SOSYAL BİLİMLER LİSESİ SOSYOLOJİ 1 YAZARLAR UFUK ERTEKİN BAHATTİN PENEZ SEVİM SOFUOĞLU SONGÜL SÖZEN DEVLET KİTAPLARI İKİNCİ BASKI..., 2012
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 5002 YARDIMCI VE KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ...: 325 12.?.Y.0002.4118 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör Görsel Tasarım Dil uzmanı Rehberlik Uzmanı : Yaşar YEŞİLYURT : Semra DÜNDAR : Yusuf YILDIZ : Mustafa KARA Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı : Ahmet CANSIZ Program Geliştirme Uzmanı : Mustafa ÇALIŞKAN ISBN 978-975-11-3524-7 Mill î Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 08.11.2010 gün ve 7754 sayılı yazısı ile eğitim aracı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012 gün ve 3398 sayılı yazısı ile ikinci defa 1.063 adet basılmıştır.
ATATÜRK'ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd! flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda, mevcuttur!
.. MUSTAFA KEMAL ATATURK
ORGANİZASYON ŞEMASI KAVRAMLARIMIZ Göç Gecekondu Çarpık Kentleşme Çevre Kirliliği Sağlıklı Kentleşme KENTLEŞEBİLDİK Mİ? 50.Fotoğraf: İstanbul Maslak'tan bir görünüm DERSE HAZIRLIK 1. Bir yeri kent yapan özellikler neler olabilir? Düşününüz. 2. Ülkemizde son yıllarda yaşanan köyden kente göç olgusunun nedenleri konusunda düşüncelerinizi belirtiniz. 3. İnsanların kentlerde yaşamaları sonucu ortaya çıkan sorunlar neler olabilir? Görüşlerinizi paylaşınız. 51.Fotoğraf: Kentte bir fabrika YOĞUNLAŞAN İÇ GÖÇ Köylülüğün azalışı, iç göçün yoğun olması, kentlileşmenin hızlanması olgusu ülkemizde hâlâ yaşanan güncel bir olgu. Öyle ki Türkiye'nin neresine gidilirse gidilsin her merkezde yoğun bir apartmanlaşmaya, konut inşaatına rastlarız. 1950 li yıllarda nüfusun % 80'i köyde yaşıyordu. Nüfusun % 20'si kentli idi. 1980'lerde oranlar % 50 50 oldu. 30 yıl içinde nüfusun % 30'luk kısmı yer değiştirdi. Bugün nüfusun % 60'ı kentte oturuyor. Fakat bu husus gerçek bir kentleşme mi? Yani sağlıklı bir kentleşme mi? Sanayileşme sonucu bir kentleşme mi? Kuşkusuz hayır. O zaman, kentin köylüleşmesi olgusuyla karşılaşıyoruz. Örneğin İstanbul'un köylüleşmesi gibi. Bu durumda kentli, yakınarak, burada yaşanmaz diyor ve kenti terk ediyor. Bu bunalımda trafik kargaşası, kente sığmamak, hava kirliliği, farklı kültürlerdeki insanlarla iç içe yaşama gibi sıkıntılar sonucu kentli, kentten ayrılıyor. Böylece, köylülerin kente gelişinin engellenmesi ya da sınırlanması gündeme geliyor. (Prof. Dr.Mahmut Tezcan,Toplumsal 52.Fotoğraf: Gecekondulaşma 53.Fotoğraf: Çevre kirliliği 1. Sizce sağlıklı kentleşme nasıl olmalıdır? Metinde yer alan düşüncelere katılıyor musunuz? Düşüncelerinizi belirtiniz. 2. Fotoğraflardan ve metinden hareketle kentleşmenin nedenleri ve sonuçları hakkındaki görüşlerinizi belirtiniz. Hazırlık Sayfası: Kavramlarımız, derse hazırlık soruları, dikkat çekici görsel ve yazılı materyaller ile bunlara yönelik sorular. 45 Aşağıdaki metinleri okuyarak soruları cevaplayınız. SİVAS LİSESİ'NDE GEOMETRİ DERSİ Atatürk, Sivas Kongresi'nin yapıldığı Sivas Lisesine 13 Kasım 1937 de ziyarete geldi. lise Müdürü ve Matematik Öğretmeni Ömer Beygo ve Başyardımcısı Felsefe Öğretmeni Faik Dranaz ve diğer yetkililerle Kongre salonuna geldiler. Burada önce, 4 Eylül 1919 da tarihî kongrenin toplandığı Kongre salonunu ve özel odasını gezdi ve o günkü dekoru aynen korunan bu oda ve salonda o güne ait hatıralarını anlattı. Sonra topluca lisenin 9/A sınıfında programdaki Hendese (Geometri) dersine girdi. Bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya 141.Fotoğraf: Atatürk Geometri Dersinde kaldırdı. tahtadaki öğrenci, çizdiği koşut(paralel) iki çizginin başka iki koşut(paralel) çizgiyle kesişmesinden oluşan açıların Arapça adlarını söylemekte zorluk çekiyor ve yanlışlıklar yapıyordu. Bu durumdan etkilenen Atatürk, tepkisini, Bu anlaşılmaz Arapça terimlerle, öğrencilere bilgi verilemez. Dersler, Türkçe, yeni terimlerle anlatılmalıdır. dedi ve tebeşiri eline alıp tahtada çizimlerle zaviye nin karşılığı olarak açı, dılı nın karşılığı olarak kenar, müselles in karşılığı olarak da üçgen gibi Türkçe yeni terimler kullanarak, bir takım geometri konularını ve bu arada Pythagoras teoremini anlattı. Atatürk, dilimizde karşılığı koşut olan muvazi kelimesinin yerine kullandığı paralel teriminin kökenini açıklarken Orta Asya daki Türklerin, kağnının iki tekerleğinin bir dingile bağlı olarak duruş biçimine "para" adını verdiklerini anlattı. Atatürk, bu derste aynı zamanda ders kitaplarının birkaç ay içinde Türkçe terimlerle yazdırılıp bütün okullara ulaştırılmasını emretti. (turkoloji.cu.edu.tr) 1. Ders kitaplarında Atatürk 'ün Türkçe terimlerin kullanılmasına öncelik vermesinin nedenleri neler olabilir? 