TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU EKİM 2008/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Ekim 2008

2 Ekim ayının ikinci ve üçüncü haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler TCMB tarafından, 15 Ekim 2008 tarihinde, döviz alım ihalelerine ilişkin olarak bir duyuru yapılmıştır. Duyuruya göre; Türk bankacılık sisteminde bir döviz likidite sorunu olmamasına rağmen, küresel para piyasalarındaki sorunların ülkemize olan yansımalarını sınırlamak amacıyla, 9 Ekim 2008 tarihinde Merkez Bankası kendi nezdindeki Döviz Depo Piyasasında aracılık faaliyetlerine yeniden başlamıştır. Böylece, bankaların Merkez Bankası aracılığı ile birbirlerinden ABD doları ve euro üzerinden döviz borç alıp vermelerine olanak sağlanmıştır. Diğer taraftan, Döviz Depo Piyasası aracılığıyla döviz likiditesi akışkanlığının artırılmasına ilave olarak, Türk bankalarının likidite durumlarını daha da güçlendirmek amacıyla 16 Ekim 2008 tarihinden başlamak üzere döviz alım ihalelerine ara verilecektir. Böylelikle, döviz alım ihaleleri yoluyla kalıcı olarak döviz piyasasından çekilen likiditenin sistemde kalması hedeflenmektedir. TCMB Para Politikası Kurulu, 22 Ekim 2008 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarını aşağıdaki gibi belirlemiştir: a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %16.75 düzeyinde sabit tutulmuş, borç verme faiz oranı %20.25 ten %19.75 e indirilmiştir, b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %12.75 düzeyinde sabit tutulmuş, borç verme faiz oranı ise %23.25 ten %22.75 e indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %19.25 ten %18.75 e indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyetteki yavaşlamanın belirginleştiğine işaret etmektedir. Uluslararası kredi piyasalarındaki ve küresel ekonomideki sorunlar iç ve dış talebi sınırlamaya devam edecektir. Yakın dönemde döviz kurlarında gözlenen hareketlerin enflasyon üzerinde oluşturduğu etkinin, gıda fiyatlarındaki olumlu görünüm ve petrol fiyatlarında gözlenen keskin düşüş ile telafi edileceği tahmin edilmektedir. Bu çerçevede, gelinen aşamada orta vadeli enflasyon tahminlerinde önemli bir değişiklik öngörülmemektedir. TCMB tarafından, 23 Ekim 2008 tarihinde, döviz ve efektif piyasaları işlem limitlerine ilişkin olarak bir duyuru yapılmıştır. Duyuruya göre; son dönemde uluslararası kredi piyasalarında yaşanan sorunların ülkemiz finans piyasalarını etkileyerek likidite akışında sorun yaşanmasını önlemeye yönelik olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nca çeşitli önlemler alınmaktadır. Bu çerçevede, Merkez Bankası 9 Ekim 2008 tarihinde kendi nezdindeki Döviz Depo Piyasasında aracılık faaliyetlerine başlamış, ayrıca 14 Ekim 2008 tarihinden * Rapor 24 Ekim 2008 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

3 itibaren geçerli olacak şekilde bankaların Döviz ve Efektif Piyasaları işlem yapma limitleri bilanço büyüklükleri göz önüne alınarak toplamda 5.4 milyar ABD doları olarak belirlenmiştir. Türk bankacılık sisteminde bir döviz likidite sorunu olmamasına rağmen sistemin önümüzdeki aylar boyunca olası döviz likidite ihtiyaçlarını hiç bir sorun yaşamadan sağlayabilmesi için, 24 Ekim 2008 tarihinden itibaren bankaların Döviz ve Efektif Piyasaları işlem yapma limitleri her bir kurum için 2 katına çıkarılarak toplamda 10.8 milyar ABD dolarına yükseltilmiştir. TCMB tarafından, 24 Ekim 2008 tarihinde, döviz satım ihalelerine ilişkin olarak bir duyuru yapılmıştır. Duyuruya göre; son günlerde döviz piyasasında derinliğin kaybolmasına bağlı olarak sağlıksız fiyat oluşumları gözlendiğinden, uygulanmakta olan dalgalı döviz kuru rejimi ile çelişmeyecek şekilde döviz kurlarının piyasada belirlenmesi ilkesi çerçevesinde Merkez Bankası piyasaya 24 Ekim tarihinden itibaren döviz satım ihaleleri yoluyla döviz likiditesi sağlamaya karar vermiştir. İhalelerde satımı yapılacak döviz tutarı günlük 50 milyon ABD doları olarak belirlenmiş olup, gerekli görülen günlerde ihalelerdeki satım tutarı artırılabilecektir. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standard&Poor's Türkiye'nin BBolan döviz ve BB olan yerel para birimi ülke kredi notunu teyit ettiğini, görünümün de durağan olduğunu açıkladı. S&P, Türkiye'nin not görünümünün 3 Nisan'da durağandan negatife çevirmiş ancak 31 Ağustos'ta yeniden durağana yükseltmişti. Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Şigeo Katsu, Türkiye'nin, dünyayı sarsan küresel finansal krizine karşı oldukça iyi durumda olduğunu söyledi. Katsu, "Türkiye, 2001'de ciddi bir krizden geçtikten sonra, son yedi yılda ekonomisini yeniden yapılandırdı ve modernize etti" dedi. Türk borsasında son günlerde meydana gelen kayıpların, Batı borsalarındakilerden daha az olduğuna ve daha çok dışarıdan gelen kötü haberlerden kaynaklandığına işaret eden Katsu, bankalararası likiditede de sorun bulunmadığını kaydetti. Buna karşılık Katsu, Türkiye'nin de, diğer ülkeler gibi krizden muaf olmadığını söyledi. Dünya Bankası Başkanı Robert Zoellick, Türkiye'nin mali sektörde gerçekleştirdiği yapısal reformlar sayesinde, sağlam ve dayanıklı bir finansal sisteme sahip olduğunu belirtti. Robert Zoellick, Dünya Bankası - IMF Sonbahar toplantıları çerçevesinde yaptığı açıklamada, Türkiye'nin, bölgesinde istikrara yönelik çok önemli girişimlerde bulunduğunu ve bu konuda başarılı da olduğunu kaydetti. Türkiye'nin konumu itibarıyla stratejik öneme sahip bir ülke olduğunu da vurgulayan Zoellick, Türkiye'nin son yıllarda önemli bir ekonomik dönüşüm sağladığını, özellikle mali sektörde gerçekleştirdiği yapısal reformlar nedeniyle, sağlam ve dayanıklı bir finansal sisteme sahip olduğunu söyledi. Zoellick, Türkiye'nin, yapısal reformlardaki başarısı nedeniyle, Dünya Bankası'nın gerekli teknik ve mali desteği verdiğini, bu desteğin, yapısal reformların uygulanmasını kolaylaştıracağını vurguladı. IMF, ''Küresel Ekonomik Görünüm Raporu''nu açıkladı. Rapor'a göre; gelecek yıl %3 büyüme, %6,7 oranında cari açık ve %1,8 oranında genel kamu açığı beklentisi bulunuyor. Türkiye'de emtia fiyatlarındaki düşüşe paralel olarak, enflasyon da gerileyecek. Enflasyonun gerilemesinde, mali disipline yönelik politikalar etkili olacak. IMF'ye göre, TÜFE cinsinden enflasyon bu yıl %10,5, gelecek yılki enflasyon ise %8,4 olacak. Türkiye'deki enflasyonda, gıda 2

4 fiyatlarının katkısı %4 iken yakıt fiyatlarının katkısı %2 oranında bulunuyor. IMF raporunda, Türkiye'nin, içinde bulunduğu yükselen Avrupa piyasaları içinde, gıda ve enerjinin en çok baskı oluşturduğu ülkeler içinde bulunduğunu belirtiliyor. Bu yıl %3,5 oranında bir ekonomik büyüme tahmininde bulunan IMF'ye göre, gelecek yıl ekonomik büyüme uluslararası koşullar çerçevesinde biraz daha azalacak. Dünya Bankası Türkiye Masası Direktörü Ulrich Zachau, küresel krizin etkisiyle Türkiye'de büyümenin biraz yavaşlayacağının anlaşıldığını belirterek, "Ancak, Türkiye bugün 2001 krizini yaşayan Türkiye'den farklı bir ülke. Türkiye'nin temelleri bugün 2001 krizine göre çok daha sağlam" dedi. Zachau, Türkiye'nin istikrarını sürdürebilmesi halinde krizlere geçmiştekine göre çok daha dirençli olabileceğini vurguladı. Zachau, gelişmekte olan piyasalara sermaye akışının azalmaya başladığını, Türkiye'nin yabancı sermaye akışına ihtiyacı bulunduğunu, bu nedenle de bu gelişmenin Türkiye'yi etkileyebileceğini de ekledi. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Merkez Bankası FED, finansal piyasalara likidite sağlamak için para piyasası yatırım fonlarından ticari menkul kıymet ve mevduat sertifikası alabilecek yeni bir aracı kullanıma sunduğunu açıkladı. FED tarafından yapılan yazılı açıklamada, MMIFF (Para Piyasası Yatırım Fonlama Aracı) ile para piyasasındaki araçların ikincil piyasada satışına destek olunarak, yatırımcıların pozisyonlarındaki likiditenin artırılması beklenmekte olduğu belirtildi. Ayrıca alınan bu önlemle birlikte, yatırımcıların paraya çevirme taleplerini karşılama olanakları ile para piyasası araçlarına yatırım yapma isteklerinin iyileştirilmesinin beklendiği belirtildi. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Eylül ayında beklentilere paralel olarak %0.4 düşüş gösterdi. Veri Ağustos ayında %0.9 gerilemişti. Böylece Ağustos ayında yıllık bazda %9.6 olan ÜFE artışı Eylül ayında %8.7 ye geriledi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise bir önceki aya göre beklentilerden daha fazla %0.4 artış gösterdi. Ağustos ayında %0.2 artan verinin Eylül ayında da %0.2 artması bekleniyordu. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de perakende satışlar Eylül ayında bir önceki aya göre %1.2, dalgalı seyreden otomobil fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek perakende satışlar %0.6 düşüş gösterdi. Beklentiler perakende satışların bir önceki aya göre %0.7, çekirdek perakende satışların ise %0.3 gerilemesi yönündeydi. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Eylül ayında bir önceki aya göre değişmeyerek, çekirdek TÜFE ise %0.1 artış göstererek beklentilerden daha iyi açıklandı. Beklentiler TÜFE nin %0.1, çekirdek TÜFE nin ise 0.2 artacağı yönündeydi. Yıllık bazda ise TÜFE deki artış Ağustos ayındaki %5.4 seviyesinden Eylül ayında %4.9 a geriledi. Çekirdek TÜFE nin yıllık artışı ise bir önceki aydaki gibi %2.5 seviyesinde gerçekleşti. ABD de sanayi üretimi Eylül ayında %2.8 azalırken, kapasite kullanımı %76.4 oldu. Beklentiler sanayi üretiminin %0.8 azalması, kapasite kullanımının ise 3

5 %77.9 olması yönündeydi. Son açıklanan rakamların ardından sanayi üretimi 3. çeyreğin sonunda geçen yılın aynı dönemine göre %6 düşmüş oldu. ABD de konut başlangıçları Eylül ayında beklentilerin altında %6.3 azalarak 817,000 e geriledi. Beklentiler verinin 880,000 e gerilemesi yönündeydi. Ayrıca Ağustos ayında %6.2 düşüş olarak açıklanan veri %8.1 düşüş olarak revize edildi. ABD de öncü göstergeler endeksi Eylül ayında %0.3 artarak beklentilerin aksine yükseldi. Beklentiler verinin %0.2 gerileyeceği yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında %0.5 düştüğü açıklanan veri %0.9 düşüş olarak revize edildi. Yeni siparişler, işsizlik başvuruları, para arzı, ortalama çalışma saati, inşaat ruhsatları, hisse senedi fiyatları vb. değişkenlerden oluşan öncü göstergeler endeksi, ekonominin gidişatı hakkında önemli bir gösterge niteliği taşıyor. ABD Chicago Merkez Bankası FED tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD deki mevcut ekonomik faaliyetler ve enflasyon baskıları ile ilgili bilgi sağlayan önemli bir gösterge olan Ulusal Faaliyet Endeksi Eylül ayında değerini aldı. Açıklamada ayrıca bir önceki ayda değerini alan veri olarak revize edildi. Uluslararası Para Fonu (IMF) yayınladığı Euro bölgesi ekonomik görünüm raporunda, Euro bölgesinde GSYH büyümesinin 2008 için %1.3 ve 2009 için %0.2 olacağını beklediği açıkladı. Raporda, Euro bölgesinde enflasyonun ise 2008 yılında %3.5 ve 2009 yılında %1.9 olarak tahmin edildiği belirtildi. IMF raporda ayrıca, düşen enflasyon ve yavaşlayan büyümenin Avrupa Merkez Bankası ECB nin faiz indirimleri için uygun bir ortam hazırlayabileceğini belirtti. Avrupa Birliği nin euro para birimi kullanan 15 üye ülkesinin devlet ve hükümet başkanları, küresel mali krizi tartışmak üzere 12 Ekim Pazar günü Fransa nın başkenti Paris te bir araya geldi. "Euro" kullanan 15 ülkenin lideri, mali krize karşı eşgüdüm içinde ve ortak bir çerçevede hareket etmeyi kararlaştırdı. Liderler, bankalar arası kredi işlemlerinin yapılabilmesi için bankalara teminat verilmesi konusunda uzlaştı. Bankalara, gerek görüldüğünde de, nakit aktarımı yapılabilmesi kararlaştırıldı. Üzerinde uzlaşıya varılan ortak eylem planına göre, her ülke kendi önlem planını uygulayabilecek, ama bu uygulamada da, eşgüdüm ve işbirliği esas alınacak. İngiltere hükümeti yaptığı açıklamada, Royal Bank of Scotland ile birleşme aşamasındaki HBOS ve Lloyds bankalarına bu birleşmeyi başarıyla tamamlamaları halinde 37 milyar sterlin tutarında bir sermaye yatırımı yardımıyla destek olacağını açıkladı. İngiltere hükümeti, bu destek ile söz konusu bankaların her birinin sermaye oranlarının %9'dan fazla olacağını ve bunun da uluslararası standartlarca kabul edilebilir bir düzey olduğunu söyledi. Bankalara yaptığı yatırımı gözetmek için bir düzenleyici kurul kurulacağını açıklayan İngiliz hükümeti ayrıca, söz konusu yatırımların kalıcı olmayacağını ve zamanla bunların elden çıkarılacağını açıkladı. