.938 32.178 70-3.760 1.2.1. Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 15.917 16.865 14.597-1.320-2.268 1.2.2. Bankaların Döviz Mevduatı 16.191 19.073 17.581 1.390-1.492 2.MERKEZ BANKASI PARASI 42.788 51.040 52.747 9.959 1.707 2.1. REZERV PARA 37.837 39.578 44.731 6.894 5.153 2.1.1. Dolaşıma Çıkan Banknot 24.529 26.091 27.197 2.668 1.106 2.1.2. Bankalar Mevduatı 13.227 13.319 17.232 4.005 3.913 2.1.3. Diğer Kalemler 81 168 302 221 134 2.2. DİĞER MB PARASI 4.951 11.462 8.016 3.065-3.446 2.2.1. APİ den Doğan Borçlar 3.477 7.954 6.744 3.267-1.210 2.2.2. Kamu Mevduatı 1.474 3.508 1.272-202 -2.236 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 55.809 71.725 69.688 13.879-2.037 Kaynak: TCMB 28 Eylül - 19 Ekim 2007 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 2.037 milyon dolar azalarak 69.688 milyon dolar düzeyine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Ekim ayının ikinci haftasına %16,32 düzeyinden başlayan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 6 Mayıs 2009 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, 16 Ekim tarihinde gerçekleşen TC Merkez Bankası Para Piyasası Kurulu toplantısı öncesinde %16 seviyesine kadar geriledi. Hazine nin 16 Ekim tarihinde gerçekleştirdiği ihalede ortalama yıllık %16,21 bileşik faize ihraç edilen ve ihale sonrası piyasanın yeni gösterge kâğıdı niteliğini kazanan 5 Ağustos 2009 itfa tarihli tahvil, Merkez Bankası nın faiz indirim kararına bağlı olarak piyasaya 7

yoğun bir taleple giriş yaptı. Söz konusu alımlarla %15,91 seviyesine kadar gerileyen piyasanın yeni gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Irak ın kuzeyine yönelik askeri operasyon tartışmaları ile %16,32 düzeyine kadar yükseldiyse de Ekim ayı sonunda gerçekleşecek FED Açık Piyasa Komitesi (FOMC) Toplantısı öncesinde gerileme kaydederek 26 Ekim tarihli işlem gününü %15,88 seviyesinden kapattı. Söz konusu bu değer, tahvil-bono piyasasında geçtiğimiz 17 ayı Getiri oranı (%) 17.50 17.25 17.00 16.75 16.50 16.25 16.00 15.75 15.50 05.10 08.10 Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi 6 Mayıs 2009 itfa tarihli tahvil 5 Ağustos 2009 itfa tarihli tahvil aşan süre zarfında kaydedilen en düşük gösterge kâğıdı yıllık bileşik faizi olarak dikkat çekmektedir. Döviz Piyasası Ekim ayının ikinci haftasına 1,1913 YTL seviyesinden başlayan dolar kuru, alternatif piyasalarda devam eden para girişleri ve paritedeki yükselişin etkisiyle bayram tatili öncesinde 1,1829 YTL seviyesine kadar geriledi. Söz konusu bu değer TC Merkez Bankası nın 11 Haziran 2001 tarihinden bugüne kadar ilan ettiği en düşük dolar kuru olarak kayda geçti. Irak ın kuzeyine yönelik askeri operasyon ihtimalinin güçlenmesi ve Ermeni iddialarının ABD Temsilciler 1.31 1.28 1.25 1.22 1.19 1.16 YTL 05.10 08.10 09.10 09.10 10.10 10.10 11.10 15.10 16.10 17.10 Tarih 18.10 ABD Dolar Denge Kuru Meclisi nde ele alınması sonucu artan siyasi gerginlikle dolar kuru 1,2370 YTL düzeyine kadar yükseldiyse de FED in ay sonunda yapacağı toplantıda faiz indirimine devam edebileceği yönündeki beklentilere bağlı olarak alternatif piyasalara gelen alımlarla tekrar bir gevşeme sürecine girdi ve 26 Ekim tarihli Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1,1882 YTL seviyesine kadar geriledi. Dolar bu dönemde YTL karşısında 2,6 oranında değer kaybederken, euro %1,49 düzeyinde değer kazanmıştır. Ekim ayının ikinci haftasına 1,4121 seviyesinden başlayan /$ paritesi, Ekim ayı sonunda gerçekleşecek FED Açık Piyasa Komitesi (FOMC) Toplantısı nda faizlerin indirileceği yönündeki beklentilerin güçlenmesine bağlı olarak artış gösterdi ve 26 Ekim tarihli Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle tarihi zirve değeri olan 1,4368 düzeyine kadar yükseldi. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Gelişmekte olan piyasalara yönelik fon akışının devam etmesine bağlı olarak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, bu dönemde tarihi zirve rekorlarının peş peşe kırıldığı seanslara sahne oldu. Ekim ayının ikinci haftasına 56.793 puan düzeyinden başlayan İMKB Bileşik Endeksi, son olarak 15 Ekim tarihli işlem günü içerisinde gördüğü en yüksek 58.864 ve aynı gün kapanışındaki 58.232 puan 15.10 16.10 17.10 18.10 Tarih 19.10 19.10 22.10 22.10 23.10 23.10 24.10 24.10 25.10 25.10 26.10 26.10 8

düzeyleri ile tarihi zirve rekorlarını geliştirdi. Ancak Ekim ayının ikinci yarısının ilk günlerinde uluslararası borsalarda görülen düşüşlere paralel olarak 56 bin puanın altına gerileyen Bileşik Endeks, TSK nın Irak ın 60000 İMKB Bileşik Endeksi kuzeyine yönelik operasyon ihtimalinin artması ve ABD 58000 Temsilciler Meclisi nde Ermeni 56000 iddialarının ele alınması 54000 sonucu artan siyasi gerginlikle 52000 52.094 puana kadar geriledi. Ekim ayının dördüncü 50000 haftasında ise 30-31 Ekim tarihlerinde gerçekleştirilecek Tarih FED Açık Piyasa Komitesi (FOMC) Toplantısı na yönelik beklentiler piyasa üzerinde etkili olduğu görüldü. FED in faizlerde indirime gideceği yönündeki beklentilerle toparlanan Bileşik Endeks, haftanın son işlem gününü 56.447 puan düzeyinden tamamladı. İMKB Bileşik Endeksi bu dönemde 6,1 oranında değer kaybederken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı ise %71,89 seviyesinden %72,03 düzeyine yükselmiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Endeks 05.10 Bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi, bu dönem %1,4 oranında artış kaydederken, bu genişlemenin esasen vadeli mevduatlardaki yükselişten kaynaklandığı dikkati çekmektedir. Bu gelişmenin ise DİBS faizlerindeki gerileme ile birlikte vadeli mevduat getirisinin daha cazip hale gelmesinin bir sonucu olduğu düşünülmektedir. Nitekim bu dönemde bankacılık sektörü menkul değerler portföyündeki artış 8 seviyesi ile sınırlı kalmıştır. Bankacılık Sektörü * İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) 08.10 09.10 10.10 11.10 15.10 16.10 17.10 18.10 19.10 22.10 23.10 29.12.06 02.10.07 22.10.07 Yıl Sonuna Göre 24.10 25.10 26.10 Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 319.608 343.828 348.568 9,1 1,4 Vadeli 263.345 288.459 293.084 11,3 1,6 Vadesiz 56.263 55.369 55.484-1,4 0,2 KREDİLER TOPLAM KREDİLER 224.239 265.309 269.010 20,0 1,4 YTL 165.500 201.933 203.044 22,7 0,6 YP 58.531 63.375 65.966 12,7 4,1 YP Krediler/Toplam Krediler (%) 26,1 23,9 24,5 Krediler ** /Mevduat (%) 72,8 80,0 80,1 Takipteki Alacaklar (Brüt) 8.512 9.918 10.064 18,2 1,5 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3,66 3,60 3,61 Menkul Değerler Portföyü 158.876 165.933 167.294 5,3 0,8 MDP/ Mevduat (%) 49,7 48,3 48,0 (*): 30 Mayıs tarihinden itibaren BDDK nın yayınladığı verilere katılım bankaları rakamlarının da dahil edilmesi nedeniyle yukarıdaki değerler önceki raporlarımız ile farklılık göstermektedir. (**): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Bu dönemde bankacılık sektörü toplam kredi hacmi %1,4 oranında artış gösterirken, bu genişlemenin ağırlıklı olarak yabancı para cinsinden kredilerdeki yükselişten kaynaklandığı görülmektedir. Ancak aynı dönem itibariyle döviz sepetinin YTL karşısında %2,90 oranında değer kazandığı göz önüne 9