2. Okumakta olduğunuz ders kitaplarında yer alan konuların anlatımında anlamakta zorlandığınız kelimeler olsaydı bir öğrenci olarak neler hisseder ve ne tür tepkiler verirdiniz? ATATÜRK VE SANAT Atatürk, yeni Türk devletine modern devlet örgütleri kazandırırken, yeni Türk sanatına, çağdaş anlamda gelişmesi ve ilerlemesi için, yeni bir yol açmıştır. Atatürk güzel sanatları, eğitim, bilim ve kültür devriminin bir parçası olarak nitelemiş ve bunu her zaman tekrarlamıştır. Bu nedenle, lâiklik ilkesini, özellikle resim ve heykel sanatıyla yakından ilgili görmüş, bu iki sanat dalında gelişmek gereğine inanmış ve bu bağlamda İslamiyet'teki tasvir yasağı üzerinde durur ve böyle bir yasağın olmadığını, İslâmiyetin ilk yıllarında puta tapmayı önlemek için getirilen düşüncelerin yanlış yorumlandığını savunarak, yanlış kanıları kırmaya çalışmıştır. Bu nedenle edebiyat, resim heykel ve müzik alanında ortaya konan girişimleri, kültür devrimi kapsamında görmek gerekir. Atatürk, güzel sanatları, Türk milletinin tarihi bir özelliği olarak görmüş, sanatın yaşamsal özelliğe sahip olduğunu vurgulayarak, ulusal bir ülkü şeklinde nitelendirirken bu arada sanatçıların işleyecekleri konular için bitmez tükenmez millî sanat hazinelerine yakın ve uzak tarihimize işaret ediyordu. Sanatı güzelliğin ifadesi olarak değerlendiriyor, milletlerin ilerleme yolunda belirli bir yere olmasını resim ve heykel yapmalarına, tekniğin gerektirdiklerini uygulamalarına ve sonuç olarak da insanların olgunlaşmasına bağlıyordu. (www.atam.gov.tr) 1. Atatürk'ün güzel sanatları kültür devriminin bir parçası olarak değerlendirmesi hakkında neler söyleyebilirsiniz? 2. Sanatın toplumsal açıdan destek görmesi o toplumdaki insanların olgunlaşması ile değerlendirilebilir mi? Görüşlerinizi paylaşınız 3. Güzel sanatların kültürel gelişmedeki rolü hakkında neler söyleyebilirsiniz? 136 2. Etkinlik Sayfası: Okuma metinleri, tartışma ve yorum soruları ile gerçekleştirilen etkinlikler. Aşağıdaki haber metinlerini okuyarak soruları cevaplayınız. Irkçılık Artıyor Ünlü eski tenisçi Boris Becker(Boris Bekır) ırkçılığın arttığını kendisinin de bu durumdan mağdur olduğunu açıkladı. Dünyanın gelmiş geçmiş en iyi tenisçilerinden biri olarak kabul edilen Alman tenisçi Boris Becker sürekli artan ırkçılıktan şikâyetçi oldu. Becker: Siyahi kadınlarla arkadaşlığım, evliliğim kendi ülkemde tepki görürken, dış ülkelerde bana sempati beslenmesine katkıda bulunuyor. diye konuştu. Becker ayrıca, Alman Milli Takımı formasını giyen Afrika kökenli siyahî futbolcu Asamoah (Asemoah) ın rengi yüzünden çok ağır hakaretlere maruz kaldığına tanık olduğunu söyledi. (İnternet haberi, 29.12.2007) Fiziki özellikleri nedeniyle insanlar ın ırkç ı tepkilere maruz kalmas ın ı nas ıl değerlendiriyorsunuz? Görüşlerinizi paylaşın ız. Çocuklarını Irkçılık Var Diye Maça Götürmüyor Kamerunlu Samuel Eto o (Semyıl Eto) yeşil sahalarda yaşanan ırkçılık nedeni ile çocuklarını maçlara götüremediğini söyledi. İspanya'nın günlük spor gazetesine konuşan Eto'o, Irkçılık kişisel olarak beni çok etkiledi. Bu nedenle kimsenin kimseye derisinin renginden dolayı tepeden bakmaması için futbolcuların, liderlerin, medyanın çaba göstermesi gerektiğini düşünüyorum dedi. Eto o çocuklarını neden maçlara götürmediğini ise şu cümlelerle ifade etti: Şu anda çocuklarımı maça götürmüyorum çünkü tribünlerden yapılan ırkçı tezahüratları duymalarını istemiyorum. En iyisi onları buna maruz bırakmamak. (İnternet haberi, 05.04.2007) 1.Futbolcular, liderler ve medyanın ırkçı eylemleri engellemedeki rolü ne olabilir? 2.Sahalarda yaşanan ırkç ı eğilimler hakk ında neler söyleyebilirsiniz? Fransız Sinemasında Irkçılık İddiası Filmlerdeki beyaz yıldızların siyahilere seslendirilmediği ancak Denzel Washington (Denzıl Vaşinktın) gibi ünlü siyahi oyuncuların dublajlarını beyaz oyuncuların yaptığı belirtildi. Cast (kast) direktörlerinin siyahilerin belirgin ve beyaz oyunculara uymayan sese sahip oldukları savıyla siyahi oyuncuların başvurularını görmezden geldikleri kaydedildi. Irkçılıkla Mücadele ve Eşitlik Yüksek İdaresi (HALDE) çifte standardın oldukça yaygın olduğunu açıkladı. HALDE yaptığı incelemede beyaz aktörlerin evrensel sese sahip olduğu inanışı nedeniyle siyahi oyuncuları bile seslendirdiklerini saptadı. Siyahi oyuncular ise klişelerin kurbanı olarak çok nadir beyaz oyuncuları seslendirebiliyor. HALDE, Fransa Sinema Federasyonu, Dublaj Şirketleri Birliğine ve Görsel ve Çoklu İletişim Endüstrilerine bu durumun değiştirilmesi talebinde bulundu. (İnternet haberi, 04.01.2009) 1.Ön yargının ırkçı eğilimlerde rolü var mıdır? Görüşlerinizi paylaşınız. 2.Irkçılığın toplumsal yaşamın çeşitli alanlarında (sanatta, sporda, günlük yaşamda ) hala etkili olmasının sebepleri nelerdir? KENTLEŞMENİN NEDENLERİ Kentleşme terimi birbirinden farklı iki anlamda kullanılmaktadır. Bunlardan birine göre kentleşme; kent sayısının ve kentlerde yaşayan nüfusun artmasıdır. