SANAYİ-ÖNCESİ KENTLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ (Ortaçağ Kentleri)
Roma İmparatorluğunun çökmesiyle Avrupa da kentsel yaşam sekteye uğruyor KARANLIK ÇAĞ
Merkezi otoriteye dayalı Roma İmparatorluğunun birleştirici ve koruyucu gücü ortadan kalkıyor Barbar kavimlerin saldırıları ve istilası ile: - kentler tahrip oluyor - kentleri besleyen kırsal alanların ve ticaret yollarının güvenliği kalmıyor - nüfus daha güvenli yerlere göç ediyor - salgın hastalıklar ile kent nüfusu giderek azalıyor
Roma İmparatorluğunun ekonomik ve politik sürekliliğini sağlayan güçlü yol ağı kentlerin istilasını kolaylaştırıyor Askeri nedenlerle düzlüklerde kurulmuş olmaları Roma kentlerinin savunmasını imkansız kılıyor Roma İmparatorluğunun sonu Kent uygarlığının sonu
9. yüzyıldan itibaren politik istikrar yeniden tesis edilmeye başlanıyor Yerleşik hayatın yeniden canlanmaya başladığı bir GEÇİŞ dönemi Kentlerden ziyade: - manastır etrafında kümelenmiş köyler - dağınık kırsal yerleşmeler sözkonusu Roma İmparatorluğunun birleştirici gücünü KİLİSE yükleniyor
11. Yüzyıldan itibaren KENTSEL YAŞAM yeniden canlanıyor: Kent surlarının daha dayanıklı inşa edilmesine elveren teknoloji Kentleri tekrar güvenli kılıyor Tarımsal üretim yöntemlerinin geliştirilmesi, yeni toprakların tarıma açılması Verimlilik, tarımsal artı-üründe artış Uzun mesafe ticaretin yeniden canlanması ile ekonomik canlılık Kapalı ekonomiden çıkış sürecinin başlaması Ticari aktivitenin canlanması ile Değiş-tokuş ekonomisinden Para ekonomisine geçiş süreci
Para ekonomisine geçiş Kırsal toprağın kentsel toprağa dönüşümünü teşvik ediyor Kentsel nüfus vergilendirme ve kira yoluyla nakit gelir sağlıyor 12. ve 13. yüzyıllardan itibaren Batı Avrupa da önemli bir kentsel gelişme dönemi yaşanıyor Bugünkü kentlerin birçoğunun kuruluş dönemi Ortaçağşehirciliğinin altın yılları
Ortaçağ Kentlerinin Kuruluş Süreci Kale kentten Kente; (Bourg Faubourg) Feodal beyler toprakları üzerinde yaşayan halkı saldırılardan korumak üzere kale kentler kuruyor (9.yy sonları) Sur dışında, kale kapısı önünde düzenli olarak pazar yeri kuruluyor Tüccarlar giderek bu alanda yerleşiyor Bu yerleşmeler giderek surlar ile çevrilerek kent içine alınıyor Tüccar ve zanaatkarlara özgürlük hakkı veriliyor (1 Yıl, 1 gün kentte ikamet etmek koşulu ile; serflikten özgürlüğe) KENTİN HAVASI ÖZGÜR KILAR
BOURG ve FAUBOURG Cenevre Kent Maketi İç kale ve katedral
Hristiyanlığın en etkin olduğu dönem KİLİSE herşeye hakim Cenevre Katedral
Hemen her kentin bir koruyucu Aziz i var Bologna nın koruyucu Azizi
LONCALAR Ortaçağ kentinin diğer önemli kurumu Üretimi niceliksel ve niteliksel olarak denetliyor (kalite, miktar, fiyat) Lonca mensupları arasında sosyal dayanışma Usta - çırak ilişkisi (işçi işveren yerine) Tarım dışı üretimde uzmanlaşma loncalar arasında Lonca içinde işbölümü yok tüm üretim süreci baştan sona tek kişi tarafından
12. Yüzyıldan itibaren ticaretin gelişmesi ile bu üretim sürecinde çözülmeler meydana geliyor Üretim ile ticaret ayrılıyor Uzmanlaşmış bir tüccar sınıfı doğuyor Güvenlik ve istikrar ortamına bağlı olarak kentlerarası ticaret gelişiyor Kentlerarası uzmanlaşma Ticaret burjuvazisinin yükselişi
Yükselen tüccar sınıfının: kendi hareket alanını genişletmek Özerklik elde etmek amacıyla aralarında kurdukları dayanışma ile ilk BELEDİYE örgütleri kuruluyor
ORTAÇAĞ KENTİNİN ÖNEMLİ KURUMLARI: KİLİSE LONCA BELEDİYE
ORTAÇAĞ KENTLERİNDE MEKANSAL ORGANİZASYON Yerseçiminde savunma önemli faktör Ancak verimli tarım topraklarına ve ticaret akslarına yakınlık da önemli Kuruluş yeri bakımından çeşitlilik gösterirler:
Ostuni, İtalya Korunaklı tepelerde...