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi üretimi Ağustos ayında beklentilerle paralel olarak %1.1 artış gösterdi. Sanayi üretimi yıllık bazda %0.7 geriledi, beklentiler verinin yıllık bazda %1.6 azalması yönündeydi. Euro Bölgesinde cari işlemler açığı Ağustos ayında 8.4 milyar euro olarak gerçekleşti. Ayrıca Temmuz ayında 1.7 milyar euro açık olarak açıklanan veri 1.8 4

6 milyar euro açık olarak revize edildi. Euro bölgesi 12 aylık kümülatif toplama göre ise Ağustos ayında 24.4 milyar euro cari işlemler açığı verdi. Euro bölgesi geçen yıl aynı dönemde 31.6 milyar euro cari işlemler fazlası vermişti. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde tüketici fiyatları Eylül ayında %0.2 arttı ve yıllık artış %3.6 olarak gerçekleşti. Beklentiler verinin bu ay aylık bazda %0.1 artması ve yıllık artışın %3.6 ya gerilemesi yönündeydi. Enerji, gıda fiyatlarının dahil edilmediği çekirdek enflasyon ise Eylül ayında %0.3 arttı ve yıllık bazdaki artış %2.5 olarak gerçekleşti. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Ağustos ayında Euro bölgesinde 9.3 milyar euro dış ticaret açığı verildi. Beklentiler 6 milyar euro açık verilmesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca geçen ay 2.3 milyar açık olarak açıklanan veri 2 milyar euro açık olarak revize edildi. Açıklanan rakamlara göre Euro bölgesinde ihracat Ağustos ayında geçen yılın aynı ayına göre %2 azalıp milyar euroya gerilerken, ithalat %7 artış göstererek milyar euroya yükseldi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi siparişleri, Ağustos ayında bir önceki aya göre %1.2 ve yıllık bazda %6.6 düşüş göstererek beklentilerden daha kötü açıklandı. Beklentiler verinin Ağustos ayında %0.3 artması, yıllık bazda ise %0.4 gerilemesi yönündeydi. Çin İstatistik Bürosu tarafından yapılan açıklamaya göre, Çin ekonomisi 3. çeyrekte %9 büyüdü. Beklentiler 2. çeyrekte %10.1 büyüyen Çin ekonomisinin 3. çeyrekte %9.7 büyüyeceği yönündeydi. Kanada Merkez Bankası (BOC), beklentilerin altında 25 baz puan indirime giderek politika faiz oranlarını %2.25 seviyesine indirdi. Beklentiler bankanın faizleri 50 baz puan indireceği yönündeydi. BOC yaptığı açıklamada, küresel finansal kriz ve küresel ekonominin durgunluğa doğru ilerlemesi nedeniyle, enflasyon ve büyüme görünümünün belirsiz olduğunu belirtti. ABD hükümeti zor durumdaki finansal kuruluşlar için 250 milyar dolarlık yeni bir destek planı hazırladığını açıkladı. Sözkonusu tutarın yarısının, 9 büyük finansal kuruluşa verileceğini açıklayan ABD Hazinesi, ikinci dilimin ise daha küçük ölçekli finans şirketi arasında paylaştırılacağını duyurdu. Son Açıklanan Veriler T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2007 yılı Ağustos ayında 1,637 milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Ağustos ayında %101.7 oranında artarak 3,302 milyon dolara yükselmiştir. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı ayına göre %42.3 oranında artarak 6,485 milyon dolara, hizmetler dengesindeki net gelirler %14.1 oranında artarak 3,664 milyon dolara, gelir dengesinden kaynaklanan net giderler %22.7 oranında artarak 627 milyon dolara yükselmiştir. Cari transferlerden kaynaklanan girişler ise %34.2 oranında azalarak 146 milyon dolara düşmüştür. Bu gelişmeler sonucunda 2008 yılının Ocak-Ağustos döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında %46.5 oranında artmış ve 23,777 milyon dolardan 34,838 milyon dolara yükselmiştir. 5