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kentleşmenin anlamı genel olarak budur. İkinci anlayışa göre kent sayısı ile kentlerdeki nüfusun artması kentleşme anlamına gelmez. Kentleşmeden söz edilebilmesi için sanayinin gereksinim duyduğu uzmanlaşma, iş bölümü ve benzer toplumsal yapı değişikliklerinin de gerçekleştirilmiş olması gerekir. Çünkü kentleşmeyi bir toplumun ekonomik ve toplumsal yaşayışındaki değişmeler oluşturur. Prof.Dr. Ruşen Keleş, kentleşmeyi bu anlamıyla şöyle tanımlıyor: Kentleşme; sanayileşme ve ekonomik gelişmeye koşut olarak kent sayısının artması ve kentlerin büyümesi sonucunu doğuran; toplumda artan oranda örgütlenmeye, uzmanlaşmaya ve insanlar arası ilişkilerde kentlere özgü değişikliklere yol açan nüfus birikimi sürecidir. Kentleşme sonucunda yeniden tanımlanan bireye kentli diyoruz. Kentli olmak kent yaşantısını benimsemekle gerçekleşir. Kentlileşme siyasal, ekonomik ve toplumsal ilişkiler gibi toplumsal bir yapılanmanın farklı biçimlerini ve değişmelerini anlamayı ve uyumu gerektirir. Kentlileşme, kentleşme sonucunda ortaya çıkan ve kentli olma bilincinin bireylere kazandırılmasıyla gerçekleşen bir süreçtir. Ülkemizde kentleşme, Batı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi sanayileşme sonucunda oluşmamıştır. Ülkemizdeki sanayileşme, şüphesiz kentleşme üzerine önemli etkiler yapmıştır. Ancak tek etken sanayileşme değildir. Kentleşmede belirleyici olan etken, kırsal yapıda değişmeler ve çözülmeler olmuştur. Kentleşmenin nedenlerini iki boyutta ele alabiliriz. Bunlardan birincisi kent sayısının artması; ikincisi mevcut kentlerin nicelik ve nitelik olarak büyümesidir Ayrıca kent sayısının artması ve kentlerin büyümesinin ardında itici ve çekici nedenler bulunmaktadır. İtici nedenler, kırsal alanın ekonomik, kültürel, sosyal olanaklarının yetersizliği sonucu oluşmaktadır. Çekici nedenler ise kent yaşantısının sağladığı olanaklar sonucu oluşmaktadır. Toprağın bölünmesi, verimsizliği ve kıtlık, deprem, kan davası, sel, hızlı nüfus artışı sonucu oluşan işsizlik, eğitim, sağlık ve diğer olanakların yetersizliği, geleneklerin baskısından uzaklaşma ve özgür yaşama isteği itici nedenler; kentlerde iş bulma, meslek edinme olanaklarının fazlalığı, eğitim ve sağlık koşullarından faydalanma, gelir düzeyini yükseltme ve daha iyi hayat standartlarına ulaşma olanakları çekici nedenlerdendir.? BİLİYOR MUYDUNUZ? Türkiye deki Nüfus Artış Hızı 1927 yılında yaklaşık 13 milyon 600 bin olan nüfusumuzun 73 yılda beş kat artış gösterdiğini biliyor muydunuz? (İnternet haberi, 29/1/2008) Mardin Mardin in Venedik ten sonra yapı dokusu bozulmamış 2. kent konumunda olduğunu, 1600 yıllık mabet olduğunu, gerçek anlamda bir müze kenti olduğunu, bir kalenin üzerine oturtulmuş olan kentin eski ve yeni olmak üzere iki bölümden oluştuğunu, 1960'lı yılların sonunda kentin tamamının SİT alanı ilan edilmesiyle kent içine yeni inşaat yapımının yasaklanmış olduğunu biliyor muydunuz? Dünyanın En pahalı Kentleri Her yıl geleneksel olarak dünyanın en pahalı kentleri araştırmasını yapan İngiliz şirketi William and Mercer, İstanbul'u dünyanın en pahalı 42. kenti olarak belirlediğini, geçen yıl yapılan sıralamanın birincisi olan Hong Kong'u bu yıl geride bırakan Japonya'nın başkenti Tokyo olduğunu. Moskova'nın da, Batı standardında yaşamak isteyen yabancılar yüzünden dünyanın en pahalı ikinci kenti olduğunu biliyor muydunuz? (İnternet haberi,16.06.2003) 60 48 1. Etkinlik Sayfası: Gazete ve İnternetten alıntı metinlerle gerçekleştirilen etkinlikler. Bilgi Sayfası: Konuyu özetleyen bilgiler, Biliyor muydunuz? köşesi ve sonraki derse hazırlık yönlendirmeleri. 7
İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE SOSYOLOJİYE GİRİŞ, SOSYOLOJİNİN ALANI, YÖNTEM VE TEKNİKLERİ TOPLUMSAL OLAY VE TOPLUMSAL OLGU...11 TOPLUM TANIMI...15 TOPLUM SINIFLANDIRMALARI...20 BİLİMSEL YÖNTEMİN GEREKLİLİĞİ...32 BİLİMSEL ÇALIŞMALARDA ÖN KABULLER...37 SOSYOLOJİNİN BİLİM OLDUĞUNUN GÖSTERGELERİ...40 TARİHSEL SÜREÇTE SOSYOLOJİ ÇALIŞMALARI...44 TÜMEVARIM MI, TÜMDENGELİM Mİ?...47 SOSYOLOJİK ARAŞTIRMALARDA VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ...50 SOSYOLOJİDE GÖZLEM VE GÖZLEM ÇEŞİTLERİ...59 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...63 2. ÜNİTE TOPLUMSAL YAPI VE TOPLUMSAL İLİŞKİLER TOPLUMSAL YAPININ ÖGELERİ VE TOPLUMSAL SİSTEM İLİŞKİSİ...67 TOPLUMSAL İLİŞKİLER...75 TOPLUMSAL İLİŞKİ TÜRLERİ...78 TOPLUMSAL İLİŞKİLERİN ÖNEMİ...84 TOPLUMSAL STATÜ VE TOPLUMSAL ROL...90 ANAHTAR STATÜ VE ANAHTAR ROL...96 TOPLUMSAL DEĞERLER...101 TOPLUMSAL HAYATI BELİRLEYEN KURALLAR...113 NORM TÜRLERİ...117 YAZISIZ TOPLUMSAL KURALLAR VE DÜZEN...122 YAZISIZ NORM TÜRLERİNİ TANIYALIM...126 SOSYAL YAŞANTIMIZ, TOPLUMSAL KONTROL VE YAPI İLİŞKİSİ...130 TOPLUMSAL SAPMA...136 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...146 TOPLUMSAL GRUPLAR...152 TOPLUMSAL GRUPLARIN ÇEŞİTLERİ...158 TOPLUMSAL GRUP YAPISI......163 KÖY ÖNCESİ DÖNEM VE İLKEL TOPLULUKLAR...167 İLK YERLEŞİM BİRİMİ OLARAK KÖY...171 8
KÖYÜN TOPLUMSAL YAPISI VE SORUNLARI...175 KENT YAŞANTISINA GEÇİŞ...179 KENTLİ MİYİZ, KÖYLÜ MÜYÜZ?...183 KENTLEŞEBİLDİK Mİ?...187 METROPOL MÜ, KÜÇÜK KENT Mİ?...192 MİLLET KÜNYESİNDE NELER VAR?...196 MİLLİYETÇİLİK GERÇEĞİ VE IRKÇILIK...200 MİLLÎ BİRLİK VE BERABERLİK...205 ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCEDE MİLLET, MİLLİYETÇİLİK VE HALKÇILIK ÇİZGİSİ...208 TOPLUMSAL TABAKALAŞMA...213 TOPLUMSAL SINIF...217 TABAKALAŞMA PİRAMİDİNİN NERESİNDEYİZ?...220 TABAKALAŞMA TÜRLERİ... 223 TOPLUMSAL HAREKETLİLİK VE TÜRLERİ...228 TOPLUMSAL HAREKETLİLİĞİ ETKİLEYEN ETMENLER...233 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 238 3. ÜNİTE KÜLTÜR KÜLTÜR VE KÜLTÜRÜN FARKLI YÖNLERİ...244 MADDİ KÜLTÜR VE MANEVİ KÜLTÜRÜ TANIYALIM... 248 MİLLÎ VE EVRENSEL KÜLTÜRÜ TANIYALIM......254 KÜLTÜR VE UYGARLIK... 258 ALT KÜLTÜRÜ TANIYALIM...264 KÜLTÜREL AÇIDAN TOPLUMSAL YAPI ANALİZİ... 269 DİL, EĞİTİM VE SANAT ÜÇGENİNDE KÜLTÜR... 272 ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCEDE KÜLTÜR, DİL VE SANAT...277 KÜLTÜRE KATILMA...282 NİÇİN TOPLUMSALLAŞIYORUZ?... 286 KAVRAMLARLA KÜLTÜR... 290 KÜLTÜREL ZENGİNLİK BÜYÜTEÇ ALTINDA... 294 KÜRESELLEŞEN DÜNYA...298 ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCEDE KÜLTÜR EMPERYALİZMİ...302 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 305 SÖZLÜK...309 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI...315 KAYNAKÇA... 317 9