Casares, Güney İspanya
Kimi zaman düzlüklerde, su kenarlarında, ticaret yolları üzerinde Sloten, Hollanda
Yamaçlarda...
Sırtlarda... San Gimigano, İtalya
Sırtlarda... Zaman içinde, Organik gelişmiş kentler Fransa
İstisnalar BASTİDLER (Yeni Kent, uç kent) Aigues Mortes, Fransa 13. yüzyıl başı
BASTİDLER Planlanmış, uç kentler Grenade-sur-Garonne, Fransa ca. 1300
Organik gelişmeyi yönlendiren biçimlendiren güçlü bir merkezi otorite yok Önceden tasarlanmış bir plana göre gelişme yok (bastidler hariç) Doğal koşullar Gelenekler, görenekler Yazılı olmayan kurallar Ortaçağ Kentlerinin biçimlenişinde rol oynamıştır Kuruldukları coğrafyaya göre çeşitlilik gösterirler
Ortaçağ Kentlerinin ortak özellikleri Küçük kentler (max. 100 bin nüfus; Kuzey Avrupa da 10bin; Hollanda daha da az)
Yaya kentleri - insan ölçeği
Doğal koşullara Topografyaya İklime uygun Gündelik ihtiyaçlara cavap veren formlar Venedik
Organik sokak dokusu, dar kıvrımlı yollar Gayri muntazam yapı adaları ve parsel biçimleri Dar sokaklar boyunca uzanan bitişik nizam konutlar Venedik Kudüs
Kısıtlı kaynaklar ve teknolojik yetersizlik Roma İmparatorluğu veya Helenistik Yunan da olduğu gibi görkemli, anıtsal yapılara izin vermiyor Ayrıca, anıtsallığı mümkün kılacak politik güç de yok BÜTÜNLÜK İÇİNDE ÇEŞİTLİLİK
Kilise veya katedral diğer yapıların etrafında kümelendiği en önemli yapı Daima bir meydanla birlikte düşünülüyor Venedik Meydanlar ve kiliseler sistemi
San Marco Meydanı Venedik
San Marco Meydanı Venedik
Venedik, kilise meydanı Murano
Katedral Meydanı Cenevre
Pazar Meydanı Antik Çağdaki Agora veya Forum gibi kentin ticari merkezi Kilise Meydanı ve Pazar Meydanı birbiri ile bağlantısı olan iki güçlü kentsel öge Pazar Meydanı, Cenevre
Belediye Binası ve Lonca Binası meydanlarla birlikte düşünülüyor Piazza del Campo, Sienna
Piazza del Campo, Sienna Kilise Belediye Binası Lonca Binası Ortaçağ Kentini simgeleyen en önemli yapılar Meydanlarla ilişkilendiriliyor
Meydanlar: Ortaçağ kentini oluşturan sosyal ve ekonomik süreçlerin ifadesi Önemli kamusal alanlar Kent yaşamının merkezi Düğün Dansı, Sienna
Meydanlar önemli kamusal alanlar kent yaşamının merkezi Piazza Navona, Roma
Meydanlar önemli kamusal alanlar kent yaşamının merkezi Balık pazarı, Venedik
Piazza del Campo, Sienna
Piazza Maggiore, Bologna, İtalya
Kopenhag, Danimarka
Ortaçağ Kentinde : Konut işyeri ayrımı yok Yatayda fonksiyonel uzmanlaşma yok Alt katlar dükkan / atölye; Üst katlar konut (en zengin kentsoyluların konakların da bile) Mekanda sınıfsal ayrışma yok Zengin ile fakir yan yana Mahaller ağırlıklı olarak: - sosyal ve politik fraksiyonlara göre (Fraksiyonlar kenti) YA DA - meslek loncalarına göre (Loncalar kenti) tanımlanıyor
FRAKSİYONLAR KENTİ San Gimignano