7 2008 yılının Ocak-Ağustos döneminde gerçekleşen 34,838 milyon dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yılın aynı dönemine oranla %87.7 artarak 39,310 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; Doğrudan yatırımlar kalemindeki net sermaye girişi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %34.4 oranında azalarak 9,047 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 4,322 milyon dolar net sermaye girişi olan portföy yatırımlarında, bu dönemde 1,408 milyon dolar net giriş gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 12,474 milyon dolar net giriş gerçekleşmişken, bu dönemde 31,523 milyon dolar net giriş olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervler, 2007 yılının ilk yedi ayında 9,649 milyon dolar artmışken, bu yılın aynı döneminde 2,668 milyon dolar artış göstermiştir. TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2008 Temmuz Dönemi (Haziran, Temmuz, Ağustos 2008) Sonuçları na % Aylık İşsizlik Oranı (%) göre; 2008 yılı Temmuz 13 döneminde, kurumsal olmayan 12 çalışma çağındaki nüfus geçen 11 yılın aynı dönemine göre 752 bin kişi artarak 50 milyon bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam 9 edilenlerin sayısı, geçen yılın 8 Aylar aynı dönemine göre 373 bin kişi artarak 22 milyon 622 bin kişiye yükselirken, işgücüne katılma oranı %49.9 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 202 bin kişi artarak 2 milyon 353 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 0.6 puanlık artış ile %9.4 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %12.3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %27.8 i tarım, %19.3 ü sanayi, %6.2'si inşaat, %46.6 sı da hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 0.9 puan, inşaat sektörünün payının 0.2 puan azaldığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 0.6 puan, hizmetler sektörünün payının 0.4 puan arttığı görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2008 yılının Ağustos ayında olan Tüketici Güven Endeksi, 2008 yılının Eylül ayında, bir önceki aya göre %1.09 oranında artarak değerine yükselmiştir. Ankete göre, güven endeksindeki artış, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma gücü, gelecek dönem genel ekonomik durum ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna dair değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılının Eylül ayında 85.2 düzeyinde olan Reel Kesim Güven Endeksi, Ekim 2008 de bir önceki aya göre 16 puan gerileyerek 69.2 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ekim ayında, genel gidişat eğilimi, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı, gelecek üç aydaki üretim hacmi, sabit sermaye yatırım harcaması, son üç aydaki toplam 6

8 sipariş miktarı, gelecek üç aydaki toplam istihdam miktarı ve mevcut toplam sipariş miktarına ilişkin beklentiler endeksi azalış yönünde etkileyen faktörler olmuştur. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2008 Yılı Ekim Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2008 yılında %3.4 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %10.45 oranında artacağı, cari işlemler açığının 51 milyar 9 milyon dolar ve dolar kurunun YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %8.73 ve %7.47 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %18.10, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %18.75 olarak beklenmektedir. Ekim II. Dönem Beklenti Anketi genelinde, Ekim I.Dönem Beklenti Anketi ne göre, büyüme ve cari işlemler açığı rakamlarının azalacağı, diğer tüm ekonomik göstergelerin ise artacağı tahmin edilmektedir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Eylül 2008 sonu itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun milyar YTL tutarındaki kısmı (%69.8) Türk Lirası cinsinden, milyar YTL tutarındaki kısmı (%29.9) döviz cinsinden ve geriye kalan 1 milyar YTL tutarındaki kısmı ise (%0.3) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır Eylül sonu itibariyle merkezi yönetim toplam borç stokunun %55.8 i iç piyasaya, %19.5 i ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %24.7 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73.8 olan piyasa payı 2008 yılının ilk altı ayında artış göstererek Haziran ayında %74.1 olarak gerçekleştikten sonra, Temmuz ve Ağustos aylarında