1.ÜNİTE SOSYOLOJİYE GİRİŞ SOSYOLOJİNİN ALANI YÖNTEM VE TEKNİKLERİ 10
TOPLUMSAL OLAY VE TOPLUMSAL OLGU KAVRAMLARIMIZ Toplumsal olay Toplumsal olgu Toplumsal davranış Toplumsal ilişki DERSE HAZIRLIK 1. İnsan niçin sosyal bir varlıktır? Düşününüz. 2. Toplumun bilimsel olarak incelenmesinde toplumsal olay ve olguların önemi neler olabilir? Bu konuyla ilgili görüşlerinizi belirtiniz. Aşağıdaki haber metinlerini okuyarak soruları cevaplayınız. DEPREM Düzce merkezli 7,2 büyüklüğündeki deprem Türkiye nin yarısını salladı. Marmara Bölgesi nde 17 Ağustos ta meydana gelen 7,4 şiddetindeki depremin ardından dün, merkezi Bolu - Düzce olan ikinci büyük deprem Türkiye yi salladı. Rihter ölçeğine göre 7,2 şiddetindeki deprem 30 saniye sürdü. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Başkanı Prof. Dr. Ahmet Mete Işıkara, artçı şok değil, münferit bir deprem meydana geldiğini açıkladı. (İnternet haberi, 13.11.1999) TÜRKİYE SANDIK BAŞINDA 23. Dönem Milletvekili Genel Seçimi için tüm yurtta oy verme işlemi saat 17.00 itibariyle sona erdi. Sıcağa kalmamak için oy verme işleminin başlamasıyla vatandaşlar sandık başına koştu. (İnternet haberi, 22.07.2007) NBA DE TÜRK ŞOVU Los Angeles Staples Center da gerçekleşen NBA gecesinde L.A. Clippers ile Hidayet Türkoğlu nun takımı Orlando Magic maçında Harmandalı ve Kasap Havalı Türk Şovu gerçekleştirildi. (İnternet haberi, 10.01.2008) 1. İnternet haberlerinden hareketle toplumsal olaylar hakkında neler söyleyebilirsiniz? 2. Günlük hayatta ne gibi toplumsal olaylarla karşılaşıyorsunuz? Düşüncelerinizi belirtiniz. 11
Aşağıdaki metinleri okuyarak soruları cevaplayınız. Küresel Isınma Ülkemiz çölleşmeye başladı. Son yıllarda çevremizde birçok doğal değişimi gözlemliyoruz. Bu değişimle ilgili haberlere de tanık oluyoruz. Ankara nın suyu bitiyor., İstanbul'un gölleri kurudu., Susuzluk, tarımda ürün miktarını azalttı. gibi. Devletler küresel ısınmaya karşı tedbirlerini almaktadır. Hepimiz bilmekteyiz ki insanın temel ihtiyaçları su ve beslenmedir. İnsanların doğadaki su kaybına bağlı olarak ile doğal hayat içindeki yaşamı zorlaşmaktadır. Örnek verirsek tarım ürünlerinde yıllık toplam ürünün azalması sebze ve meyve fiyatlarında artışa neden olmaktadır. Buna bağlı olarak birçok tüketim ürününde pahalılık meydana gelmektedir. Toplumda yaşayan insanların alım gücü düştüğü gibi ürün bulmakta da zorluklar görülmektedir. Küresel ısınma ve susuzluk devletlerin değil tüm dünya insanlarının sorunudur. (İnternet haberi, 03.04. 2006) İç Göç İstanbul yaklaşık % 3,5 lik yıllık nüfus artışıyla dünyanın en hızlı büyüyen şehirleri arasındadır. İstanbul un gerek nüfus, gerekse mekân olarak bu kadar büyümesinde iç göçlerin büyük rolü olmuştur. Türkiye deki iç göçler üzerine yapılmış araştırmalar; iç göçlerin önemli bir kısmının Marmara Bölgesi ne, özellikle de İstanbul a yöneldiğini göstermektedir. İstanbul a olan iç göç hareketleri 1940 ların sonlarında belirgin bir artış sürecine girmiş, 1950 lerden sonra da Türkiye deki sosyoekonomik yapı değişikliklerine, özellikle sanayinin İstanbu da hızla gelişmesine bağlı olarak artmıştır. Bu dönemdeki kitlesel göç hareketi ile İstanbul a gelenlerin büyük bir bölümü şehrin eski ve kenar mahallelerinde güçlükle konut bulabilmiştir. Diğer bölümü ise buralarda talep edilen kiraları dahi karşılayabilecek durumda değillerdir. Söz konusu bu koşullar göçle gelenleri, çalıştıkları yerlere yakın, kendilerine ait olmayan boş bir arazi üzerinde, sağlıksız ve alelacele barınaklar yapmaya zorlamış ve hızla inşa edilmesi nedeniyle gecekondu adını alan yapılar ortaya çıkmıştır.. (İnternet haberi, 09.08.2006) İŞSİZLİK Sosyoloji yalnızca bireyi ilgilendiren birçok olayın gerçekte daha geniş sorunları yansıttığını görebilmemizi sağlar. Örneğin boşanma, boşanan bir kişi için güç bir süreç olabilir. Mills (Mils), İngiliz toplumunda evliliklerin üçte birinin on yıl içinde bozulduğunu ifade ederek bu durumun toplumsal bir sorun olduğu sonucuna ulaşmıştır. Başka bir örnek olarak işsizlik sorunu verilebilir. Bir kişinin işsiz olması veya işsiz kalması kişisel bir sorun olarak değerlendirilirken toplum içerisinde oransal olarak birçok insanın aynı (işsizlik) sorunu paylaşması, toplumsal bir sorun hâline gelir. (Anthony Giddens, Sosyoloji, s.5) TOPLUMSAL SUÇ Sosyoloji insan ilişkileri konusunda çalışan ve bu ilişkileri inceleyen bir disiplindir. Sosyolojinin en önemli özelliği onun bir bilim olmasıdır. Ancak sosyolojik incelemelerin hedefi insanlar arasındaki sosyal ilişkilerin yapısı üzerinedir. Sosyoloji daha kısa bir biçimde insan grubunu odak alır ve insanın grup içerisindeki davranışlarını inceler. Sosyologlar da toplumsal kurumlar ve insan ilişkileri üzerinde çalışan bilim insanlarıdır. Sosyoloji sadece normal davranışı değil toplumda görülen anormal insan davranışlarını da inceler. Örneğin sapkın bir davranış biçimi olan suçluluk gibi. Ancak konuya yaklaşım biçimi farklıdır. Toplum bilimciler suçluya değil suçluluk konusuna eğilirler ve toplumsal şartların suç üzerindeki etkisini araştırırlar. (Prof. Dr. Enver Özkalp, Sosyolojiye Giriş, s. 22) 1. Yukarıda bahsedilen toplumsal olgular neler olabilir? Görüşlerinizi belirtiniz. 2. Metinlerden hareketle sosyolojinin alanına giren olguların özellikleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? 3. Gecekondulaşmanın kent hayatına olan etkileri toplumsal bir olgu mudur? Görüşlerinizi belirtiniz. 12