alındığında, yabancı para cinsinden kredilerdeki artışın esasen döviz kurlarındaki yükselişten kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi bu dönemde %1,5 oranında artış kaydederken, bu genişlemeye bağlı olarak sektördeki tahsilât sorununun boyutunu gösteren takipteki alacakların kredilere oranının da %3,61 düzeyine çıktığı görülmektedir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür 0312 4179200/2340 oktay-k@tkb.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı 0312 4179200/2340 m-simsek@tkb.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman 0312 4179200/2356 f-bayraktar@tkb.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman 0312 4179200/2355 mustafa-t@tkb.com.tr 10

2005 2006 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2007 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül GSMH (Milyon $) 361.470 400.046 - - 91.574 * - - 110.264 * - - - Büyüme Oranı (sabit fiyatlarla) 7,6 6,0 - - 6,8 * - - 3,9 * - - - İmalat Sanayi KKO (%) 80,3 81,0 78,3 80,1 82,0 81,7 83,3 83,5 81,9 80,3 83,3 İşsizlik Oranı (%) 10,3 9,9 11,0 11,4 10,4 9,8 8,9 8,8 8,8 - - Enflasyon (ÜFE) (%) 2,66 11,58-0,05 0,95 0,97 0,8 0,39-0,11 0,06 0,02 1,02 Enflasyon (TÜFE) (%) 7,72 9,65 1,00 0,43 0,92 1,21 0,50-0,24-0,73 0,85 1,03 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 171,4 160,2 165,0 167,9 165,7 170,4 173,5 175,9 176,9 172,9 178,9 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) ** -22.603-32.774-2.971-3.229-3.106-3.289-3.668-3.337-2.299-1.421 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) ** -33.530-41.238-3.102-2.741-3.178-3.470-4.280-4.205-4.565-4.607 - - İhracat-FOB (Milyon $) 76.949 91.937 6.890 7.964 9.354 8.794 9.736 9.470 9.589 9.578 - - İthalat-FOB (Milyon $) -110.479-133.175-9.649-10.603-12.262-11.987-13.458-12.978-13.106-13.535 - İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) ** 69,7 69,0-71.4-75.1-76.3-73.4-72.3-73.0-73.2-70.8 - Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) 152.784 171.309 12.392 13.236 20.481 14.315 19.725 14.645 13.136 19.459 14.396 - Vergi Gelirleri (Milyon YTL) 119.627 137.554 11.077 11.540 11.330 9.859 15.423 11.364 10.989 17.746 12.335 - Diğer Gelirler (Milyon YTL) 33.157 33.756 1.315 1.696 9.151 4.456 4.302 3.281 2.147 1.713 2.061 Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) 159.687 175.304 18.488 15.314 15.641 16.363 17.689 17.186 19.208 15.931 18.142 - Faiz Harcamaları (Milyon YTL) 45.680 45.945 7.021 4.967 3.979 3.080 4.618 3.228 5.768 4.318 5.793 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) 114.007 129.359 11.467 10.347 11.662 13.282 13.071 13.958 13.440 11.613 12.349 Bütçe Dengesi (Milyon YTL) -6.903-3.995-6.096-2.077 4.841-2.048 2.036-2.541-6.071 3.529-3.746 - Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) 38.777 41.951 925 2.890 8.820 1.032 6.654 687-303 7.847 2.047 Merkezi Yönetim Top. İç Borç Stoku 182.428 178.906 180.965 189.028 191.090 197.632 195.403 194.480 196.928 194.917 213.342 (Milyon $) Merkezi Yönetim Top. Dış Borç Stoku 64.643 66.576 66.983 68.170 68.226 67.920 67.227 67.275 67.733 67.410 68.769 (Milyon $) **: 2007 birinci çeyrek ve 2007 ikinci çeyrek itibariyle. **: TCMB nin Ödemeler Dengesi sunumu itibariyle olup genel mal ticareti rakamlarını içermektedir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 11