bir miktar gerilemiş (%73.6) ve Eylül ayında tekrar %74.1 e yükselmiştir yılında 25.7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısının ise, 2008 yılı boyunca düştüğü, Haziran ayında 23 ay olarak gerçekleşmesinin ardından, tekrar yükselmeye başlayarak Temmuz ayında 24.2 ay, Ağustos ayında 24.4 ay olarak gerçekleştiği, Eylül ayında ise tekrar 23.6 aya düştüğü görülmektedir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılının Eylül ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %16.3 oranında azalarak 4312 den 3609 a düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı da bir önceki yılın aynı ayına göre %5.5 oranında azalarak 672 den 635 e düşmüştür. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 3-17 Ekim 2008 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %7.13 oranında genişleyerek 118,721 milyon YTL düzeyine yükselmiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %15.03 oranında artarken, İç Varlıklar kalemi %71 düzeyinde azalış göstermiştir. Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %13.83 oranında arttığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %10.30, İç Yükümlülükler kaleminin de %15.54 düzeyinde artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Geçen dönem bayram tatili sonrası piyasada artan nakit ihtiyacına bağlı olarak Rezerv Para kalemi ve Emisyon hacminde sırasıyla %17.29 ve %

9 oranlarında artış gerçekleşmişti. Bu dönemde de kamu maaş ödemelerinin gerçekleştirilmesi nedeniyle geçen dönem görülen parasal genişlemenin ancak çok sınırlı bir kısmının geri çekildiği görülmektedir. Bu dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon hacminde sırasıyla %1.09 ve %1.42 oranlarında azalış sağlanmıştır. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 105, , ,721 13,577 7,902 1.DIŞ VARLIKLAR 88, , ,772 27,017 15,127 2.İÇ VARLIKLAR 16,389 10,172 2,949-13,440-7,223 PASİFLER 105, , ,721 13,577 7,902 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 52,397 58,324 66,393 13,996 8, DIŞ YÜKÜMLÜKLER 20,219 18,986 20, , İÇ YÜKÜMLÜKLER 32,178 39,338 45,452 13,274 6, Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 14,597 17,972 21,029 6,432 3, Bankaların Döviz Mevduatı 17,581 21,366 24,423 6,842 3,057 2.MERKEZ BANKASI PARASI 52,747 52,495 52, REZERV PARA 44,731 57,538 56,913 12, Dolaşıma Çıkan Banknot 27,197 33,886 33,405 6, Bankalar Mevduatı 17,232 23,517 23,399 6, Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI 8,016-5,043-4,585-12, APİ den Doğan Borçlar 6,744-10,830-9,890-16, Kamu Mevduatı 1,272 5,787 5,305 4, TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 69,688 76,809 73,404 3,716-3,405 Kaynak: TCMB Diğer yandan Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt kalemlerinde, sözkonusu parasal genişlemenin enflasyonist bir baskı yaratmamasına yönelik bir hareketliliğin kaydedildiği göze çarpmaktadır. Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve 3 Ekim tarihi itibariyle -10,830 milyon YTL düzeyinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi, %8,68 oranında azalış göstererek -9,890 milyon YTL seviyesine inmiştir. Diğer bir ifade ile Ekim ayının ilk haftası itibariyle Merkez Bankası Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasaya verdiği borç miktarı yaklaşık milyar YTL iken, bu dönemde piyasaya verilen borç stoku tutarı 9.89 milyar YTL seviyesine gerilemiştir. Öte yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %8.33 oranında azalış göstererek 4 milyar YTL seviyesine inmiştir Ekim 2008 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 3.4 milyar dolar azalarak 73,404 milyon dolar düzeyine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Ekim ayının ikinci haftasını %20.71 düzeyinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 23 Haziran 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın üçüncü haftasının ilk günlerinde ABD ve Avrupa ülkelerinin finansal sistemi iyileştirmeye ve krizin etkilerini azaltmaya yönelik olarak aldıkları önlemlerin etkisiyle %20.01 seviyesine kadar geriledi. Ancak hafta ortasında, başta ABD olmak üzere çeşitli ülkelerden gelen makro ekonomik verilerin global resesyona ilişkin endişeleri tetiklemesi bağlı olarak piyasaya gelen satışlar, gösterge kağıdının yıllık bileşik faizin in %21.37 düzeyine kadar yükselmesine neden oldu. Ekim ayının üçüncü haftasını %21.16 seviyesinden kapatan gösterge tahvilin 8