Aşağıdaki fotoğrafları inceleyerek soruyu cevaplayınız. 1. Fotoğraf: Küresel ekonomik kriz dünya borsalarını sarstı. 2. Fotoğraf: Türk Millî Takımı mız 2002 Dünya Kupası nda dünya üçüncüsü oldu. Yakın zamanda gelişen, Türkiye ve dünyayı etkileyen toplumsal olaylar neler olabilir? Görüşlerinizi belirtiniz. Aşağıdaki haber metnini okuyarak soruları cevaplayınız. Toplum ve Spor Bir toplumda spora katılımın şekli, düzeyi, yararı ve sorunları sadece kişilerin yetenekleri ve ilgilerine bağlı değildir. Toplumun spora bakış açısı, dolayısıyla sporun yönetim ve organizasyonu büyük önem taşımaktadır. Günümüzde tüm dünya ülkeleri spora büyük önem vermekte ve uluslararası spor organizasyonlarında ön sıralarda yer almak için mücadele etmektedir. Bu sonuçlar ulusal saygınlığın bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ancak kaybedenler her zaman kazananlardan daha çok olmaktadır. Başarıları sürekli olan ülkelere bakıldığında ise sporun, bu toplumların yaşam biçiminin bir parçası olduğu görülmektedir. (İnternet haberi, 06.01.2003) 1. Haber metninde bahsedilen sosyal olgunun önemi hakkında neler söyleyebilirsiniz? 2. Metinden hareketle spor olgusu ile sporla ilgili bir olayı ayırt etmeye çalışınız. Toplumsal olay ve toplumsal olguların farklılıklarını örnekleriyle tabloya yazınız. TOPLUMSAL OLAY TOPLUMSAL OLGU ÖRNEKLER FARKLAR ÖRNEKLER FARKLAR Marmara depremi Somut ve tekil Deprem Soyut ve genel................................................ 13
TOPLUMSAL OLAY VE TOPLUMSAL OLGU Sosyoloji, toplumsal olay ve olguları inceleyerek toplum hakkında bilimsel bilgilere ulaşır, aralarında bağlantı kurar ve genellemelerde bulunur. Bu nedenle toplumun bilimsel olarak incelenmesinde toplumsal olay ve olgular sosyoloji için önemli bir çalışma alanıdır. Toplumsal olay; toplum içinde belli bir yerde meydana gelen, başlama ve bitiş noktaları belli olan bir süreç içindeki birden fazla kişiyi ilgilendiren tek tek oluşum ve? BİLİYOR MUYDUNUZ? değişimlerdir. Örneğin, Mehmet ile Sevgi nin Marmara Depremi evlenmesi; belli bir tarihte ve yerde gerçekleşip 17 Ağustos Marmara depreminin, tüm Marmara o yer ve tarihte tek ve özel olan, toplumsal bir Bölgesi nde ve Ankara dan İzmir e kadar geniş bir alanda olaydır. 1999 Marmara depremi de Kurtuluş hissedildiğini, resmî raporlara göre, 17.480 ölüm, 23.781 yaralı olduğunu, 505 kişinin sakat kaldığını, 285.211 konut Savaşı da birer toplumsal olaydır. ve 42.902 işyerinin hasar gördüğünü, resmî olmayan bilgilere göre ise yaklaşık 50.000 ölüm, 100.000 e yakın ağır-hafif yaralı olduğunu, ayrıca 133.683 binanın çökmesi sonucu yaklaşık 600.000 kişiyi evsiz bıraktığını, yaklaşık 16 milyon insanın, depremden değişik düzeylerde etkilendiğini ve depremin gerek büyüklük gerek etkilediği alanın genişliği gerekse sebep olduğu maddi kayıplar açısından son yüzyılın en büyük depremlerinden biri olduğunu biliyor muydunuz? (İnternet haberi, 20.09.2007) 3.Fotoğraf: Evlilik kurumu Bir sosyal olayın sebebi yine başka bir sosyal olaydır ve bir sosyal olay ancak başka bir sosyal olayla açıklanabilir. Sürekli olarak ortaya çıkan ve kendi içinde de ayrı özellikler gösteren, birbirini tamamlayan olaylar dizisi bir süreci ortaya çıkarmaktadır. Örneğin, Türkiye nin sanayileşmesi ve buna paralel olarak şehirleşmenin ortaya çıkması, dönemler itibariyla farklı fakat birbirine bağlı ve yakından ilişkili gelişmeleri ortaya koymaktadır. Toplumsal olaylar insanların bir arada yaşamalarından doğar. Toplumsal olayın gerçekleşmesi için insanlar arasında toplumsal ilişkinin olması gerekir. Toplumsal olgu; aynı alanda gerçekleşen Güvenli değil diyerek İstanbul'dan da göç var. İstanbul, Ankara ve İzmir in; iş, eğitim, evlilik, deprem ve güvenlik gibi nedenlerin tamamıyla en fazla göç alan iller olduğunu ancak güvenlik nedeniyle en çok göç veren 8 doğu ve güneydoğu ilinin arasına son dönemde İstanbul un da katıldığını biliyor muydunuz? Müzik Notaları Nasıl Bulunmuştur? Pisagor un, müziğin içindeki matematiği bir demirci dükkanının önünden geçerken keşfettiği rivayet edilir. Demirci ustasının demir döverken kullandığı aletlere göre değişik sesler çıkarmasının Pisagor un ilgisini çektiğini, dükkanı kapattırarak ustaya çeşitli aletler kullandırdığını, çıkan sesleri inceleyerek kayıtlar aldığını, Batı müziği 9. yüzyılın başına kadar notalamadan habersizken eserlerin kulak yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılarak değişime uğradığını, 9. yüzyılın ikinci yarısında ilk notalama sisteminin ortaya çıktığını, Arezzo notalama sisteminin seslerin yüksekliğini kesin olarak belirtmeye başlamasıyla büyük bir ilerleme kaydedildiğini, 11. yüzyılda notaların üzerine dizildiği beş çizgiden oluşan portenin kullanılmasıyla notaların yüksekliğinin do, re, mi,. ve süresi birlik, ikilik, dörtlük,. kesin biçimde belirlenebilir hale geldiğini biliyor muydunuz?. (İnternet haberi 16.05.2008) birçok toplumsal olayın genel adıdır. Tek bir topluma ya da kişiye özgü değil, bütün toplumlara ya da kişilere özgüdür. Belirli bir yer ve zaman söz konusu değildir. Örneğin; evlilik, deprem, göç birer toplumsal olgudur. Tüm toplumlarda görülen genel bir değişimdir. Yeri, başlangıcı ve bitiş süresi belli değildir. Toplumsal olgu, bir süreci ifade eden genel bir kavramdır. Gecekondulaşma olgusu, tüm gecekondulaşma olaylarını içine aldığı için geneldir. Belirli bir dönemde ve yerde görülen gecekondulaşmalar ise birer toplumsal olaydır. Örneğin, Ankara da ya da İstanbul da gecekondu yapımı toplumsal olaydır. Bu olaylar, yer ve zamandan bağımsız ele alınarak soyutlanınca genel olarak gecekondulaşma olgusuna ulaşılır. Bu nedenle toplumsal olgu, toplumsal olaylara göre daha süreklidir ve toplumsal olayları kapsar. 14
TOPLUM TANIMI KAVRAMLARIMIZ Toplum Toplumsal yığın Toplumsal kategori Kalabalık Azınlık Ulus Topluluk Halk DERSE HAZIRLIK 1. Yaşadığınız toplumu göz önüne alarak toplum olabilmenin koşullarının neler olabileceğini düşününüz. 2. Toplum kavramının diğer kavramlardan hangi özellikleri ile farklılık gösterdiği hakkında neler söyleyebilirsiniz? Aşağıdaki fotoğrafları inceleyerek soruları cevaplayınız. 4. Fotoğraf: İmza kampanyası 5. Fotoğraf: Halk dansları topluluğu 6. Fotoğraf: Bir gösteri yürüyüşü 7. Fotoğraf: Konseri izleyenler 8. Fotoğraf: Bir protesto yürüyüşünden görüntüler 1. İnsanlar niçin bir arada yaşamak zorundadır? Görüşlerinizi belirtiniz. 2. Fotoğraflardaki insanlar arasında nasıl bir sosyal ilişki vardır? Düşüncelerinizi söyleyiniz. 15
Aşağıdaki metinden yararlanarak şemada verilen kavramların karşılıklarını bulmaya çalışınız. 9. Fotoğraf: Prof. Dr. Mümtaz Turhan Sosyal Bilimler Lisesi YAŞAMIN İÇİNDEN Sabah, erkenden kalkıp okula doğru yürümeye başladım. Biraz yürüdükten sonra ileride bir kalabalığın toplanmış olduğunu anladım. Merak edip oraya yöneldiğimde toplananların bir trafik kazası sebebiyle orada bulunduklarını anladım. Bir süre sonra trafik polisleri gelip olaya müdahale ettiler ve kalabalığın dağılmasını istediler. Hemen okula yetişmem gerektiği için daha fazla beklemeden otobüs durağına doğru hızlı adımlarla yürümeye başladım. Durakta sırada bekleyen insanlarla birlikte ben de otobüsün gelmesini beklemeye başladım. Biraz bekledikten sonra otobüse binerek okuluma ulaştım. Derslerimin bitiminde antrenmana yetişmek için okulumuzun spor salonuna gittim. Bu arada okul takımında olduğumu da gururla söylemeliyim. Okulumuz çok güzel. Burada her türlü sosyal faaliyet var, her kültür grubundan insan da var. Ben burada Sosyal Bilimler Lisesinde okuyorum ve bundan da çok mutluyum. Tabii sadece buradaki Sosyal Bilimler Lisesinde okuyan öğrencilerle değil ülkemizin diğer şehirlerindeki tüm Sosyal Bilimler Lisesinde okuyan arkadaşlarla da duygusal bir bağımın olduğunu biliyorum. Hepimiz aynı amaç doğrultusunda birleşmiş, ortak kültürü paylaşan bir vatanda yaşıyoruz. Hepimiz Türk milletinin bir parçasıyız. Bu topluma ve milletimize karşı çok şey borçluyuz. Bu yüzden de iyi bir sosyal bilimci olmak için elimden geleni yapmaya çalışıyorum. KAVRAM ŞEMASI (Komisyon tarafından bu kitap için yazılmıştır.) TOPLULUK YIĞIN KALABALIK KATEGORİ AZINLIK HALK ULUS TOPLUM 1. Şema Kavram şemasından yararlanarak aşağıda tanımı yapılmış terimleri boş bırakılan yerlere yazınız. :Fiziki olarak bir arada olmayan ancak birtakım ortak özelliklere sahip kişilerden oluşan bütündür. Örneğin öğrenciler, taksi şoförleri....:fiziki yakınlıklarına rağmen aralarında örgütlenmiş bağlar bulunmayan, rastgele bir araya gelen insan topluluklarıdır. Mağazada alışveriş yapan insanlar gibi....:belli bir yaşam biçimini paylaşan, karşılıklı bağlılık içinde olan; bilinçli, belli bir alanda yerleşik olan bütünlük. : Siyasi bir birlik şeklinde yaşayan; ortak dil, kültür, ülkü birliğine sahip, devlet şeklinde teşkilatlanmış yurttaşlar....: Bir toplumda çokluk teşkil etmeyen; çoğunluğa göre dil, din, kültür, bakımından farklılık gösteren, birbirine bağlı bireylerden oluşan topluluklardır..... :Bir ülkede yaşayan, aynı dili konuşan, benzer yaşama alışkanlıklarını sürdüren ve ortak bir geçmişi olan insanların oluşturduğu birlik. 16