10 yıllık bileşik faizi, ayın Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi dördüncü haftasında da itfa tarihli tahvil özellikle yabancı yatırımcı satışları sonucunda hızlı bir itfa tarihli tahvil yükseliş gösterdi. Global ekonomiye ilişkin olarak artan endişelerin neden olduğu satışlarla 23 Haziran 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi hafta ortasında %22.32 düzeyine kadar yükselirken, Tarih Ekim ayının dördüncü haftasının son iki işlem günde yoğun satışlarla karşılaşan 14 Nisan 2010 itfa tarihli tahvil, yeniden piyasanın gösterge kâğıdı konumuna geldi. Sözkonusu satışlarla hızlı bir yükseliş gösteren 14 Nisan 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, Ekim ayının dördüncü haftasını %25 düzeyinden kapattı. Döviz Piyasası Getiri oranı (%) Ekim ayının ikinci haftasını YTL düzeyinden kapatan dolar, ayın üçüncü haftasının ilk günlerinde esen iyimser havanın etkisiyle YTL seviyesine kadar gerilediyse de hafta ortasından itibaren alternatif piyasalarda etkili olan satışlar ve gelişmekte olan ülkelerden gerçekleşen fon çıkışlarına bağlı olarak hızlı bir yükseliş gösterdi. Ekim ayının üçüncü haftası TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle den kapatan dolar, yükselişini ayın dördüncü haftasında ivme kazanarak YTL ABD Dolar Denge Kuru devam ettirdi. Tüm gelişmekte olan ülkelerde yaşanan hedge fon çıkışlarının Türkiye de de etkisini göstermesi ve paritedeki gerilemeye bağlı olarak Ekim ayının dördüncü haftası içerisinde, 28 ayı geçen bir süre sonra ilk defa 1.70 YTL seviyesini geçen dolar, haftayı da TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle YTL ndan kapattı. Ekim ayının üçüncü haftasına seviyesinden başlayan /$ paritesi, bu dönemde hedge fonlarda yaşanan çözülmeler sonucunda dolar likiditesine yönelik artan talebe bağlı olarak hızlı bir gerileme kaydetti. Ekim ayının üçüncü haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle den kapatan parite, ayın dördüncü haftasını da seviyesine kadar gerileyerek kapattı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Ekim ayının ikinci haftasını 28,496 düzeyinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın üçüncü haftasının ilk günlerinde AB ülkelerinin açıkladığı ekonomik kurtarma planları paralelinde piyasaya gelen alımlarla 30,876 puana kadar yükseldiyse de ilerleyen günlerde petrol fiyatlarındaki gerileme nedeniyle hedge fonlarda gözlenen çözülmelere bağlı olarak hızlı bir gerileme sürecine girdi. Ekim ayının üçüncü haftasını 25,870 puandan kapatan Bileşik Endeks, yabancı fon Tarih

11 çıkışlarının devam etmesine bağlı olarak ayın dördüncü haftasında da gerilemesini sürdürdü. 23,573 İMKB Bileşik Endeksi puana kadar gerileyen Bileşik Endeks, 24 Ekim tarihli işlem gününü 24,177 puandan kapattı. Bileşik Endeks, bu dönemde %16,52 oranında değer kaybederken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %68.27 düzeyinden %68.21 seviyesine gerilemiştir Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Endeks ile tarihleri arasındaki üç haftayı aşan bu dönem boyunca %3.6 oranında artış gösteren bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi, bu dönem de %1.3 düzeyinde genişleyerek milyar YTL seviyesine ulaşmıştır. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatların %1.5, vadesiz mevduatların ise 6 oranında artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) Tarih Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 369, , , Vadeli 308, , , Vadesiz 60,999 61,490 61, KREDİLER TOPLAM KREDİLER 289, , , YTL 218, , , YP 70, , , YP Krediler/Toplam Krediler (%) Krediler * /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) 10,314 11,513 11, Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü 164, , , MDP/ Mevduat (%) (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Bir yılı aşkın bir süredir düzenli biçimde artışını sürdüren bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönemde de %1.2 oranında genişleme göstererek, 376 milyar YTL düzeyini geçtiği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında; YTL kredilerde 5 oranındaki daralmaya karşılık, yabancı para cinsinden kredilerde %5.7 düzeyine ulaşan artış dikkat çekmektedir. Ancak döviz sepetinin aynı dönem itibariyle %5.3 oranında değer kazandığı göz önüne alındığında, yabancı para cinsinden kredilerdeki artışın esasen döviz kurlarındaki yükselişten kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Uzun bir aradan sonra YTL cinsi kredilerde kaydedilen azalış ise mali piyasalarda bir süredir yaşanan türbülansın, reel sektöre yansımasını göstermesi bakımından dikkat çekici olarak değerlendirilmektedir. Yabancı para cinsinden kredilerde görülen artış ve YTL 10

12 kredilerdeki azalışa bağlı olarak yabancı para cinsinden kredilerin toplam krediler içerisindeki payı %28.3 düzeyine yükselmiştir ile tarihleri arasındaki dönemde %3.6 oranında artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönemde de %1.5 oranında genişleme kaydetmiştir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmindeki bu artışa karşın, toplam kredilerde de gerçekleşen genişleme sonucunda, takipteki alacakların kredilere oranının %3.0 seviyesinde sabit kaldığı görülmektedir döneminde %2.8 oranında artış kaydeden bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, bu dönemde %1.8 oranında genişleyerek 186 milyar YTL düzeyini geçtiği görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminde kaydedilen bu artış, son dönemde tahvilbono faizlerinde kaydedilen yükselişler ve mali piyasaları etkisi altına alan belirsizlik ortamı sonucunda, sabit getirili yatırım araçlarına doğru bir yönelmenin gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmindeki bu artışa bağlı olarak MDP/Mevduat oranı %42 düzeyine yükselmiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /

13 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül GSYİH (Milyon $) 526, , Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) * * * İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-3,225-3,249-5,147-4,089-3,825-4,208-5,057-4,701-5,520-4,136-3,302 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-5,734-5,313-6,396-5,700-4,933-5,361-6,489-6,804-7,704-7,956-8, İhracat-FOB (Milyon $) 85, ,262 9,892 11,319 9,724 10,639 11,094 11,451 11,400 12,502 11,768 12,597 11, İthalat-CIF (Milyon $) 139, ,063 15,627 16,632 16,120 16,339 16,027 16,812 17,889 19,305 19,472 20,553 19,181 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) 171, ,617 14,152 18,749 14,930 15,781 17,628 13,779 17,562 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 - Vergi Gelirleri (Milyon YTL) 137, ,832 12,176 16,756 12,242 14,159 15,177 10,920 12,902 16,902 12,691 13,778 18,920 11,827 - Diğer Gelirler (Milyon YTL) 33,756 36,785 1,975 1,993 2,688 1,623 2,452 2,858 4,660 2,309 5,852 4,142 7,528 1,961 Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) 175, ,501 14,254 16,189 19,099 16,306 16,608 18,649 18,638 15,823 14,566 21,237 20,437 23,215 - Faiz Harcamaları (Milyon YTL) 45,945 48,732 1,914 2,276 1,769 4,283 4,714 4,753 4,166 1,681 1,142 7,436 8,140 5,022 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) 129, ,769 12,340 13,912 17,329 12,023 11,893 13,895 14,472 14,141 13,424 13,801 12,297 18,193 Bütçe Dengesi (Milyon YTL) -3,995-13, ,561-4, ,021-4,870-1,076 3,389 3,978-3,317 6,010-9,426 - Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) 41,951 34,848 1,812 4,837-2,400 3,759 5, ,090 5,070 5,120 4,119 14,150-4,404 Merkezi Yönetim Toplam 178, , , , , , , , , , , , , ,274 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 66,599 66,841 67,120 66,695 67,765 67,819 67,271 70,644 71,250 71,444 69,687 70,806 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 12