Aşağıdaki haber metinlerini okuyarak soruları cevaplayınız. Çukurova 3. Kitap ve Eğitim Fuarı Yoğun İlgi Görüyor Adana da düzenlenen Çukurova 3. Kitap ve Eğitim Fuarı yoğun ilgi görüyor. Özellikle okullardan otobüslerle fuara taşınan öğrenciler farklı stantlarda yayınevleri, yazarlar ve sanatçılarla görüşme imkânı buluyor. Okumak istedikleri kitaplara fuarda ulaşan öğrenciler, ücretsiz kitap olup olmadığını da sormadan geçemiyor. Okullarına gönderilen otobüsle fuara gelme fırsatı yakaladığını söyleyen Ahmet Yılmaz isimli öğrenci, aradığı kitabı bulduğunu söyledi. Roman okumayı sevdiğini anlatan Yılmaz, Okulumuzun organize ettiği bu etkinliğe arkadaşlarımızla geldik. Çok güzel bir ortam, kitapseverlerle bir arada olmak mutluluk verici. diye konuştu. Boyu, Yeteneğinin Keşfedilmesini Sağlamış Katıldığı birçok ligde çeşitli dallarda birincilikleri olan, A Millî Voleybol Takımı nın değişmez isimlerinden Neslihan Demir Darnel de küçük yaşlardan beri basketbol ve atletizmle uğraşmış. Fakat voleybola başlamasının sebebi okuluna gelen voleybol antrenörleri sayesinde olmuş. Antrenörler okuldaki bütün uzun boyluları seçip değerlendirmeye tabi tutmuşlar. 1.87 boyunda olan Demir de tabii ki seçilenler arasında yer almış. (İnternet haberi, 16.01.2010) (İnternet haberi, 14.01.2010) Yukarıdaki İnternet haberlerinde kitap fuarına gelen öğrenciler toplumsal yığını,voleybol takımındaki oyuncular ise toplumsal grubu oluştururlar. Buna göre toplumsal yığınları gruplardan ayıran özellikler neler olabilir? Görüşlerinizi belirtiniz. Aşağıdaki bulmacada sosyoloji ile ilgili bazı kavramlar verilmiştir. Şemadaki kavramları göz önünde bulundurarak bulmacayı sorulara göre çözünüz. 1. Lokantada yemek yiyen insanlar 2. Futbol maçını seyredenler 3. Askerlik çağına gelmiş erkekler 4. Almanya da çalışan yabancılar 5. Türkler, İngilizler, Fransızlar 6. Belli bir coğrafyada ihtiyaçlarını karşılamak için iş birliği yapan örgütlenmiş birliktelik 7. Halk dansları, halk müziği korosu 2 Y 7 T 4 3 1 A 6 T 5 T 17
TOPLUM TANIMI Toplum: Toplum kendi kendini korumak, hayatlarını sürdürmek ve birçok temel ihtiyaçlarını karşılamak için aralarında iş birliği yapan ve karşılıklı etkileşimde bulunan, ortak bir hayat biçimini paylaşan, belli bir coğrafi mekânda yaşayan, kendilerini bir bütün olarak gören insanların oluşturduğu bir birlikteliktir. Toplum insanların rastgele bir araya gelmesiyle oluşmaz. Örgütlü bir bütünlüktür. Toplumu oluşturan bireyler çeşitli nedenlerle değişir fakat toplum var olmayı sürdürür. Toplumu; kalabalık, sosyal yığın, sosyal kategori, topluluk, halk ve ulus (millet) gibi kavramlardan ayırmak gerekir. Toplumsal yığın: Birbirleri ile fiziksel bir yakınlık içinde olmalarına karşın aralarındaki ilişkinin çok az olduğu insanlardan oluşan topluluktur. Bir futbol maçını izleyen insan topluluğu ya da alışveriş yapan insanlar, toplumsal yığına örnektir. Toplumsal yığınlar izleyici ve dinleyici kalabalığı, gösteri kalabalığı, etkin kalabalıklar, sıradan kalabalıklar olarak türlere ayrılır. 10. Fotoğraf: İnsan kalabalığı 1. İzleyici ve dinleyici kalabalığı: Dinlemek ya da izlemek için belirli bir yerde bir araya gelmiş kişilerin oluşturduğu kalabalıktır. İzleyici ve dinleyici kalabalıkları olaya dâhil olmadıkları için etkin kalabalıklardan, daha uzun süre izledikleri ya da dinledikleri için de sıradan kalabalıklardan ayrılırlar. Tiyatro ya da sinema izleyicileri bu tür yığınları oluşturur. İzleyici ve dinleyici kalabalığı belirli bir süre içinde ve belirli bir mekânda aynı uyarıcıya dönük olarak bir arada bulunan insanlardan oluşan bir kalabalıktır. 2. Gösteri kalabalığı: Herhangi bir nedenle gösteri yapmak, kamuoyu oluşturmak amacıyla bir araya gelmiş insanların oluşturduğu kalabalığa gösteri kalabalığı denir. Gösteri kalabalıkları kısa süreli de olsa örgütlenmiş kalabalıklardır. Mitingler, yürüyüşler, resmî geçitler örnek olarak verilebilir. Gösteri kalabalığı daha çok büyük kentlerde görülen bir kalabalık çeşididir. Gösteri kalabalıkları çok çabuk dağılabildikleri gibi hemen sonrasında başka türdeki kalabalıklara da katılabilirler. 3. Sıradan kalabalıklar: Hemen her yerde görülen kalabalık türüdür. Karşıdan karşıya geçmek için yeşil ışığın yanmasını bekleyenler, sinema önünde bilet almak için sırada bekleyenler sıradan kalabalığa örnek verilebilir. Sıradan kalabalıklar ortak düşüncelerle hareket eden ve aynı heyecanı duyan ancak örgütlü ve sürekli olmayan bir kalabalık türüdür. Sıradan kalabalığı oluşturan insanlar belirli bir zamanı ve mekânı geçici olarak paylaşan kişisel ilişkilerin en alt düzeyde olduğu bir kalabalıktır. 4. Etkin kalabalıklar: Bu kalabalık türü belirli bir duygusallığın egemen olduğu, denetimden yoksun, birbirlerinden ve liderlerinden kolayca etkilenen insanlardan oluşan yıkıcı kalabalıklardır. Bir isyana ya da linç girişimine katılan insanlar etkin kalabalığa örnektirler. Toplumsal kategori: Fiziksel olarak bir arada olmayan ancak birtakım ortak özelliklere sahip kişilerden oluşan bütüne toplumsal kategori denir. Toplumsal kategoriye giren kişiler arasında hiçbir etkileşim olmayabilir. Toplumsal kategorilerin tanımlanmasında en? 18 BİLİYOR MUYDUNUZ? Avrupa da Yaşayan Türkler Avrupa Birliğine bağlı Eurostat Avrupa ülkelerinde yaşayan yabancı sayısına dair istatistikleri yayımladı. Avrupa ülkelerinin tamamına yakınında yapılan araştırma sonucu Avrupa da yaşayan en büyük yabancı topluluğun 2.419.000 kişi ile Türk vatandaşları olduğunu, Türkleri, Faslılar ve Romanyalıların takip ettiğini, ülkeler bazında Danimarka da 28.800, Almanya da 1.830.100 ve Hollanda da 93.700 Türk vatandaşı olduğunu, Avrupa ya 1960 ların ilk yıllarında başlayan göç hareketinde önemli bir yere sahip Emirdağ ve Emirdağlıların ise Belçika, Hollanda, Fransa, Almanya ve Danimarka da 100.000 in üzerinde bir sayıya ulaştığının tahmin edildiğini, 2008 yılı verilerine göre Emirdağ ın nüfusunun son bir yılda % 5.4 oranında azalmasının ise göçün halen devam ettiğinin işareti olarak gösterildiğini biliyor muydunuz? (İnternet haberi, 19.12.2009) Komedi Dükkânı na seyirci olarak gitmişti Küçük Kadınlar dizisinin Armi si, Hande Soral ın hayatının karşılaşmasının Komedi Dükkânı nda gerçekleştiğini, programa seyirci olarak giden Soral ın sahneye bir kız çağrısı ile kendini bir anda Tolga Çevik in yanında bulduğunu, performansını çok beğenen Komedi Dükkânı nın yapımcısı ve yönetmeni Fırat Doğu Parlak ın, oyun bitiminde Soral ı yanına çağırdığını ve oyunculuk yapmak isteyip istemediğini sorduğunu ve Soral ın hayatının bir gecede değişiverdiğini biliyor muydunuz? (İnternet haberi,16.01.2010)
önemli nokta kişilerin birtakım ortak özellikleri paylaşmakta olmalarıdır. Bu bakımdan paylaşılan her özelliğe göre kişileri kategorileştirmek olanaklıdır. İşçiler, evlenme yaşındaki genç kızlar, üniversite mezunları, askerlik çağına gelmiş gençler birer toplumsal kategoridir. Toplumsal sınıflar, azınlıklar ve kitleler de bir toplumsal kategori oluşturur. Toplumsal kategoriler çeşitli açılardan pratik yararlar sağlar. On dört ya da on beş yıl önce kaç çocuğun doğduğunu öğrenirsek bu yıl kaç çocuğun ilköğretime, kaç çocuğun da liseye başlayacağını oldukça doğru biçimde söyleyebiliriz. Topluluk: Sosyolojinin birden çok anlama sahip kavramlarından birisidir. Topluluk sözcüğü Avrupa Ekonomik Topluluğu, Kuzey Atlantik Topluluğu gibi örneklerde karşımıza çıkar. Burada topluluk birlik, kuruluş anlamında kullanılmıştır. Topluluk bazen de etnik, ırksal veya dinsel benzerliklere dayalı sosyal kategorilerin yerine kullanılır. Yahudi topluluğu, zenci topluluğu gibi. Topluluk kavramının birinci anlamı; sınırları belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan ve bir uygarlığı paylaşan bireylerin oluşturduğu, değişik boyutlarda insan kümeleridir. Topluluğun ikinci anlamı ise üyeleri, birbirine duygusal bağlarla bağlı, toplumsal ilişkilerin yüz yüze olduğu, yüksek ölçüde bütünleşmiş, kültürün türdeş olduğu toplumsal kümelerdir. Topluluk kavramının en önemli özellikleri; birincil ilişkilerin etkin olması, sosyal işlevlerin yerine getirilmesine karşı duyarlılık, yüce değerlere inanç ve üyelerinin birbirleriyle dayanışma duygusu olarak karşımıza çıkar. Belki de Futbolcu Olacaktı Türkiye nin en iyi basketbolcularından 2.13 boyundaki Mehmet Okur un, aslında futbolcu olmak istediğini, ancak 14 yaşına girdiğinde boyu birden uzayınca Orhan Gazi Bektaş fabrikasının basketbol antrenörü Ahmet Bey in dikkatini çektiğini ve Ahmet Bey in, zaman zaman sokakta basketbol oynarken gördüğü Okur dan fabrika takımında oynamasını istediğini, böylece Okur un, futbolu bırakıp basketbolda hızla ilerlediğini biliyor muydunuz? (İnternet haberi,16.01.2010) Askere İşsiz Gidenlere Müjde! Avrupa nın en büyük TIR filosuna sahip Türk nakliyecilerin, şoför bulmakta zorluk çektiğini, o nedenle askere işsiz gidenlerin TIR şoförü olarak döneceklerini; projeye göre erlerin boş zamanlarında TIR larla pratik eğitim alacaklarını, ayrıca uluslararası taşımacılıkla ilgili teknik eğitimden geçirileceklerini, yaklaşık 3 ay sürecek eğitimin ardından uluslararası şoförlük sertifikasını almaya hak kazanacaklarını, bu süreçte ağır vasıta Halk: Bir ülkede yaşayan, genelde aynı dili konuşan, benzer yaşama alışkanlıklarını ehliyetine de sahip olacaklarını biliyor muydunuz? sürdüren ve ortak geçmişi olan insanların (İnternet haberi, 10.06.2009) oluşturduğu birliğe denir. Örneğin Türk halkı denildiğinde, Türkiye de yaşayan, vatandaşlık bağı ile devlete bağlı bulunan insan topluluğu anlaşılır. 11. Fotoğraf: Dünya halklarından insan fotoğrafları Ulus: Belirli bir coğrafya üzerinde yaşayan, aralarında dil, tarih, ülkü, duygu, gelenek ve görenek birliği olan, ekonomik ihtiyaçların üretimi gibi sebeplerle birlikte yaşamak isteyen ve meydana getirdikleri medeniyetin özelliklerinden dolayı kendilerini diğer milletlerden farklı hisseden insanlardan oluşan en geniş topluluktur. Türk ulusu gibi. Ulus adı verilen bu topluluk, feodalitenin yıkılışı ve kapitalist düzenin oluşumu sürecinde ortaya çıkmıştır. Ulus bilincinin oluşumunda laiklik, demokrasi, özel mülkiyet, eşitlik, özgürlük düşünceleri önemli rol oynar. Yönetim şekli demokrasidir. Ekonomik yaşam sanayileşmeye dayanır. İş bölümü ve uzmanlaşma gelişmiştir. 19
TOPLUM SINIFLANDIRMALARI KAVRAMLARIMIZ Avcı ve toplayıcı toplumlar Totemizm İmparatorluk Feodalite Tarım toplumları Sanayi toplumları Bilgi toplumu DERSE HAZIRLIK 1. Tarihsel süreç içerisinde insanların yerleşik hayata geçmesini zorunlu hâle getiren etkenler neler olabilir? Düşününüz. 2. İlkel toplumlardan günümüz toplumlarına geçiş sürecinde ortaya çıkan değişikliklerle ilgili düşüncelerinizi belirtiniz. 3. Coğrafi koşulların, toplumların oluşum ve gelişimindeki rolü hakkında neler söyleyebilirsiniz. Aşağıdaki fotoğrafları inceleyerek soruları cevaplayınız. 12. Fotoğraf: Toplumların yaşam biçimleri 1.Yukarıdaki fotoğraflar hangi toplum biçimlerini yansıtıyor olabilir? 2.Bu toplumların yaşam biçimleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? 3.Fotoğraflardaki toplumlar hangi ölçütlere göre sıralanmış olabilir? 20